Автоматларда мусобақа.Рақамли автоматларнинг барқарор ишлашини таъминлаш - Информатика и ИТ - Рефераты

Автоматларда мусобақа.Рақамли автоматларнинг барқарор ишлашини таъминлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

170 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Ракамли автоматларнинг барқарор ишлашини таъминлаш 2. Автоматларда мусобақа. 3. Рақамли автоматларнинг назорати ва ташҳиси

www.arxiv.uz Рақамли автоматларнинг барқарор ишлашини таъминлаш уларни структуравий синтезлашдаги асосий масалаларидан биридир. Рақамли автоматларнинг нотўғри ишлаши мантиқий ва хотира элементлари схемаларининг физик амалга оширилишининг ўзи хос хусусиятлари ҳамда ва сигналларни элементлар ва комбинацион схемаларда тарқалиши тезлигининг ҳар хиллиги билан боғлиқ. Рақамли автоматни барқарор ишлашини таъминлаш жараёнини батафсил кўриб чиқамиз. Навбатдаги кириш йўли сигнали келгандан кейин ва хотира элементларининг кириш йўлларида қўзғатиш сигналлари шакллантирилгандан сўнг автомат янги ҳолатга ўтади. Бунда тескари боғланиш занжирлари орқали янги қўзғатиш сигналлари шакллантирилади (хотира элементларининг чиқиш йўлларидан мантиқий элементлар орқали хотира элементлари йўлларига) ва автомат янги ҳолатга ўтади ва ҳ. Шундай қилиб, автомат қандайдир бир аниқ ҳолатда тўхтаб қолмайди ва ҳолатлар генератори режимида ишлашни бошлайди. Бу ҳолни бартараф этиш учун синхросигналлар серияси, яъни махсус сигналлар кетма -кетлиги хотира элементларининг кириш йўлига берилади. Бу эса, хотира элементини кириш йўлига берилган навбатдаги қўзғатиш сигналлирини фақат синхросигнал келгандагина қабул қилинишига рухсат беради. Синхросигнал бўлмаганда қўзғатиш сигнали хотира элементига қабул қилинмайди ва автоматнинг хотира элементи ўз ҳолатини ўзгартирмайди. Амалда синхросигналлар хотира элементининг махсус расмларда С билан белгиланадиган ва синхрокириш деб аталувчи кириш йўлига уланади. 13.1-расм. Автомат графининг бир қисми. s p s k x i x i s m

www.arxiv.uz Агар баъзи хусусиятлар ҳисобга олинмаса, синхросигналларни қўллаш ҳар доим ҳам автоматнинг барқарор ишлашини таъминлай олмайди. Фараз қилайлик, автомат 4.24-расмда тасвирланган ўтишни амалга ошириши керак бўлсин. Бунда қуйидаги вазиятлар бўлиши мумкин: а) x i кириш йўли сигнали таъсирида автоматнинг комбинацион схемасида ва хотира элементларида ўткинчи жараён тугамасдан аввал автомат хотира элементларининг кириш йўлларига навбатдаги синхросигнал берилса автомат хотирасининг битта ёки бир нечта элементларининг кириш йўлида қўзғатиш сигналларнинг нотўғри шаклланиши содир бўлиши мумкин, яъни автомат х i кириш йўли сигнали таъсирида s m  олатдан s k  олатга ўтиш ўрнига шу кириш йўли сигнали x i таъсирида қандайдир ёлғон s i амалга  олатига ўтиши мумкин; б) агар x i кириш йўли сигналининг давомийлиги автоматнинг s m ҳолатдан s k ҳолатга ўтишдаги вақт давомийлигидан катта бўлса, автомат (навбатдаги синхросигнал берилиши билан) кириш йўли сигнали x i бўйича иккиланган ишлаши ҳисобига s k ҳолатни четлаб, бирданига s p ҳолатига ўтиши мумкин. Бошқача айтганда s k ҳолат турғун (барқарор) ҳолат бўлиб қолиши мумкин. Автоматнинг барқарор ишлашини таъминлаш учун унинг хотира элементларининг кириш йўлига Ахборотни бериш онини хотира элементларининг чиқиш йўлларидан Ахборотни олиш онидан вақт бўйича ажратиш керак. Вақт бўйича бундай ажратилганда ҳар қандай хотира элементининг навбатдаги қўзғатиш сигналини шаклланиши синхросигнал пайдо бўлган онда фақат олдинги вақт онига тўғри келувчи хотира элементлари ҳолатларининг қийматлари бўйича қараб амалга оширилади ва хотира элементларидаги ўтиш жараёнлари қўзғатиш сигналининг шаклланишига таъсир кўрсатмайди. Табиийки, бунда синхросигналлар кетма-кетлигининг даври, автоматнинг кириш йўли сигналининг автомат комбинацион схемасининг мантиқий элементларидан ўтишидаги кечикишлар

