Xalqaro standartlar va O`zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligi - Юриспруденция - Рефераты

Xalqaro standartlar va O`zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49.5 KB

Xalqaro standartlar va O`zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligi Reja 1. Saylovlar – demokratik institut sifatida 2. Demokratik islohotlar va saylov qonunchiligi 3. O`zbekistonda saylov qonunchiligining rivojlanish bosqichlari 4. O`zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligi tizimi 5. Konstitutsiya- saylov qonunchiligi tizimining o`zagi 6. Xalqaro andozalar va O`zbekiston saylov qonunchiligining xususiyatlari 7. Saylovlar bo`yicha xalqaro tamoyillar

Saylovlar – demokratik institut sifatida Demokratiyaning eng muhim tamoyili – odamlarning saylov huquqini, o`z xohish-irodasini erkin ifodalash, o`z manfaatlarini ro`yobga chiqarish va himoya qilish huquqini ta`minlash uchun haqiqiy shart-sharoit, qonuniy-huquqiy zamin yaratib berish lozim. Haqiqatan ham demokratiyaning bosh talabi bu erkin va adolatli saylovlardir. Demokratik saylovlar ko`ppartiyaviylik asosidagina bo`ladi. Ko`ppartiyaviylik bo`lgandagina har bir fuqaro tom ma`nodagi tanlash huquqiga ega bo`ladi. Hozirgi kunda O`zbekistonda xalqaro huquq andozalari va talablariga va ilg`or chet el tajribasiga mos saylov qonunchiligi yaratildi. Asosiy maqsad amaldagi qonunlarni hayotga tatbiq qilish mexanizmlarini yaratishdir. O`zbekistonda saylov qonunchiligining rivojlanishi, avvalambor, fuqarolarning aktiv va passiv saylov huquqlaridan foydalanish imkoniyatlarini yaratishga qaratilgandir. O`zbekistonda saylov huquqidan foydalanishning huquqiy protseduralari va texnikasi takomillashtirildi. Bu fuqarolarning saylov huquqidan foydalanish madaniyati darajasiga bog`liqdir. Saylov huquqi har bir fuqaro uchundir. Undan to`liq foydalanish imkoniyatlarini yaratish saylov qonunchiligining asosiy maqsadidir. O`zbekistonda nafaqat saylov qonunchiligi yangilandi, balkim saylovlarga yondashuv falsafasi ham o`zgardi. YA`ni saylov qonunchiligida xalqaro standartlar to`la o`z aksini topdi. Va nihoyat, saylovlar demokratiyaning yuragi, uzviy bo`lagidir. XX asrning so`nggi o`n yilligini Ri Erme aytganidek «demokratiyaga burilish» davri deb baholasa bo`ladi. O`zbekiston ham demokratiyaga yuz tutdi. Shu yerda YUNESKO Bosh direktori Federiko Mayorning quyidagi so`zlari o`rinlidir: «Demokratiya boshdan kechirilgan tajribaga to`liq o`zaro kelishuvga, mas`uliyatga asoslangandagina yashaydi. Bunda demokratiya olinadigan foyda yoki ko`riladigan

zararga bog`liq bo`lmaydi. Demokratiya – faqatgina saylovlar protsedurasi yoki boshqarish shakli emas, balkim turmush tarzi hamdir». O`zbekistonda fuqarolarning saylov madaniyati milliy turmushimiz tarziga aylanib bormoqda. 2. Demokratik islohotlar va saylov qonunchiligi Saylov qonunchiligi va amaliyoti O ` zbekistonda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarning tarkibiy qismidir . O ` zbekiston - yosh mustaqil demokratik davlat . Mustaqillik yillari – bu ma ` muriy - buyruqbozlik tizimidan demokratik huquqiy davlat sari qo ` yilgan dadil qadamlar yillaridir . Sovet imperiyasida saylov tizimi ham totalitar tuzumning tarkibiy qismi edi. Saylovchi psixologiyasida demokratik saylovlarga ishonch ruhi yo`q edi. Bu psixologiyani o`zgartirish O`zbekistonda amalga oshirilayotgan saylov borasidagi demokratik islohotlarning ustuvor maqsadidir. O`zbekistonda amalga oshirilayotgan demokratik o`zgartishlarning mantig`i, tamoyillari quyidagilarda namoyon bo`ladi: birinchidan, asta-sekinlik va bosqichma-bosqich harakat qilish va islohotlarni amalga oshirish; ikkinchidan, demokratik o`zgarishlar darajasining xalq ruhiyatiga, mentalitetiga mosligi; uchinchidan, tarixiy-milliy tajribaga tayanish; to`rtinchidan, xalqaro huquq andozalari va talablarini e`tiborga olish; beshinchidan, ilg`or xorijiy tajribani hisobga olish. Shuning uchun, yangi saylov qonunchiligi va amaliyoti taraqqiyotini mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik siyosiy va huquqiy islohotlarning uzviy tarkibiy qismi deb qarash kerak. 3. O`zbekistonda saylov qonunchiligini rivojlanish bosqichlari

