Абсолют ва нисбий хатоликлар хакида - Информатика и ИТ - Рефераты

Абсолют ва нисбий хатоликлар хакида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

168 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Кириш. 2. Абсолют 3. Нисбий хатоликлар ха қ ида тушунча.

www.arxiv.uz Кириш Ишлаб чи қ ариш корхоналарида, илмий тад қ и қ от ишларида қў лланиладиган к ў пгина маълумотлар тажрибалар, ў лчовлар натижасида олинган б ў лади. Б ў лажак мухандис-дастурчилар тажрибадан олинган натижалар, маълумотлар асосида улар орасида бо ғ ланиш қ онуниятларини ани қ лашни, ҳ амда бу қ онуниятларда иштирок этувчи асосий омилларини ажратиб олиш, уларнинг оптимал қ ийматларини ани қ лаш усулларини ҳам яхши билишлари керак. Хар-бир усулларни қў ллаганда ва хисоблаш ишларини бажарганда албатта қ андайдир хатоликка й ў л қў йилади. Шунинг учун б ў лажак мутахасислар хатолар назарияси билан ҳ ам таниш б ў лишлари керак. Абсолют ва нисбий хатоликлар ха қ ида тушунча. Хисоблаш жараёнида мухандислар хар хил кўринишдаги сонларга дуч келишади, улар ани қ ва та қ рибий сонлар б ў лиши мумкин. Ани қ сонлар ў ша ми қ дорнинг ха қ и қ ий қ ийматини ани қ лайди, та қ рибийси эса ха қ и қ ий қ ийматга я қ инлик даражасини билдириб, у хисоблаш хатолигини англатади. Масалан куб 6 та қ иррага эга, қў лимиздаги бармо қ лар сони 10 та, аудиторияда 15 та талаба, китоб 320 вара қ дан иборат десак, 6, 10, 15 ва 320 ани қ сонларни билдиради. Агар, уйнинг кенглиги 14, 15м, қ утининг оғирлиги 51гр, ўрмонда 500дан орти қ дарахт бор десак, бу ердаги 14, 15, 5000 сонлари-та қ рибий сонлардир. Хаётда кўп ҳолларда ми қ дорларни ани қ сон қ ийматларини топишни хар доим ҳам иложи бўлавермайди. Шунинг учун кўп ҳолларда та қ рибий сонлар ишлатилади. Яна кўп ҳисоблашларда айрим хисоблашларни осон бўлиши учун сонлар та қ рибийси билан алмаштириб юборилади.

www.arxiv.uz Масалаларни ечиш жараёнида хисоблаш ишларида албатта хатоликка йўл қ ўйилади, шунинг учун хар қ андай масала бирор ани қ лик даражасида ечиш мумкин, бунда хатолик даражаси кўрсатилиши керак. Шунинг учун биз хатоликларни пайдо бўлиш асосларини яхши билишимиз керак. Хатоликлар асосида қ уйидагилар ётиши мумкин. 1)Хар қ андай жараённи ўрганиллаётган даврда, унинг ўрнига уни характерловчи бош қ а соддаро қ математик моделлар билан алмаштирилади. Хар доим ҳам хаётдаги во қ еаларни жараёнларни моделлар билан ифодалаб бўлавермайди. Демак, қ андай шартлар қ ўйилиб, хатоликка йўл қ ўйилади. 2)Масалада қ атнашаётган айрим параметрлар қ андайдир ўлчов натижасида олинган бўлиши мумкин. Яъни π,ι ва шунга ўхшаш физика, математика, техникада учрайдиган ўзгармаслар қ атнашиб қ атнашиб қ олиши мумкин ва хаказо. 3)Чексиз такрорланувчи жараёнларни уларни чекли қ ийматлари билан алмаштиришда. Масалан: Йиғиндида чекли сондаги хадларни олиб, sinx ни қийматларини хисоблаш мумкин. Шунга ўхшаш ҳолларда албатта хатоликларга йўл қ ўйилади. 4) Бошланғич маълумотларни яхлитлаш, орали қ хисоблашлардаги яхлитлашлар натижасида ҳам хатоликка йўл қ ўйилади. 5) Та қ рибий маълумотлар устида бажариладиган амаллар натижасида ҳам хатоликка йўл қ ўйилади. Хисоблаш жараёнидаги хар бир босқичда йўл қўйиладиган хатоликлар йиғиндиси тўла хатоликка олиб келади.     !7 !5 !3 sin 7 5 3 x x x x x

www.arxiv.uz Демак, хатоликларни қ уйидаги 3 та асосий гурухга ажратиш мумкин. I . Йў қ отиб бўлмайдиган хатоликлар. Бунга бошланғич маълумотларни ани қ бермаслик, ани қ жараёнларни соддалаштириш, ха қ и қ ий сонлар устида бажариладиган амаллар киради. II . Яхлитлаш хатоликлари. Бунга бошланғич ва орали қ ҳамда натижавий хисоблашдаги натижалар. III . Қ олди қ хатоликлар. Булар асосан чексиз, такрорланиб турувчи жараёнларни чеклилари билан алмаштирилганда юз беради. Йўл қ ўйилган хатоликларни: абсолют хатолик, нисбий хатолик, қ олди қ хад, статистик бахолаш мумкин. Демак, мухандис та қ рибий ми қ дорлар билан иш кўрганда қ уйидагиларга амал қ илиши керак. а) Та қ рибий ми қ дорларни математик жихатдан ани қ лик даражасини билиш; б) Бошланғич маълумотларни ани қ лик даражасини билган ҳолда, натижанинг ҳам ани қ лик даражасини билиш; В) Берилган маълумотлар ани қ лигида олиб, натижаларни ҳам шу ани қ ликда хисоблаш; Г) натижа кўп таъсир қ илмайдиган қ илиб, хисоблаш жараёни кўриш билиш. М.с Функцияларни Тейлор қ аторига ёйиб ҳисоблашда қ андай хатоликка йўл қ ўйилади. Фараз қ илайлик бизга А-ани қ сон берилган бўлсин, унинг та қ рибий қ иймати деб ундан унчалик фар қ қ илмайдиган ва хисоблашларда унинг ўрнинга ишлатиладиган сонга айтилади. Уни а-харфи билан белгилаймиз. Агар А<а бўлса, у холда а та қ рибий сони ками билан олинган дейилади.

