Бирламчи ва иккиламчи масалалар ечимларининг таҳлили - Информатика и ИТ - Рефераты

Бирламчи ва иккиламчи масалалар ечимларининг таҳлили

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

110 KB

www.arxiv.uz Бирламчи ва иккиламчи масалалар ечимларининг таҳ лили Режа: 1. Иккиланиш назариясидан фойдаланиш ҳ оллари. 2. Иккиланиш назариясининг иккинчи асосий теоремасининг таърифи ва унинг иқтисодий маъноси. 3. Масала. 4. Иккиланиш назарияси 3-теоремасининг таърифи ва унинг иқтисодий маъноси. 5. Масала. 6. Ечим та ҳ лили.

www.arxiv.uz Маълумки, чизиқли дастурлаш усуллари ва, жумладан, симплекс усул иқтисодий масалаларнинг энг яхши (оптимал) ечимини топишга ёрдам беради. Лекин бунинг ў зи кифоя эмас. Оптимал ечим топилгандан с ў нг иқтисодий объектлар (завод, фабрика, фирма) бошлиқлари олдида қуйидагига ў хшаш муаммоларни ечишга т ўғ ри келади: 1. Хом- ашёларнинг баъзиларини ошириб, баъзиларини қисқартириб сарф қилинса оптимал ечим қандай ў згаради? 2. Оптимал ечимни ў згартирмасдан хом-ашёлар сарфини қандай даражага ў згартириш (камайтириш) мумкин? 3. Маҳсулотга б ў лган талаб бир бирликка камайганда (ошганда) оптимал ечим қандай ў згаради? Шунга ў хшаш бошқа муаммоларни ҳал қилишда икки тарафламалик назариясидан фойдаланилади. Бунда назариянинг қуйидаги теоремаларига асосланилади. Иккиланиш назариясининг иккинчи асосий теоремаси Берилган масаланинг мумкин б ў лган ечими X * = (x 1 * , x 2 * ,…, x n * ) ва иккиламчи масаланинг мумкин б ў лган ечими Y * = (y 1 * , y 2 * ,…, y n * ) оптимал б ў лишлари учун қуйидаги шартларнинг бажарилиши зарур ва етарлидир. Бу шартларни қуйидагича талқин қилиш мумкин: агар иккиламчи масалалардан бирининг чегараловчи шартлари оптимал ечимда қатъий тенгсизликка айланса, у ҳ олда иккинчи масаланинг оптимал ечимидаги тегишли ў згарувчи 0 га тенг б ў лади; агар биринчи масала ечимидаги номаълум мусбат қийматга эга б ў лса у ҳ олда иккинчи масалада тегишли шартлар оптимал режада тенгликка айланади: худди шунингдек: )2(,1,0)( )1(,1,0)( 11 mibxay njcyax n j ijijj m i jjijj                 n j ijiji in j ijij b x a џолда у y агар y џолда у b x a агар 11 ,0 0 , 0,0 1 1          jjm i jij jm i iijj xџолдаубњлсаcyaагар cyaџолдаубњлсаxагар

www.arxiv.uz Бундан к ў ринадики: оптимал ечимнинг ба ҳ оси – ресурслар танқислиги даражасининг ў лчовидир. Ма ҳ сулот ишлаб чиқаришда т ў ла ишлатиладиган хом-ашё «танқис (дефицит) хом-ашё» дейилади. Бундай хом-ашёни ошириб сарф қилиш корхонада ма ҳ сулот ишлаб чиқариш даражасини оширади. Ма ҳ сулот ишлаб чиқаришда т ў ла ишлатилмайдиган хом-ашё « нотанқис (камё б б ў лмаган) хом-ашё» ҳ исобланади. Бундай хом-ашёларни иккиламчи ба ҳ оси нолга тенг б ў лади. Уларнинг миқдорини ошириш ишлаб чиқариш режасини оширишга таъсир қилмайди. Бу айтганларни қуйидаги оптимал технологияни танлаш масаласининг ечимини та ҳ лил қилиш жараёнида к ў рамиз. 1-масала . Фараз қилайлик, корхонада бир хил ма ҳ сулот 3 та технология асосида ишлаб чиқарилсин. Ҳ ар бир технологияга I бирлик вақт ичида сарф қилинадиган хом-ашёларнинг миқдори, уларнинг за ҳ ираси, ҳ ар бир технологиянинг унумдорлиги қуйидаги жадвалда келтирилган. Ҳ ар бир технология б ў йича корхонанинг ишлаш вақтини шундай топиш керакки, натижада корхонада ишлаб чиқарилган ма ҳ сулотларнинг миқдори максимал б ў лсин. хом-ашё Технологиялар хом-ашёлар запаси Т1 Т2 Т3 Иш кучи (ишчи/соат) 15 20 25 1200 Бирламчи хом-ашё (т) 2 3 2,5 150 Электроэнергия (КВТ/ч) 35 60 60 3000 Технологиянинг унумдорлиги 300 250 450 Технологияларни ишлатиш режалари X 1 X 2 X 3 Z max Масаланинг математик модели: 321max 321 321 321 321 450250300 0,0,0 3000606035 1505,232 1200252015 xxxz xxx xxx xxx xxx     