O`zbekiston saylov qonunchiligining asosiy maqsadi: samarali, ishchan, professional vakillik organlarini saylash va yuqori fuqarolik va huquqiy madaniyatli saylovchilarni shakllantirishdir. Istiqlol yillarida O`zbekistonda saylov qonunchiligi uch bosqichni bosib o`tdi. Birinchi bosqich: bir palatali parlamentga saylovlar bosqichi, ya`ni bu bosqich Sobiq Ittifoq davridan boshlangan bo`lib, to 2004 yilga qadar davom etgan. Bu bosqichda ilk bor O`zbekistonda muqobil (alternativ) ko`ppartiyaviylik asosida Prezidentlik saylovlari bo`lib o`tdi va saylovlar to`g`risidagi bir qator qonunlar qabul qilindi. Bu bosqichda Konstitutsiyada saylov tizimining asoslari mustahkamlandi, saylovlar to`g`risidagi qonunlar asosida, ko`ppartiyaviylik asosida birinchi marta o`zbek parlamenti – Oliy Majlis saylandi. Ikkinchi bosqich: ikki palatali parlamentga saylovlar bosqichi, ya`ni 2004 yildan boshlandi. Bu bosqichda amaldagi saylov qonunlari asosan Oliy MAjlis Qonunchilik palatasi va Senatiga saylovlar bo`lib o`tdi. O`zbekistonda saylov tizimi har bir bosqichda huquqiy asosda amalga oshirildi va jamiyatda, davlatda muayyan institutsiyaviy o`zgarishlar bilan davom ettirildi. Saylov huquqining rivojlanishi va uning qo`llanilishi- bu demokratik islohotlarning tarkibiy qismi sifatida qaralmog`i kerak. O`tgan davrda nafaqat saylov qonunchiligimiz o`zgardi, rivojlandi, balkim saylov tizimining asosiy «figurasi» saylovchi, ongi, ruhiyati o`zgardi. 4. O`zbekiston Respublikasi saylov qonunchiligi tizimi Mustaqillik yillarida O`zbekistonda yangi saylov qonunchiligi tizimi yaratildi. Shuni alohida ta`kidlash joizki, O`zbekistonning yangi saylov qonunchiligi tizimi nafaqat bevosita saylov to`g`risidagi qonunlarni, balkim saylovlarga bevosita taaluqli yana bir qator qonunlarni o`z ichiga oladi. Янги сайлов қонунчилиги тизимига қайси қонунлар киради?

