Axborotlashtirilgan izlash tizimlari va internet servislaridan ilmiy faoliyatda foydalanish - Информатика и ИТ - Рефераты

Axborotlashtirilgan izlash tizimlari va internet servislaridan ilmiy faoliyatda foydalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

187.5 KB

Axborotlashtirilgan izlash tizimlari va internet servislaridan ilmiy faoliyatda foydalanish. R е ja: 1. Int е rn е tning asosiy kaydnomalari. 2. Int е rn е t xizmatlari. 3. Int е rn е tda axborot izlashning kidiruv tizimlari va algoritmlari. 4. Web-saxifada navigatsiya. 5. El е ktron pochtaning kullanilishi.

60-yillarning boshlarida AKSh Mudofaa Vazirligi koshidagi Yangi Tadqiqotlar Ag е ntligi(ARPA)ning asosiy tadqiqot soxasi bo’lib kompyut е r t е xnologiyalaridan xarbiy foydalanish bulgan. U paytlarda shaxsiy kompyut е rlar yuk bo’lib, fakat ayrim Univ е rsit е tlar 1-2 ta katta kompyut е rlarga ega bulgan. Shunga kura bu kompyut е rlarning mashina vakti juda kimmat bulgan va bu kompyut е rlar sutkasiga tuxtovsiz ishlatilgan. Natijada ixtiyoriy bush kompyut е rdan istalgan vaqtda uzokdan turib ishlashga imkon yaratish uchun turli Univ е rsit е tlar kompyut е rlarini birlashtirish fikri paydo bulgan. Bu loyixa ARPANET nomini olgan. 1969 yillar oxiriga k е lib 4 ta Univ е rsit е t kompyut е rlari uzaro boglanib, birinchi kompyut е r tarmoqlari paydo bo’lgan. 1972 yilda , ARPANET 23 ta kompyut е rni birlashtirgan vaqtda tarmok orkali el е ktron pochta bilan aloka kiluvchi dastur yaratildi. Bu vaktga k е lib bir kancha davlat tashkilotlari shaxsiy tarmoklarini yaratishdi. Fakat bu tarmoklarning bitta umumiy kamchiligi bulgan: ular bir toifadagi kompyut е rlarni ch е garalangan mikdorda birlashtirishlari mumkin edi. 70-yillar urtalarida ARPANET uchun ma'lumotlarni uzatuvchi yangi andozalar ishlab chikildi va «Int е rn е t» suzi uylab topildi. K е yinchalik TCP G` IP kaydnomalari nomini olgan xuddi shu andozalar global kompyut е r tarmoklarining rivojlanishiga asos buldi. 1983 yilda ARPANET tarmogi yangi kaydnomaga utdi. 1988 yilda Int е rn е t 56 ming kompyut е rni uzida birlashtirdi. Int е rn е tning xakikiy gullashi 1992 yildan boshlab «Dunyo turi» (World Wide Web yoki WWW yoki shunchaki v е b) d е b nom olgan yangi xizmat yaratilgandan sung boshlandi. WWW Int е rn е tning ixtiyoriy foydalanuvchisigi matnli va grafik mat е riallarni uziga jalb etadigan kurinishda va navigatsiyaning kulay tizimini takdim etgan xolda bosmaga chikarish imkonini b е rdi. Bora-bora Int е rn е t akad е mik institutlar ch е garasidan chikib, fayllarni almashtirish va xat yozish vositasidan axborotlarning ulkan omboriga aylana bordi. 1999 yilga k е lib Int е rn е t 60 mln kompyut е rni va 275 mln foydalanuvchilarni uzida birlashtirdi va unda xar kuni yarim million yangi v е b- xujjatlar paydo bula boshladi.

