Avtomatlashtirilgan loyihalashning texnik vositalari - Информатика и ИТ - Рефераты

Avtomatlashtirilgan loyihalashning texnik vositalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Avtomatlashtirilgan loyihalashning texnik vositalari Reja: 1. EHMlarning asosiy texnikaviy parametrlari 2. EHM klassifikatsiyasi 3. Hisoblash tizimlari (HT)ning ish rejimlari 4. Avtomatlashtirilgan loyihalashda foydalaniladigan EHM va HT haqida umumiy 5. ma’lumotlar 6. EHM apparat vositalari va tizimlari 7. Protsessorlar 8. Intel protsessorlari tarixi 9. Protsessor razryadligi 10. Protsessor avlodi 11. Protsessor chastotasi 12. Protsessor bo‘linmalari 13. Chastotaning ichki ko‘paytirish koeffitsienti

Tayanch so‘zlar va iboralar Umumtizimiy dasturaviy ta’minot, operatsion ta’minot, operatsion tizim, hisoblash tizimi, unumdorlik, sig‘im, markaziy qurilmalar, periferiya qurilmalari, markaziy protsessor, razryadlik, ichki ko‘paytirish koeffitsienti, operativ xotirada saqlovchi qurilma. 5.1. Umumiy holatlar Texnikaviy vositalar (TV) va umumtizimiy dasturaviy ta’minot (DT) ALTning instrumental bazasini tashkil qiladi. Ular fizikaviy muhitni hosil qiladi; bu muhitda ALTning boshqa turdagi ta’minotlari (matematik, lingvistik, informatsion va h.k.) realizatsiya qilinadi. Muhandis ushbu muhit bilan o‘zaro muloqotda bo‘lib va loyihalashning turli masalalarini yechib, texnikaviy ob’yektlarni avtomatlashtirilgan loyihalashni amalga oshiradi. Loyihalash jarayonida texnikaviy vositalar va umumdasturaviy ta’minot informatsion qayta shakllantirish va uni masofada va vaqtda uzatishni ta’minlash bo‘yicha turli, lekin o‘zaro bog‘liq funktsiyalarni bajaradi. Texnikaviy vositalar ALTda quyidagi masalalarni yechadi: - loyihalash ob’yekti bayonining birlamchi ma’lumotlarini kiritadi; - kiritilgan informatsiyani nazorat qilish va muharrirlash maqsadida uni aks ettiradi; - informatsiyani qayta shakllantiradi (ma’lumotlar taqdim qilinishini shaklini o‘zgartirish, qayta kodirovka qilish, translyatsiya qilish, arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajarish, ma’lumotlar strukturasini o‘zgartirish va sh.k.); - turli informatsiyalarni saqlaydi; - yechimning natijaviy va oraliq natijalarini aks ettiradi; - masalani yechish jarayonida loyihalovchining tizim bilan operativ muloqotini ta’minlaydi. Ushbu vazifalarni bajarish uchun ALTning texnikaviy vositalarni o‘z ichiga protsessorlar, operativ xotira (OX), tashqi xotirada saqlovchi qurilmalar (TXQ), informatsiyani kirituvchi-chiqaruvchi qurilmalar (IKChQ), insonning EHM bilan operativ muloqotini ta’minlovchi qurilmalar, EHMning masofadagi terminallar va boshqa mashinalar bilan aloqasini ta’minlaydigan qurilmalarni oladi. ALTning ishlab chiqarish jihozi bilan bevosita aloqasini yaratish zarurati tug‘ilganda texnikaviy vositalar tarkibiga loyihalash natijalarini dastgohlar, texnologik komplekslar va avtomatlarni boshqaruvchi signallarga o‘zgartiradigan qurilmalar kiritilishi kerak. Yuqorida qayd qilingan masalalarni texnikaviy vositalar umumtizimiy DT bilan birgalikda yechadi.

Umumtizimiy dasturaviy ta’minot deganda EHMning operatsion tizimi (OT) nazarda tutiladi. EHM texnikaviy vositalari va uning dasturaviy ta’minoti majmui hisoblash tizimi (HT) deb 30OT vazifasi – HTda hisoblash jarayonini tashkil qiladi; yechilayotgan alohida masalalar orasida hisoblash resurslarini ratsional taqsimlash; foydalanuvchilarga dasturlash jarayonini va ularning masalalarini sozlashni yengillatuvchi har xil servis vositalarini taqdim qilishdir. Operatsion tizim qayd qilingan funktsiyalarni HTning o‘tkazish qobiliyatini oshirish, loyihalovchi so‘roviga tizim reaktsiya qiladigan vaqtni kamaytirish va HT resurslaridan foydalanish samarasini oshirish maqsadida bajaradi. ALTda odatda hisoblash texnikasining keng tarqalgan universal vositalari va vazifasi umumiy bo‘lgan operatsion tizimlardan foydalanishadi. Texnikaviy vositalarning muammoli yo‘nalishi hisoblash texnikasining har xil qurilmalari ALT texnikaviy vositalari kompleksiga birlashtirilganida amalga oshadi. Umumtizimiy DT tarkibini aniqlashda odatda HTning talab qilinadigan ish rejimlarini eng samarali ta’minlaydigan va uning hamma resurslaridan ratsional foydalanishni ta’minlaydigan OTni tanlashadi. Operatsion tizim foydalanuvchi va HT orasida o‘ziga xos interfeys vazifasini bajaradi, ya’ni OT foydalanuvchiga virtual hisoblash tizimini taqdim etadi. Demak, HT foydalanuvchida HT imkoniyatlari, u bilan ishlash qulayligi, uning o‘tkazuvchanlik qobiliyati haqida tushuncha shakllantiradi. Turli OTlar bir xil texnikaviy vositalarda foydalanuvchiga hisoblash jarayonini tashkil qilish yoki ma’lumotlarga avtomatlashtirilgan ishlov berish uchun har xil imkoniyatlar berishi mumkin. OT ko‘p sonli har xil yordamlarni, servis vositalarini, amaliy dasturlar unumdorligini oshirish usullarini ham taqdim etadi; ularni bilish ham yangi dasturlarni yaratishda va ham mavjud ALT komplekslaridan foydalanishda foydalanuvchining imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. MS-DOS operatsion tizimi IBM PC kompyuteri dunyosini deyarli o‘n besh yil boshqardi. Haqiqatda qulay bo‘lgan grafikaviy operatsion tizim 1995 yil oxirida paydo bo‘ldi, ungacha dasturlarning asosiy massasi MS- DOS tizimi uchun chiqarildi. 1995 yil oxirida Microsoft korporatsiyasi Windows 95 OTni chiqardi. Bu OT MS-DOS ni butunlay almashtirdi. 1998 yilda Microsoft

korporatsiyasi OTning yangi versiyasi – Microsoft Windows 98 ni taqdim qildi. Bu OT mukammal bo‘lib tuyuldi, lekin Windows 98 tizimi qanchalik yaxshi bo‘lmasin, u kompyuterning apparat qismidan juda «uzoqda». MS-DOS tizimi kompyuterga «yaqinroq». Kompyuter MS-DOS tizimida start oladi va undan keyingina Windows 98 ni tashkil qiluvchi juda katta dasturlar paketini yuklaydi. MS-DOS kompyuter va Windows 98 tizim orasida «ko‘prik» vazifasini bajaradi. «Ko‘prik»larning bunday zanjiri resurslarning bir qismini o‘ziga «tortib oladi». Turli operatsion tizimlarning operativ xotirasi talab qiladigan hajm 5.1-jadvalda ko‘rsatilgan. Yil Operatsion tizim Minimal talablar Tavsiya qilinadigan hajm 1992-1995 Windows 3.1 4 Mbayt 8-16 Mbayt 1995-1998 Windows 95 8 Mbayt 16-32 Mbayt 1998-2000 Windows 98 16 Mbayt 32-64 Mbayt 2001 Windows Millenium 32 Mbayt 64-128 Mbayt 2002 Windows XP 64 Mbayt 128 Mbayt-4 Gbayt Muayyan ALT xarakteristikasi sezilarli darajada texnikaviy vositalar kompleksi (TVK) va umumtizimiy DT bilan aniqlanadi; ular quyidagilarni: - hamma loyihaviy masalalarni yechish uchun yetarli EHM unumdorligi; - loyihalash jarayonida loyihalovchining EHM bilan operativ muloqotda bo‘lishi imkonini; - loyihalovchi so‘roviga tizim reaktsiyasi vaqtining loyihalovchi uchun ma’qul darajada bo‘lishini; - TVKni o‘zlashtirish, ekspluatatsiya qilish va unga xizmat ko‘rsatish osonligini; - rekonfiguratsiya va yanada rivojlantirish uchun TVK ochiqligini; - loyihalanayotgan ob’yekt haqida kiruvchi va chiquvchi grafik informatsiyadan keng foydalanishni; - loyihalashning har xil darajalari orasida informatsion aloqani ta’minlashi kerak. Avtomatlashtirilgan loyihalash loyihalovchi bilan apparat- dasturaviy vositalari orasida funktsiyalarning ratsional taqsimlanishida amalga oshadi. Bu taqsimlanish ALT hamma turdagi ta’minoti rivojining darajasiga bog‘liq. Hozirgi paytda texnikaviy vositalar tez rivojlanayotganligi sababli, apparat vositalari yechadigan avtomatlashtirilgan loyihalash masalalarining hajmi ortishi tendentsiyasi mavjud. 2. Avtomatlashtirilgan loyihalashda foydalaniladigan HT haqida umumiy ma’lumotlar