Birinchidan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kiradi. Konstitutsiya- saylov qonunchiligi tizimining o`zagini, yadrosini, umurtqasini tashkil etadi. Saylov qonunchiligi tizimiga, ikkinchidan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to`g`risidagi qonun; uchinchidan, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to`g`risidagi qonun; to`rtinchidan, xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar kengashlariga saylov to`g`risidagi qonun; beshinchidan, Markaziy saylov komissiyasi to`g`risidagi qonun; oltinchidan, fuqarolar saylov huquqlarining kafolatlari to`g`risidagi qonun kiradi. Sanab o`tilgan 5 ta qonun bevosita saylovlarga bag`ishlangan qonunlardir. Ularni bevosita saylov to`g`risidagi qonunlar deb atash mumkin. Bundan tashqari saylov qonunchiligi tizimiga yana bir qator boshqa qonunlar kiradi. Bu ikkinchi guruh qonunlarning huquqiy tartibga solish predmeti bevosita saylovlar bo`lmasada, ular saylovlarni u yoki bu jihatlarini tartibga soladi. Bunday qonunlar jumlasiga quyidagilar kiradi: “Ommaviy axborot vositalari to`g`risida”gi qonun, Ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi kodeks, Jinoyat Kodeksi, “Siyosiy partiyalar to`g`risida”gi qonun, “Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish to`g`risida”gi qonun, “Jamoat birlashmalari to`g`risida”gi qonun, “Fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari to`g`risida”gi qonun, “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to`g`risida”gi qonun, “Prokuratura to`g`risida”gi qonun, Fuqarolik protsessual Kodeksi. Yana shu kabi bir qator qonunlarni saylov qonunchiligi tizimiga kiritish mumkin. Demak, O`zbekiston saylov qonunchiligi tizimi ikki guruh qonunlardan tashkil topadi: birinchisi, Konstitutsiya va bevosita saylov to`g`risidagi qonunlar; ikkinchisi, u yoki bu jihatdan saylov masalalarini tartibga soladigan qonunlar. 5. Konstitutsiya – saylov qonunchiligi tizimining o`zagidir O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida saylov tizimiga bag`ishlangan maxsus XXIII bob bor va u «Saylov tizimi» deb nomlanadi. Bunday bob ko`pgina davlatlar Konstitutsiyalarida yo`q. Saylov huquqiga bag`ishlangan Konstitutsiyaning 118-moddasi katta ijodiy salohiyatga egadir. Bu modda ma`lum

sharoitlar yetilganda tegishli qonunlar qabul qilish yo`li bilan harakatga keltirilmoqda. Aristotel aytganidek, huquq fuqarolarning yetukligidan oldinda boradi, lekin fuqarolarning yetukligi huquqni tatbiq qilishni ta`minlaydi. Shu yerda bir tarixiy faktni eslatib o`tish kerak. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi loyihasini tayyorlash va muhokama qilish davrida bir qator chet ellik ekspertlar Konstitutsiya matniga saylov tizimiga bag`ishlangan maxsus bobni qo`shmaslikni taklif etgan edilar. Ammo biz saylov tizimiga bag`ishlangan bobni Konstitutsiyamizga ongli ravishda qo`shdik. Nima uchun?. Bir tomondan, saylov tizimiga konstitutsiyaviy yondashuv saylov huquqining fundamental prinsiplarini kafolatlaydi. Ikkinchi tomondan esa, joriy saylov qonunlariga asos bo`lib xizmat qiladi. Fikrimizcha, Konstitutsiya qabul qilingandan beri o`tgan vaqt bizning qarorning to`g`riligini tasdiqladi. 6. Xalqaro andozalar va O`zbekiston saylov qonunchiligining xususiyatlari Saylov huquqi – saylov qonunchiligidan kengroq tushunchadir. Saylov huquqi – bu huquqning kompleks sohasi bo`lib, konstitutsiyaviy huquq normalaridan tashqari, ma`muriy, jinoiy va boshqa huquq sohalari normalarini o`z ichiga oladi. Saylov huquqining rivojlanishi o`zbek milliy huquqiy tizimining taraqqiyot qonunlariga to`la mos keladi. Hozirgi zamon O`zbekiston saylov qonunchiligi xalqaro andozalarga to`la mos keladi. O`zbekiston saylov qonunchiligining eng birinchi va asosiy xususiyati – bu uning umum e`tirof etilgan xalqaro andozalarga mosligidir. Saylovlar to`g`risidagi jahon andozalari (standartlari) qaysi xalqaro hujjatlarda o`z aksini topgan? Birinchidan, Inson huquqlariga oid BMTning xalqaro hujjatlarida. Bu Inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasi, Fuqarolarning shaxsiy va siyosiy huquqlari to`g`risidagi xalqaro Pakt (1966). Ikkinchidan, YEXHTning insoniylik mezonlariga oid hujjatlarida. Bulardan eng asosiysi 1990 yilgi Kopengagen anjumani hujjatlaridir.

