Uzoq muddatli yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish masalalari - Юриспруденция - Рефераты

Uzoq muddatli yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Uzoq muddatli yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish masalalari Demokratiya va insonparvarlik tamoyillariga intilayotgan huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatida o‘lim jazosini bekor qilish to‘g‘risidagi savol eng muhim masalalardan hisoblanadi. Ma’lumki, inson hayoti qadrliligi o‘sib borishi natijasida hozirgi kunda o‘lim jazosi tarafdorlari soni kamaymoqda. O‘lim jazosi jinoyatchilikni to‘xtatishi va jamiyat o‘rnatgan tartib-qoidalarni mustahkamlashiga yordam bermasligini hayotning o‘zi ko‘rsatmoqda. Mustaqillikning ilk kunlaridanoq, mamlakatda tizimli va bosqichma-bosqich tartibda sud-huquq islohotlari amalga oshiril moqda. 2001 yil 29 avgustda “O‘zbekiston Respublikasining Ji noyat, Jinoyat-protsessual kodekslariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish hamda jinoiy jazolarni liberallashtirish to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilingandan so‘ng bu islohotlar mohiyatan yangi dara ja – amaldagi jinoyat siyosatini fundamental demokratlashuvi da rajasida amalga oshirilmoqda. Ta’kidlash joizki, mamlakatimizning mustaqillikka eri shish jarayoni davlat suvereniteti avvalgi markazlashgan yakka hokimiyat va iqtisodiyot, maqsadlari bugun biz o‘z oldimizga qo‘ygan maqsadlardan tubdan farqlanadigan tuzumning asoratlari mavjud murakkab tarixiy sharoitlarda yuz bergan. Bizga nafaqat inqirozga yuz tutgan iqtisodiyot, boshqaruvning usullari, balki nomaqbul huquqiy tizim ham meros bo‘lib qolgan edi. O‘sha paytda totalitar tuzumning Jinoyat kodeksida jazo chorasi sifatida o‘lim jazosi beriladigan o‘ttizdan ortiq jinoyat turlari qayd etilgandi. Shu tariqa, yurtimizning mustaqil davlat sifatidagi davri ichida o‘lim jazosini tayinlash holatlari 15 martadan ham ko‘proq qa qisqartirildi. 2008 yil 1 yanvardan o‘lim jazosi bekor qilindi va uning o‘rniga umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik Palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi nutqida Prezident I.A.Karimov yana bir marotaba ta’kidladiki: “...biz ijtimoiy mu nosabatlar va turmush tarzini yangicha shakllantirish, odamlar on -

gida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash yo‘li bilan islo hotlar va o‘zgarishlarni evolyutsion, bosqichma-bosqich amalga oshi rish tarafdorimiz”. Negaki, o‘lim jazosini bekor qilish uchun mamlakatda zarur shart-sharoitlar oldindan shakllanishi darkor. Aynan shu sabab, aholi o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish bilangina emas, balki o‘lim jazosini bekor qilishning moddiy-texnik va qonuniy jihatdan ta’minlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator tashkiliy-tayyorgarlik chora-tadbirlarini amalga oshirishga katta e’tibor qaratildi. Mazkur sabablarga ko‘ra, o‘lim jazosining bekor qilinishi darhol emas, balki ma’lum bir muddat o‘tgach, 2008 yilning 1 yan - varidan boshlab kuchga kirdi. Prezidentimiz I.A.Karimovning “O‘zbekiston Respubli-kasi da o‘lim jazosini bekor qilish to‘g‘risida”gi 2005 yil 1 avgust farmonining qabul qilinishi sud-huquq islohotlarining navbat dagi muhim bosqichi bo‘lib hisoblanadi. Konstitutsiyaning 13- mod dasida inson va uning hayoti oliy qadriyat ekanligi, 24-moddasida esa, yashash huquqi-insonning uzviy huquqi ekanligi, unga tajovuz qilish eng og‘ir jinoyat hisoblanishi belgilab qo‘yilgan. Shunday ekan, inson hayotiga nafaqat jismoniy shaxslar, hatto davlatning ham tajovuz qilishi nojoiz, deb hisoblanishi kerak. O‘zbekis tonda o‘lim jazosini bekor qilishga doir jinoyat-huquqiy siyosat jahonda kechayotgan jarayonlarga to‘la mos bo‘lib, O‘zbekiston Kons titutsiyasi mohiyatidan kelib chiqadigan insonparvarlik tamoyi lini o‘zida to‘la aks ettiradi. O‘lim jazosining jinoiy jazo tizimidan chiqarilishi aybdor shaxsning jazosini yengillashtirish yoki bunday shaxslarga muruv vat ko‘rsatishdan ham ko‘ra aybsiz kishilarning qonunga xilof ra vishda jazolanishlarining oldini olishda ahamiyatli hisoblana di. Tergov organlari yoki sudning xatoga yo‘l qo‘ymasligiga hech kim kafolat bera olmaydi. O‘tmishda begunoh shaxslarning o‘lim jazo siga mahkum qilinganligi va keyinchalik ularning aybdor emas ligi aniqlangan holatlar anchagina. Jinoyat uchun o‘lim jazosining bekor qilinishi uning o‘rniga uzoq muddatli yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish bilan almash tirilishi jinoyatchini kechirish, degani emas. Jinoyatchining uzoq muddat yoki umrining oxirigacha ozodlikdan

