Axborot-psixologik xavfsizlikni ta`minlashning vazifalari, asosiy faoliyat yo`nalishlari va uslublari - Информатика и ИТ - Рефераты

Axborot-psixologik xavfsizlikni ta`minlashning vazifalari, asosiy faoliyat yo`nalishlari va uslublari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41 KB

Axborot-psixologik xavfsizlikni ta`minlashning vazifalari, asosiy faoliyat yo`nalishlari va uslublari Reja: 1.Axborot sohasining rivojlanish tendentsiyasi. 2.Axborot-psixologik xavfsizlik siyosiy mojarolarning oldini olish vositasi sifatida.

«Axborot» tushunchasi bugungi kunda global mohiyat kasb etmoqda. U inson tafakkuriga turli yo`nalishlarda ta`sir o`tkazuvchi, yaxlit insoniyat hayotini va taqdirini u yoki bu tomonga burib yuboruvchi, goh salbiy goh ijobiy mohiyat kasb etuvchi qudratli vositaga aylandi. Aslini olganda axborot tushunchasi dunyoqarashni ifodalaydigan barcha bilimlar sohasida qadimdan mavjud bo`lgan. Kibernetikaning kelib chiqishi va rivojlanishi bu tushunchani «aloqa» va «boshqaruv» tushunchalari bilan birga keng qo`llanilishiga olib keldi. Hozirgi vaqtda axborotlarni hosil qilish, qayta ishlash, saqlash, ko`paytirish va tarqatish alohida ilmiy sohani - informatika sohasini tashkil etadi. Bu lotinchada tanishtirish, tushuntirish, sharq tillarida esa xabar, axborot ma`nosini bildiradi. Axborot sohasining tez sur`atlar bilan o`sishi, uni avtomatlashtirish usullarining shiddat bilan rivojlantirilishi komp’yuterlarning yaratilishiga va kishilik hayotining turli sohalarini komp’yuterlashtirishga olib keldi. Bu esa o`z navbatida bugungi kunda g`oyatda tezkorlik bilan o`sib borayotgan «Axborotli jamiyat» nazariyasini maydonga keltirdi. Komp’yuterlashtirilgan dunyo, yalpi axborotlashtirilgan global tizimning vujudga kelishi millatlar, xalqlar va butun insoniyat taqdirini bir-biriga bog`lab qo`ydi. Axborot olish, uni ishlash, saqlash va tarqatish texnologiyasining tasavvur qilib bo`lmaydigan darajadagi taraqqiyoti bugun jiddiy tashvishlar tug`dirmoqda. CHunki hozirgi zamon komp’yuterlarining eng so`nggi avlodi har birining protsessorida 80-100 million tranzistor bo`lib, har soniyada ikki milliardgacha vazifani bajara oladi. Axborot texnologiyasining ana shunday mo``jizasi tufayli xohlagan kishi Er yuzining xohlagan nuqtasidagi odam bilan soniyalarda aloqa o`rnatishi, muammoni lahzalarda hal etishi mumkin. Ana shu holatning o`zi inson faoliyatini, tafakkur tarzini, axloqiy me`yorlarini, olamga munosabatlarini, yaxlit olganda esa yangi yuz yillikdagi insoniyat hayoti va taqdirini ifoda etadi. Boshqacha qilib aytganda, XXI asr tsivilizatsiyasi axborot xuruji, informatsion- psixologik urush qiyofasida o`zini namoyon etmoqda.