Uchinchidan, Parlamentlararo Ittifoq hujjatlari. Bu Ittifoqqa 145 davlat a`zo, shu jumladan O`zbekiston ham. Parlamentlararo Ittifoq Kengashi 1994 yilgi Erkin va adolatli saylovlar mezonlari to`g`risida Deklaratsiya qabul qilgan. Ushbu xalqaro hujjatlarda demokratik saylovlarning 4 ta umum e`tirof etilgan prinsiplarga asosan o`tkazilishi ko`rsatilgan. Bu prinsiplar quyidagilardan iborat: Umumiy saylov huquqi; Teng saylov huquqi; To`g`ri-to`g`ri saylov huquqi; Yashirin ovoz berish huquqi. Bu 4 prinsip O`zbekistonning Konstitutsiyasi va saylov to`g`risidagi qonunlarida to`liqligicha o`z aksini topgan. O`zbekiston saylov qonunchiligi va tizimining ikkinchi muhim xususiyati Markaziy saylov komissiyasi to`g`risidagi qonunning mavjudligi va Markaziy saylov komissiyasi tarkibining tuzilganligidir. Markaziy saylov komissiyasini tuzishlik Parlamentlararo Ittifoq Kengashi qabul qilgan Erkin va adolatli saylovlar mezonlari to`g`risidagi Deklaratsiya talablaridan kelib chiqadi. Markaziy Saylov komissyasi saylovlarni o`tkazuvchi asosiy tashkilotchidir. U fuqarolarning saylov huquqini to`liq amalga oshirishning garovidir. Jahon amaliyotida saylovlarni tashkil etishning to`rtta turi bor. Birinchisi, saylovlar hukumat tomonidan tashkil etiladi. Masalan, Germaniyada saylovlarni Ichki ishlar vazirligi tashkil etadi. Saylov uchastkalarida ishlovchi mansabdor shaxslar davlat xizmatchilari orasidan tanlanadi. Ikkinchisi, saylovlar sud organlari tomonidan tashkil etiladi. Masalan, Pokistonda Markaziy saylov komissiyasi Oliy va boshqa sudlar raislari tomonidan tanlangan uch sudyadan iborat bo`ladi. Ruminiyada qur`a tashlash yo`li bilan Oliy sudning 7 a`zosi Markaziy Saylov komissiyasiga tanlab olinadi. Uchinchisi, ko`ppartiyaviy yondashuv bo`lib, manfaatdor siyosiy partiyalar o`z vakillarini Markaziy saylov komissiyasiga tayinlaydilar.

To`rtinchisi, mustaqil Markaziy saylov komissiyasini tuzishdir. O`zbekiston aynan shu to`rtinchi turdagi Markaziy saylov komissiyasi tuzish yo`lini tanladi. O`zbekistonda 1998 yili 30 aprelda qabul qilingan Markaziy saylov komissiyasi to`g`risidagi Qonunda ushbu komissiyani tuzish, uning vakolatlari va ish tartibi batafsil tartibga solingan. O`zbekiston saylov qonunchiligining o`ziga xos xususiyati – bu saylov kompaniyasi jarayonida fuqarolar tashabbuskor guruhining tashkil etilishidir. Bu saylov huquqini va qonunchiligini demokratlashtirishga qaratilgan muhim qadamidir. Saylov huquqida bu yo`l bilan fuqarolar huquqi siyosiy partiyalar bilan tenglashtirildi. Saylov kompaniyasining barcha bosqichlardagi fuqarolar tashabbuskor guruhlarining huquqlari Oliy Majlisga saylovlar to`g`risidagi qonunning mustahkamlangan.. O`zbekiston saylov qonunchiligining yana bir xususiyati – bu o`zini-o`zi boshqarish organlarining saylov jarayonlaridagi ishtiroki. Bu – O`zbekistondagi demokratlashtirish jarayonining eng ustuvor yo`nalishlaridan biri. Fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari saylov huquqi subyektiga aylandilar. Bu bizning huquqiy hayotimizdagi yangilikdir. Saylov qonunchiligimizning yana bir, o`ziga xos xususiyati – bu Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga va O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarni bevosita fuqarolar tomonidan ko`rsatilishidir. Bu modda klassik rim huquqi talablaridan kelib chiqadi. Endilikka nomzodlarni ikkita subyekt ko`rsatadi Siyosiy partiyalar. Saylovchilarning tashabbuskor guruhlari. Saylov huquqiga ega har bir fuqaro 300 kishidan kam bo`lmagan tashabbuskor guruh tuzishi mumkin. Bu fuqarolarning siyosiy-huquqiy faolligini oshirishga qaratilgan muhim qadamdir. Saylovlar to`g`risidagi qonunlarda yana bir qator o`ziga xos xususiyatlari bor. Ular xalqaro standart va me`yor talablarga to`liq javob beradi.

