Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (alt) haqida tushuncha - Информатика и ИТ - Рефераты

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (alt) haqida tushuncha

Загружено в:

16.10.2023

Скачано:

0

Размер:

98.5 KB

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (alt) haqida tushuncha Reja: 1. CAD-CAE-CAM tizimi bosqichlari va ularning ishlab chiqarishdagi muhim o’rni. 2. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi va uning rivojlanish bosqichlari. 3. Geometrik modellashtirishning fazoviy tasavvur bilan uzviy bog’liqligi.

Xalqaro analitiklarning fikricha hozirgi zamon ishlab chiqarishida muvaffaqiyat qozonishning asosiy omillari bu: bozorga maxsulot chiqarishga ketadigan vaqtning qisqarishi, maxsulot tannarxining pasayishi va sifatning oshishidir. Bunday talablarga javob bera oladigan texnologiyalar qatorida avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (ALT) turadi. Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (ALT) keng qamrovli tushuncha bo ’lib uni faqat chizmani avtomatlashgan tizim asosida loyihalash deb tushunmaslik kerak. Bugungi kundagi fan va ishlab chiqarishning tezkor suratdagi rivojlanishi ALTni uch bosqichdan iborat tizim sifatida o’rganishni va ishlab chiqarish jarayonida ham uch bosqichni qo’llashni taqozo etadi. Bu bosqichlar ingliz tilida CAD (computer aided design), CAM (computer aided manufacturing) va CAE (computer aided engineering) deb nomlanadi. CAD tizimlari (somputer-aided design - kompyuterda chizmani loyihalash) asosan kompyuterda chizma g ’oyalarini loyihalash va konstruktorlik hujjatlarini rasmiylashtirishga mo’ljallangan. Odatda hozirgi zamon CAD tizimlari moduliga uch o’lchamli konstruktsiyalar (detallar)ni yaratish (loyihalash) va chizma konstruktorlik yozma hujjatlarini (spetsifikatsiya, qaydnomalar va h.) ni rasmiylashtirish kiradi. CAM tizimlari (computer-aided manufacturing kompyuterda ishlab chiqarishni loyihalash) maxsulot ishlab chiqarish jarayonini raqamli dasturiy boshqaruv (RDB) dastgohlarda loyihalashga qaratilgan va ushbu dastgohlar uchun dasturlar yozishga mo ’ljallangan, ya’ni - frezerlash, parmalash, jilvirlash, tokarlik va shu kabi dastgohlar. CAM tizimlarini yana texnologik ishlab chiqarish jarayonlariga tayyorgarlik ko’rish tizimlari deb ham tushunish mumkin. Bugungi kun amaliyotida ular murakkab profilli detallarni ishlab chiqarish va ishlab chiqarish jarayonini qisqartirishda yagona tizim hisoblanadi. CAM tizimlarida CAD tizimlari asosida loyihalangan maxsulotning uch o ’lchamli modellaridan foydalaniladi. SAE tizimlari (computer-aided engineering - muhandislik hisob-kitoblarni loyihalash) keng qamrovli tizim bo ’lib, ushbu tizimlarda aniq muhandislik

hisoblash ishlari, ya ’ni: mustahkamlik va bikrlikni hisoblash, issiqlik jarayonlarini analiz qilish va modellashtirish, gidravlik tizimlar va mashinalarni hisoblash ishlarini loyihalash, quyma jarayonlarini loyihalash kabi hisoblash ishlari olib boriladi. CAE tizimlarida ham CAD tizimlari asosida yaratilgan maxsulotning uch o’lchamli modellaridan foydalaniladi. CAE tizimlarini yana muhandislik tahlil tizimlari deb ham yuritiladi. Bugungi kunda avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (ALT) asoslarini bilish va uning vositalarini qo ’llay olish deyarli barcha muhandis ixtirochilardan talab etiladi. Kompyuter bilan barcha loyihalash tashkilotlari, konstruktorlik byurolari va ofislar jihozlangan bo’lib, konstruktorning oddiy kul’man stolida o’tirib loyihalashi, logarifmik lineyka bilan hisob-kitob ishlarini yuritishi, oddiy yozuv mashinkasida hisobot tayyorlashi bugungi kun uchun xos bo’lmagan qoloqlik deb qaraladi. ALTni qo’llamayotgan yoki qisman qo’llab kelayotgan tashkilotlar loyihalashga ketqazgan katta sarf-xarajat va ko’p vaqt yo’qotish, shuningdek sifatsiz loyiha evaziga raqobatsiz bo’lib inqirozga yuz tutishi muqarrardir. ALT deganda kompyuter va inson muloqoti asosida loyiha yaratish tushuniladi. Bunday jarayon avtomatlashtirilgan hisoblanadi. Agarda jarayonni ma ’lum bir qismi (etapi) to’liq kompyuter nazoratida bajarilsa unda avtomatlashgan jarayon hisoblanadi. Kompyutersiz loyihalash esa qo’lda loyihalash deb qaraladi. ALT xorijda CAD (computer aided design – kompyuter yordamida loyihalash), MDHda esa САПР ( системыавтоматизированногопроектирования ) deb yuritiladi. Shuni ham esda tutish kerak-ki ALT yoki САПР tushunchasi juda keng ma’noda ishlatiladi. Bunda faqat chizma loyihani tushunish xato bo’ladi. Dastlabki ALTning vujudga kelishi o ’tgan asrning 60 yillariga borib taqaladi. 1955-1959 yillarda MTI (Massachusets texnologiya instituti) da Ross boshchiligida ART (Automatical program tool – avtomatlashgan dastgoh dasturi) dasturlash tizimi yaratilgan. ART chip o’rnatilgan dastgohlarda uskuna uzunligi (parametri) kodini tavsiflash asosida dasturlash imkonini berar edi. Keyichalik