www.arxiv.uz Масалани нормал ҳ олга келтириб симплекс усул билан ечамиз. Б.у. Сб. в 300 2500 450 0 0 0 X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 4 0 1200 15 20 25 1 0 0 X 5 0 150 2 3 2,5 0 1 0 X 6 0 3000 35 60 60 0 0 1 D j 0 -300 -250 -450 0 0 0 X 3 450 48 0,6 0,8 1 0,04 0 0 X 5 0 30 0,5 1 0 -0.1 1 0 X 6 0 120 -1 12 0 -2,4 0 1 D j 2160 0 -30 110 0 18 0 0 X 3 450 12 0 -0,4 1 0,16 -1,2 0 X 1 300 60 1 2 0 -0,2 2 0 X 6 0 180 0 14 0 -2,6 2 1 D j 2340 0 0 170 0 12 60 0 Жадвалдан к ў ринадики , берилган масаланинг ечими: x * = (60; 0;12; 0;0; 0; 180). Z ( x * ) = 23400 Жумладан , Т-1технологияни 60 соат, Т-3 ни 12 соат қ ў ллаш керак. Т-2 ни эса умуман қ ў лламаслик керак. Иккиламчи масаланинг ечими: y * = (12;60; 0). f ( y * ) = 23400 Масаланинг ечимидан к ў ринадики , y 1 * =12 > 0, y 1 * =60 > 0. Демак, 1-ва 2-(иш кучи ва бирламчи хом-ашё) т ў ла ишлатилади. Демак, улар камёб ресурслардир. 3-ресурс (электроэнергия) камёб эмас. Унинг иккиламчи ба ҳ оси y 1 * =0. Берилган масала ечимини унинг шартларига қ ў йганда 1-ва 2-шартлар тенгламага айланади. Шунинг учун иккиламчи масалага тегишли ў згарувчилар ( y 1 * , y 2 * ) мусбат қийматга эга б ў лади. 3-шарт қатъий тенгсизликка айланади, шунинг учун иккиламчи масалани тегишли

www.arxiv.uz ў згарувчиси ( y 3 * ) 0 га тенг б ў лади, бу эса электроэнергиянинг ортиқча эканлигини к ў рсатди. Икки тарафламалик назариясининг учинчи асосий теоремаси. ¶ z max ¤ ¶ b i = y i * (3) Оптимал ечимдаги y i * ў згарувчиларининг қиймати хом-ашёлар миқдорини кичик миқдорга ў згартиргандаги мақсад функциянинг ў згаришига тенг б ў лади. Агар (3) да ¶ b i = D b i , ¶ z max = D z max деб қабул қилсак , D z max = y i * D b i ҳ осил б ў лади. Бундан, агар D b i =1 б ў лса, z max = y i * б ў лади, яъни иккиламчи масаланинг оптимал ечими хом-ашёлар миқдорини 1 бирликка ошириб сарф қилинганда мақсад функциянинг қанча миқдорга ў згаришини к ў рсатади. Юқоридаги масаладан к ў ринадики, иш кучини I бирликка ошириш натижасида мақсад функция 12 бирликка, бирламчи хом-ашёни I бирликка ошириш натижасида эса мақсад функция 60 бирликка ошади. Электроэнергияси эса ортиқча; шунинг учун электро энергия миқдорини ошириш мақсад функциянинг қийматига таъсир қилмайди. 2-мисол : Ишлаб чиқаришни режалаштириш масаласи ечимини та ҳ лил қиламиз. Масала : 3 та A, B, C , ма ҳ сулотларни ишлаб чиқариш учун 3 хил хом- ашёлар (ресурслар) ишлатилсин, I тур хом-ашёнинг за ҳ ираси 180 кг, II тур хом-ашёнинг за ҳ ираси 210 кг ва III хом-ашёнинг за ҳ ираси 244 кг б ў лсин. Ҳ ар бир ма ҳ сулотнинг 1 бирлигини ишлаб чиқариш учун сарф қилинадиган турли хом-ашёнинг миқдори (нормаси) ва ма ҳ сулот бирлигининг ба ҳ оси (нархи) қуйидаги жадвалда жойлаштирилган. хом-ашё ма ҳ сулот I II III ма ҳ сулот бирлиги ба ҳ оси A 4 3 1 10 B 2 1 2 14 C 1 3 5 12 хом-ашё за ҳ ираси 180 210 244