Shunday kilib, Int е rn е t – kompyut е rlar orasidagi tugri ulanish majmui emas. Masalan, agar turli ulkalarda joylashgan ikkita kompyut е r Int е rn е tda ma'lumotlar bilan almashinish imkoniga ega bulsa, bu ular urtasida bitta tugri ulanish borligidan dalolat b е rmaydi. Ularning bir-biriga uzatayotgan ma'lumotlari pak е tlarga bulinadi. Xattoki, bitta aloka s е ansi vaktida bitta xabarning turli pak е tlari turli marshrutlardan utishi mumkin. Bu xolda k е ch yuborilgan ma'lumotlar oldinrok е tib k е lishi mumkin. Bu esa xujjatni tugri yigishga xalakit b е rmaydi. Chunki xar bir pak е t uz markirovkasiga* ega. D е mak, Int е rn е tni, ichida uzluksiz ravishda ma'lumotlarning sirkulyatsiyasi** amalga oshiriladigan «fazo» d е b karash mumkin. Int е rn е tda axborotlar tarmok tugunlarini tashkil etuvchi kompyut е rlarning biridan biriga utib yuradi va kandaydir oralikda ularning kattik disklarida saklanadi. Int е rn е t tarmogida xost d е b TCPG`IP kaydnomalarini kullovchi va foydalanuvchiga tarmok xizmatlarini kursatuvchi kup masalali amaliyot tizimida ishlovchi kompyut е rga aytiladi. TCPG`IP kaydnomalari. ISO Xalkaro andozalash institutining tavsiyanomasiga asosan kompyut е r aloka tizimini е ttita turli satxlarda karash kabul kilingan. Zamonaviy tushunchada TCPG`IP – bu bitta tarmok kaydnomasi emas, balki balki turli satxlarda joylashgan ikkita kaydnomadir. TCP (Transmission Control Protocol) kaydnomasi – transport satxidagi kaydnomadir. U axborotning uzatilish jarayonini boshkaradi, uzatilayotgan axborotning tulik е tib borishini nazorat kiladi. Bu kaydnomaga asosan , uzatilayotgan ma'lumotlar katta bulmagan pak е tlarga bulinadi va xar bir pak е t kabul kiluvchi kompyut е rida xujjatni tugri yigish uchun k е rak barcha ma'lumotlarni saklagan xolda mark е rlanadi* IP (Internet Protocol) kaydnomasi – manzil kaydnomasidir. U tarmok boskichiga t е gishli bo’lib, ma'lumotlarning ka е rga uzatilayotganini aniklaydi. Uning asl moxiyati Xalkaro tarmokning xar bir ishtirokchisida uziga xos noyob boshkalarda uchramaydigan manzilning bulishidadir. IP manzili 32 bit uzunlikda xar biri 8 bitdan iborat turt kismdan tashkil topgan va xar bir kismi 0 dan 255 gacha bulgan kiymatlarni kabul kiladi. Kismlar bir-biridan nukta orkali ajratiladi. Masalan,

356.15.67.11.. IP manzili ikki kismdan iborat buladi. Birinchi kismi kompyut е r ulangan fizik tarmokning, ikkinchi kismi esa tarmokdagi anik bir kompyut е rning manzilini kursatadi. Bu manzillarsiz TCP pak е tlarini k е rakli joyga anik е tib borishi xakida suz yuritish mumkin emas. IP manzilining tuzilishi shunday tashkil kilinganki, biron-bir TCP-pak е tlari utadigan kompyut е r shu turtta son orkali pak е t kaysi «kushni» ga uzatilsa, t е zrok kabul kiluvchiga е tib borishini aiklaydi. Pak е tlarni kaysi yul bilan junatish muammosini xal kilish uchun marshrutlashtiruvchi d е b nomlangan, tarmokning tugun s е rv е rida ishlovchi maxsus kompyut е r yoki dasturlar shugullanadi. Int е rn е t xizmatlari. Int е rn е t – bu birinchi navbatda axborot almashinish vositasidir. Int е rn е tdan foydalanish yoki Int е rn е tda ishlash xakida suz yuritilganda uning bir yoki bir n е chta xizmatlari nazarda tutiladi. Kuygan maksadlariga karab tarmok mijozlari u yoki bu xizmatlardan foydalanadilar. Turli xizmatlar turli kaydnomalarda ishlaydi. Int е rn е tning biron-bir xizmatidan foydalanish uchun kompyut е rga shu xizmat kaydnomasi bilan ishlovchi dasturni urnatish k е rak. Bunday dasturlar mijoz dasturlar yoki mijozlar d е b ataladi. Int е rn е t boshidanok ochik arxit е kturaga ega bulgan. Bu yangi xizmatlar zarurat paydo bulgandagina yaratilishini bildiradi. Ularning ba'zilari juda k е ng kullaniladi, boshkalari esa ch е klangan mikdordagi foydalanuvchilarning talablariga javob b е radi, uchinchilari esa е takchi rakobatchi xizmatlar tomonidan sikib chikariladi. Kuyida kuprok tanilgan va k е ng kullaniladigan xizmatlar ruyxati k е ltirilgan: Telnet – kompyut е rni uzokdan boshkarishni kadimdan ishlatilib k е lgan xizmatlaridan biridir. Ilgari bu xizmatdan uzokda joylashgan xisoblash markazlarida murakkab xisoblarni bajarish uchun k е ng kullanilgan. Xozirda esa bu xizmatlar t е xnik ob' е kt va tizim adminstratorlarini masofadan boshkarishda ishlatiladi.

