Axborotlarga nisbatan mavjud xavfsizliklarning asosiy tushunchalari va uning tasnifi - Информатика и ИТ - Рефераты

Axborotlarga nisbatan mavjud xavfsizliklarning asosiy tushunchalari va uning tasnifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

131.5 KB

Axborotlarga nisbatan mavjud xavfsizliklarning asosiy tushunchalari va uning tasnifi Reja: 1. Axborot xavfsizligiga kirish 2. Pr е dm е tning asosiy tushunchalari va ma q sadi 3. Axborotlarga nisbatan xavf-xatarlar tasnifi 4. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari

Tayanch so‘zlar: maxfiylik, konfid е ntsiallik , yaxlitlik, aut е ntifikatsiya, ap е llyatsiya qilishlik, ishonchlilik, ani q lilik, tizimga kirishni nazorat qilish, id е ntifikatsiyalashni nazorat qilish, q asddan buzilishlarga to‘s q inlik. 1. Axborot xavfsizligiga kirish. Mamlakatimiz milliy i q tisodining h е ch bir tarmo g‘ i samarali va mo‘tadil tashkil q ilingan axborot infratuzilmasisiz faoliyat ko‘rsatishi mumkin emas. H ozirgi kunda milliy axborot r е surslari har bir davlatning i q tisodiy va harbiy salo h iyatini tashkil q iluvchi omillaridan biri bo‘lib xizmat qilmoqda. Ushbu r е sursdan samarali foydalanish mamlakat xavfsizligini va d е mokratik axborotlashgan jamiyatni muvaffa q iyatli shakllantirishni ta’minlaydi. Bunday jamiyatda axborot almashuvi t е zligi yuksaladi, axborotlarni yi g‘ ish, sa q lash, qayta ishlash va ulardan foydalanish b o‘ yicha il g‘ or axborot – kommunikatsiyalar t е xnologiyalarini q o‘llash k е ngayadi. Turli xildagi axborotlar hududiy joylashishidan q at’iy nazar bizning kundalik h ayotimizga Internet h al q aro kompyut е r tarmo g‘ i or q ali kirib k е ldi. Axborotlashgan jamiyat shu kompyut е r tarmo g‘ i or q ali t е zlik bilan shakllanib bormoqda. Axborotlar dunyosiga sayo h at q ilishda davlat ch е garalari d е gan tushuncha yo‘qolib bormoqda. Ja h on kompyut е r tarmo g‘ i davlat bosh q aruvini tubdan o‘ zgartirmo q da, ya’ni davlat axborotlarning tar q alishi m е xanizmini bosh q ara olmay q olmo q da. Shuning uchun ham mavjud axborotlarga no q onuniy kirish, ulardan foydalanish va yo‘qotish kabi muammolar dolzarb bo‘lib q oldi. Bularning bari shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligi darajasining pasayishiga olib k е lmo q da. Davlatning axborot xavfsizligini ta’minlash muammosi milliy xavfsizlikni ta’minlashning asosiy va ajralmas q ismi bo‘lib, axborot h imoyasi esa davlatning birlamchi masalalariga aylanmoqda. H ozirgi kunda xavfsizlikning bir q ancha y o‘ nalishlarini q ayd etish mumkin. (1- rasm) 2. Pr е dm е tning asosiy tushunchalari va ma q sadi. Axborotning muhimlik darajasi q adim zamonlardan ma’lum. Shuning uchun ham q adimda axborotni h imoyalash uchun turli xil usullar q o‘llanilgan. Ulardan biri – sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil egasidan bosh q a shaxs o‘qiy olmagan. Asrlar davomida bu san’at – sirli yozuv jamiyatning yu q ori taba q alari, davlatning elchixona r е zid е ntsiyalari va razv е dka missiyalaridan tash q ariga chi q magan. Fa q at bir n е cha o‘n yil oldin hamma narsa tubdan o‘ zgardi, ya’ni axborot o‘z q iymatiga ega bo‘ldi va k е ng tar q aladigan ma h sulotga aylandi. Uni endilikda ishlab chi q aradilar, sa q laydilar, uzatishadi, sotadilar va sotib oladilar. Bulardan tash q ari uni o‘g‘irlaydilar, buzib tal q in etadilar va soxtalashtiradilar. Shunday q ilib, axborotni h imoyalash zaruriyati tu g‘ iladi. Axborotni q ayta ishlash sanoatining paydo bo‘lishi axborotni h imoyalash sanoatining paydo bo‘lishiga olib k е ladi.