ALT TVKsi asosini eng oddiy bir kristall mikro-EHMlardan boshlab, murakkab superEHMgacha bo‘lgan turli EHMlar tashkil qiladi. TVK tarkibida u yoki bu EHMdan foydalanish imkonini aniqlashda, ularni turli ko‘rsatkichlar majmui bo‘yicha baholashadi; ulardan eng asosiylari – texnikaviy xarakteristikalar, sotib olish va ekspluatatsiya qilish narxidir. EHMlarning asosiy texnikaviy parametrlari. EHMlarning asosiy texnikaviy parametrlariga unumdorlik, operativ xotirada saqlash qurilmasi (OXQ)ning sig‘imi, informatsiyani kiritish-chiqarish nimtizimining o‘tkazuvchanlik qobiliyati, ishini bajarish ishonchliligi kiradi. Unumdorlik ( тактовая частота ) – EHMning eng ahamiyatli ko‘rsatkichlaridan biri; vaqt birligida odatda bir sekundda bajariladigan operatsiyalar soni bilan o‘lchanadi. Zamonaviy EHMlarda balki ishlanayotgan informatsiyalar xususiyatlariga (ishlov berilayotgan so‘zlar razryadligi, sonlarning taqdim qilinayotgan shakli – suzuvchi yoki muayyan belgilangan nuqtali, bajarilayotgan dasturlarning umumiy oqimida turli operatsiyalarning qaytalanish chastotasi va boshqalar) ham bog‘liq. OXQ sig‘imi katta hajmli informatsiyaga ishlov beriladigan murakkab dasturlarni bajarish bo‘yicha EHM imkoniyatini aniqlaydi. OXQ sig‘imi bitlarda, baytlarda, kilobaytlarda, megabaytlarda va sh.k.larda ifodalanishi mumkin. OXQ sig‘imi baytlarda, kilobaytlarda (1 Kbayt = 210 bayt =1024 bayt), megabaytlarda (1 Mbayt = 1024 Kbayt), gigabaytlarda (1 Gbayt = 1024 Mbayt) baholash mumkin. EHM kiritish-chiqarish nimtizimining o‘tkazuvchanlik qobiliyati EHMning turli periferiya qurilmalari (PQ) yoki boshqa EHMlar bilan informatsiya almashishdagi imkoniyatini aniqlash imkonini beradi. U vaqt birligida kiritish-chiqarish nimtizimi orqali uzatilgan informatsiya birligining maksimal miqdori bilan o‘lchanadi. Ko‘pincha o‘tkazuvchanlik qobiliyati bir sekundda uzatilgan baytlar, kilobaytlar, megabaytlar bilan o‘lchanadi va bir sekundda yuzlab baytdan to bir sekundda o‘nlab va yuzlab megabaytlargacha o‘zgaradi. • Izoh. Ma’lumotnoma adabiyotlarida informatsiyani kiritib-chiqarish nimtizimning o‘tkazuvchanlik qobiliyati ko‘pincha kiritish-

chiqarish kanallarining soni va har bir kanalning ishlash tezligi bilan tavsiflanadi. Kiritish-chiqarish nimtizimining maksimal o‘tkazuvchanlik qobiliyati bo‘yicha baholash ishonchliroq bo‘ladi, chunki kanallar parallel ishlashi mumkinligiga qaramasdan, odatda, o‘tkazuvchanlik qobiliyati EHM hamma kanallari ishlashi tezliklari yig‘indisidan kam bo‘ladi. EHM ishlashining ishonchliligi ehtimollik tavsifiga ega bo‘lgan bir qator ko‘rsatkichlar bilan baholanadi, masalan: - berilgan vaqt oralig‘ida ( τ )da EHMning to‘xtamasdan (buzilmasdan) ishlashi ehtimoli P ( τ ); - to‘xtaguncha (buzilguncha) ishlashi – buzilmasdan ishlashining o‘rtacha vaqti Tb; - EHM ishchanlik qobiliyatini qayta tiklash o‘rtacha vaqti Tv; - tayyorlik koeffitsienti Kg=Tb/(Tb+Tv) va h.k. EHM klassifikatsiyasi. EHMni uning har xil belgilari bo‘yicha klassifikatsiya qilish mumkin. Hozirgi paytda hamma EHMlar foydalanilayotgan protsessorlarning turi bo‘yicha klassifikatsiya qilinadi, vaholanki EHM tez ishlashiga uning deyarli hamma komponentlari ta’sir qiladi. Hozirgi paytda yettinchi avlodga taalluqli protsessorlardan foydalanilmoqda. Ularga, hozirgi paytda eskirgan protsessorlar Intel Pentium MMX, Intel Pentium II, Intel Pentium III, Intel Pentium IV, Intel Pentium Pro, yo‘l ochdi. Ushbu avloddan boshlab protsessorlar uchta kategoriyada ko‘rilmoqda: · boshlang‘ich darajadagi tizimlar (Intel Pentium MMX); · unumdor tizimlar (Intel Pentium II, Intel Pentium III, Intel Pentium IV); · korporativ qo‘llanadigan tizimlar (Intel Pentium Pr о ). Hozirgi paytda boshlang‘ich darajadagi tizimlar – Celeron protsessorlari, unumdor tizimlar – Intel Pentium II, Intel Pentium III yoki Intel Pentium IV protsessorlari, korporativ tizimlar – Xeonprotsessorlari bilan komplektlanmoqda. Ushbu qo‘llanma yozilayotgan paytda Intel Itanium va Intel Itanium 2 hamda AMD Opteron –sakkizinchi avlod protsessorlari paydo bo‘ldi. Bu – IBM PC uchun birinchi 64 razryadli protsessordir. Celeron protsessorlari faqat boshlang‘ich darajadagi tizimlarga taalluqli bo‘lishi mumkinligini e’tiborga olib bo‘lmaydi, EHMlarning boshqa kategoriyalari haqida ham shunday gapirib bo‘lmaydi, chunki texnologik jarayon rivojlanmoqda. Masalan, 0,13 mikronli texnologiya asosidagi