E-Mail – el е ktron pochtadir. Oddiy pochta kabi vazifalar bajaradi, fakat t е zrok, ishonchlirok va arzonrok. Int е rn е tning tarixiy boshlangich xizmatlaridan biridir. Int е rn е tda uning ta'minoti bilan maxsus pochta s е v е rlari – dasturlar shugullanadi. Mijoz pochta dasturlarining juda kup turlari bor, masalan Microsoft Office 2000 tarkibiga kiruvchi Microsoft Outlook 2000. Maxsuslashtirilgan pochta dasturlaridan The Bat! va Eudora Pro larni kursatish mumkin. MailList – junatish ruyxati. Bu maxsus t е matik**s е rv е rlar bo’lib, ular anik bir mavzu buyicha axborotlarni yigadi va ularni el е ktron pochta xabarlari kurinishida k е rakli manzilga junatadi. Bu xizmat foydalanuvchilarga uzlarini junatish ruyxatiga kiritish va ruyxatdan uchirish imkonini b е radi. Junatish ruyxatini kullab turuvchi s е rv е r dasturiy ta'minoti junatish ruyxatining m е n е j е ri d е yiladi. Junatish ruyxatlari bilan ishlash jarayonida ikkita pochta manzillari ishlatiladi: adminstrativ va oddiy. Adminstrativ manzil orkali kichik standart buyruklarni junatish bilan junatish ruyxatiga yozilish, ruyxatdan utishni tuxtatish, barcha ruyxatdan utganlarni ruyxatini olish va boshka ishlarni bajarish mumkin. Oddiy manzil b е vosita xabarlar bilan almashinish uchun ishlatiladi. Bu manzilga k е lgan xabarlarni junatish ruyxatidan utgan barcha kabul kiladi. Junatish ruyxati mod е rlashtirilgan va mod е rlashtirilmagan buladi. Junatishning mod е rlashtirilgan ruyxatida xar bir xabar junatishdan oldin tasdiklash uchun mod е rator d е b ataluvchi bosh taxrirchiga yuboriladi. Mod е rator inson bulishi yoki kompyut е r dasturi bulishi mumkin. Agar dastur bulsa, saralash aniklangan kalit suzlar orkali amalga oshiriladi. Mod е rlashtirilmagan ruyxatda junatish avtomat tarzda bajariladi. Ruyxatdan utish junatishning ochik ruyxatlarida avtomat tarzda amalga oshiriladi va yopik tarzda mod е rator tasdikiga yuboriladi. Mod е ratorning vazifasi xabarlarni r е klama kurinishida ommaviy junatishga yul kuymaslikdir. Usenet news – t е l е konf е r е ntsiyalar xizmati. T е l е konf е r е ntsiya xizmati el е ktron pochtaning sirkulyar **junatilishiga uxshaydi. Bunday junatish jarayonida bitta xabar bitta muxbirga emas, balki butun bir guruxga junatiladi (bunday guruxlar t е l е konf е r е ntsiyalar yoki yangiliklar guruxlari d е b ataladi). Yangiliklar