www.arxiv.uz билан боғлиқ ўтиш жараёнларининг якунланишини ҳисобга олган ҳолда танланиши керак. Бунга мисол сифатида икки қаватли хотирани келтириш мумкин. Бунда хотиранинг ҳар бир элементи иккиланади ва Ахборотси пастки қаватдаги хотира элементларидан юқори қаватдаги элементларга кўчириб ёзиш синхросигнал бўлмаганда амалга оширилади (25-расм). 13.2-расм. Иккиланган хотира. Қўзғатиш функцияларини шакллантириш учун ишлатилувчи тескари боғланиш сигналлари ва автоматнинг чиқиш йўллари сигналлари юқори қаватдаги хотира элементларининг чиқиш йўлларидан олинади. Автомат хотирасини бундай ташкил этишда битта синхросигнал бўйича қайта-қайта қўзғатиш сигналининг шаклланиш ва автоматнинг янги ҳолатга ўтиш ҳавфи йўқолади. Аммо, автоматнинг иккиланган хотирасини қўллаш автоматнинг ишлаш тезлигининг пасайишига олиб келади. Кўп ҳолларда юқоридаги камчиликдан ҳоли бўлган автоматнинг кириш йўли сигналларини кўп фазали тактлаш тизимси қўлланилади. Мисол учун икки фазали СС 1 ва СС 2 синхросериялари билан синхронлашда битта кириш йўли сигнали x i ўрнига (4.25-расм) иккита ҳар хил x i CC 1 ва x i CC 2 ишлатилади (26-расм). Шундай қилиб автоматнинг барқарор ишлаши автоматик тарзда таъминланади. 13.3-расм. Кўп фазали тактлаш.

www.arxiv.uz Икки фазали синхронлашда автомат ўтиш графларининг барча ёйларини CC 1 ва CC 2 символлари билан белгилаш имкони бўлиши талаб этилади. Бунда графнинг ихтиёрий учи учун ундан чиқаётган ёйлар бир синхросерияни символи билан, шу учга кираётган ёйлар эса бошқа синхросерияни символи билан белгиланиши керак. Агарда автомат ўтишларининг графи тоқ узунликдаги контурга эга бўлса (27-расм), у ҳолда бундай белгилаш мумкин бўлмай қолади. Лекин, унга қўшимча бўш чиқишли ҳолат киритиб жуфт узунликдаги контурга ўзгартириб (28-расм), белгилаш масаласини ҳал этиш мумкин. s j ? CC 2 s ks i CC 1 s j CC 1 CC 2 CC 2 s ks i CC 1 13.4-расм. Тоқ узунликдаги автомат ўтишининг графи. 13.5-расм. Жуфт узунликдаги автомат ўтишининг графи. Тоқ узунликдаги контурли графни жуфт узунликдаги контурга қўшимча бўш чиқиш сигналига эга бўлган учни киритиш билан ўзгартириш масаласи графлар назариясини методлари ёрдамида ечилади, хусусан, графнинг цикломатик сонлари тушунчаларини ва графнинг фундаментал циклларини матрицасини қуриш методларини қўллаш билан ечилади. Хотирали рақамли автоматнинг барқарор ишлашини таъминлаш юқорида баён этилган усуллардан ташқари яна махсус чоралар, хусусан автомат схемасидаги пойгалар (гонок) эффект ҳодисасини йўқотишга қаратилган чоралар орқали қисман бажарилиши мумкин. Бу ҳодиса хотира элементларининг ишга тушиши вақтининг ҳар хиллиги билан боғлиқ. Бундан ташқари, ҳар хил узунликдаги мантиқий элементлар занжиридан хотира элементларининг кириш йўлларига келаётган қўзғатиш сигналларининг кечикиш вақтлари ҳам ҳар хилдир. Агарда автоматни бир ҳолатдан бошқа