protsessorlarni chiqarish bo‘yicha Intel Amerika kompaniyasining rejalari tobora ortmoqda. Ushbu texnologiya bo‘yicha tayyorlangan 1,90 GGts taktaviy chastotali Celeron 256 Kbayt hajmli ikkinchi darajali kesh bilan jihozlangan birinchi Celeron protsessori bo‘ladi. Bundan tashqari, AMD kompaniyasi o‘zining Athlon va Opteron protsessorlari bilan protsessorlarni ishlab chiqarishda Intel kompaniyasiga kuchli raqobat qilmoqda. HTlarining ish rejimlari. EHM apparat vositalari dasturaviy ta’minot bilan birga HTlari bir dasturli va multidasturli rejimlarda ishlashi mumkin. B ir d astu r li r ejim d a ishlaganda EHM xotirasida faqat bitta dastur bo‘ladi va faqat shu dastur bajariladi. Bunday rejim odatda mikro-EHM va personal EHMlar uchun xos, ya’ni individual foydalaniladigan EHMlar uchun xos. Multiprogrammali (ko‘p programmali) rejimda ishlaganda EHM xotirasida bir nechta dasturlar bo‘ladi, ular tizimda hosil bo‘layotgan vaziyatga qarab protsessor bir masaladan ikkinchisiga o‘tish oralig‘ida qisman yoki to‘liq bajariladi. Multidasturli rejimda mashina vaqti va operativ xotira samaraliroq foydalaniladi, chunki yechilayotgan masalada protsessorning kutish rejimiga o‘tishi talab qilinadigan qandaydir vaziyat paydo bo‘lganda, protsessor boshqa masalani yechishga o‘tadi va uni shunga o‘xshash vaziyat paydo bo‘lgunicha bajaradi va h.k. Multidasturli rejim realizatsiya qilinganda masalalardan bir-biriga o‘tishi navbati aniqlanishi va o‘tish momenti tanlanishi talab qilinadi, bundan murod – mashina vaqti va xotiradan maksimal darajada samarali foydalanishdir. Multidasturli rejimni EHM apparat vositalari va OT vositalari ta’minlaydi. Bu murakkab EHMlarga xos; ularda mashina yechishga o‘tadi va uni shunga o‘xshash vaziyat paydo bo‘lgunicha bajaradi va h.k. Multidasturli rejim realizatsiya qilinganda masalalardan bir-biriga o‘tishi navbati aniqlanishi va o‘tish momenti tanlanishi talab qilinadi, bundan murod – mashina vaqti va xotiradan maksimal darajada samarali foydalanishdir. Multidasturli rejimni EHM apparat vositalari va OT vositalari ta’minlaydi. Bu murakkab EHMlarga xos; ularda mashina vaqtining narxi mikro-EHMlarnikiga qaraganda ancha qimmat. Oxirgi paytlarda personal EHMlarning imkoniyatlari ortib borishi bilan, ular uchun bir necha masalalar yechilishini bir vaqtda kuzatish va shu bilan muhandis ishi samarasini oshirish

imkonini beradigan multidasturli OTlar ishlanmoqda. Multidasturli rejimda ALT foydalanuvchilarining dasturlari qaysi tartibda bajarilishiga qarab, masalalarni paketli ishlash va ko‘pchilik birdaniga foydalana oladigan rejimlarni farqlashadi. Pak etl i i sh las h r ejim id a masalalar bir yoki bir nechta qatorga teriladi va ular birma-bir bajarish uchun tanlanadi. Ko ‘ p chi lik b ir d an ig a f o y d alan ad iga n r ejim d a foydalanuvchi o‘zining masalasini bajarishga istalgan ixtiyoriy vaqtda qo‘yadi, ya’ni bunday HT har bir foydalanuvchiga go‘yo individual foydalanuvchi rejimini realizatsiya qiladi. Bu odatda kvantaviy mashina vaqti yordamida amalga oshadi; bunda EHM operativ xotirasidagi har bir masalaga kvant vaqti ajratiladi. Kvant vaqti tugaganda protsessor boshqa masalaga ulanadi yoki HTdagi vaziyatga qarab yechilishi uzilgan masalani yechishni davom ettiradi. Mashina vaqtini kvantlab ko‘pchilikka birdaniga foydalanish imkonini ta’minlaydigan hisoblash tizimlarini – vaqt taqsimlanadigan HTlari deb atashadi. Avtomatik boshqarish tizimlarida real vaqt rejimi tushunchaqidan keng foydalaniladi; bunda masalalarni yechish tezligi ularning HTga kirib borishi tezligiga teng yoki katta bo‘ladi. ALTda real vaqt rejimi deganda muhandisning EHM bilan shunday muloqoti tushuniladiki, unda muhandis so‘roviga javoblar insonga qulay tezlikda keladi. 5.3. EHM apparat vositalari va tizimlari EHM apparat vositalarining hammasi ikki guruh: markaziy va periferiyali qurilmalarga bo‘linadi. Ma’lumotlarga bevosita ishlov beradigan markaziy qurilmalarga markaziy protsessor, operativ xotirada saqlovchi qurilma (OXQ) va kiritish-chiqarish protsessori (KChP) kiradi.Periferiyali qurilmalarga kiritish, chiqarish, ma’lumotlarni tayyorlash va katta hajmdagi informatsiyalarni saqlash funktsiyalarini bajaruvchi qurilmalar kiradi. Hamma periferiyali qurilma (PQ)larga umumiy bo‘lgan narsa – ular ma’lumotlar mazmunini saqlagan holda ularning ifodalanish shaklini bir ko‘rinishdan boshqachaga o‘zgartiradi. Markaziy protsessor bajarilayotgan dastur, hisoblash jarayonini boshqarish va protsessor bilan birga ishlayotgan qurilmalarga muvofiq ravishda informatsiyani qayta o‘zgartirishga mo‘ljallangan. Operativ xotirada

saqlovchi qurilma ma’lumotlarni va dasturlarni saqlash, qabul qilish va chiqarish vazifalarini bajaradi. Kiritish-chiqarish protsessorlari (kanallar) markaziy protsessor ishtirokisiz OXQ va PQ orasida informatsiya almashinuvini boshqarish, OXQ va PQ ishi tezliklarini muvofiqlashtirish, kiritish-chiqarishni dasturlashni unifikatsiyalash va yangi PQlarni ulash imkonini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Kiritish-chiqarish kanallari bilan interfeys tushunchasi bog‘liq; interfeys – bu jihozlar majmuidir; ular yordamida kiritish-chiqarish kanallari PQlarini boshqarish qurilmalari bilan hamda kanal va PQ orasida ma’lumotlarni uzatish tartibini aniqlovchi unifikatsiyalashgan algoritmlar va signallar bog‘lanishi amalga oshiriladi. Bir nechta PQning bir vaqtda ishlashi shu bilan ta’minlanadiki, ularning ish tezligi odatda kanal ish tezligidan past va kanal bir nechta PQ orasida kanal umumiy vositalaridan foydalanish vaqtini taqsimlab (multiplekatsiyalab) bir necha PQ bilan almashuvni amalga oshiradi. Ma’lumotlarni almashinish jarayonini boshqarish funktsiyalari kanal va PQ boshqarish qurilmasi (PU kontrolleri) orasida taqsimlanadi: hamma PQ uchun umumiy bo‘lgan funktsiyalar kanalda, ushbu PQ uchun maxsus funktsiyalar kontrollerda realizatsiya qilinadi. ALT TVKida foydalaniladigan qurilmalarini bir necha guruhlarga ajratish mumkin: 1) katta hajmli informatsiyalarni saqlash, har xil ma’lumotnoma tavsifidagi informatsiyani, namunaviy loyihaviy yechimlar va sh.k. o‘z ichiga olgan ma’lumotlar bazasini (MB) tashkil qilish uchun mo‘ljallangan tashqi xotirada saqlovchi qurilmalar; 2) kiritish-chiqarish va alfavitli-raqamli informatsiyani hujjatlashtirish qurilmalari; ular perfo-tashuvchilardan informatsiyani kiritish-chiqarishni va turli tashuvchilarda olingan loyihaviy yechimlarni hujjatlashtirishni amalga oshiradilar; 3) EHM bilan operativ aloqa qurilmalari; ular muhandisga istalgan ixtiyoriy vaqtda unga qulay bo‘lgan usulda ALT bilan muloqotda bo‘lish imkonini beradi (odatda bular – turli displeylar va nutqiy kiritish-chiqarish qurilmalari); 4) mashina grafikasi qurilmalari; ular grafik shaklda foydalangan informatsiyani kiritish- chiqarish va hujjatlashtirish uchun mo‘ljallangan; teledostup va EHM tarmoqlarini tashkil qiluvchi texnikaviy vositalar; ular EHM bilan masofadagi ALT foydalanuvchilari orasida, loyihalash tarmog‘i tashkil qilinganda ALT TVKiga