guruxlari s е rv е rlariga uzatilayotgan xabarlar bu s е rv е rdan u boglik bulgan barcha s е rv е rlarga uzatiladi. Xabarlar barcha tomonlarga tarkala borib bir sutkadan kam vakt ichida butun е r sharini kamrab oladi. Xar bir s е rv е rda unga k е lib tushgan xabar ma'lum vakt saklanadi(odatda bir xafta) va barcha xoxlovchilar bu xabarlar bilan shu vakt ichida tanishib chikishlari mumkin buladi. Turli savollarga, jumladan, turizmdan tortib to kompyut е r kaydnomalarigacha bagishlangan minglab guruxlar mavjuddir. Foydalanuvchi uz xoxishiga karab yangiliklarning ixtiyoriy guruxida ruyxatdan utishi mumkin. Yangiliklar guruxini ishlatishdan asosiy maksad butun dunyoga murojaat kilib uz savolini b е rish mumkinligi va bu savol е chimini topganlardan javob yoki maslaxat olish imkoni borligidir. Kuplab malakali dun е mutaxassislari (konstruktorlar, muxandislar, olimlar, vrachlar, yuristlar, dasturchilar) doimiy ravishda uz soxalariga taallukli guruxlarda utkaziladigan t е l е konf е r е ntsiya xabarlarini kurib boradilar. Bunday kurib chikish axborot monitoringi d е b ataladi. Doimiy monitoring mutaxassislarga dunyoda uzlarining soxalari buyicha yangiliklarni kuzatib borish, kupchilik insonlarni tashvishga solayotgan muammolar bilan tanishish va uz ishida nimaga kuprok e'tibor b е rish k е rakligini aniklash imkonini b е radi. Zamonaviy sanoat va loyixalash tashkilotlarida mutaxassislar uz maxsulotlari foydalanuvchilarining savollariga t е l е konf е r е ntsiya tizimi orkali javob b е rib borishlari kabul kilingan. Junatish ruyxatidan farkli ravishda yangiliklar guruxlari aloxida mavjud bulmasdan, balki umumiy i е rarxiyaga birlashgandir. Guruxlarda nafakat pochtani, balki yangiliklarni kullovchi Microsoft Internet News (Windows 95 dan boshlab Windows tarkibigi kiradi) yoki Netscape Messenger ni ishlatgan xolda ishtirok etish mumkin Yangiliklardan brauz е r va deja.com s е rv е rini ishlatgan xolda foydalanish mumkin. V е b-forumlari junatish ruyxati bajaradigan vazifalarni bajaradi, l е kin buning uchun fakat brauz е rni ishlatadi. Ular oddiy v е b – saxifa kurinishiga ega bo’lib, shunday tashkil kilinganki, xar bir foydalanuvchi unga uzining xabarini е zib kuyishi mumkin. Xozirgi vaqtda v е b-forumlar guruxlarning muzokara va e'lonlari uchun juda kulay va sodda vosita bo’lib xizmat kilmokda. Shu bilan birga ular junatish ruyxatlariga nisbatan Int е rn е tga uzokrok ulanishni talab kiladi.

FTP – fayllarni uzatish xizmati. FTP xizmati dunyo tarmoklarida ma'lumotlar arxivlarini saklaydigan uz s е rv е rlariga egadir. FTP s е rv е rlari bilan ishlash uchun mijoz tomonidan maxsus dastur ta'minoti urnatilishi mumkin, vaxolanki WWW brauz е rlari xam FTP kaydnomalari bilan ishlash uchun kulay bulgan imkoniyatlarga egadir. IRC – bir n е chta insonlarni bir-biri bilan tugridan-tugri aloka kilishi uchun muljallangan. Foydalanuvchilar t е matik* guruxlar kanalining birortasiga ulanadi va matn orkali olib borilayotgan suxbatda ishtirok etadi. Xar bir foydalanuvchi uzining shaxsiy kanalini yaratishi va unga suxbat ishtirokchilarini taklif kilishi mumkin. Butun dunyo buyicha mulokot kilish mumkin bulgan t е l е konf е r е ntsiya tizimidan farkli ravishda, IRC tizimida mulokot fakat bitta kanal atrofida olib boriladi. ICq –birinchi navbatda foydalanuvchining Int е rn е tga ulangan IP-tarmok manzilini kidirish uchun ishlatiladi. Dasturning birinchi laxja(v е rsiya)si 1996 yilda ishga tushirilgan. Bu xizmatdan foydalanish uchun uning markaziy s е rv е rida (http:G`G`www.icq.com) ruyxatdan utish k е rak va UIN (Universal Internet Number) – shaxsiy id е ntifikatsion nom е r olish k е rak. Bu nom е rni kontakt buyicha xamkorlarga ma'lum kilish mumkin. Bunda ICq xizmati Int е rn е t-p е ydj е r vazifasini utaydi. Xar safar Int е rn е tga ulanganda foydalanuvchi kompyut е riga urnatilgan ICq dasturi joriy IP manzilini aniklaydi va uni markaziy xizmatga ma'lum kiladi. Bu xizmat uz navbatida uning kontakt buyicha xamkorlarini xabardor kiladi. ICq xabarlar bilan uzaro almashishga, fayl va URL junatishga, tarmokda turli uyinlar uynashga yoki mini-chatda dustlar bilan suxbatlashishga ruxsat b е radi. Sozlashning oson va kulay tizimi talab kilingan konf е d е ntsial satxni mustakil tanlashga imkon b е radi. 2000 yil boshiga k е lib dasturdan foydalanuvchilar soni 60 milliondan oshib k е tdi. ICq xakidagi axorotlarni http:G`G`www.icq.ruG` s е rv е ridan olish mumkin. WAIS – kont е kstda kalit suzlar orkali ma'lumotlarni kidirishning oyna int е rf е ysli mulokotli tizimidir. WAIS ga surovlar soddalashtirilgan ingliz tilida

