Axborot tizimlarining hayot sikli modellari axborot tizimlarini topshiriqli kaskadli va spiral modellari - Информатика и ИТ - Рефераты

Axborot tizimlarining hayot sikli modellari axborot tizimlarini topshiriqli kaskadli va spiral modellari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

105.5 KB

Axborot tizim larining h ayot sikli modellari a xborot tizimlarini topshiri q li kaskadli va spiral modellari Reja: 1. ITlarni yaratish jarayoni etaplari 2. H ayotiy sikl tushunchasi 3. ITlarni yaratishni “sharshara” modeli 4. Kaskadli modelning ustun va kamchilik tomonlari 5. ITlarni yaratishning spiral modeli 6. Spiral modelning kuchli kuchsiz tomonlari

Agar tizim korxonani axborot bilan ta’minlasa, demak u axborot(informastion) tizimdir. Axborot tizimini yaratish aksariyat zamonaviy korxonalarda, ularning qanday biznes bilan shug’ullanishidan qat’iy nazar, hal qilinishi zarur bo’lgan muammodir. “Axborot tizimi” atamasi biznes yuritishni engillashtiruvchi yoki “avtomatlashtiruvchi” dasturiy mahsulotlar sinfiga kiradi. Agar tizim biznesni axborot bilan ta’minlash orqali qo’llab-quvvatlasa, “axborot tizimi” deb ataladi. Tegishli dastur, agar u bittadan ortiq(ba’zi hollarda ketma-ket, ba’zan esa parallel) funkstiyani bajarsa, “tizim” deb ataladi. Masalan, ombor xo’jaligini qo’llab- quvvatlovchi axborot tizimlari omborga tovarlar kelib tushishi, xaridorga tovarlar berilishini kuzatib turadi, omborda har bir mahsulotning zaruriy miqdori mavjudligini nazorat qiladi. Umumiy xolda ITlarni yaratish jarayoni ikki nuktai-nazarga asoslanadi: -Asosiy ish oqimlari, bajaruvchilar, harakatlar ketma-ketligini aniqlash; -ITni h ayotiy sikli , ya’ni uni yaratishda vaqt mobaynida takrorlanuvchi jarayonlarni aniqlash. Hayotiy sikl modellari deganda ITni ishlab chiqish jarayonidagi ma’lum davr tushuniladi. Tizimlarni yaratish jarayoni tizimlarning yaratilish davri(system development life sykle) yoki hozirgi terminda hayotiy sikli deyiladi, chunki bu jarayon bilan bog’langan faoliyatlar davomiydir. Tizimlarning yaratilishida yo’l qo’yilgan xato qanchalik kech aniqlansa, shunchalik uni tuzatish qimmatga tushadi, chunki oldin qilingan ishlar ham ko’rib chiqilishi zarur bo’ladi. Ana shuning uchun ham tizimlar yaratilishi jarayonini bosqichlarga bo’lib, tizimlar yaratishda ma’lum metodlar ishlab chiqilgan. ITlar hozirgi vaqtda biror loyiha sifatida ishlab chiqariladi. Loyiha – bu sistemaning aniq maksadda chegaralangan vaqtda muddat, natija, tavakkalchilik, xom-ashyo talablariga mos xoldagi harakatidir. Axborot tizimlarini yaratishning “sharshara” yoki kaskadli model i klassik hisoblanib, 70-80 yillarda keng tarkalgan edi. Bunda loyiha etaplarga bulinib, bir etap bajarilgandan so’ng keyingi etapga utiladi. Har bir etap tugatilganda u tula xujjatlashtiriladi va loyihachilar bu xujjatlardan keyingi etapda foydalanishadi.