kiruvchi hamma EHMlar orasida va ALT TVKsi va hisoblash tarmog‘i orasida aloqani amalga oshiradi; 6) texnologik jihoz bilan aloqa qurilmalari; ular oraliq tashuvchilarni chetlab, loyihalangan ob’yektlar haqidagi ma’lumotlarni bevosita avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlariga, raqamli dasturaviy boshqariladigan dastgohlarga va boshqa shunga o‘xshash jihozlarga uzatish imkonini beradi; 7) ma’lumotlarni tayyorlash qurilmalari; ular EHM ishtirokisiz, avtonom ravishda turli tashuvchilarga ma’lumotlar va dasturlarni tayyorlash uchun mo‘ljallangan. Ma’lumotlarni tayyorlash qurilmalari boshqa periferiya qurilmalari orasida alohida o‘rin egallaydi, chunki EHM bilan elektr yordamida bog‘langan va undan istalgancha uzoqlikda joylashishi mumkin. Dasturni bajarishda protsessor OXQdan navbatdagi komandani tanlab oladi va bu komanda bo‘yicha qanday amallar bajarilishi kerakligini aniqlaydi, talab qilingan amallarni bajaradi va shu vaqtning o‘zida OXQdan keyingi komandani tanlab oladi, olingan natijani OXQga jo‘natadi va butun sikl boshidan takrorlanadi. Shunday qilib, protsessor va OXQ doimo o‘zaro muloqotda bo‘lib istalgan dasturni bajarishadi, kerak bo‘lganda TSga kiritsh-chiqarish kanallari yordamida murojaat qiladi. Protsessorlar. Markaziy, ixtisoslashgan, kiritish-chiqarish, ma’lumotlarni uzatish va kommunikatsion protsessorlarni farqlashadi. Protsessor (mikroprotsessor) – bu kompyuterning eng katta mikrosxemasi. Protsessor o‘nlab millionlab tranzistorlardan tarkib topadi; ular yordamida mantiqiy sxemalar yig‘iladi. Protsessorning asosiy ichki sxemalari – arifmetik-mantiqiy qurilma, ichki xotira (registrlar) va kesh-xotira (o‘ta operativ xotira) hamda hamma operatsiyalarni boshqaruvchi sxemalar va tashqi shinalarni boshqarish sxemalari («tashqi dunyo» bilan aloqa sxemalari). Intel protsessorlari tarixi. IBM bilan ishlay oladigan kompyuterlar rivojining tarixi Intel protsessorlaridan boshlanganligi sababli ushbu korporatsiyaning protsessorlarini ko‘rib chiqamiz. 1971y. Intel® 4004 Intel® firmasining birinchi protsessori 4 razryadli bo‘lib, 2300 tranzistorlarga va 108 kGts takt chastotasiga ega bo‘lgan. Busicom kalkulyatorlari uchun mo‘ljallangan. Texnikaviy tavsifi: 2300 tranzistorlar; ishlab chiqarish

texnologiyasi: 3 mkm; tarmoq kuchlanishi: 5 V; taktli chastotasi: 108 kGts; umumiy razryadliligi: 4. 1972y. Intel® 8008 Bu protsessor ham 2300 tranzistorlarga ega bo‘lgan, lekin 8 razryadli bo‘lib, takt chastotasi 200 kGts gacha ko‘tarilgan. Ushbu protsessor asosida Don Lankaster personal kompyuterning prototipini yaratdi. Texnikaviy tavsifi: 2300 tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 3 mkm; tarmoq kuchlanishi: 5 V; taktli chastotasi: 200 kGts; umumiy razryadliligi: 8. 1974y. Intel® 8080 Bu protsessorning tezligi MGts da o‘lchanar edi – tranzistorlar soni 8 bitli razryadlikda ikki martadan ko‘pga oshdi. Texnikaviy tavsifi: 6000 tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 3 mkm; tarmoq kuchlanishi: 5 V; taktli chastotasi: 2 MGts; umumiy razryadliligi: 8. 1978y. Intel® 8086 Bu protsessor chastotasi 10 MGts gacha yetdi. Uning asosida IBM PC kompyuteri chiqarila boshlandi. Texnikaviy tavsifi: 29000 tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 3 mkm; tarmoq kuchlanishi: 5 V; taktli chastotasi: 4,77-10 MGts; 16-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 16-razryadli; adres shinasi 20-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1979y. Intel® 8088 Oldingilardan farqi ma’lumotlar shinasi va umumiy razryadliligi 8 bitli edi. Texnikaviy tavsifi: 29000 tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiya: 3 mkm; tarmoq kuchlanishi: 5 V; taktli chastotasi: 4,77-8 MGts; 16- razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 8-razryadli; adres shinasi 20-razryadli; umumiy razryadliligi: 8. 1982y. Intel® 80186 Nobop protsessor, hattoki ota- onalarimiz ham uni yoddan chiqarib yuborgan. Intel® saytida u haqida hech qanday ma’lumot yo‘q. Texnikaviy tavsifi: 134000 tranzistorlar; tarmoq kuchlanishi: 5 V; taktli chastotasi: 6 MGts; 16-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 16-razryadli; adres shinasi 20-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1982y. Intel® 80286 Bu protsessorning xususiyati shunda ediki, u bundan oldingi protsessorlar uchun yozilgan hamma dasturlarni bajara olar edi. Texnikaviy tavsifi: 134000 tranzistorlar; taktli chastotasi: 6-12 MGts; 16-razryadli protsessor; ma’lumolar shinasi 16-razryadli; adres shinasi 24-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1985y. Intel® 386™ DX Birinchi haqiqatda ko‘p masalali CPU. Kod nomi: P9. Texnikaviy tavsifi: 275000 tranzistorlar; taktli chastotasi: 16-32 MGts; 32-

razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 32-razryadli (16-32MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32. 351988y. Intel® 386™ SX Intel® 386™ DX ning Low-End versiyasi. Kod nomi: P9. Texnikaviy tavsifi: 275000 tranzistorlar; taktli chastotasi: 16-32 MGts; 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 16-razryadli (16-32MGts); adres shinasi 24-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1989y. Intel® 486™ DX Birinchi darajali keshli va matematik hamprotsessorli (FPU) birinchi protsessor; u ma’lumotlarga ishlov berishni sezilarli tezlashtirdi. Kod nomi: P4. Texnikaviy tavsifi: 1,25 mln. tranzistorlar; taktli chastotasi: 25-50 MGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (512 Kb gacha); 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 32-razryadli (20-50 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32. 1990y. Intel® 386™ SL 386 protsessorining mobil versiyasi. Kod nomi: P9. Texnikaviy tavsifi: 275000 tranzistorlar; taktli chastotasi: 20-25 MGts; 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 16-razryadli (20-25 MGts); adres shinasi 24-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1991y. Intel® 486™ SX FPU siz Intel® 486™ DX ning Low-End versiyasi. Kod nomi: P23. Texnikaviy tavsifi: 0,9 mln. tranzistorlar; taktli chastotasi: 20-33 MGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (512 Kb gacha); 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 16-razryadli (19-33 MGts); adres shinasi 24-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1992y. Intel® 486™ SL 486™ DX ning kengaytirilgan imkoniyatli versiyasi – kontrollyor shinasi ISA, DRAM kontrollyor, lokal shina kontrollyori. Texnikaviy tavsifi: 1,25 mln. tranzistorlar; taktli chastotasi: 25-33 MGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (512 Kb gacha); 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 32-razryadli (20-33 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 1992y. Intel® 486™ DX2 Birinchi to‘liq 32-razryadli protsessor. Kod nomi: P24. Texnikaviy tavsifi: 1,25 mln. tranzistorlar; taktli chastotasi: 50-66 MGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (512 Kb gacha); 32-

razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 32-razryadli (25-33 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32. 1992y. Intel® 486™ SX2 486™ SX protsessorning o‘zi, lekin chastotasi 50 MGts. Kod nomi: P23. Texnikaviy tavsifi: 0,9 mln. tranzistorlar; taktli chastotasi: 50 MGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (512 Kb gacha); 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 16-razryadli (50 MGts); adres shinasi 24-razryadli; umumiy razryadliligi: 16. 1993y. Intel® Pentium® (P5) Pentium – ikki konveyrli strukturali birinchi protsessor. Kod nomi P5 edi va konstruktivda Socket 4 nomi bilan chiqarilar edi. Birinchi marta kesh-xotira ikkiga bo‘lindi – 8 Kb ma’lumotlar uchun va 8 Kb yo‘riqnomalar uchun. Texnikaviy tavsifi: 3,1 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,8 mkm; taktli chastotasi: 60-66 MGts; birinchi darajali kesh: 16 Kb (8 Kb ma’lumotlar uchun va 8 Kb o‘riqnomalar uchun); onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (1 Mb gacha); 64- razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (60-66 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Socket 4. 1993y. Intel® Pentium® (P54C) Taktli chastotaning ortishi yuqori – 0,50 mkm, keyinchalik esa – 0,35 mkm texnologik jarayonga o‘tishni taqozo qildi. Kod nomi: P54C. Texnikaviy tavsifi: 3,3 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,5-0,35 mkm; taktli chastotasi: 75-200 MGts; birinchi darajali kesh: 16 Kb (8 Kb ma’lumotlar uchun va 8 Kb yo‘riqnomalar uchun); onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (1 Mb gacha); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (50- 66 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Socket 5, keyinchalik – Socket 7. 1994y. Intel® 486™ DX4 16 Kb gacha birinchi darajali keshi kattalashtirilgan oxirgi «to‘rtinchi». Kod nomi: P24C. Texnikaviy tavsifi: 1,6 mln. tranzistorlar; taktli chastotasi: 75-100 MGts; birinchi darajali kesh: 16 Kb; onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (512 Kb gacha); 32-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 32-razryadli (25-33 MGts); adres shinasi 32- razryadli; umumiy razryadliligi: 1995y. Intel® Pentium® Pro Oltinchi avlodning birinchi protsessori. Protsessor yadrosi chastotasida ishlovchi ikkinchi daraja kesh-