www.arxiv.uz ҳолатга ўтишида бир вақтнинг ўзида бир нечта хотира элементларининг ҳолатлари ўзгарса, улар ўртасида автоматнинг нотўғри ишлашига олиб келувчи пойга (мусобақа) бошланади. Ҳақиқатан, автоматнинг s i  олатдан бирор s j  олатга œтишида жуда ҳам кичик муддатга бўлса ҳам s i ва s j дан фарқли бўлган автоматнинг оралиқ ҳолати вужудга келиши мумкин. Масалан, s i (0110)  олатдан s j (1010)  олатга œтишда ўз ҳолатларини фақат биринчи икки хотира элементлари ўзгартиради. Пойга ҳодисаси туфайли учинчи ёки тўртинчи хотира элементининг ўзгаришига олиб келувчи 1110 (ёки 0010) ҳолат вужудга келиши мумкин. Бунда автоматда ўтиш жараёнлари тугагандан сўнг у энди s j ҳолатга œта олмайди. Икки қаватли хотира қўлланилганда автоматда пойга вужудга келмайди, чунки автомат ўз ҳолатини фақат синхросигнал бўлмаган ҳолдагина ўзгартиради. Автоматларда пойгани йўқотишнинг яна бир пойгага қарши кодлаш деб аталувчи, автомат ҳолатларни махсус кодлаш билан боғлиқ усули мавжуд. Пойгага қарши кодлашнинг хусусий ҳоли сифатида қўшни кодлашни келтириш мумкин. бунда ўтишларнинг графида ёйлар билан боғланган автомат ҳолатлари бир-биридан фақат битта хонаси билан фарқланувчи иккили векторлар орқали кодланади. Қўшни кодлашни қўллаш учун автоматнинг ўтишлари графида тоқ узунликдаги контурлар бўлмаслиги керак. Ҳолатлари қўшни кодлаш усули орқали кодланган автоматларнинг ўтишлар графларига мисоллар 29-расмда келтирилган. Тоқ сондаги узунликка эга бўлган контурларни йўқотиш учун юқорида баён этилган фундаментал циклларни матрицасини қуриш усулидан фойдаланиш мумкин. 000 001100 0 10110 011 1 1 1000 001 011 100 0 10

www.arxiv.uz 13.6-расм. Қўшни кодлаш усули орқали кодланган автоматларнинг ўтишлар графлари. Рақамли автоматларнинг назорати ва ташҳиси Рақамли автоматларнинг назорати унинг тўғри ишлашини текшириш масаласини ечиш билан боғлиқ ва махсус назорат воситалари ёрдамида амалга оширилади. Ҳозирги вақтда мавжуд бўлган рақамли автоматларнинг назорати методлари ва воситаларини икки гуруҳга ажратиш мумкин: тест назорати (ТН) ва функционал назорат (ФН). ТН махсус техник ташҳислаш тизимлари ёрдамида амалга оширилади. Бу назорат схемадаги мавжуд носозликни аниқлаш имконини берувчи иккили кодлар мажмуаларидан иборат бўлган махсус ташкил этилган таъсирларни назорат қилинаётган объектга беришга асосланган. ТН назорат қилинаётган объекти иш жараёнида ҳам қўллаш мумкин, лекин бу вақтда тест таъсирлари текширилаётган объектнинг иш жараёнига ҳалақит бермаслиги керак. ТН нинг асосий вазифаси – талаб қилинган назоратни тўлиқ таъминлашдан, яъни назорат қилинаётган объект схемасидан берилган тоифадан барча носоз элементларнинг жойлашган ўрнини ҳам кўрсатишдан иборат. Ташҳислаш тизимсининг мураккаблиги ва нархи объектни назорат қилиш тизимсининг мураккаблиги ва нархидан анча юқори бўлиши мумкин. Функционал назоратда назоратланувчи объектга махсус тест таъсирлари берилмайди (объектга фақат объект ишлаши алгоритмида кўзда тутилган ишчи таъсирлар берилади, халос) ФН одатда объектга у белгиланган ишлаш алгоритмни бевосита амалга ошираётганида қўлланилади. ФНни яна объектни иш бажаришидан олдин ёки иш бажариб бўлганидан сўнг ҳам қўллаш мумкин. Аммо, бу вақтда объектнинг ишлаш режимини иммитациялаш талаб этилади. ФНнинг аппарат воситалари одатда назорат қилинаётган объект билан конструктив