An’anaviy tizimlarni yaratish davri uslubi(«sharshara») yoki hozirgi terminda kaskadli model quyidagi bosqichlardan iborat: Tizimni tasavvur etish .Bu bosqichda hal qilinadigan muammo aniqlanadi va uning texnik jixatdan amalga oshirilishi imkoniyati o’rganiladi. Bunda qo’yiladigan savol: «muammo nimadan iborat va bu muammoni qanday echish mumkin?». Tizim tahlili – Bu bosqichda muammo echilishi uchun axborot tizimi nima qilish kerak?- degan savolga javob izlanadi. Bu bosqichda amaldagi tizim va uning ish jarayoni o’rganiladi. Bu esa tizimning kuchlik tarafini, kamchiligi va yangi imkoniyatlarini namoyish etadi. Tizim tahlilidan chiqadigan natija – tizim talablari ro’yxati va ularning ustunligi. tizim dizaynini yaratish, ya’ni “Axborot zimi muammoni echish uchun qanday ish tutishi kerak” – degan savolga javob beradi. Bu bosqichning natijasi – yangi yoki o’zgartirilgan tizimning batafsil dizayni. Tizim dizaynida - kiruvchi, chiquvchi ma’lumotlar, tizim interfeysi; - uskunala r, dasturlar, ma’lumotlar bazasi , tele kommunikastiya, xodimlar va prosteduralar ; - ushbu komponentlar orasidagi aloqa va munosabatlar batafsil ko’rsatiladi. Qo’yiladigan savol: axborot tizimi muammoni echishi uchun kaysi ob’ektlarni yaratish kerak? Tizimni amalda yaratilish bosqichida dasturchilar ishga tushib, tizimni dastur holatiga olib kelishadi. Bu bosqichda, ma’lumotlar bazasi amalda yaratiladi, dastur dasturlash tillarida yoziladi, ma’lumotlar bazasi to’ldiriladi va sinogvdan o’tkaziladi. Bu bosqichning natijasi funkstional dasturdir. Tizimni amalda qo’llash bosqichi . Yaratilgan axborot tizimi ishga tushgandan keyin vaqt o’tgan sari uzgartirishlar kiritilishi muqarrardir. Bu bosqichda oldingi bosqichdagi ko’zga tashlanmagan xatolar to’g’rilanib tizim istalgan darajagna keltiriladi.

“Sharshara” modelida har bir bosqich tugagandan keyin ko’zdan kechiriladi va tekshiriladi. Agar biron-bir xato aniqlansa, keyingi bosqichga mutlaqo o’tmaydi, balki oldingi bosqich ko’rib chiqiladi. An’anaviy tizimlarni yaratish uslubini quyidagicha tasavvur etish mumkin: 1-rasm. Axborot tizimini yaratishning “sharshara” modeli. Dastur ta’minotini yaratish va undan foydalanish bosqichlari kaskad modeli DT ning dastlabki ishlab chiqilgan modellaridan biri sharshara (vodopad) modeli (waterfall model) hisoblanadi, yoki boshqachasiga kaskadli modeldir.

2 - rasm. Dastur ta’minotini ishlab chiqishning kaskadli modeli Agar axborot tizimini loyiha sifatida tasavvur etsak, uni ishlab chiqishning “sharshara” modelini quyidagicha tasavvur etish mumkin: • Birinchi etapda echilishi kerak bulgan muammo buyicha buyurtmachi talablari o’rganiladi. Ushbu etap natijasi b o’ lib texnik topshiri q hisoblanadi. • Ikkinchi etapda texnik topshirikda berilgan talablar bo’yicha loyiha echimlari tayyorlanadi. Ushbu etap natijasi bulib loyihani amalga oshirish uchun kerakli loyiha hujjatlari to’plami hisoblanadi. • Uchinchi etap loyihani amalga oshirish hisoblanadi. Bunda loyiha hujjatlari asosida dastur ta’minoti yaratiladi. Ushbu etap natijasi bulib tayyor dasturiy mahsulot hisoblanadi. • Turtinchi etapda tayyor dasturiy maxsulotning texnik topshiriqka mosligi tekshiriladi. Tajribada ayrim kamchiliklar kurinib kolishi mumkin, ular tuzatiladi. • Oxirgi etap tayyor mahsulotni buyurtmachiga etkazish. Bunda buyurtmachiga etkazilganligi hujjatlashtiriladi. An’anaviy model hisoblangan sharshara yoki kaskadli model boshqaruv uchun juda qulaydir. Bu model keyingi faza ishlashi boshlanishidan oldin ixtiyoriy faza ishi tugallanishini ko’zda tutadi. Har bir bosqichdan keyin hamma qilingan ishlar qayta ko’riladi va hujjatlanadi. Har qaysi vaqtda yaratilish jarayoni qaysi darajaga etganligi yaqqol aniqlanadi. Kaskadli modelning ustunlik tomonlari : • H ar bir etap oxirida bajarilish natijalari bulgan loyiha hujjatlari tayyorlanadi. Oxirgi etaplarda foydalanuvchiga kursatmalar xam tayyorlanadi. • Mantikiy ketma-ketlikdagi bajariladigan ishlarning tugatish vaqti va unga ketadigan xarajatlarni rejalashtirishga imkon beradi. • Kaskadli model ko’pincha muxandislik vazifalarini bajarishda o’zining yaxshi tomonlarini ko’rsatdi. Kaskadli modelning kamchiliklari : • Natijani olish uchun loyiha oxirigacha kutish kerak.