xotirasi birinchi marta qo‘llandi. Protsessorlarning tannarxi juda yuqori bo‘lib, ular juda quvvatli (o‘sha vaqt me’yori bo‘yicha) serverlar uchun mo‘ljallangan, lekin bitta kamchiligi bo‘lgan: 16 bitli kod uchun yomon optimallashgan. Dastlab 0,50 mkm, so‘ngra 0,35 mkm texnologiya bo‘yicha chiqarilgan. Bu L2 kesh-xotira hajmini 256 dan to 512 gacha va hatto 1024, 2048 Kb gacha oshirish imkonini berdi. Kod nomi: P6. Texnikaviy tavsifi: 5,5 mln. tranzistorlar – protsessor, 15,5- 31 mln. tranzistorlar – kesh-xotira ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,5-0,35 mkm; taktli chastotasi: 150-200 MGts; birinchi darajali kesh: 16 Kb (8 Kb ma’lumotlar uchun va 8 Kb yo‘riqnomalar uchun); protsessor (256 Kb-2 Mb) ilan bitta korpusdagi ikkinchi darajali to‘liq tezlikli kesh; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64- razryadli (60-66 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Socket 8. 1997y. Intel® Pentium® MMX (P55C) Protsessor hisoblarida multimedia ulushi ortishi va o‘yinlar talablari kuchayishi bilan MMX (Multi Media eXtention) kengayishi kashf qilindi; unda suzuvchi nuqtali hisoblash uchun 57 ta yo‘riqnoma bo‘lib, u multimedia-ilovalarida kompyuter unumdorligini sezilarli orttirdi (10 dan 60 % gacha, optimizatsiyalash darajasi bo‘yicha). Kod nomi: P55C. Texnikaviy tavsifi: 4,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,28 mkm; taktli chastotasi: 166-233 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (1 Mb gacha); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (60-66 MGts); adres shinasi 32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Socket 7. 1997y. Intel® Pentium® MMX (Tillamook) Noutbuklar uchun Pentium MMX varianti – yadrosining kuchlanishi va quvvati kam bo‘lgan. Socket 7 bilan mexanik chiqisha olmagan, lekin bu uyacha uchun o‘tkichga ega bo‘lgan. Kod nomi: Tillamook. Texnikaviy tavsifi: 4,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 133- 300 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); onalik platasidagi ikkinchi darajali kesh (1 Mb gacha); 64- razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (60-66 MGts); adres shinasi

32-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – TCP yoki MMC. 1997y. Intel® Pentium® II (Klamath) Pentium II qatorida birinchi protsessor, u o‘zida Pentium® Pro va Pentium® MMX larning afzalliklarini mujassamlashtirgan. Slot 1 yangi konstruktivida chiqarilgan – 242 kontaktli chegaraviy bo‘linma (kartridj SECC) bo‘lib, ikkinchi darajali kesh-xotirasi diskret mikrosxemalarda bajarilgan modulli konstruktsiyali protsessorlar uchun ishlangan. Kod nomi: Klamath. Texnikaviy tavsifi: 7,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,35 mkm; taktli chastotasi: 233-300 MGts; ikkinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh (512 Kb) protsessor platasida joylashgan va protsessor yadrosining yarim chastotasida ishlaydi; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: bo‘linma – Slot 1. 1998y. Intel® Pentium® II (Deschutes) Klamath ni almashtirgan Pentium II qatoridagi protsessor. Undan ancha yupqa bo‘lgan texnologik jarayon (0,25 mkm) va ancha yuqori taktli chastotasi bilan farqlandi. Konstruktivi – kartridj SECC, u katta modellarda SECC2 (standartli Deschutes dagidek yadroning ikki tarafida emas, balki kesh yadroning bir tarafida; kuler mahkamlanishi o‘zgartirilgan)ga almashtirilgan edi. Kod nomi: Deschutes. Texnikaviy tavsifi: 7,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 266-450 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh (512 Kb) protsessor platasida joylashgan va protsessor yadrosining yarim chastotasida ishlaydi; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66-100 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 1. 1998y. Intel® Pentium® II OverDrive Pentium® Pro apgreydi, ya’ni Socket 8 onalik platasiga o‘rnatish uchun mo‘ljallangan Pentium® II varianti. Kod nomi: P6T. Texnikaviy tavsifi: 7,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 333 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb; 64-razryadli protsessor;

ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 8. 1998y. Intel® Pentium® II (Tonga) Noutbuklar uchun Pentium® II varianti. 0,25 mkm li Deschutes yadrosida qurilgan. Kod nomi: Tonga. Texnikaviy tavsifi: 7,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 233-300 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb (protsessor yadrosining yarim chastotasida ishlaydi); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; mini-kartridj bo‘linmasi – MMC-1 yoki MMC- 1998y. Intel® Celeron® (Covington) Deschutes yadrosida qurilgan Celeron® qatoridagi protsessorning birinchi varianti. Tannarxini kamaytirish uchun protsessorlar ikkinchi darajali kesh-xotirasiz va himoya kartridjisiz ishlab chiqarilgan. Konstruktivi – SEPP (Single Edge Pin Package). Ikkinchi darajali kesh-xotirasining yo‘qligi ularning nisbatan kam unumdorligini, lekin tezlanishga yuqori qobiliyatini belgiladi. Kod nomi: Covington. Texnikaviy tavsifi: 7,5 mln. 38tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 266-300 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh yo‘q; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 1. 1998y. Intel® Pentium® II Xeon Pentium® II Xeon – Pentium® II protsessorining server uchun varianti, u Deschutes yadrosida ishlab chiqarildi va Pentium® II dan tezroq ishlaydigan (to‘liq tezlikli) va sig‘imi kattaroq bo‘lgan (1 yoki 2 Mb li variantlari bor) ikkinchi darajali kesh-xotirasi va konstruktivi

bilan farqlanar edi – u Slot 2 konstruktivida chiqarildi; u ham chegaraviy bo‘linma, lekin undagi kontaktlar soni 330 ta, kuchlanish regulyatori VRM xotira qurilmasi EEPROM. SECC korpusida tayyorlandi. Kod nomi: Deschutes. Texnikaviy tavsifi: 7,5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 400-450 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); protsessor (512 Kb-2 Mb) bilan bitta korpusdagi ikkinchi darajali to‘liq tezlikli kesh; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (100 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 2. 1998y. Intel® Celeron® (Mendocino) Celeron® qatorining keyingi rivojlanishi. Protsessor kristalligi integrallashgan va yadro chastotasida ishlovchi 128 Kb hajmli L2 kesh-xotirasi mavjud, shu sababli yuqori unumdorlik ta’minlanadi. Kod nomi: Mendocino. Texnikaviy tavsifi: 19 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 300- 433 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali to‘liq tezlikli kesh (128 Kb); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 1. 1999y. Intel® Celeron® (Mendocino) Oldingidan quyidagilar bilan farqlandi: form-faktor Slot 1 arzonroq Socket 370 ga almashtirildi va taktli chastotasi ko‘paydi. Kod nomi: Mendocino. Texnikaviy tavsifi: 19 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 300-533 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali to‘liq tezlikli kesh (128 Kb); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: ; bo‘linma – Socket 370. 1999y. Intel® Pentium® II PE (Dixon) Oxirgi Pentium® II portativ kompyuterlarda qo‘llash uchun mo‘ljallangan. Kod nomi: Dixon. Texnikaviy tavsifi: 27,4 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25-0.18 mkm; taktli chastotasi: 266-500 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 256 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66

MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – BGA, mini-kartridj, MMC-1 yoki MMC-2. 1999y. Intel® Pentium® III (Katmai) Pentium® II (Deschutes) protsessorining o‘rniga yangi Katmai yadrodagi Pentium® III protsessori keldi. SSE (Streaming SIMD Extensions) bloki qo‘shildi, MMH komandalar to‘plami kengaytirildi va xotiraga oqimli kirish mexanizmi takomillashtirildi. Kod nomi: Katmai. Texnikaviy tavsifi: 9.5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,25 mkm; taktli chastotasi: 450-600 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (100-133 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 1. 1999y. Intel® Pentium® III Xeon™ (Tanner) «Hi-End» Pentium® III protsessorining versiyasidir. Kod nomi: Tanner. Texnikaviy tavsifi: 9.5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0.25 mkm; taktli chastotasi: 500-550 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb- 2 Mb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (100 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 2. 1999y. Intel® Pentium® III (Coppermine) Bu Pentium® III 0.18 mkm texnologiya bo‘yicha tayyorlanar edi, taktli chastotasi 1200 MGts gacha bo‘lgan. 1113 MGts chastotali yadroda protsessor chiqarishning birinchi urinishi natijasiz chiqdi, chunki u chegaraviy rejimlarda juda ham nostabil ishladi va shu sababli ushbu chastotali hamma protsessorlar qaytarib olindi – ushbu intsident Intel® obro‘sini ancha to‘kdi. Kod nomi: Coppermine. Texnikaviy tavsifi: 28.1 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,18 mkm; taktli chastotasi: 533-1200 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 256 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (100-133 MGts); adres shinasi 64- razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Slot 1, FC-PGA 370. 1999y. Intel® Celeron® (Coppermine) Coppermine yadrosidagi Celeron® SSE

instruktsiyalar to‘plamini qo‘llab-quvvatlaydi. 800 MGts chastotadan boshlab bu protsessor 100 MGts tizimli shinada ishlaydi. Kod nomi: Coppermine. Texnikaviy tavsifi: 28.1 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,18 mkm; taktli chastotasi: 566-1100 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 128 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (66-100 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Socket 370. 1999y. Intel® Pentium® III Xeon™ (Cascades) Pentium® III Xeon 0,18 mkm texnologik jarayon bo‘yicha tayyorlangan. Birinchi partiyalardagi 900 MGts chastotali protsessorlar qizib ketar edi va shu sababli ularni sotish vaqtincha to‘xtatilgan edi. Kod nomi: Cascades. Texnikaviy tavsifi: 9.5 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0.18 mkm; taktli chastotasi: 700-900 MGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb-2 Mb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (133 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi:bo‘linma – Slot 2. 2000y. Intel® Pentium® 4 (Willamette, Socket 423) Giperkonveyerlashgan (hyperpipelining) printsipial yangi protsessor – 20 pog‘onadan tarkib topgan konveyerga ega. Intel® ma’lumotlariga ko‘ra ushbu texnologiyaga asoslangan protsessorlar texnologik jarayon bir xil bo‘lganda R6 oilasiga nisbatan chastotasini taxminan 40 % gacha oshirish imkonini beradi. 400 MGts li tizimli shina (Quad-pumped) qo‘llangan, u Pentium III dagi o‘tkazuvchanlik qobiliyati 1,06 Gbayt li shinaliga nisbatan o‘tkazuvchanlik qobiliyatini sekundiga 133 MGts dan 3,2 Gbayt gacha oshiradi. Kod nomi: Willamette. Texnikaviy 40tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,18 mkm; taktli chastotasi: 1.3-2 GGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 256 Kb (to‘liq tezlikli); 64- razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (400 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – Socket 423. 2000y. Intel® Xeon™ (Foster) Xeon™ qatorining davomi; Pentium® 4 ning server versiyasi. Kod nomi: Foster. Texnikaviy tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,18 mkm;

taktli chastotasi: 1.4-2 GGts; kesh-xotirasi komandalar boshqarilishini kuzatadi; birinchi darajali kesh: 8 Kb; ikkinchi darajali kesh 256 Kb (to‘liq tezlikli); mikroarxitekturasi Intel® NetBurst™; giperkonveyerli ishlov berish texnologiyasi; komandalarni bajarish bloki yuqori unumdorli; oqimiy SIMD-2 (SSE2) kengayishi; komandalarni dinamik boshqarish texnologiyasi yaxshilangan; hisoblash bloki ikkilangan aniqlikdagi suzuvchi vergulli; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (400 MGts); bo‘linma – Socket 603. 2001y. Intel® Pentium® III-S (Tualatin) Pentium® III taktli chastotasining yanada oshirilishi 0.13 mkm texnologik jarayonga o‘tishni taqozo qildi. Ikkinchi darajali kesh yana o‘zining boshlang‘ich o‘lchamiga (Katmai dagi kabi) qaytdi: 512 Kb va Data Prefetch Logic texnologiyasi qo‘shildi, bu texnologiya ma’lumotlarni, keshga zarur bo‘lgan ilovalarni oldindan yuklab unumdorlikni oshirdi. Kod nomi: Tualatin. Texnikaviy tavsifi: 28.1 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,13 mkm; taktli chastotasi: 1.13-1.4 GGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (133 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: bo‘linma - FC-PGA2 370. 2001y. Intel® Pentium® III-M (Tualatin) SpeedStep texnologiyasining yangi versiyasini qo‘llab-quvvatlovchi Tualatin-a mobil versiyasi, u noutbuk akkumulyatorlari energiyasining sarfini kamaytirishga xizmat qiladi. Kod nomi: Tualatin. Texnikaviy tavsifi: 28.1 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,13 mkm; taktli chastotasi: 700 MGts-1.26 GGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 512 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (133 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – FC-PGA2 370. 2001y. Intel® Pentium® 4 (Willamette, Socket 478) Bu protsessor 0.18 mkm jarayon bo‘yicha tayyorlangan. Socket 478 yangi bo‘linmasiga o‘rnatiladi, chunki oldingi Socket 423 form-faktori «o‘tuvchi» edi va keyinchalik Intel® uni qo‘llab-quvvatlamoqchi emas. Kod nomi: Willamette. Texnikaviy tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,18 mkm; taktli chastotasi: 1,3-2 GGts; birinchi darajali

kesh: 8 Kb; ikkinchi darajali kesh 256 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (400 MGts); bo‘linma – Socket 478. 2001y. Intel® Celeron® (Tualatin) Yangi Celeron® 256 Kbayt o‘lchamli ikkinchi darajali keshga ega va 100 MGts li tizimli shinada ishlaydi, ya’ni xarakteristikasi bo‘yicha Pentium® III (Coppermine)ning birinchi modellaridan afzal. Kod nomi: Tualatin. Texnikaviy tavsifi: 28.1 mln. tranzistorlar; ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,13 mkm; taktli chastotasi: 1-1.4 GGts; birinchi darajali kesh: 32 Kb (16 Kb ma’lumotlar uchun va 16 Kb yo‘riqnomalar uchun); ikkinchi darajali kesh 256 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (100 MGts); adres shinasi 64-razryadli; umumiy razryadliligi: 32; bo‘linma – FC-PGA2 370. 2001y. Intel® Pentium® 4 (Northwood) Northwood yadroli Pentium 4 Willamette dan ikkinchi darajali keshining kattaligi bilan (Northwood da 512 Kb, Willamette da esa 256 Kb) va yangi 0,13 mkm texnologik jarayon qo‘llanilishi bilan farq qiladi. 3,06 GGts chastotadan boshlab Hyper Threading texnologiyasining qo‘llab-quvvatlanishi boshlanadi – ikkita protsessor bittaga emulyatsiya qilinadi. Kod nomi: Northwood. Texnikaviy tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,13 mkm; taktli chastotasi: 1,6-3.06 GGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; ikkinchi darajali kesh 512 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (400-533 MGts); bo‘linma – Socket 478. 2001y. Intel® Xeon™ (Prestonia) Bu Xeon™ Prestonia yadrosida bajarilgan. Oldingidan ikkinchi darajali keshining 512 Kbayt gacha oshirilganligi bilan farqlanadi. Kod nomi: Prestonia. Texnikaviy tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,13 mkm; taktli chastotasi: 1,8-2,2 GGts; kesh-xotirasi komandalar boshqarilishini kuzatadi; birinchi darajali kesh: 8 Kb; ikkinchi darajali kesh 512 Kb (to‘liq tezlikli); mikroarxitekturasi Intel® NetBurst™; giperkonveyerli ishlov berish texnologiyasi; komandalarni bajarish bloki yuqori unumdorli; oqimiy SIMD-2 (SSE2) kengayishi; komandalarni dinamik boshqarish texnologiyasi yaxshilangan; hisoblash bloki ikkilangan aniqlikdagi suzuvchi vergulli; 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (400 MGts); bo‘linma – ocket 603. 2002y.