Insoniyatning kelajakdagi taqdiri va istiqboli xususida o`ylar ekanmiz, axborot texnologiyasi mohiyati, uning taraqqiyoti, inson va insoniyat hayotiga ta`sir o`tkazishi omillarini chuqur o`rganishni taqozo etadi. Bular quyidagilarda ko`rinadi: Birinchidan, inson faoliyatini maqsadga muvofiq holda yo`lga quyish, yo`naltirish. Umummanfaat atrofida birlashtirish, jamoa va jamiyat ishiga daxldorlik tuyg`usini shakllantirish, insoniyat hayotini saqlashda mas`ullik, uning taqdiriga taqdirdoshlik hissini shakllantirish. Ikkinchidan, turli fe`l-atvorga, tabiatga ega bo`lgan, o`z manfaati ustuvorligiga intilayotgan siyosiy sub`ektlar o`rtasidagi o`zaro muvofiqlikni ta`minlash. Urush madaniyatsizligidan tinchlik madaniyatiga o`tish, davlatlararo va mintaqalararo munosabatlarda bir-biridan qochish emas, bir-biriga intilish kayfiyatini yaratish, jahon muammolarini hal etishda sog`lom g`oyalarga tan berish ruhiyatini shakllantirish. Uchinchidan, fan-texnika taraqqiyoti cheksiz darajada rivojlanayotgan bir paytda uning keng imkoniyatlarini umumiy taraqqiyot yo`liga safarbar etish kayfiyatining ustuvorligini ta`minlash. Aks xolda g`ayriaxloqiy va g`ayriinsoniy kayfiyatdagi fuqaro qudratli texnologiyalarni jamiyat taraqqiyotiga zid bo`lgan g`oyat xatarli maqsadni amalga oshirishga ishlatishi mumkin. Bu, ayniqsa, xalqaro terrorizm, narkobiznes, diniy eksterimizm singari global fojealarni boshqarishda, davlatlararo iqtisodiy munosabatlarni chalkashtirishda, bank, moliya-irodit tizimini izdan chiqarishda qo`l keladi. To`rtinchidan, axborot texnologiyasining beqiyos imkoniyatlarini, ulkan qudratini to`la-tukis inson hayotiga tadbiq etish, inson taqdiriga xizmat qildirishni ta`minlaydigan eng zamonaviy va samarali boshqaruv mexanizmini iqtisodiy, ijtimoiy, ma`naviy, ruhiy va siyosiy sohalarda yuksak madaniyat bilan unumli foydalanish asosida tashkil etish. Tig`iz axborotlashgan jamiyatda «shaxs-jamiyat-davlat» aloqadorligi, ularning o`zaro uzviyligi va yaxlitligini ta`minlash bir muncha qiyinlashadi. CHunki axborot oqimi tezlashgani va axborotlar girdorbida yashash kabi

murakkab, ziddiyatli vaziyatning yuzaga kelishi bevosita shaxs tafakkurining, inson dunyoqarashining keskin o`zgarishiga sabab bo`lmoqda. Ma`lumki, har bir fuqaro o`z shaxsiy nuqtai nazari, o`z qarashlari, ma`naviy-ma`rifiy, axloqiy-ruhiy imkoniyatlari doirasidagina faoliyat ko`rsatadi. O`z olami hududida yashaydi va tashqi olamga o`z aqli doirasida shaxsiy munosabatini bildiradi. Har bir individ mustaqil inson sifatida tabiiy-biologik kamolotidan va ruhiy ehtiyojidan kelib chiqib o`ziga mos axborotni qabul qiladi, uni tahlil etadi. Uning atrofida mushohada yuritadi, fikrlaydi va ana shu tahlillar asosida o`zining shaxsiy xulosasiga ega bo`ladi. Natijada o`z nuqtai nazarini shakllantiradi. Demak, har qanday axborot mazmuni, mohiyati, ta`sir etish darajasi, jamiyatga foydali yoki zararliligi, kishini ezgulikka yoki yovuzlikka da`vat etishi bilan «shaxs-jamiyat-davlat» mutanosibligiga u yoki bu tarzda ta`sir etadi. Ana shu jihatdan qaraganda milliy manfaatlarni asrash va rivojlantirishda axborot- psixologik xavfsizligini ta`minlashning roli yana ham oshadi. Umuman olganda axborot-psixologik xavfsizlik tushunchasi qanday paydo bo`ldi? Uning hayotiyligi, insoniyat taqdiriga daxldorligi nimada? Ana shunday savol tug`ilishining o`zi muammoning dolzarbligini va o`ta keskinligini ko`rsatadi. Bizningcha axborot-psixologik xavfsizlik tushunchasi quyidagilarda namoyon bo`ladi: Birinchidan, axborot-psixologik xavfsizlik - bu bevosita inson ruhiyatiga ta`sir o`tkazish orqali uni o`z aqidalaridan, muqaddas ideallaridan, e`tiqodidan ayiradigan buzg`unchi g`oyalardan asrashdir. Demak, axborot-psixologik xavfsizlikka ehtiyoj, eng avvalo bevosita inson va jamiyat, inson va davlat, shaxs va uning daxlsizligi, millat va milliy qadriyatlar, jumladan, urf-odatlar, an`analar, tarixiy va madaniy meros, avlodlar vorisiyligi, millatning istiqboli bilan bog`liq bo`lgan qadriyatlarga ma`naviy-ruhiy ta`sir, buzg`unchi g`oyalar va tajovuzkor mafkuralarning mavjudligidan kelib chiqadi. Ikkinchidan, axborot-psixologik xavfsizlikka rioya qilinmasa, uning ta`sirchan choralari ko`rilmasa, buzg`unchi g`oyalar milliy qadriyatlarni barbod