www.arxiv.uz боғланишда бўлади. Бунда назорат қилинаётган объектнинг ҳар бир нусхаси ўз худудида жойлашган ФНнинг аппаратига эга бўлади. Шунинг учун ҳам ФНни ўз худудида жойлашган назорат ҳам деб атайдилар. Назоратни ўтказиш назоратланувчи объект схемасига (структуравий ортиқлилиги) ёки унинг кириш йўлига берилаётган Ахборотга (Ахборот ортиқлилиги) ёки назорат ўтказилаётган вақтларда вақт оралиғига (вақт ортиқлилиги) қўшимчалар киритилишларни талаб этади. Вақт ортиқлилигини қўлланилишига мисол сифатида назорат қилинаётган объект томонидан масалани икки ёки уч маротаба қайта ҳисоблаб натижаларни солиштиришни келтириш мумкин. ТН одатда Ахборот - вақт ортиқлилиги билан боғлиқ (назоратланувчи объектнинг тўғри ишлаётганини текшириш учун назорат учун ажратилган вақт оралиғида объектнинг кириш йўлига махсус тест кетма - кетликлари берилади). ФН аввало структуравий ортиқлиликнинг қўлланилиши билан боғлиқ. Структуравий-вақт ортиқлилиги ишлатилиши қатор ҳолларда назорат воситаларининг амалга оширишда аппарат сарфининг камайишига олиб келади. Рақамли автоматларни назорат қилишни ташкил этиш уларни нотўғри ишлаши сабабини ўрганиш билан боғлиқ. Асосий сабаб рақамли автомат элементларининг носозлигидир. Носозликларни икки тури мавжуд: бузилиш ва ишламаслик . Бузилиш деб, элемент ишлаш қобилиятининг тўлиқ йўқолишига олиб келувчи, рақамли автоматнинг алоҳида элементи характеристикаларининг ўзгариши тушинилади. Агарда бир нечта элементнинг характеристикалари ўзгарса бузилишнинг карралилиги хусусида сўз боради. Ишламаслик деб, рақамли автоматнинг алоҳида олинган элементи схемасининг қисқа вақт оралиғида нотўғри ишлашига олиб келувчи характеристикаларнинг вақт бўйича ўзгариши тушунилади. Элементнинг ишлаш қобилияти ташқи мухит таъсирисиз ўз-ўзидан тикланади.