7. Saylovlar bo`yicha xalqaro tamoyillar Saylovlar bo`yicha xalqaro tamoyillar quyidagilar. Birinchisi, umumiylik tamoyili deyilganda ham saylovchilar uchun, ham nomzodlar uchun kamsitishlikdan holi bo`lgan samarali, g`arazsiz qayd etishlik tushuniladi. Yoshi yetgan fuqarolar saylovlarga qatnashish huquqiga ega bo`lishlari lozim. Bu huquqlarning de facto fuqarolarga aloqadorligi qo`llab- quvvatlanadi. Ikkinchisi, tenglik tamoyili barcha ovozlar teng vakolatni ta`minlash uchun teng salmoqqa ega bo`lishini talab etadi. Bu hol ovoz berishning majoritar tizimida turli saylov okruglaridagi saylovchilar miqdori orasidagi farq 10% dan ortiq bo`lmasligi lozim. Proporsional vakillik tizimida saylov uchastkalaridagi saylovchilar miqdori turlicha bo`lishi mumkin, lekin har bir okrugdan vakillar miqdori saylovchilar miqdoriga proporsional bo`lishi kerak. Saylovchilar saylov uchastkalarida tenglik va samarali asosda bo`lishlari lozim. Uchinchisi, Adolatlilik tamoyili saylov jarayoni barcha qatnashchilari uchun teng sharoitlarni, lekin kamida, u saylovchilarni barcha nomzodlar va ularning programmalari xususidagi axborotga ega bo`lishlarini ta`minlashi kerak. To`rtinchisi, yashirinlik tamoyili shu vaqtga ta`minlanishi mumkin, qachonki, faqat saylovchilar byulletenni tashlash yopiq xonada, to`ldirilgan byulleten saylov qutisiga tashlanish jarayonida ko`rib qolinmaydigan sharoitda tashlangan taqdirdagina ta`minlangan bo`lishi mumkin. Beshinchisi, erkinlik tamoyili fuqarolarga o`z saylashligini qo`rquv tufayli amalga oshirmasligi, shuningdek ularning o`zining namoyon etishi, yig`inlar va assosatsiyalarda qatnashish erkinligi huquqi butun saylov jarayoni mobaynida amal qilinishiga bo`lgan ishonchni ta`minlash lozim. Oltinchisi, oshkoralik tamoyilida barcha uchun umumiy va oshkoralik tamoyillari asosida qonunga muvofiq tarzda saylovlar o`tkazishni ko`zda tutadi. Oshkora jarayon saylov vaqtida aldashlik imkoniyatlarini cheklaydi; shunday qilib, ovozlarni sanash saylov uchastkasi darajasidan boshlanib, saylov komissiyasi o`rta

bo`g`inida davom etib davlat saylov hokimiyatida tugallanguncha oshkora va tasdiqlay olinadigan bo`lishi shart. Yettinchisi, ma`sullik tamoyili barcha saylanuvchilar o`zlari saylangan lavozimni egallar ekanlar, saylovchilar oldida o`z mas`uliyatlarini tan olishlari lozim

Похожие

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti

O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining manbalari

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyaviy maqomi

O`zbekiston Respublikasi prokuratura organlarining tizimi

O`zbekiston zamonaviy qonunchiligi tizimini shakllantiruvchi tizim va qonun ijodkorligi yo`nalishi