Intel® Celeron® (Willamette-128) Yangi Celeron® Willamette yadrosi asosida 0.18 mkm jarayon bo‘yicha bajarilgan. o‘sha yadrodagi Pentium® 4 dan ikkinchi darajali kesh hajmining ikki marta kichikligi bilan fars siladi. (128 ga nisbatan 256 Kb). Socket 478 bo‘linmasiga o‘rnatish uchun mo‘ljallangan. Kod nomi: Willamette-128. Texnikaviy tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,18 mkm; taktli chastotasi: 1,6-2 GGts; birinchi darajali kesh: 8 Kb; ikkinchi darajali kesh 128 Kb (to‘liq tezlikli); 64-razryadli protsessor; ma’lumotlar shinasi 64-razryadli (400 MGts); bo‘linma - Socke478. 2002y. Intel® Celeron® (Northwood-128) «Celeron® Northwood-128» Willamette-128 dan faqat 0.13 mkm texnologik jarayon bo‘yicha bajarilganligi bilan farqlanadi. Kod nomi: Northwood-128. Texnikaviy tavsifi: ishlab chiqarish texnologiyasi: 0,13 mkm; bo‘linma – Socket 478. Protsessorlar avlodi IBM PC platformasining uzoq yillar davomida rivojlanishida protsessorlarning bir necha o‘nlab avlodi almashdi, lekin ularning hammasi hozircha sakkiz avlodga joylashmoqda. Ma’lumot uchun o‘tgan avlodlarning qisqacha obzori. 1. Birinchi avlod – IBM PC kompyuterlarida ishlagan Intel 8086 protsessorlaridir. Bugungi kunda bu kompyuterlar haqida gapirishga hojat yo‘q. 2. IBM PS AT 286 kompyuterlari ikkinchi avlod Intel 80286 protsessorlarida yig‘ilar edi. 80-yillar oxirida bunday kompyuterning narxi ikkita «Volga» avtomobili narxiga teng kelar edi, lekin bugun bu kompyuter sovg‘aga olishga ham arzimaydi. Dasturaviy ta’minotni tanlashga bo‘lgan ovoragarchilik (ularni topish kundan-kunga qiyin bo‘lib bormoqda) erishgan natijalarni oqlamaydi. chi avlod protsessorlari Intel 80386 da yig‘ilgan IBM PC AT 386 kompyuterlarida bugunchalik ishlasa bo‘ladi. Ular «elektron yozuvchi mashina» sifatida xizmat qilishi mumkin va Internetda chiday oladigan darajada ishlashni ta’minlash qobiliyatiga ega. Lekin umumiy printsip mavjud: model qanchalik eskirgan bo‘lsa, unga zarur bo‘lgan dasturlarni topish shunchalik qiyin, ularni sozlash shunchalik qiyin va buning uchun shunchalik ko‘p bilim va tajriba zarur bo‘ladi. Shu sababli, bunday eski kompyuterni sotib olishga tejalgan mablag‘,

ovoragarchilikka arzimaydi. 4. To‘rtinchi avlod protsessorlari Intel 80486 da yig‘ilgan IBM PC AT 486 kompyuterlarida dasturlarning zamonaviy to‘plami bilan bugun ishlasa bo‘ladi, lekin bu dasturlar versiyalari ikki-uch avlodga eskirgan. Bu holda ham o‘tmishga o‘tib ketgan narsalarni o‘rganishga vaqt sarflanadi, lekin bu foydadan holi emas. Olingan tajriba yangi dasturlarni va yangi kompyuterlarni o‘zlashtirishda asqotadi. 5. Beshinchi avlod protsessorlari (Intel Pentium 60 va Intel Pentium 66)da birinchi Pentium kompyuterlari yig‘ilgan. Texnikaviy nuqtai nazardan bu kompyuterlar ko‘p yangi narsalar berishgan bo‘lsa ham, iste’molchi nuqtai nazaridan to‘rtinchi avlod protsessorlari haqida aytilgan gap bularga ham taalluqli. 6. Oltinchi avlod protsessorlariga Intel Pentium 75, 90, 100 va 133 asosidagi modellar kiradi. Bugungi kunda ular eskirib bo‘ldi, lekin ofis dasturlarida ishchi hujjatlarni ishlab chiqishga mo‘ljallangan tizimlarda ishlashni davom ettirmoqdalar. Ular kompyuter o‘yinlariga ham yaraydi, lekin hammasiga emas. Oltinchi avlod protsessorlari bazasida yig‘ilgan kompyuterlarni yettinchi avlod protsessorlariga o‘tkazib, operativ xotira hajmini orttirib, bikr disk, videokarta, tovush kartasi, CD-ROM diskovodlarini almashtirib, asta-sekin modernizatsiya qilish mumkin. 7. Bugungi kunda ishlayotgan protsessorlarimiz yettinchi avlodga taalluqli. Bu avlodni hozirgi paytda eskirgan Intel Pentium MMX, Intel Pentium II, Intel Pentium III, Intel Pentium IV va Intel Pentium Pro protsessorlari ochib berdi. Mikrosxemalarning eng katta kompaniyasi Willamette yadrosida 128 Kbayt ikkinchi daraja keshli ikkita yangi Intel 1,7 GGts Celeron protsessorini ishlab chiqdi. Yangi protsessorlar qimmat bo‘lmagan personal kompyuterlarida foydalanish uchun mo‘ljallangan. Takt chastotasi 1,7 GGts bo‘lgan Intel Celeron protsessori 0,18-mikronli texnologiya bo‘yicha ishlab chiqiladi va 400 MGts chastotada ishlaydigan shinani ta’minlab turadi Intel Celeron markaziy protsessorlari MS-DOS, Windows 3.1, Windows for Workgroups 3.11, Windows 98, Windows 95, OS/2, UnixWare, SCO UNIX, Windows NT, Windows 2000, OPENSTEP va Sun Solaris operatsion tizimlarida ishlaydigan dasturaviy ta’minot bilan butunicha bir-biriga to‘g‘ri keladi (chiqishadi). Takt chastotasi 1,7 GGts bo‘lgan Intel Celeron protsessori Ushbu

qo‘llanma yozilayotgan paytda sakkizinchi avlod protsessorlari – Intel Itanium va Intel Itanium 2 hamda AMD Opteron paydo bo‘ldi. Bu – IBM PC uchun birinchi 64-razryadli protsessorlardir. Intel kompaniyasi Intel Itanium 2 protsessorining unumdorligi haqida ma’lumotlarni publikatsiya qildi. High-end serverlari va superkompyuterlar uchun mo‘ljallangan bu protsessorning unumdorligi – Itanium protsessori unumdorligidan ikki marta yuqoridir. Yuqori ko‘rsatkichlarga mikroarxitekturadagi yangiliklar va chip takt chastotasi oshirilishi hisobiga erishildi. Itanium 2 protsessori kristallda 3 Mbayt uchinchi darajali keshga ega, yangi protsessorning takt chastotasi 1 GGts. Bitta Itanium 2 protsessori va E8870 chipseti bilan jihozlangan tizimlar Stream testida (xotiraning o‘tkazuvchanlik qobiliyati) yuqori natijalar – taxminan 3,7 Gbayt/s – ko‘rsatishi lozim, bu – Itanium protsessorli tizim ko‘rsatkichlaridan 2,5 marta yuqoridir. Kompaniya vakillari Itanium ning keyingi avlodlari – Madison va Deerfield 2003 yil o‘rtalarida, Montecito esa – 2004 yilda chiqishini ma’lum qilishdi. 2003 yil 22 aprelida AMD kompaniyasi Opteron server protsessorlarining yangi seriyasini taqdim qildi AMD Opteron Yangi chiplar x86-64 instruktsiyalari to‘plamidan foydalanishadi va yangi 64-razryadli instruktsiyalarga maxsus optimallashtirilgan dasturaviy mahsulotlar bilan hamda x86 komandalar to‘plami bazasidagi protsessorli kompyuterlar uchun mavjud 32-razryadli ilovalar bazasi bilan ishlash qobiliyatiga ega. AMD fikricha 32-razryadli dasturlarni to‘laqonli qo‘llab-quvvatlash Intel ga nisbatan bozor afzalligini ta’minlashi kerak. Intel 64-razryadli Itanium protsessorlarini chiqarmoqda; ular hozirgi paytda keng tarqalgan dasturlar bilan yaxshi chiqishmaydi. Yangi protsessorlar oldingilariga nisbatan katta unumdorlikka ega. Bir protsessorli konfiguratsiyalar uchun Opteron 146 protsessorining eng katta unumdorligi – sekundda 7168 mln. nazariy operatsiyalar (MTOPS)dir, 144-modelda esa 6451 mln. MTOPS. Ikki protsessorli