www.arxiv.uz Рақамли автоматларнинг схемаларидаги носозликларнинг пайдо бўлиши сабаблари ҳар хил. Бузилишнинг сабаби сифатида авария вазиятини вужудга келтирувчи, ёки нотўғри эксплуатация қилиш натижасида, ҳамда микросхема, элемент ва монтажлардаги яширин дефектлар таъсирида элементларнинг чегаравий электрик меъёрларнинг бузилиши бўлиши мумкин. Ишламасликларнинг асосий сабаблари қуйидагилар: - ташқи ва ички халаллар; - элементларнинг узоқ сақланиши, эскириш ва ҳ. натижасида параметрларининг тарқоқлиги ва жоиз меъёрлардан ошиб кетиши. Рақамли автоматларнинг функционал назоратининг умумий методларини кўриб чиқамиз. Буларга иккиланган ва мажорлаш методлари киради. Рақамли автоматларни иккиланган назоратида назорат қилиниши керак бўлган битта автоматни, ишлаш жараёнида чиқиш йўллари солиштириш схемаси деб аталувчи махсус схема ёрдамида солиштирилувчи иккита бир хил автомат билан алмаштирлади. Иккиланган назоратда автоматнинг ички структураси эътиборга олинмайди ва у ҳар қандай ҳисоблаш қурилмасига қўлланилиши мумкин. Иккиланган назорат ёрдамида иккиланган қурилмаларнинг бирининг чиқиш йўллари векторида пайдо бўлувчи ихтиёрий каррали хатоликларни ҳамда бир вақтнинг ўзила иккала қурилма чиқиш йўлларидаги, иккиланган қурилмаларда бир хил бўлмаган чиқиш йўллари векторларига олиб келувчи, барча хатоликларни аниқлаш мумкин. Аналитик кўринишда иккиланиш рақамли автоматларнинг назоратида қайтарилувчи кодларнинг ишлатилишидан иборатдир. Бу назоратни шакллантирувчи матрица қуйидаги кўринишга эга. 1 ... 0 0 1 ... 0 0 ...... ...... 0 ... 1 0 0 ... 1 0 0 ... 0 1 0 ... 0 1 ... ... 2 1 2 1  G p p p a a a k k

www.arxiv.uz бу ерда a 1 a 2 ... a k - иккиланган қурилмаларнинг биринчисини чиқиш йўллари, p 1 p 2 ... p k - иккиланган қурилмаларнинг иккинчисини чиқиш йўллари. Шаклланувчи матрицанинг структурасига асосан декодлаш муолажасининг тенгламасини, яъни таққослаш схемасининг структурасини қуйидаги кўринишда тасвирланиши мумкин: a 1  p 1  s 1 ; a 2  p 2  s 2 ; - - - - - - - - - a k  p k  s k . Хатолик фақат нолга тенг бўлмаган синдром вектори k ks s s S 0 ... 00 , ,..., , ( 2 1   пайдо бўлгандагина бўлиши мумкинлигини ҳисобга олсак , декодлаш функцияси қуйидаги тенглама кўринишида ёзилиши мумкин : f g  ( a 1  p 1 )  ( a 2  p 2 )  ...  ( a k  p k ). Иккиланган назоратни учта чиқиш йўлига эга бўлган А автоматига қўлланишини кўриб чиқамиз . Назорат қилинаётган автомат учта чиқиш йўлига эга бўлганлиги учун қайтарилувчи кодларни шакллантирувчи матрица қуйидаги кўринишда тасвирланади : 1 ... 0 0 0 ... 1 0 0 ... 0 1 1 ... 0 0 0 ... 1 0 0 ... 0 1 ... ... 2 1 2 1  G p p p a a a k k бу ерда a 1 a 2 a 3 - берилган А автоматнинг чиқиш йўллари, p 1 p 2 p 3 - дастлабки автоматни қайтарувчи А * автоматнинг чиқиш йўллари. Декодлаш функцияси қуйдагича ифодаланади: f g  ( a 1  p 1 )  ( a 2  p 2 )  ( a 3  p 3 ). Назоратланувчи автоматнинг умумий схемаси 30-расмда келтирилган.