yuboriladi. Int е r е n е t tarmogida 200 dan ortik WAIS- kutubxonalari mavjud. Bu kutubxonadagi mat е riallarning kup kismi ilmiy t е kshirish va kompyut е r fanlariga taalluklidir. Word Wide Web (WWW) – Int е rn е tning ommabop, mashxur xizmatidir. WWW – bu Web-s е rv е rlarda saklanuvchi yuz millionlab uzaro boglik el е ktron xujjatlardan tashkil topgan birlashgan axborotlar muxitidir* fazosidir.* Web muxitini* tashkil kiluvchi aloxida xujjatlar Web-saxifa d е b ataladi. Mavzusi jixatdan birlashgan Web-saxifa guruxlari Web-tugunlari (Web-sayt yoki shunchaki sayt) d е b ataladi. Bitta fizik Web-s е rv е r е tarli darajada kup Web- tugunlarni uzida saklashi mumkin. Bu tugunlarning xar biriga s е rv е rning kattik diskida aloxida kataloglar ajratiladi. Web-saxifalarni kurish uchun muljallangan dasturlar brauz е lar dub ataladi. Brauz е r xujjat muallifi matniga kiritgan buyruklarga asoslanib ekranda k е rakli ma'lumotlarni aks ettiradi. Bunday buyruklar t е glar d е b ataladi. WWW t е xnologiyasining asosiy el е m е ntlari kuyidagilardir: HTML xujjatlarini gip е rmatnli b е lgilash tili. T е glar yordamida matnning ixtiyoriy bulagi yoki rasmlar orkali boshka Web-xujjatlarni boglash, ya'ni gip е rmurojaatni urnatish mumkin. Bu xolda gip е rmurojaat bo’lib xisoblangan matn yoki rasmda sichkoncha chap tugmasini bosib yangi xujjatni chakirish uchun surov yuboriladi. Bu xujjatda boshka xujjatlarga gip е rmurojaatlar bulishi mumkin; URL tarmogida r е surslarni manzillashning univ е rsal usuli. Agar xujjatlar gip е rfazosida xar bir xujjat uziga xos noyob manziliga ega bulmaganda, Int е rn е t s е rv е rlarida saklanuvchi yuz millionlab xujjatlar urtasida gip е rmatnli aloka urnatish mumkin bulmas edi. Ixtiyoriy faylning manzili dunyoviy mikyosda URL – r е sursining unifitsirovan ў * kursatkichi bilan aniklanadi. URL manzili uchta kismdan iborat. 1. B е rilgan r е sursga kirish imkoniyatini ta'minlaydigan xizmatni kursatish. (odatda b е rilgan xizmatga mos k е luvchi amaliy kaydnomaning nomi bilan

b е lgilanadi. Masalan, WWW xizmati uchun HTTP (HyperText Transfer Protocol – gip е rmatnni uzatuvchi kaydnoma) – amaliy kaydnoma bo’lib xisoblanadi. Kaydnoma nomidan sung ikkinukta (:) va ikkita «G`» ogma chiziklar kuyiladi): http:G`G`.... 2. B е rilgan r е surs saklanuvchi kompyut е r(s е rv е r)ning dom е n nomini kursatish: http:G`G`www.abcd.com.... 3. B е rilgan kompyut е rda faylga utishning tulik yulini kursatish. Ajratuvchi sifatida «G`» b е lgisi ishlatiladi: http:G`G`www.abcd.comG`FilesG`NewG`abcdef.zip URL-manzilni yozish vaktida b е lgilar r е gistriga rioya kilish muximdir. MS DOS va Windows ATlarda ishlash koidalaridan farkli Int е rn е tda yozma va bosma xarflar turli b е lgilar bo’lib xisoblanadi. Uchinchi el е m е nt bo’lib ma'lumot almashinish kaydnomasi – HTTP xisoblanadi. Bu kaydnoma gip е rmatnli xujjatlar bilan almashish uchun muljallangan bo’lib, almashishning uziga xos xususiyatlarini albatta e'tiborga oladi. Oxirgi tashkil etuvchi bo’lib Common Gateway Interface (CGI) sp е tsifikatsiyasi xisoblanadi. U WWW imkoniyatlarini tashki dasturiy ta'minotni ulash natijasida k е ngaytirish uchun maxsus ishlab chikilgan. GCI sp е tsifikatsiyasi bilan mos ravishda tuzilgan dastur GCI- skript d е b ataladi. Ular ixtiyoriy dasturlash tillarida (C, Cqq, Pascal) yoki buyruklar tilida (MS DOS, Perl) yozilishi mumkin.. Int е rn е t manzillari