dasturlashda dastgoh uskunasi uzunligini kodlash emas, balki detalni o’zini tavsiflash asosiy mezon qilib olindi. Bugungi ALTdan farqli o’laroq o’shanda EHMning o’sib borayotgan imkoniyatlaridan ko’proq foydalanish muhim qaraldi – ya’ni dasturlash tili o’rganib borildi. CAD tushunchasini ilk bor Ayven Sazerlend kiritdi. Uning doktorlik dissertatsiyasi mashinaviy grafikaning nazariy asosi hisoblanadi. ALTning rivojlanish bosqichlari: 1. 70-yillarda ilk bor loyihalash sohasini kompyuterlashtirish mumkinligini ko ’rsatgan ayrim natijalarga erishildi. O’sha davrda asosiy e’tibor avtomatlashtirilgan chizish tizimlari (AChT)ga qartildi. 2. 80-yillarda mikro va superkompyuterlar avlodining kirib kelishi bilan AChT kichik firmalarga ham foydalanish imkoniyatini berdi. Chizma dastgohining displey bilan almashishi ish vaqti tezligining oshishiga – tajribali loyihachi ish samaradaorligini 3 baravar, rangli displeyda esa 3,5 baravarga oshiradi. Bu davrda AChT ta ’minotchilari avtomatlashtirilgan loyihalashda 3D modellashtirishni ham yetkazib berishgan. Dastlab 3D da oddiy sirtlar yaratilgan bo’lsa keyinchalik qattiq jismlar tasviri ham yaratilishi boshlangan. 3. 90-yillar ALTning balog ’at davri hisoblanadi. Bu davrda ko’plab dasturiy noqulayliklar, xato va kamchiliklar bartaraf etilishi boshlandi. Hozirda loyihalashning butun jarayonini avtomatlashtirish, integratsiyalash borasida fikr yuritilmoqda. Loyihani avtomatlashtirishda shakl xususiyatlarini analiz qilish hal qiluvchi funktsiya va murakkab operatsiya jarayonlarini bajara olish keskin rivojlanib borayotgan ALTda interfeysni oldingi o’ringa chiqarish zaruratini keltirib chiqarmoqda. Bugungi kunda juda ko ’plab grafik dasturlar mavjud bo’lib, ularni qaysi sohada qo’llanilishi bilan bir biridan farqlanadi. Har bir soha mutaxassislari o’z faoliyatlari uchun qulay bo’lgan grafik dasturni tanlaydilar. Dasturlarning imkoniyat chegaralari ham ma’lum bir sohaga yo’naltirilgan bo’ladi. Demak, grafik dasturni tanlashda avvalom bor uning imkoniyatlarini inobatga olish lozim.