www.arxiv.uz 13.7-расм. Назоратланувчи автоматнинг умумий схемаси. Иккиланган назоратнинг камчиликлари сифатида икки маротаба кўп қурилмаларни талаб қилувчи катта структуравий ортиқликни келтириш мумкин. Лекин буни вақтнинг ортиқлилиги ҳисобига (структуравий ортиқчалик билан биргаликда) камайтириш мумкин. Иккиланган назоратдан фарқли равишда мажорлаш назорати назорат қилинаётган қурилмаларда носозлик мавжуд бўлганда тўғри чиқиш йўли сигналини ҳосил қилишга ва носозлик пайдо бўлган жойни нотўғри ишлаётган қурилманинг тартиб рақами аниқлигида кўрсатишгача аниқлашга имкон беради. Мажорлаш назоратида параллел ишлаётган қурилмаларнинг тоқ сонда бўлишлилиги талаб қилинади. Қурилманинг тўғри чиқиш йўли сигнали мажоритар усул билан кўпчилик принципига биноан мажоритар элемент ёрдамида ҳосил қилинади. Оддий ҳолда мажорлаш назорат қилинаётган қурилмани учланган (уч каррали) бўлишлигини талаб этади ва учланган қурилмаларнинг биттасининг чиқиш йўлларида ҳосил бўлган ҳар қандай каррали хатоликларни тузатиш имконини беради. 31-расмда битта чиқиш йўлли дастлабки А 1 қурилмани учланиши мисолида мажоритар назоратлаш схемаси келтирилган.

www.arxiv.uz 13.8 -расм. Мажоритар назоратлаш схемаси. Бу ерда: А 2 , А 3 - А 1 қурилмага тўлиқ мос келувчи қурилмалар; а 1 , а 2 , а 3 - А 1 ,А 2 ,А 3 қурилмаларнинг мос чиқиш йўллари; МЭ-мажоритар элемент; ТЭ - таҳлилловчи элемент  1 ,  2 ,  3 - таҳлилловчи элементининг чиқиш йўллари; f - қурилманинг чиқиш йўли. Кўрилаётган ҳол учун мажоритар элементнинг хақиқийлик жадвали 4.28-жадвалда келтирилган мантиқий функция билан тўлиқ ифодаланиши мумкин. Унинг ишлаш шарти қуйидагича: f  1 бўлади, агарда қурилманинг чиқиш йўлларининг кўпчилигида бир рақами бўлса, ва аксинча. Келтирилган ҳақиқийлик жадвалига биноан функция f аналитик кўринишда қуйидагича ифодаланиши мумкин. f  a 2 a 3  a 1 a 3  a 1 a 2 Таҳлилловчи элементнинг ишлашини қуйидагича тавсифлаш мумкин. Агар А i қурилма нотўғри ишлаётган бўлса,  i  1, i  {1,2,З}, деб фараз қиламиз. Унда шаклловчи элементнинг ишлашини ҳақиқийлик жадвали (28- жадвал) ва қуйидаги аналитик тенгламалар орқали ифодалаш мумкин.  1  a 1 a 2 a 3  a 1 a 2 a 3 ;  2  a 1 a 2 a 3  a 1 a 2 a 3 ;  3  a 1 a 2 a 3  a 1 a 2 a 3 . 13.1-жадвал.

www.arxiv.uz a 1 a 2 a 3 f  1  2  3 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 Ушбу усулнинг камчилиги сифатида k  3 бўлгандаги бир хил қурилмаларни ишлатиш билан боғлиқ катта структуравий ортиқликни кўрсатиш мумкин .

www.arxiv.uz Адабиёт лар: 1. Ғаниев С.К., Каримов М.М., Мамбетов Н.М. Ҳисоблаш тизимларининг Ахборот асослари. Олий ўқув юрт.студ. учун дарслик. -Тошкент.: ТДТУ, 2002, 161 – 166 б. 2. Савельев А.Я. Основы информатики. Учеб. Для вузов. –М Изд-во МГТУим. Н.Э Баумана, 2001, 180 -188 б. 3. Лысиков Б.Г Арифметические и логические основы цифровых автоматовх [Учебник для вузов по спец. "Электронные вычислительные машины"]. Минск: Выша школа, 1980, 245 – 254 б. 4. www.uzedu.uz 5. www.intuit.uz

Похожие

Абстракт ва чекланган рақамли автоматлар,мили ва мур автоматлари ва уларнинг ифодаланиши

Ахборот хавфсизлигини таъминлаш

Aхборот хавфсизлигини таъминлаш масалалари

Сонли автоматларнинг арифметик ва мантиқий асослари. Мантиқий алгебранинг асосий қонунлари. Ахборотларни физик тасвирлаш

Internetда ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш асослари