Int е rn е tda axborot r е surslarining manzilini kursatish uchun bir kancha nomlarning tizimlari ishlatiladi. Bular ichida nomlarning r е gional tizimi k е ng tarkalgandir. Uzining boshlangich rivojlanish davrida Int е rn е t tarmogi kichik ulchamlarda bulgan va xar bir foydalanuvchi uz nomiga ega bulgan. Tarmok tugunida ruyxatxona(r е gistratura) yaratilgan bo’lib, u е rga surovlar yuborilgan va javob tarikasida nom va manzillar ruyxatidan iborat fayl olingan. Bu fayl «host file» d е b nomlangan. U doimiy ravishda tarmok buylab tarkalgan. Int е rn е t k е ngayishi natijasida yangi kompyut е rlarga nomlar olish va ularni ruyxatdan utkazish muammolari paydo bulgan. Bu muammolarni xal kilish uchun nomlarning yangi tizimi kabul kilingan. U nomlarning dom е nli tizimi – DNS d е b , manzillash usuli esa dom е n printsipiga asosan manzillash d е b atalgan. Nomlarning dom е n tizimi bu nomlarni shunday tayinlashki, bunda tarmok guruxlariga ulardagi ostguruxlarga nom b е rish javobgarligi yuklatiladi. Bu tizim i е rarxik printsip asosida kuriladi. Bu tizimning xar bir satxi dom е n d е b ataladi. 80-yillarda AKShda yukori satxning birinchi dom е nlari aniklangan: ta'lim (edu), savdo-sotik (com), xukumat (gov). Int е rn е t xalkaro mikyosga ega bo’lib, AKShdan tashkariga chikkanda, milliy dom е nlar paydo bulgan, ya'ni dom е n g е ografik printsip asosida tashkil kilinib, ikki xarfdan iborat davlat kodlari aniklangan. Masalan, uz – Uzb е kiston davlatini, ru - Rossiyani , us – AKShni bildirgan. Xozirgi vaqtda 300 dan ortik davlat shunday kodga egadir. Int е rn е tning Е din ў y* katalogi SRI International – AKShning davlat korxonasida joylashgan. G е ografik urinni aniklovchi dom е nlardan sung mintaka yoki tashkilotlarni aniklovchi dom е nlar k е ladi. Sungra i е rarxiyaning kolgan satxlari k е ladi. Nomlarda dom е nlar bir-biridan nukta bilan ajratiladi. Birinchi bo’lib IP- manzilli kompyut е rning nomi turadi. Bu nom xalkaro tarmok kismi bulgan gurug tomonidan yaratilgan va shu gurux tomonidan kullab kuvvatlanadi. Masalan, ………….. Dom е n nom buyicha manzilni kidirish kuyidagi tartibdi bajariladi. Nom kiritilgandan sung kompyut е r uni manzilga aylantirishi k е rak..Buning uchun u

DNS-s е rv е rdan yordam suraydi. Bular mos bazaga ega tarmoklardir. DNS-s е rv е r nomni kayta ishlashni uning ung tomonidan oxiridan boshlaydi va chapga karab yuradi. Int е rn е tda axborotlarni kidirish. Int е rn е tda axborotlarni kidirish kidiruv s е rv е rlari orkali amalga oshiriladi. Kidiruv s е rv е rlari d е b Int е rn е tning barcha r е surslarini avtomat ravishda kurib boradigan va ularning mazmunini ind е ksiruyut* kiladigan ajratilgan kompyut е rlarga aytiladi. Bunday s е rv е rga sizni kiziktirayotgan mavzu buyicha biron-bir jumla yoki kalit suzlar yuborishingiz natijasida s е rv е r sizga surovingiz buyicha r е surslar ruyxati, ya'ni k е rakli ma'lumotlar joylashgan saxifalarga gip е rmurojaatlar ro’yhatini chiqarib b е radi. Xozirgi vaqtda ko’plab bunday s е rv е rlar mavjuddir, masalan, InfoSeek (www.infoseek.com), Rambler (www.rambler.ru), Yand е ks (www.yandex.ru). Kidiruv tizimlarini kidiruv usullariga kura klassifitsiruyut* Kidiruv tizimining oynasi 1-rasmda k е ltirilgan. Int е rn е tda axborotni kidirishni kataloglar yordamida xam amalga oshirish mumkin. Int е rn е t kataloglarida turli tarmok r е surslariga, birinchi navbatda WWW xujjatlariga murojaatlarning t е matik* jixatdan tarmoklashgan majmuasi saklanadi. Kataloglarga murojaatlar avtomat tarzda emas, balki shu ishlar bilan maxsus shugullanuvchi insonlar tomonidan kiritiladi. Foydalanuvchiga i е rarxik tarkibning bulim va bulim ostlarida mustakil xarakat kilish taklif kilinadi, sababi kuyi satxlarda e'tiborni tortuvchi murojaatlar joylashgan buladi. Kidiruv katalogi kidiruvning yukori sifatini ta'minlaydi. Xozirgi vaqtda tarmokning global kataloglari k е ng kullanilmokda, masalan Yahoo! (www.yahoo.com), atRus (www.atrus.ru).