• Bir etapda yul quyilgan kamchilik keyingi etaplardagina bilinadi, keyingi etapda utilganda esa oldingi etap hujjatlashtirilgan buladi. • Buyurtmachi oralik etap natijalarini kurmaydi. • Tavakkalchilik yukori darajada va kiritilgan mablag koplanishi xavf ostida koladi • Etaplarda topilgan kamchiliklar uni boshkarishda xam kiyinchiliklar tugdiradi. • Xato topilgandan sung uni aybdorini kidirish boshlanadi, kollektivda axillik buziladi. An’anaviy “sharshara” modelining kuchli va kuchsiz taraflarini quyidagi jadvalda keltirilgan: Kuchli tarflari Kuchsiz taraflari Har bir bosqich oxirida qayta ko’rilishi boshqaruvga nazorat imkonyatini beradi. Tizim foydalanuvchilari yaratuvchilar tushungan va anglagan tizimni qabul qiladilar. Foydalanuvchilar va yaratuvchilarning tizim to’g’risidagi tushunchasi har xil bo’lishi mumkin. Ya’ni tizim yaratilishi tugaguncha foydalanuvchi uni ko’rmaydi. Har bir bosqichdan keyin rasmiy hujjatlar tayyorlanadi. Hujjatlashtirish qimmatga tushishi mumkin va ko’p vaqt talab qilishi mumkin. Rasmiy hujjatlar tizim talablarini qondirishini kuzatib borish imkoniyatini beradi. Foydalanuvchi talablari kupincha noto’g’ri tushuniladi. Bu uslubda ko’p oraliq yarim mahsulotlar yaratiladi va ularni talablar va standartlarga muvofiqligi ko’riladi. Foydalanuvchilar oraliq mahsulotlarni ko’rmaydilar va ularni talablarga muvofiqligini bila olmaydilar Hozirgi tezkor davrda axborot tizimlarini yaratishning boshqa usuli “spiral” usuli kengroq qo’llanilmoqda. Ushbu usul tizimlar yaratilish jarayonida takrorlanish yondashuvini qo’llaydi. Har bir takrorlanishda talablar va muammoning alternativ echimlari aniqlanadi va tahlil qilinadi, yangi dizayn

tayyorlanadi va tizimning bir qismi amalda yaratiladi. Foydalanuvchilar bu qismni ishlatib ko’radilar va o’z fikrlarini bildiradilar. Spiral usuli tizimning muhim qismini tajribaviy yaratilishidan boshlanadi. Yaratilgandan keyin u takomillashtiriladi va yakuniy versiyasida ishlatiladi. Bugungi kunda Axborot tizimlarini yaratish dasturiy ta’minot sifatida amalga oshiriladi. DT ishlab chiqishda dasturlashning ob’ekti – mo’ljallangan metodologiyasi ishlatiladi. Bu usul uchun 2-rasmda ko’rsatilgan B.Boem taklif etgan spiralli model to’g’ri keladi. 3 - rasm. Dastur ta’minotini ishlab chiqishning spiralli modeli 3-rasmda keltirilgan bu jarayonning ierarxik dekompozistiyasi ko’zda tutilgan. Bunday yiriklashtirilgan qadamlarga (loyihalashtirish daraja-lari) talablarni tahlillashtirish va formallashtirish, hamda telekommu-nikastion uskunaning interfeyslari ( R daraja ), arxitekturani aniqlash (tizimli va funkstional) va DT ning modulli tuzilmasini ( A daraja ), SDL ishlab chiqish–modullarning spestifikastiyasi (bloklar, prostessorlar, amallar, makroslar, ma’lumotlarning tuzilmasi) va modullararo inter-feyslar detalli loyihalashtirish ( S daraja ), va xususan dasturlash va das-turni sozlash ( R daraja ), DT ni ishlatish (eksplutastiya qilish).