etish orqali tarixan mavjud bo`lgan xalqlar va millatlarni genotsidga olib kelishi muqarrar. Uchinchidan, tig`iz axborotlashgan jamiyatda axborot orqali zamonaviy ruhiy ta`sir texnologiyalarining tobora rivojlanib borayotganligi shaxs va jamiyat tafakkurining shakllanishiga u yoki bu tarzda kuchli ta`sir o`tkazadi. Jamoatchilik fikrining qay darajada shakllanganligiga, jamiyatning siyosiy ongi, huquqiy bilimlar saviyasi, ma`naviy-ma`rifiy darajasiga qarab jamiyatning taraqqiyotga yoki tanazulga yuz tutishi muqarrar. To`rtinchidan, ijtimoiy fikrni shakllantirishda axborot ta`sirini, axborot texnologiyalaridan foydalanish usullari va uslublarining tobora kengayib borayotganligini nazarda tutsak, axborot-psixologik xavfsizlik muammosi yana ham keskinlashib qoladi. Beshinchidan, mazkur atamaning mohiyati shundaki, u inson, jamiyat tushunchalari doirasidan chiqib ketib, yaxlit insoniyat, butun kishilik taqdiri bilan bog`liq bo`lgan global masalalarni ham qamrab oladiki, natijada hozirgacha mavjud bo`lgan global muammolarning eng tajovuzkori, eng buzg`unchisi yoki, aksincha, eng tashabbuskori bo`lib qolishi muqarrar. Bu holatni xalqaro siyosatda, davlatlararo, mintaqalararo muammolarni hal etishda buyuk davlatchilik shovinizmi avj olishi mumkin bo`lgan holatlarda yana ham xavfliroq mohiyat kasb etadi. Bunday paytda ko`proq an`anaviy siyosiy muvofiqlashtirish tajribalaridan kengroq foydalanishni taqozo etadi. Ya`ni sharqona munosabatlar ilmi (I.Karimov), mulohazalilik, mushohadalilik, har qanday voqea va hodisalarga aql- idrok yo`rig`i bilan yondosh tamoyili ustivor bo`lmog`i lozim. Axborot siyosatini tig`iz axborotlashgan jamiyat shakllanayotgan bir paytga hozirgi zamonaviy talablardan kelib chiqib yangilash, modernizatsiyalash zarur. Axborot orqali yuzaga kelgan psixologik mojarolar sharoitida davlat axborot siyosatining vazifasi jamiyatni salbiy axborot-psixologik hurujdan ishonchli saqlash, qat`iy himoya qilish mexanizmini yaratish bilan belgilanadi.

Har bir yangi axborot-psixologik mojaro himoya qilinayotgan jamiyat uchun yangi tahdidlarni keltirib chiqarishi ham mumkin. Demak, tahdid qancha ko`p bo`lsa, qurquv, xadik va ishonchsizlik shuncha ko`payadi. Ana shunday ma`naviy, ruhiy, ijtimoiy vaziyatdan kelib chiqib, jamiyat kayfiyatini muvofiqlashtirib, yo`naltirib, boshqarib turish muhim ahamiyat kasb etadi. Oltinchidan, axborot-psixologik xavfsizlik tushunchasi ma`lum bir xalq, millat, mamlakat hayotida jiddiy ijtimoiy xavf tug`dirishi mumkin bo`lgan zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan tinchlik va barqaror taraqqiyot yo`lida unumli foydalanish, uni boshqarish, har qanday ijtimoiy- iqtisodiy manfaatlarga siyosiy tus bermaslik usullardan foydalanishni taqozo etadi. Bizning nazarimizda axborot-psixologik xavfsizlik - bu bevosita siyosiy mojarolarning oldini olish, eng avvalo, insonning o`zini o`zi tushunishi va fuqarolararo munosabatlarni yuksak ma`naviy-ma`rifiy mezonlar asosida shakllantirish, axborot qurolidan zamonaviy insonparvar tafakkurni, ijodkorlik ruhini, yaratuvchilik qobiliyatini, bunyodkorlik imkoniyatlarini shakllantirishni taqozo etadi. Jamiyatni boshqarish, hozirgi zamon me`yorlari asosida kishilik taraqqiyotini ta`minlashning yangi usul va uslublarini qidirib topish zarur. Jumladan, siyosiy-huquqiy, tashkiliy-iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik va axborot tizimini boshqarish kabi qator, bir-biriga uzviy bog`liq bo`lgan yo`nalishlarda boshqaruvning eng maqbul uslubini topishni, bevosita hokimiyat va unga ishonchni, jamiyat va davlat taraqqiyotini ta`minlashda fuqarolar yakdilligini, ma`naviy va g`oyaviy jihatdan birligini ta`minlashni taqozo etadi. Jamiyat shu darajada shakllanishi lozimki, uning a`zolari tig`iz axborotlar bozoridan umummilliy manfaatga xizmat qiladigan, uning taraqqiyotiga yordam beradigan axborotni tanlay olsin. Axborot olish kafolati bu bevosita shaxsiy manfaatdan ustun turadigan, umummilliy manfaatga daxldor bo`lgan qadriyatga aylanmog`i lozim. Ana shunday sharoitda qanday mazmundagi axborotni tarqatishni man etish, jamiyatning psixologik holatiga salbiy ta`sir etuvchi, ijtimoiy, milliy, etnik, diniy tafovut va kelishmovchiliklarni kuchaytiruvchi,