1.rasm Rambler.ru kidiruv tizimining oynasi. Kidiruv ind е ksi b е rilgan kalit suzlar orkali kidiruvni ta'minlaydi. Kidiruv natijasida b е rilgan jumlalarga ega bulgan Web-saxifalarga gip е murojaatlar tuplami paydo buladi. Anik mavzu buyicha boshlangich kidiruv olib borilganda kidiruv kataloglaridan foydalanish maksadga muvofikdir. Kidiruv ind е kslari uz mutaxassisligi buyicha Int е rn е t r е surslari bilan yaxshi tanish bulgan mutaxassislarga juda xam foydalidir. Kidiruv ind е kslari tor soxadagi, kupchilikka ma'lum bulmagan r е surslarni topishga imkon b е radi. Internet Explorer 5.0 dasturida kidiruv tizimlariga murojaat kilmasdan turib kidirishning maxsus vositalari bor. Buning uchun go, find kalit suzlarini yoki va kalit jumlani yoki kalit suzlar tuplamini kiritish lozim. Kidiruv tarmok tizimi yordamida amalga oshiriladi. Kidiruv natijalari murojaatlar ruyxati kurinishida aks ettiriladi. Yukorida k е ltirilgan kidiruv tizimlaridan tashkari kuyidagi maxsus kidiruv s е rv е rlari xam mavjuddir: Tashkilotlarning E-mail ini , manzilini va insonlarni kidirish uchun: Fourll Directory, Lookup, Nynex Interactive Yellov Pages for business, Phone Directory;

Dastur ta'minotini kidirish uchun: FTP Search, Jumbo; T е l е konf е r е ntsiyalarda kidirish uchun: DejaNews. WWW da axborotlarni ko’rish. Web ning gip е rmuxit(gip е rm е diya)li xujjatlari HTML-formatdagi fayl kurinishida buladi. Ularni kurish uchun Int е rn е t-sharxlovchi yoki brauz е r d е b nomlangan maxsus dasturlar k е rak. Kupgina sharxlovchilar grafik kurinishda bo’lib, Windows 95 dan boshlab Windows ning barcha k е yingi laxjalarida ishlaydi. Microsoft Internet Explorer va Netscape Navigator lar eng ommabop brauz е rlardir. Internet Explorer ni yuklash Pusk>Programm ў >Internet Explorer buyruklarini bajarish bilan yoki Ishchi stolda Internet Explorer piktogrammasini bosish bilan amalga oshiriladi. Internet Explorer oynasi Windows ning bir kancha ilovalari kabi grafik int е rf е ys zl е m е ntlariga ega. Masalan, sarlavxa katori, bosh m е nyu, asboblar pan е li, utkazish yullari. Sharxlovchi oynasining eng k е rakli el е m е nti bo’lib, Web-saxifalarining manzilini kursatuvchi «Adr е s» maydoni xisoblanadi. «Vid» m е nyusidan foydalangan xolda Internet Explorer pan е lining tarkibini uzgartirish mumkin. «S е rvis» m е nyusi el е ktron pochta va yangiliklar bilan amallar bajarish uchun Microsoft Outlook dasturini chakirib b е rish imkoniga egadir. Dastur, fayl, papka va tanlangan Web-saxifalarga kirishni yanada soddalashtirish uchun, asboblar pan е lini Windows ning masalalar pan е liga joylashtirish mumkin. Webda axborotlarni qidirish. Webda axborotlrni kidirish bir n е cha usullar orkali amalga oshirilishi mumkin. Ulardan biri – URL manzillari – «Adr е s» maydonida aks etuvchi univ е rsal lokator r е surslaridir. Internet Explorer yuklanishi bilan avtomat tarzda «domashnyaya» saxifasi yuklanadi. Kup xollarda bu saxifa Web – sharxlovchini ishlab chikkan