www.arxiv.uz Агар А>а бўлса, ортиғи билан олинган дейилади. Ани қ сон билан унинг та қ рибий қ иймати орасидаги фар ққ а хатолик дейилади. а соннинг абсолют хатолиги деб а А а    (1) га айтилади. Бу ерда 2 хол бўлиши мумкин. 1. А а ни қ сони берилган. У холда абсолют хатолик(1) формула билан топилади. Мисол . А=784,2737 ва а=784,274 бўлсин а  =|784,2737-784,274|=0,0003 А ани қ сон бизга маълум эмас. У холда (1) формула билан абсолют хатоликни хисоблаб бўлмайди. У холда абсолют хатоликни чегараси тушунчаси киритилади. а А А    Шартни қ аноатлантирувчи сонга чегаравий абсолют хатолик дейилади. Демак, а а а А     (2) А ни қ иймати а а а А а     (3) орали қ да бўлади. Демак а а А   (3`) Мисол 45,3 сони яхлитлаб олинган бўлсин. Ани қ қ иймати маълум эмас, лекин яхлитлаш қ оидасига асосланиб айтиш мумкинки, абсолют хатолик 0,05 дан ошмайди. Демак абсолют хатоликни чегараси 0,05 га тенг экан. У холда 45,3(  0,05) ёки 45,3  0,05 кўринишида ёзилади. Абсолют хатолик чегараси қ анчалик кичик бўлса, таркибий сон шунчалик ани қ бўлади. Аммо, абсолют ва чегаравий абсолют хатолик б илан улчов ишлари яхши ёки ёмон маънода бажарган деб бўлмайди.

www.arxiv.uz Мисол. 1,0 4, 28 1   l см китоб ўлчови 1,0 3, 110 2   l см стол ўлчови бўлсин. Иккала холда хам абсолют хато чегараси 0,1 га тенг. Лекин, 2l даги улчов l 1 га нисбатан ани қ ро қ бажарилган. Ўтказилаётган ўлчовларни сифатли бўлиши учун, абсолют ва чегаравий абсолют хатолик ўлчанаётган ми қ дорнинг неча қ исмини ташкил қ илишини билишимиз керак. Шунинг учун, нисбий хатолик тушунчаси киритилади. Таъриф : а та қ рибий соннинг нисбий хатолиги б а деб, А≠0 бўлганда Аб а а   (4) га айтилади. Бу ердан Аб аа  б а ≥б а га чегаравий нисбий хатолик дейилади. (5) (4) ва (5) лардан Абёкиб А аааа   (6 ) У холда А а а      (7) А  а бўлганлигидан (6) ва (7) га кўра      а а б а а а а     (100 га кўпайтирилса % ларда ифодаланади) Ю қ оридаги мисолимизга қ айтсак,   ааа бА а дан

www.arxiv.uz00 1 0,35 ёки 0,0035 4, 28 1,0 1    00 1 0,09 ёки 0,0009 3, 110 0,1 21    Демак, 12б бт  шунинг учун l 2 да ўлчов аниқро=. Мисол а = 35,148±0,00074 соннинг чегаравий нисбий хатолигини % ларда ани қ ланг, 00074,0  а 00 0021,0 000021,0 148, 35 00074,0        а а а Мисол Агар 00 01,0аб ва а=4,123 бўлса, абсолют хатолик хисоблансин Ечиш . 00042,0 0001,0 123,4         а а б а Мисол . Қ уйидагилардан қ айси бири ани қ ро қ . 684,0 19 13 1   а ва 21,7 52 2   а Ечиш . Чегаравий нисбий хатоликларни хисоблаймиз. Бунинг учун а 1 ва а 2 ларни ортиғи билан оламиз. 68421,0 19 13  2111,7 52  Чегаравий абсолют хатоликни ортиғи билан хисоблаймиз. 00022,0 00021,0 684,0 68421,0 1      а 0012,0 0011,0 21,7 2111,7 2      а 00 1 1 033,0 00033,0 684,0 00082,0      а а а 00 2 2 017,0 00017,0 21,7 0012,0      а а а   1 2 а а б б демак, а 2 анча ю қ ори ани қ ликда хисобланган экан. м.т Агар 00 01,0 аб ва а=5,127 бўлса, чегаравий абсолют хатолик хисоблансин.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : 1. Демидович Б.П, Марон И.А. «Основў вўчислительной математики» М. 1970г. 2. Х. Хужаёров «Курилиш масалаларини сонли ечиш усуллари» Тошкент, 1995й. 3. Исроилов М.И. «Хисоблаш методлари» Тошкент, 1988й. 4. Х.Абдулхапизов, З.Кодиров «Тажриба натижаларини ЭХМда кайта ишлаш» фанидан маърузалар матни. Наманган 1999й. 5. www.ziyonet.uz 6. www.intuit.uz

Похожие

Йиғинди, бўлинма ва кўпайтманинг хатоликлари хақида тушунча

Xатоликлар ва уларни бахолаш

Тармоклар хакида маълумот

Мультимедиа хакида тушунча

Графика рeжимида экран холатлари хамда турли хил фигуралар куриш, матнлар ёзиш ва хатоликлар тахлили