www.arxiv.uz Бу масала бор ресурслардан оптимал фойдаланиш масаласи б ў либ, унинг математик модели қуйидаги к ў ринишда б ў лади: Бу ерда X = (x 1 ,x 2 ,x 3 ) ишлаб чиқариш режасини к ў рсатади. Бу масалага иккиламчи масалани тузамиз Бу ерда Y = (y 1 ,y 2 ,y 3 ) – хом-ашёлар ба ҳ осидан иборат вектор-қатор. Иккиламчи масаланинг иқтисодий маъноси: хом-ашёлар ба ҳ осини шундай танлаш керакки , натижада 1 бирлик ма ҳ сулот ишлаб чиқариш учун сарф қилинган хом-ашёнинг умумий ба ҳ оси ма ҳ сулот ба ҳ осидан кам б ў лмасин , ҳ амда сарф қилинган барча хом-ашёларнинг умумий ба ҳ оси минимал б ў лсин. Маълумки, агар берилган масала оптимал ечимга эга б ў лса, у ҳ олда иккиламчи масала ечимга эга б ў лади ва бу ечим Y * = C 0 B -1 формула орқали топилади. Бу ерда C 0 охирги симплекс жадвалда оптимал ечимга мос келувчи мақсад функция коэффициентларидан ташкил топган вектор-қатор. B -дастлабки симплекс жадвалидаги базис векторлардан ташкил топган матрица. B -1 – охирги симплекс жадвалда B матрица ў рнида ҳ осил б ў лган тескари матрица. Берилган масалани симплекс жадвалга жойлаштириб , уни симплекс усул билан ечамиз 321max 321 321 321 321 121410 0,0,0 24452 21033 18024 xxxz xxx xxx xxx xxx      321min 321 321 321 321 244210180 0,0,0 1253 1422 1034 yyyf yyy yyy yyy yyy     

www.arxiv.uz Т – малар . Б.у. Сб. 10 14 12 0 0 0 X 0 X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 1 X 4 0 4 2 1 1 0 0 180 2 X 5 0 1 1 3 0 1 0 210 3 X 6 0 1 2 5 0 0 1 2/4 -10 -14 -12 0 0 0 1 X 1 14 2 1 1/2 ½ 0 0 90 2 X 5 0 1 0 5/2 -1/2 1 0 120 3 X 6 0 -3 0 4 -1 0 1 64 18 0 -5 7 0 0 1260 1 X 1 14 19/8 1 0 5/8 0 -1/8 82 2 X 5 0 28/8 0 0 1/8 1 -5/8 80 3 X 3 12 -13 0 1 -1/4 0 -1/4 16 37/4 0 0 23/4 0 4/5 1340 Натижада иккала масала учун оптимал ечимни топамиз. Оптимал ечим берилган масала учун X * = (0; 82; 16) z max = 1340 иккиламчи масала учун Y * = (23/4; 0; 5/4) f min = 1340 Энди берилган масала ечимини та ҳ лил қиламиз. Иккиламчи масала ечимида y 1 =23/4 ва y 3 =5/4 нолга тенг эмас, демак I ва III тур хом-ашёларнинг т ў ла ишлатилганлигини, яъни уларни камёб эканлигини к ў рсатади. y 2 = 0, демак II хом-ашё т ў ла ишлатилмаганлигини, демак, унинг ортиқча эканлигини (камёб эмасилигини) к ў рсатади. Иккиламчи масаланинг ечими «шартли оптимал ечим» дейилади. Улар ёрдамида хом-ашёларни 1 бирлик миқдорида ортиқча сарф қилинганда мақсад функциянинг қиймати, яъни ишлаб чиқарилган ма ҳ сулотнинг пул миқдори қанчага ў згаришини к ў рсатади. Масалан, 1-тур ресурсларни 1 кг ортиқча сарф қилиш натижасида мақсад функциянинг қиймати 23/4 = 5,75 бирликка ошади. Агар 1 тур ресурсдан ишлаб чиқаришда 1 кг. ортиқча сарф қилинса, унинг ишлаб чиқариш режаси ў згаради. Бу янги режага мувофиқ