mahrum qilish joyla rida saqlanishi unga nisbatan o‘lim jazosidan ham ko‘proq jafo keltirishi mumkin. “O‘lim jazosini bekor qilinishi munosabati bilan Jinoyat kodeksi, Jinoyat protsessual kodeksi va Jinoyat-ijroiya kodeksiga o‘zgartishlar kiritish haqida”gi qonun qabul qilinishi bilan O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksiga o‘zgartishlar kiritildi. Bizga ma’lumki, sobiq mustabid tuzumdan to hozirgi kunga qadar o‘lim jazosi bizning jinoyat qonunchiligida mavjud bo‘lib kelgan. Endilikda o‘lim jazosini bekor qilish va uning o‘rniga uzoq muddatli yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini qo‘llanilishi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksiga jiddiy o‘zgartirishlar qilishni taqozo etdi. Ushbu qonunga ko‘ra, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ichki ishlar organlari tomonidan ijro etiladi. Qonunda umrbod ozodlikdan mahrum qilingan shaxslar koloniyalarning og‘ir turi hisoblangan maxsus tartibli koloniyalarda jazoni o‘tashligi belgilangan. Shuningdek, Qonunda Birlashgan Millatlar tashkilotining 1955 yildagi “Mahkumlar bilan muomala qilishning mini mal standart” Qoidalarining 8-bandiga talablari asosida umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxslar, shuningdek, umrbod ozodlikdan mahrum qilish afv etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan almashtirilgan shaxslar boshqa mah kumlardan batamom ajratilgan holda alohida-alohida saqlanishi belgilangan. Qonunga ko‘ra, umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxslar boshqa mahkumlar foydalanishi mumkin bo‘lgan ba’zi imtiyozlardan foydalana olmasligi belgilangan, jumladan, Jinoyat-ijroiya kodeksining 82-moddasiga ko‘ra, mahkumlarga alo hida hollar (yaqin qarindoshining vafoti yoki hayoti uchun xavfli bo‘lgan og‘ir kasalligi, mahkumga yoki uning oilasiga jiddiy moddiy zarar yetkazgan voqea) munosabati bilan borish-kelish uchun jazoni ijro etish muassasasi doirasidan chetga chiqishga ruxsat etilishi mumkin, Jinoyat-ijroiya kodeksining 113-moddasiga ko‘ra, ijobiy tavsifga ega mahkumlar jazoni o‘tash rejimi yengilroq bo‘lgan manzil- koloniyalarga o‘tkazilishi mumkin, lekin qonunda belgilangan bu imtiyozlar umrbod

ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxslarga tatbiq etilmasligi qabul qilinayotgan qonunda alohida tarzda belgilangan. Bu holat umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘lim jazo sidan ham og‘irroq ekanligidan va aybdor shaxs butun umri davo mida jafo chekishi mumkinligidan dalolat beradi. Shuningdek, Jinoyat-ijroiya kodeksiga o‘lim jazosini ijro etish nomli 5- bo‘limning o‘rniga yangi umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish nomli yangi bo‘lim kiritilib, u umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tash tartibi, uni o‘tash sharoitlari, umrbod ozodlikdan mahrum qilishga mahkum qilin ganlarning mehnatini tashkil etish tartiblarini belgilaydi. Ayniqsa, umrbod ozodlikdan mahrum qilishga mahkum qilin ganlarning mehnatini tashkil etish tartibini belgilanishi, bi rinchidan, Birlashgan Millatlar tashkilotining 1966 yildagi “Mahkumlar bilan muomala qilishning minimal standart” Qoida larining 71.3-bandidagi “Mahkumlarga normal ish kunini to‘ldi rish uchun yetarli bo‘lgan foydali ishni yuklatish lozim” degan nor ma talablariga mos kelsa, ikkinchidan, fuqarolarda umrbod ozod likdan mahrum qilishga mahkum qilinganlarni davlat budjeti hisobidan ta’minlanar ekan, degan fikrni uyg‘otmaslikka olib keladi. Zero, “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida”gi Xalqaro paktning 10- moddasi, 3-bandi va O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 42-moddasiga ko‘ra jazoning asosiy maqsadi mahkumni axloqan tuzatish, uning jinoiy faoliyatni davom ettirishiga to‘s qinlik qilish hamda mahkum, shuningdek boshqa shaxslar yangi jinoyat sodir etishining oldini olish maqsadida qo‘llaniladi. O‘lim jazosi esa bunday maqsadlarni ko‘zlamaydi, balki shaxsni jismonan yo‘q qilishga olib keladi. BMTning sobiq Bosh kotibi K.Annan 2003 yil yanvar oyida BMTning inson huquqlari bo‘yicha komissiyasiga taqdim etgan bayo notiga ko‘ra, “O‘lim jazosini bekor qilish darajasi o‘sib bormoqda, xususan, o‘lim jazosini bekor qilayotgan mamlakatlar soni 76 dan 77 ga ko‘tarilgan. Umumjinoiy jinoyatlarga nisbatan o‘lim jazo sini bekor qilgan davlatlar soni 11 dan 15 ga o‘sdi. O‘lim jazosi ni saqlab qolishni talab qilib chiqayotgan davlatlarning umumiy soni avvalgiday 71 tani tashkil

qilmoqda. Bundan tashqari, o‘lim jazosini bekor qilishni nazarda tutgan xalqaro hujjatlarni ratifikatsiya qilgan davlatlar soni oshdi”. Hozirda butun dunyoda o‘lim jazosini bekor qilishga qaratil gan qat’iy tendensiya kuzatilmoqda. Undan voz kechgan davlatlar ning soni dunyodagi o‘rtacha statistik ma’lumotlarga ko‘ra, o‘tgan asrning to‘qsoninchi yillari oxirida yiliga ikkitani tashkil qilgan bo‘lsa, yangi asr boshida yiliga uchtaga yetdi. Ayni paytda 122 mamlakatda o‘lim jazosi qonun asosida yoki amaliyotda bekor qilingan, 74 mamlakatda esa jazoning mazkur turi qo‘llaniladi. Xulosa qilib qilib shuni aytish mumkinki, qabul qilin gan va amalda bo‘lgan mazkur qonun ham xalqaro hujjatlarga, ham Birlashgan Millatlar tashkiloti normativ hujjatlariga hamda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaga to‘la mos keladi.

Похожие

Uzoq muddatli yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish masalalari

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish tartibi

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini takomillashtirish muammolari

Ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo ijrosini tashkil qilish ijro etish. Ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlarni klassifikatsiyalash tushunchasi

Ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo ijrosini tashkil kilish va ijro etish