zo`ravonlik va urushni targ`ib etuvchi, pornografiya, maishiy buzuqlik, shaxslar mavqeiga, obro`siga va sha`niga salbiy ta`sir etuvchi axborotlarni chegaralashning norasmiy, vijdon bilan bog`liq bo`lgan, sog`lom aql va yuksak tafakkurga tayangan ma`naviy-ruhiy me`yorlari vujudga keladi. Axborot-psixologik xavfsizlik tushunchasi ana shu tarzda ma`naviy- axloqiy mezonga aylanadi. erkin shaxs va ozod kishilik jamoasi bo`lgan fuqarolik jamiyati sharoitida axborot-psixologik xavfsizlikning o`ziga xos tizimlari shakllanmog`i lozim. Bu bevosita OAV faoliyati va unda xizmat qiladigan axborot oluvchi, saqlovchi va tarqatuvchi xodimlarning siyosiy saviyasiga, kasb mahoratiga va eng muhimi fuqarolik pozitsiyasiga, jamiyat ishiga daxldorlik tuyg`usiga bog`liq. Zotan, axborot-psixologik xavfsizlikni ta`minlashning bosh mezoni va asosiy tayanchi - millatparvarlik, vatanparvarlik, fidokorlik tuyg`usi! Albatta, axborot-psixologik xavfsizlikni ta`minlashning o`ziga xos asoslari bor. Bular: Birinchidan, tashkiliy-texnik jihatdan ta`minlanganlik. Zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan etarli darajada qurollanish. Ikkinchidan, mustahkam moddiy-moliyaviy asoslarga ega bo`lish. Axborot-psixologik xavfsizlikni ta`minlashga xizmat qiladigan soha xodimlari moddiy manfaatdorligini oshirish. Uchinchidan, zamonaviy axborot texnologiyalarini boshqaradigan, undan samarali foydalana oladigan, zamonaviy bilimlarga ega bo`lgan, har tomonlama keng fikrlaydigan qobiliyatli kadrlarni tayyorlash. Demak, axborot xuruji tobora avj olib borayotgan, yakka tartibda har bir fuqaro, har bir inson ongiga kuchli ta`sir o`tkazayotgan, keng miqyosda olganda esa jamiyat taraqqiyoti va millat taqdirini hal qilishga qodir bo`lgan, global miqyosda esa butun insoniyat hayotini kafolatlaydigan, uning taraqqiyoti yoki tanazulini belgilashga qodir bo`lgan tig`iz axborot tizimini boshqarish, tartibga solish, undan foydalanish me`yorlarini ishlab chiqish hozirgi zamonning eng dolzarb muammolaridan biridir.

Adabiyotlar ro`yxati: 1.Karimov I.A. «O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura»,1-jild, Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti,1996 yil 2. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin», 2-jild, 3. Karimov I.A. «O`zbekiston XX1 asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlariva taraqqiyot kafolatlari» Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti,1997 yil 4. Karimov I.A. «Ma`naviy yuksalish yo`lida»,, Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti,1998 yil 5. Karimov I.A. «Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni- millat qilishga xizmat etsin», «Tafakkur» jurnali bosh muharriri savollariga javoblar 1998 yil, 2-son 6. Karimov I.A. «Olloh qalbimizda, yuragimizda»Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti, 1999 yil.

Похожие

Ochiq axborot tizimlarida axboriy-psixologik xavfsizlikni ta`minlash faniga kirish

Axborot soxasida milliy xavfsizlikni ta`minlash tizimining mohiyati va unsurlari

Jamoatchilik fikri va jamiyatning axborot-psixologik himoyasining ta`minlanishi

O`zbekiston ommaviy axborot vositalari va jamiyat axborot-psixologik xavfsizligining ta`minlanishi

Ta`lim tizimlarining barcha yo`nalishlarida pedagogik va axborot texnologiyalarining joriy etilishi