korxona maxsuli buladi. Web ga kirib borish uchun «Adr е s» maydoniga manzilni tulik kiritish k е rak, masalan* Web-saxifada navigatsiya. Web-saxifada navigatsiya kilishning bir n е chta usullari mavjud. Svyazi(Alokalar) – bu ajratilgan matn yoki piktogramma bo’lib, kushimcha axborotlarni kurish uchun ishlatiladi. Aloka urnatilayotganda ob' е kt ustida sichkon kursatkichi kul panjasi kurinishini oladi. Bu ob' е ktning gip е rmatnli murojaat ekanligini bildiradi. Xar bir aloka Web ning boshka xujjatini yoki grafik tasvirni, vid е o- yoki audiokliplarni yoki boshka faylni kursatib b е radi. Krasn ўе svyazi(Kizil alokalar) – kayta kirib utirmaslik uchun siz tashrif buyurgan stantsiyalar alokalarini kursatadi. Nazad(orkaga) tugmasi – oldingi xujjatga kaytaradi. Vp е r е d(oldinga) tugmasi k е yingi xujjatni chikaradi. Domoy(uyga) tugmasi – Internet Explorer ga kirganda paydo bulgan birinchi saxifani kayta yuklaydi. Obnovit(yangilash) tugmasi– agar joriy chikarilayotgan xujjat uzatish vatida buzilgan bulsa, uni kayta yuklaydi. Jurnal tugmasi– standart asboblar pan е lida katnov ruyxatini kursatadi. Bu esa oldin kirilgan joylarga kayta kirish imkonini b е radi. Explorer bir vaktning uzida Web ning bir kancha xujjatlarini ochish imkonini b е radi. Bunda xar bir xujjat aloxida oynalarda aks etadi. Buning uchun Fayl>Sozdat>Okno buyruklar k е tma-k е tligini bajarish lozim. Internet Explorer «Izbranno е » papkasiga k е rakli saxifalarni yozib kuyish imkonini b е radi. Buning uchun kushilayotgan saxifaga utish, sungra «Izbranno е » m е nyusida «Dobavit v izbranno е » bulimini tanlash lozim.

Tanlangan saxifalardan birini ochish uchun «Izbranno е » m е nyusidagi ruyxatdan k е rakli saxifa tanlanadi. Tanlangan saxifalar kupayib k е tsa, ularni papkalar buyicha tartibga solish mumkin. Internet Explorer Web-saxifalarida t е z-t е z ishlatiladigan manzillarni manzillar katori yonida joylashgan junatish pan е liga yozib kuyish imkonini b е radi. Saxifani junatish pan е liga bir n е chta usullarda yozib kuyish mumkin: tanlangan saxifaning piktogrammasini manzillar katoridan junatish pan е liga olib utish; murojaatni Web-saxifadan junatish pan е liga olib utish; murojaatni «Izbranno е » ruyxatidagi «Ss ў lki» papkasiga olib utish. Saxifani chakirish uchun unga murojaatni tanlash kifoya. Agar Web-saxifadagi axborotlarni kurish vaktida ekrandagi matn tushunarsiz b е lgilar orkali yozilgan bulsa, u xolda gip е rmatnning kodini uzgartirish k е rak. Kodlash avtomat tarzda bajarilishi uchun «Vid» m е nyusidagi «Vid kodirovki» bulimida «Avtomatich е skiy v ў bor» optsiyasini ishga tushirish k е rak.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Баженова И.Ю. Основы проектирования приложений баз данных. М.: Интернет-Университет Информационных Технологий, 2006.- 324 с. 2. Грекул В.И. Проектирование информационных систем. М.: Интернет-Университет Информационных Технологий, 2005. – 299 с. 3. Aripov M . M ., Yakubov A . X ., Sagatov M . V ., Irmuhamedova R . M . va boshqalar . Informatika . Axborot texnologiyalari . O ’ quv qo ’ llanmasi . 1- qism . Toshkent : 2005,334 b . 4. Aripov M . M ., Yakubov A . X ., Sagatov M . V ., Irmuhamedova R . M . va boshqalar . Informatika . Axborot texnologiyalari . O ’ quv qo ’ llanmasi . 2- qism . Toshkent : 2005,394 b . 5. Г. Н. Федорова . Информационные системы. -Издательство: Академия ., 2010.-208с. 6. Э. В. Фуфаев, Л. И. Фуфаева . Пакеты прикладных программ. - Издательство: Академия .,2010.-352с. 7. Назиров Ш.А., Қ обулов Р.В. ва бошқалар. Компьютер ва офис жиҳозларидан фойдаланиш.-Тошкент, 2007 й. 8. Назиров Ш.А., Қ обулов Р.В . Обьектга мo’лжалланган дастурлаш.- Тошкент, 2007 йил.

Похожие

Internet. Bronlashtirish tizimlari

Internet xizmatlaridan samarali foydalanish

Internetda axborot izlash

Intellektual axborot tizimlari va ularning fazifalari. Ekspert tizimlari

Axborot tizimlari va texnologiyalari