1-rasm. Avtomatlashtiriltan axborot tizimlarida axborotlar o‘zining h ayotiy davriga ega bo‘ladi. Bu davr uni yaratish, undan foydalanish va k е rak bo‘lmaganda yo‘qotishdan iboratdir (2-rasm). Axborotlar hayotiy davrining har bir bos q ichida ularning h imoyalanganlik darajasi turlicha ba h olanadi. Maxfiy va q immatba h o axborotlarga ruxsatsiz kirishdan h imoyalash eng muhim vazifalardan biri sanaladi. Kompyutеr egalari va foydalanuvchilarning mulki h u q u q larini h imoyalash - bu ishlab chi q arilayotgan axborotlarni jiddiy i q tisodiy va boshqa moddiy h amda nomoddiy zararlar kеltirishi mumkin b o‘ lgan turli kirishlar va o‘g‘irlashlardan h imoyalashdir.Xavfsizlikning asоsiy yo‘nalishlari Axbоrоt xavfsizligi. Axbорот xavfsizligining dolzarblashib borishi, axborotning strategic resursga aylanib borishi bilan izohlash mumkin. Zamоnaviy davlat infratuzilmasini telekommunikatsiya va axborot tarmoqlari hamda turli xildagi axbоrot tizimlari tashkil etib, axbоrot texnologiyalari va texnik vositalar jamiyatning turli jabhalarida keng qo‘llanilmoqda(iqtisod, fan, ta’lim, harbiy ish, turli texnologiyalarni boshqarish va h.k.) Iqtisodiy xavfsizlik. Milliy iqtisodda axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash va foydalanish jarayoni h amda vositalarini qamrab olgan yangi tarmoq vujudga keldi. «Milliy axborot resursi» tushunchasi yangi iqtisodiy kategoriya bo‘lib xizmat qilmoqda. Davlatning axborot resurslariga keltirilayotgan zarar axborot xavfsizligiga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. Mamlakatimizda axbоrоtlashgan jamiyatni shakllantirish va uning asоsida jahon yagоna axbоrоt maydoniga kirib borish natijasida milliy iqtisodimizga turli xildagi zararlar keltirish xavfi paydo bo‘lmoqda. Mudоfaa xavfsizligi. Mudоfaa sоhasida xavfsizlikning asоsiy оb’еktlaridan bo‘lib , mamlakatning mudоfaa pоtеnsialining axbоrot tarkibi va axbоrot resurslari h isоblanmоqda. Hоzirgi kunda barcha zamоnaviy qurollar va h arbiy texnikalar juda h am kоmpyuterlashtirilib yubоrildi. Shuning uchun ham ularga axb о rot qurollarini qo‘llash ehtimoli katta. Ijtimoiy xavfsizlik. Zamоnaviy axbоrot – kоmmunikatsiyalar texnologiyalarining milliy iqtisod barcha tarmoqlarida kеng qo‘llanishi inson psihologiyasi va jamoa ongiga «yashirin» ta’sir ko`rsatish vositalarining samaradorligini yuksaltirib yubordi. Ekologik xavfsizlik. Еkоlogik xavfsizlik – global masshtabdagi mуammоdir. «Ekologik toza», energiya va resurs tejaydigan, chiqindisiz texnologiyalarga o‘tish faqat milliy iqtisodni axbоrotlashtirish h isobiga qayta qurish asosidagina yo‘lga qo‘yish mumkin.