konfiguratsiyalarda Opteron 246 dagi kompyuter unumdorligi 13667 MTOPS, 244-modelda esa – 12300 MTOPS. To‘rtta Opteron 846 protsessordagi server sekundda 26667 mln. nazariy operatsiyalarni bajaradi, o‘xshash Opteron 844 dagi mashinada esa – 24000 MTOPS. Protsessor razryadliligi Tashqi shinalar orqali protsessorga kiruvchi informatsiya – ma’lumotlar va komandalar kiradi. Ma’lumotlar arifmetik-mantiqiy qurilmada komandalarga muvofiq ishlovdan o‘tadi, natija tashqi shinaga chiqariladi. Protsessorning hamma sxemalari qanchalik ko‘p razryadlarga ega bo‘lsa, u vaqt birligida shunchalik ko‘p informatsiyaga ishlov beradi, ya’ni kompyuter unumdorligi bevosita protsessor razryadliligiga bog‘liq. IBM PC uchun birinchi protsessorlar (8086 va 80286) o‘n olti razryadli edi. Uchinchi avloddan (80386 protsessori) boshlab ular 32 razryadli bo‘ldi va hozirgacha ular shu razryadli. IBM PC uchun birinchi 64 razryadli protsessor ishlab chiqilgan, lekin sotuvga ham chiqmagan. Protsessor chastotasi Razryadlilikdan tashqari taktoviy chastotaning ham ahamiyati katta (protsessor unga hisoblangan bo‘ladi). Taktoviy chastota megagerts (MGts) va gigagerts (GGts)larda o‘lchanadi. Bir megagerts – bu bir sekundda million takt, bir gigagerts esa – milliard taktdir. Har bir taktda protsessor hisoblash operatsiyasining qandaydir bo‘lagini bajaradi, shu sababli taktoviy chastota qanchalik yuqori bo‘lsa, protsessor kelayotgan ma’lumotlarni shunchalik tez ishlaydi. Protsessor ishining tezligi dastur sifatiga qanday bog‘langan? Tezroq ishlaydigan protsessor dasturchilarga dastur tuzishga boshqacharoq yondoshish imkonini beradi. Masalan, kompyuter o‘yinlari kabi dasturlarni ko‘raylik: dushmanlar qanday harakatlanishgan bo‘lsa shunday harakatlanaverishadi, lekin protsessorda boshqa ishlar bilan, masalan tovush va grafika bilan, shug‘ullanishga ko‘proq imkoniyat bo‘ladi. Dushmanlar «haqiqiyroq» bo‘lishadi va siz avtomat shovqinidan tashqari otilgan gilzalar jarangini eshitasiz, kelajakda esa, hidlarni aks ettirish uchun qurilmalar paydo bo‘lganda, porox hidini ham sezasiz. Loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirishda qanday imkoniyatlar paydo bo‘lishini ko‘z oldingizga keltirib ko‘ring. 2003 yil boshida protsessorlarning taktli chastotasi 2,2

GGts (2200 MGts)ga yetdi. Ushbu raqamni IBM PC uchun birinchi protsessorlardagi 4,7 Mgts bilan solishtirib ko‘ring. Zamonaviy protsessor o‘zining bobokaloni bo‘lgan Intel 8086 (IBM firmasining birinchi personal kompyuterining protsessori)ga nisbatan bir necha yuz marta tezroq ishlaydi. Deyarli har bir oyda IBM PC kompyuterlari uchun protsessorlarning oilasi yangi modellar bilan to‘lib bormoqda. Protsessor bo‘linma ( разъём )lari Protsessor onalik platasining bo‘linmasiga o‘rnatiladi (onalik platasi haqida ma’lumot keyin beriladi). Biz tayyor yig‘ilgan kompyuterni sotib olayotganimizda, bizni protsessor qanday bo‘linma bilan onalik platasiga biriktirilgani qiziqtirmaydi. Lekin keyinchalik biz protsessorni almashtiradigan bo‘lsak, bo‘linmalar haqidagi tushunchalarga ega bo‘lishimiz kerak. Hozirgi kunda Intel korporatsiyasi protsessorlari uchun ekspluatatsiyada bo‘linmalarning olti asosiy turlari mavjud. Socket 7 Oltinchi avlod protsessorlari va Intel Pentium MMX protsessorlarining yettinchi avlodi uchun foydalaniladi Slot 1 Intel Pentium II, Intel Pentium III protsessorlari hamda Intel Celeron protsessorlarining ba’zi turlari uchun foydalaniladi Slot 2, Socket 603, Socket 604 Xeon protsessorlari uchun Socket 370 (FC-PGA) Ba’zi Celeron protsessorlari uchun Socket 478 Pentium IV va ba’zi Celeron protsessorlari uchun Socket A AMD protsessorlari uchun Slot 1 va Socket 370 uchun Celeron protsessorlari Intel korporatsiyasi o‘zlarining protsessorlari uchun bo‘linmalarni tez almashtirmoqda. Bu ayniqsa Intel Celeron protsessorlari uchun noxushdir. Bu protsessorlar, bir tomondan, boshlang‘ich darajaga kiradi va o‘rganuvchilar uchun mo‘ljallangan. Ikkinchi tomondan, ishlab chiqaruvchi ularga atigi bir yarim yil mobaynida bo‘linmaning uch har xil turini tayyorladi. Bunday sharoitda endi boshlovchi istiqbolini hisobga olgan holda to‘g‘ri tanlov qilishi qiyin va protsessorni almashtirganda unga yangi onalik platasini ham sotib olishga to‘g‘ri keladi. Chastotaning ichki kuchaytirish koeffitsienti Protsessor kristalli ichida signallar juda katta chastotada aloqada bo‘la olmaydi. Shuning uchun kompyuterning onalik platasi bir chastotada, protsessor esa boshqa, ancha yuqori, chastotada ishlaydi. Bugungi kunda onalik platasining tipik chastotalari 66, 100 va 133 MGts. Ushbu chastotani protsessor onalik

platasidan oladi va «tayanch chastota» sifatida foydalanadi, o‘zining ichida esa u bu chastotani ma’lum koeffitsientga ko‘paytiradi va ichki chastota hosil bo‘ladi. Masalan, Celeron 1800 protsessori 100 MGts chastotada ishlashga hisoblangan onalik platasi bilan ishlashga mo‘ljallangan va 18 ga teng chastotaning ichki ko‘paytirish koeffitsientiga ega; Celeron 2100 esa, mos ravishda, 21 ga teng chastotaning ichki ko‘paytirish koeffitsientiga ega.

ADABIYOTLAR 1. Двигатели внутреннего сгорания. В 3 кн. Кн. 3. Компьютерный практикум: Учеб./ В. Н. Луканин, М.Г. Шатров, А. Ю. Труш и др.; Под ред. В.Н. Луканина. М.: “Высшая школа”. 1995. 2. Корячко В.П., Курейчик В.М., Норенков И.П. Теоретические основы САПР. Минск.: “Вышэйшая школа”. 1987. 3. Максимей И.В. Имитационное моделирование на ЭВМ. М.: 1988. 4. Норенков И. П. Введение в автоматизированное проектирование технических устройств и систем. Минск.: “Вышэйшая школа”. 1986. 5. Норенков И.П. Принципы построения и структура САПР. Минск.: “Вышэйшая школа”. 1986. 6. www . ziyonet . uz

Похожие

Avtomatlashtirilgan loyihalashning texnikaviy vositalari

Boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimlari

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari

Avtomatlashtirilgan loyihalash ta’minoti