www.arxiv.uz ишлаб чиқарилган ма ҳ сулотларнинг пул миқдори 5,75 к ў проқ б ў лади. Жадвалдаги x 4 устунга қараб қуйидагиларни аниқлаймиз. Янги режада B ма ҳ сулотни ишлаб чиқариш 5/8 бирликка ошади ва C ма ҳ сулотни ишлаб чиқариш 1/4 бирликка камаяди. Бунинг натижасида 2-тур хом-ашёни сарф қилиш 1/8 бирликка камаяди. (5/8*1-3*1/4=5/8-6/8=-1/8) Худди шунингдек x 6 устунга қараймиз. 3 тур хом-ашё х аражатини 1 кг га ошириб сарф қилиш натижасида янги режа топилади ва бу режага к ў ра ишлаб чиқарилган ма ҳ сулотларнинг пул қиймати 5/4 = 1,25 с ў мга ошади ва 1340 + 1,25 = 1314,25 с ў мни ташкил қилади. Бу натижа B ма ҳ сулот ишлаб чиқаришни 1/8 бирликка камайтириш, C ма ҳ сулот ишлаб чиқаришни 1/4 бирликка ошириш ҳ исобига б ў лади. Бу ҳ олда 2 тур ресурс 5/8 кг. к ў проқ сарф қилинади. Иккиламчи оптимал ба ҳ оларни иккиламчи масала шартларига қ ў йиб , қуйидагиларни аниқлаймиз. 23+5/4 >10 23/2+5/2=14 23/4+25/4=12 Бундан к ў ринадики, иккиламчи масаланинг биринчи шарти қатъий тенгсизликдан иборат б ў лаяпти. Бу ҳ ол A ма ҳ сулотнинг бир бирлигини ишлаб чиқариш учун сарф қилинган хом-ашёларнинг ба ҳ оси бу ма ҳ сулот ба ҳ осидан к ў п б ў лаяпти. Шунинг учун A ма ҳ сулотни ишлаб чиқариш корхона учун фойдали эмас. Иккиламчи масаладаги 2-ва 3-шартлар оптимал ечимида тенгликка айланади. Бу ҳ ол B ва C ма ҳ сулотларни I бирлигини ишлаб чиқариш учун сарф қилинган хом-ашёларнинг ба ҳ оси ма ҳ сулот ба ҳ осига тенг эканлигини к ў рсатади. Демак, B ва C ма ҳ сулотларни ишлаб чиқариш корхона учун фойдали б ў лади. Шундай қилиб, шартли оптимал ба ҳ олар берилган масаланинг оптимал режаси билан чамбарчас бо ғ ланган. Берилган масаладаги параметрларнинг

www.arxiv.uz ҳ ар қандай ў згариши унинг оптимал ечимига таъсир қилади, демак улар шартли оптимал ба ҳ оларнинг ў згаришига ҳ ам сабаб б ў лади.

Похожие

Операцион тизимлар ва уларни таҳлили

Бир ўлчовли масалалар учун ЧГЭУ

Икки ўлчовли масалалар учун ЧГЭУ

Икки ўлчовли масалалар учун ЧЭУ

Амалдаги ва электрон ҳужжат алмашинуви жараёнларини таққосий таҳлили