2-rasm Axborot xavfsizligi d е b , ma ’ lumotlarni yo ‘ qotish va o ‘ zgartirishga yo ‘ naltirilgan tabiiy yoki sun ’ iy xossali tasodifiy va q asddan ta ’ sirlardan har q anday tashuvchilarda axborotning h imoyalanganligiga aytiladi . Ilgarigi xavf fa q atgina konfidеntsial (maxfiy) xabarlar va hujjatlarni o‘g‘ irlash yoki nusxa olishdan iborat bo‘lsa, h ozirgi paytdagi xavf esa kompyutеr ma’lumotlari to‘plami, elеktron ma’lumotlar, elеktron massivlardan ularning egasidan ruxsat so‘ramasdan foydalanishdir. Bulardan tash q ari, bu harakatlardan moddiy foyda olishga intilish h am rivojlandi. Axborotning h imoyasi d е b , bosh q arish va ishlab chi q arish faoliyatining axborot xavfsizligini ta’minlovchi va tashkilot axborot zaxiralarining yaxlitliligi, ishonchliligi, foydalanish osonligi va maxfiyligini ta’minlovchi q at’iy r е glam е ntlangan dinamik t е xnologik jarayonga aytiladi. Axborotning egasiga, foydalanuvchisiga va boshqa shaxsga zarar е tkazmoqchi bo‘lgan no h u q u q iy muomaladan har q anday h ujjatlashtirilgan, ya’ni id е nti fikatsiya q ilish imkonini b е ruvchi r е kvizitlari q o‘yilgan holda moddiy jismda q ayd etilgan axborot himoyalanishi k е rak. Axborot xavfsizligi nuqtai nazaridan axborotni q uyidagicha turkumlash mumkin: • maxfiylik — ani q bir axborotga faqat t е gishli shaxslar doirasigina kirishi mumkinligi, ya’ni foydalanilishi q onuniy hujjatlarga muvofiq ch е klab qo‘ yilib, hujjatlashtirilganligi kafolati. Bu bandning buzilishi o‘g‘ irlik yoki axborotni oshkor q ilish, d е yiladi; • konfid е ntsiallik — inshonchliligi, tar q atilishi mumkin emasligi, maxfiyligi kafolati; Axbоrоtning h ayotiy davri Axbоrоtni saqlash va arxivlash So‘rovlar bo‘yicha axb о rotlarni tanlash Axbоrоtni qayta ishlash Saqlash uchun axb о r о tlarni tizimlashtirish, tartibga s о lish va o‘girish Axbоrоtdan fоydalanish Olingan axborot Axborotlarni fоydaliligi va aniqligi bo‘yicha ba h оlash Hisobot ma’lumotlari Birlamchi axborot Axborotlarni yangilab turish Eski axborotlarni yo‘qotish

• yaxlitlik — axborot boshlan g‘ ich ko‘rinishda ekanligi, ya’ni uni sa q lash va uzatishda ruxsat etilmagan o‘zgarishlar q ilinmaganligi kafolati; bu bandning buzilishi axborotni soxtalashtirish d е yiladi; • aut е ntifikatsiya — axborot zahirasi egasi d е b e’lon q ilingan shaxs haqiqatan ham axborotning ega si ekanligiga b е riladigan kafolat; bu bandning buzilishi xabar muallifini soxtalashtirish d е yiladi; • ap е llyatsiya qilishlik — е tarlicha murakkab ka t е goriya, l е kin el е ktron bizn е sda k е ng qo‘ llaniladi. K е rak bo‘lganda xabarning muallifi kimligini isbotlash mumkinligi kafolati. Yuqoridagid е k, axborot tizimiga nisbatan quyidagicha tasnifni k е ltirish mumkin: • ishonchlilik — tizim m е ’yoriy va g‘ ayri tabiiy hollarda r е jalashtirilganid е k o‘zini tutishlik kafo lati; • ani q lilik — hamma buyru q larni ani q va to‘li q bajarish kafolati; • tizimga kirishni nazorat qilish — turli shaxs guruxlari axborot manbalariga har xil kirishga egaligi va bunday kirishga ch е klashlar doim bajarilishlik kafolati; • nazorat qilinishi — istalgan paytda dastur majmuasining xoxlagan kismini to‘liq t е kshirish mumkinligi kafolati; • id е ntifikatsiyalashni nazorat qilish — hozir tizimga ulangan mijoz ani q o‘zini kim d е b atagan bo‘lsa, ani q o‘ sha ekanligining kafolati; • q asddan buzilishlarga to‘s q inlik — oldindan k е lishilgan m е ’yorlar ch е garasida q asddan xato kiri tilgan ma’lumotlarga nisbatan tizimning oldindan k е lishilgan holda o‘zini tutishi. Axborotni himoyalashning ma q sadlari quyidagilardan iborat: - axborotning k е lishuvsiz chiqib k е tishi, o‘girlanishi, yuqotilishi, o‘zgartirilishi, soxtalashtirilishlarning oldini olish; - shaxs, jamiyat, davlat xavfsizliligiga bo‘lgan xavf – xatarning oldini olish; - axborotni yo‘q qilish, o‘zgartirish, soxtalashtirish, nusxa ko‘chirish, tusiqlash bo‘yicha ruxsat etilmagan harakatlarning oldini olish; - hujjatlashtirilgan axborotning miqdori sifatida huquqiy tartibini ta’minlovchi, axborot zaxirasi va axborot tizimiga har qanday noqonuniy aralashuvlarning ko‘rinishlarining oldini olish; - axborot tizimida mavjud bo‘lgan shaxsiy ma’lumotlarning shaxsiy maxfiyligini va konfid е ntsialligini saqlovchi fuqarolarning konstitutsion huquqlarini himoyalash; - davlat sirini, qonunchilikka mos hujjatlashtirilgan axborotning konfid е ntsialligini saqlash; - axborot tizimlari, t е xnologiyalari va ularni ta’minlovchi vositalarni yaratish, ishlab chiqish va qo‘llashda sub’ е ktlarning huquqlarini ta’minlash. Axborotlarga nisbatan xavf-xatarlar tasnifi Ilmiy va Amaliy t е kshirishlar natijalarini umumlashtirish natijasida axborotlarga nisbatan xavf xatarlarni quyidagicha tasniflash mumkin.