Birinchi uchta daraja AT loyihalashtirishga, undan keyingi ikkitasi esa DTni loyihalashtirishga kiradi. Oxirgi bosqich ishlab chiqilgan DT bilan bog’liq, ishlab chiqish jarayonida AT va DT da avval aniqlanmagan xatoliklar tekshiriladi, hamda DT da amalga oshiriladigan funkstiyalarni o’zgartirish va kengaytirish ehtiyojlari aniqlanadi. Bu holatlar AT va DT ning alohida komponentlarini loyihalashtirish bo’yicha qo’shimcha ishlarni o’tkazish uchun oldingi darajalarga qaytishni taqozo qiladi. Shunday qilib - Spiral modelda IT ni ishlab chiqish iterastion jarayonda amalga oshadi. - Xar bir iterastiya tayyor mahsulotga olib keluvchi tugallangan sikl hisoblanadi, tayyor mahsulot esa iterastiyadan iterastiyaga mukammallashtirib boriladi. Spiral modelning ustun tomonlari: H ar bir sikl oxirida buyurtmachi tizimni ishlatib k o’ radi va fikrlarini bayon q iladi Tizimning dastlabki nusxasi tez fursatda ishlab chiqiladi; S ikldan siklga tizim mukammallashib boradi; Spiral modelning kamchiliklari: H ar bir sikldan keyin mahsulot to’la tayyor b o’ ldi deb aytish q iyin; Har bir bosqich rasmiy hujjatlashtirilmagani uchun keyingi bosqichda nima ish qilish kerakligini aniqlash qiyin bo’ladi, asosiy e’tibor tizimni tezroq yaratishga qaratilgan bo’ladi. Tizim xavfsizligi kabi muammolar hisobga olinmay q olishi mumkin. Spiral modelning ustunlik va kamchilik tomonlarini quyidagi jadvalda keltirilgan: Kuchli taraflari Kuchsiz taraflari Foydalanuvchilar tizimni ishlatib ko’rishi mumkin va o’zlarining Har bir takrorlanish jarayoni oldingi jarayonga asoslangan. Oxirgi natijaviy

fikrlarini bayon qilishlari mumkin tizim sifatli emas, balki miqdoriy yaxshiroq bo’lishi mumkin. Dastlabki loyiha haftalar ichida ishlab chiqilishi mumkin. Har bir bosqichda rasmiy tekshirish yo’qligi uchun keyingi bosqichda nima qilish kerakligini aniqlash qiyin bo’ladi va jarayon qachon tugallanishi noaniq bo’ladi. Tizim o’sgani sari foydalanuvchilar tizim yaratish jarayonidan va natijadan mamnun bo’ladilar. Tizim hujjatlari odatiy bo’lmaydi yoki to’liq bo’lmaydi, chunki asosiy e’tibor loyihaga qaratiladi. Spiral usuli yo’l qo’yilgan xatolarni va qoldirib ketgan qismlarini aniqlashga yordam beradi. Tizimning samaradorligi, xavfsizligi va boshqa muammolar tezkor yaratilishda hisobga olinmasligi mumkin.

Похожие

Axborot tizimlarining turlari

Axborot tizimlarining turlari va ularning funktsiyalari

Tashkilotda axborot tizimlarining o’rni va vazifalari

Qishloq xo`jalik ekinlari hosildorliklarni rejalashtirishning matematik modellari va axborot ta`minoti

Axborot tizimlari haqida tushuncha. Axborot tizimlarining turlari. Boshqaruv tizimi