Aksariyat hollarda grafik dasturni qo ’llashdan oldin boshqa bir dasturlarni yoki fanlarni o’zlashtirishga ehtiyoj seziladi. SHunisi bilan ham grafik dasturlar murakkablashib boradi. Kompyuterda geomterik modellashtirish da albatta geometrik yasashlarni, obektlarni geometrik tahlil qilishni bilish kerak. Bunday bilim va ko ’nikmaga ega bo’lishda kishining fazoviy tasavvuri asosiy o’rin tutadi. Fazoviy tasavvur tom ma ’noda kishi ongida ob’ekt va borliqni, turli g’oyalarni akslantirish, ularni ichki va tashqi tuzilishini, atrof-muhit bilan o’zaro munosabatlarini mantiqiy tizimlashtirish asosida mohiyatan tushunib yetish demakdir. Inson ongida sodir bo’lgan va bo’lmagan, mavjud va nomavjud ob’ektlar, turli voqea va hodisalar doimo gavdalanib turadi. Biz bu holatni xayol deb bilamiz va ongimizdagi tezkor xotirada ma’lum bir muddat saqlashimiz mumkin. Bunday ongimizdagi akslanishlar tasavvur bo’lishi mumkin, lekin hali fazoviy tasavvur bo’la olmaydi. Fazoviy tasavvur o ’z nomidan ko’rinib turibdiki fazo va undagi ob’ektlar bilan bog’liq jarayondir. Fazoviy tasavvur barcha insonlarda aqliy, ongli bo’lishi mumkin lekin uni tafakkuriy bo’lishi turli insonlarda turlicha bo’ladi. Aqliy va ongli deganimizda ob’ektlar, voqea va hodisalar bizga ma’lum bo’lgan ko’rinishda akslansa, tafakkuriy deganimiz biz egallagan bilim, kuzatishlar asosidagi falsafiy fikr yuritishga asoslangan mantiqiy ko’rinishni aks ettiradi. Demak fazoviy tasavvurni rivojlantirish, o’stirish mumkin. Fazoviy tasavvuri rivojlangan kishilar odatda ixtirochi, g ’oyalarga boy, turli muammolar yechimini bir nechta variantini taklif eta oladigan, kuchli fazoviy tasavur egalari esa faylasuf, olim kishilar bo’lishi mumkin. Fazoviy tasavvurni rivojlantirishning asosiy omili bu – ob’ektlarni kuzatishda tizimli yondashish, ularni tahlil eta olishdir. Buning uchun esa insonda bilim, ilmiy malaka va ko’nikma bo’lishi zarur. Quyida keltirilgan detal misolida ushbu fikrni izohlab ko ’rsak. Murakkab geometrik figurali detalni sintez qilish asosida uning bir necha oddiy geometric figuralar majmuasidan tarkib topganligini bilib olish mumkin (Rasm 1). Bular: 1 –

o’yig’i mavjud kesik konus; 2 – to’g’ri doiraviy tsilindr; 3 – to’g’ri burchakli parallelepiped; 4 – o’yiqli to’g’ri burchakli ikkita parallelepiped; 5 – o’yiqli ikkita yarim tsilindrlar. Bunga o ’xshash ob’ektlarni tahlil eta olish natijasida ularni loyihalash, ishlab chiqarish ham murakkabdan oddiylikka printsipi asosida tizimlanadi. Rasm 1 Kompyuterda geometrik modellashtirish ob ’ektlarni aynan geometrik tuzilishi asosida ularni yaratish demakdir. Yuqorida keltirilgan misol asosida biz ob’ektni oddiy geometrik ob’ektlar majmuasi sifatida, ya’ni to’plamlarni birlashuvini ko’rib chiqdik. Xuddi shuningdek to’lamlarni ayirmasi asosida ham ob’ektlarni geometrik tahlil etish mumkin.

Adabiyotlar : 1. I.A.Karimov “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” Toshkent. 2010. 2. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Ma ҳkamasining qarori 06. 06. 2002 y. №200 “Komp’yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish” chora-tadbirlari to`g’risida. 3. Rixsiboyev T. “Komryuter grafikasi” O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti. Toshkent – 2006. 4. Rixsiboyev T. “Muhandislik kompyuter grafikasi va uni o’qitish metodikasi” TDTU bosmaxonasi. Toshkent – 2009. 5. Fedorenkov, Kimayev «AutoCAD 2002» Moskva – 2001. 6. Romanicheva E.T. va b … «AutoCAD vers.12,13,14» Moskva – 1997. 7. Dmitriy Tkachev «Самоучитель» AutoCAD 2005. 8. Elen Filkenshteyn. «Auto CAD 2007 and Auto CAD LT 2007 » bibliya pol’zovatelya. M.: Dialektika – 2007.1309s. 9. Bogolyubov S . K . «Индивидуальные задания по курсу черчение». Moskva «Высшая школа» 1989. 10. www. arxiv.uz 11. www.ziyo.net

Похожие

Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari

Avtomatlashtirilgan loyihalash ta’minoti

Boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimlari

Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari

Axborot tizimlari haqida tushuncha. Axborot tizimlarining turlari. Boshqaruv tizimi