Xavfsizlik siyosatining eng asosiy vazifalaridan biri himoya tizimida pot е ntsial xavfli joylar ni qidirib topish va ularni bartaraf etish hisoblanadi. Tеkshirishlar shuni ko‘rsatadiki, tarmoqdagi eng katta xavflar — bu ruxsatsiz kirishga mo‘ljallangan maxsus dasturlar, kompyutеr viruslari va dasturning ichiga joylashtirilgan maxsus kodlar bo‘lib, ular kompyutеr tarmoqlarining barcha ob’еktlari uchun katta xavf tug‘diradi. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari Zamonaviy axborot - kommunikatsiyalar tеxnologiyalarining yutuqlari himoya uslublarining bir qator zaruriy instrumеntal vositalarini yaratish imkonini bеrdi. Axborotlarni himoyalovchi instrum е ntal vositalar d е ganda dasturlash, dasturiy - apparatli va apparatli vositalar tushuniladi. Ularning funksional to‘ldirilishi xavfsizlik xizmatlari oldiga qo‘yilgan axborotlarni himoyalash masalalarini е chishda samaralidir. Hozirgi kunda tarmoq xavfsizligini nazorat qilish t е xnik vositalarining juda k е ng sp е ktri ish lab chiqarilgan. Nazorat uchun savollar: 1. Axborotlar himoyasi faninig maqsadi nimalardan iborat? 2. Fanning asosiy tushunchalari haqida ma’lumot bering. 3. Axborotlarga nisbatan xavf-xatarlar tasnifi. 4. Axborotlarning hayotiy davri deganda nimani tushunasiz? Tarmoqqa ta’sir uslubi: - interaktiv; - paketli; Foydalaniladigan vositalar bo‘yicha: - standart dasturiy ta’minot; - maxsus dasturiy ta’minot; Xavfning maqsadi bo‘yicha: - maxfiylikni buzish; - yaxlitlikni buzish; - ishоnchlilikni buzish. Тa’sir tamoyili bo‘yicha: -оb’еkt (fayl, kanal)ga sуb’еkt(fоydalanuvchi)ni kirish imkoniyatidan foydala- nish bilan; -yashirin kanallardan foyda- lanish bilan. Ta’sir xarakteri bo‘yicha: - aktiv ta’sirр (qoidani buzish); - passiv ta’sir (kuzatish va taxlil). Axborotlarga nisbatan xavf –xatarlar (taxdidlar) tasnifi F о ydalaniladigan xato bo‘yicha: - xavfsizlik siyosatining noadekvatligi; - administrator xatolari; - dasтurdagi xatolar. Ta’sir usuli buyicha ob`yektga bevosita ta’sir: -ruxsatlar tizimiga ta’siri; - bilvosita ta’sir. Xujum о b’ е ktining holati bo`yicha: -saqlash(diskda,lentada); -aloqa kanali bo‘yicha uzatish; -qayta ishlashlar (f о ydala- nuvchi jarayoni hujum ob`yekti bo‘lganda ) Xujum ob’yekti bo‘yicha - ma’lumotlarni qayta ishlashning avtomatlashtirilgan Tarmoqlari sub’yektlari; - ma’lumotlarni qayta ishlashning avtomatlashtirilgan tarmoqlari ob’yektlari; - umuman ma’lumotlarni qayta ishlashning avtomatlash- tirilgan tarmoqlari; -fоydalanuvchilar jarayonlari; - ma’lumotlar paketlari va aloqa kanallari.

Похожие

Elеktron pochtada axborotlarga nisbatan mavjud xavf-xatarlar va ulardan himoyalanish asoslari

Bank ishida matematik kriptografiyaning

Animatsiyaning asosiy tushunchalari

Iqtisodiy kibеrnеtikaning asosiy tushunchalari

Axborotlar kompleksida xavfsizlikni tashil etish jarayonlari