Суд фотографияси ва видео-тасвир ёзуви - Юриспруденция - Рефераты

Суд фотографияси ва видео-тасвир ёзуви

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

159.5 KB

Суд фотографияси ва видео-тасвир ёзуви Режа: 1 . Криминалистик фотография тушунчаси, унинг қўлланиш шакллари 2. Криминалистик фотография методлари 3. Суратга ва видео-тасвирга тушириш натижаларини процессуал расмийлаштириш

Суд фотографияси муҳим криминалистик соҳалардан ҳисобланиб, унинг жиноятчиликка қарши курашдаги ўрни каттадир. ЖПКнинг 91-моддасида айтилишича, далилларни қайд этишда баённома тузиш билан бир қаторда овоз ёзиш, видеоёзув, кинотасвир, фотосуратга тушириш, қолиплар тайёрлаш, нусхалар олиш, режалар, схемалар тайёрлаш ва ахборотни акс эттиришнинг бошқа усуллари қўлланиши мумкин. Шундай экан, суд фотографияси ҳодиса жойини кўздан кечиришда, тергов экспериментида, мурдани эксгумация қилишда, олиб қўйиш ва тинтувда, таниб олиш учун кўрсатишда ва бошқа тергов ҳаракатларини ўтказишда далилларни мустаҳкамловчи ва акс эттирувчи восита сифатида қўлланилади. Криминалистик фотография деганда тергов ҳаракатлари ва тезкор-қидирув тадбирларида, шунингдек, эксперт текширувларида қўлланиладиган илмий ишлаб чиқилган суратга туширишнинг усуллари тизимига айтилади. Фотосуратлар тергов ҳаракатлари баённомаларига ёки эксперт хулосаларига илова қилинади. Улар расмий равишда туширилган объектларни акс эттириб: предмет (из) аломатларини; тергов ҳаракатлари олиб борилган шароитни; эксперт текширув натижаларини идрок этишга имкон беради. Бундай тасвир баённоманинг тасвирлов қисмини (эксперт хулосасининг текширув қисмини) тўлдирибгина қолмай, балки оғзаки тасвирлаш орқали идрок этилиши қийин бўлган аломатлар ва шароитларни тушуниш имконини беради. Суратга тушириш мустаҳкамлашнинг объектив шакли сифатида акс эттириш оғзаки усулига нисбатан бир қатор афзалликларга эга: олинган суратларнинг расмийлаштирилганлиги, уларнинг яққоллиги, маълумот узатишда юқори даражада аниқлиги, акс эттириш жараёнининг нисбатан тезлиги буларнинг барчаси замонавий фотоаппаратуралардан фойдаланган ҳолда далилларни мустаҳкамлашнинг энг муҳим усулларидан бири бўлиб қолди.

Криминалистик фотография ишончли акс эттиришнинг ва илмий-текширув усулларининг мажмуи сифатида ҳозирги амалиётда кенг қўлланилади. Мазкур кўшимча воситалардан фойдаланилганлиги ҳақида тегишлича тергов ҳаракати баённомаси ёки суд мажлиси баённомасида акс эттирилади. Шунингдек, ЖПКнинг 127- моддасида айтилишича, шахсни таниб олиш учун кўрсатишнинг иложи бўлмаганда, ёхуд хавфсизликни таъминлаш мақсадида унинг фотосуратидан фойдаланиш мумкин. Бунда тергов ҳаракатлари баённомасига ёки суд мажлиси баённомасига фотожадвал илова қилинади. ЖПКнинг 136-моддасида айтилишича, кўздан кечириш чоғида суриштирувчи, терговчи ёки суд фотосуратга туширади. Криминалистик фотографиянинг метод ва усуллари, мақсадларига кўра далилларни мустаҳкамловчи ва текширадиган бўлиши мумкин. Мустаҳкамловчи методларга панорама, ўлчовчи, репродукциявий, стереоскопик, таниб олинадиган ва катта масштабли суратга тушириш киради. Текшириладиган микросуратга тушириш, тасвир контрастини кучайтириш мақсадида суратга тушириш ва кўринмас спектр нурларида суратга тушириш каби мустаҳкамловчи методлар қуролланмаган кўз билан кўриш имкони бўлган, текшириладиган суратга тушириш аломатларини акс эттириш учун хизмат қилади. Текширув методлари ёрдамида ҳужжатлардаги қалбакилаштириш излари аниқланади, микроаломатлар ўрганилади ва ҳоказо. Криминалистик фотография қуйидаги турларга бўлинади: 1) суд-тергов фотографияси; 2) тезкор-қидирув фотографияси; 3) суд-эксперт фотографияси; Суд-тергов ва тезкор-қидирув фотографиясида мустаҳкамловчи методлар қўлланилади. Суд-эксперт фотографиясида ҳам мустаҳкамловчи, ҳам текширувчи методлардан фойдаланилади. Суд-тергов фотографияси қуйидаги ҳолларда қўлланилади:

1) ҳодиса жойини, мурдани, ашёвий далилларни, ҳужжатларни кўздан кечиришда; 2) тирик шахсларни гувоҳлантиришда; 3) тинтув ўтказишда; 4) тергов эксперименти жараёнида; 5) таниб олиш учун кўрсатишда; 6) тирик шахсларни ва мурдаларни рўйхатдан ўтказишда. Эксперт фотографияси барча турдаги криминалистик экспертизаларда ва кўпгина бошқа турдаги экспертизалар (суд- тиббиёт, суд-автотехник, суд ёнғин-техник ва бошқалар)да қўлланилади. Бу методлар билан бир қаторда хусусий методлар қўлланилиб, буларга ориентир, обзор, детал ва марказий суръатга тушириш киради. У ёки бу турдаги суратга туширишдан фойдаланган ҳолда, далилий аҳамиятга эга бўлган объект ва фактларни энг яхши тасвирга туширишни таъминловчи суратга туширишнинг метод ва усуллари танланади.

КРИМИНАЛИСТИК ФОТОСУРАТ, КИНОТАСВИР ВА ВИДЕОЁЗУВЛАР ТИЗИМИ 2-§ Криминалистик фотография методлари Панорамали суратга олиш қизиқтирган объектни тўлиқ, ҳатто кенг бурчакли объектив суратга олиш имкони бўлмаганида ёки суратга туширилаётган объектдан етарли масофадан олиш имкони бўлмаганида қўлланилади. Панорамали суратга олиш махсус аппарат ёрдамида амалга оширилади ёки объект бўлакларга бўлиб суратга олинади ва бунда бир хил масофадан бир неча марта суратлар олинади. Ҳар бир сурат олдинги суратда туширилган ҳудуднинг бир чеккасини, унинг 10 фоизини қамраб олиши керак. Барча суратлар бир хил шароитларда (масофа, ёруғлик, диафрагма, ва ҳоказо) туширилиши лозим. Аппарат ўрнатилишининг тўғрилиги видеоискателга қараб аниқланади. Бунда кадрнинг чеккасида бўлган бирор деталга эътибор қилинади. Бу детал кейинги кадрни олишда ориентир бўлиб хизмат қилади ва бу кадрда ҳам ифода этилиши керак. Зарур ҳолларда сунъий ориентацияларга (қозиқча ва ҳоказо) мурожаат этилиши мумкин. Бундай йўсинда олинган негативлар бир хил шароитдаги фотонашрда тайёрланади. Булар уларда мавжуд бўлган умумий чизиқларига кўра кесилади ва бир-бирига ёпиштирилади. Панорамали усулда суратга олиш вертикал ва горизонтал тарзда бажарилиши мумкин. Вертикал усулда фазо ёки тик ҳолатдаги объектни, горизонталда эса узоқдан кўриниб турган участкалар суратга олиниши мумкин. Акс эттирувчи тасвирлар Тадєиєий тасвирларОддий Панорамами (чизиєли, доиравий)Ѕажмли (стерео) Макро Репродукцияли Ўлчовли (масштабли) Телеобъектив билан суратга олишТасвирларнинг услублари Тасвирларнинг турлари Мўлжалли Обзорли Мазмунли Деталли Танин олши учун

Ҳозирги амалиётда кўпроқ горизонтал усуллар қўлланилади. Бунда тўғри чизиқли ва айланма усуллардан фойдаланиш мумкин. Тўғри чизиқ бўйича панорамали суратга олишда лозим бўлган участка қаршисида тўғри чизиқ ҳосил қилиниб, шу чизиқ бўйича бир неча нуқталарга тўхталиб сурат олинади. Тўғри чизиқли съёмкада фотоаппарат суратга туширилувчи участканинг олдида параллел қўйилади. Бунда шкала ёрдамида олдинги план билан аппарат оралиғи бир хил бўлиши назорат қилинади. Айниқса фотоаппарат қийшаймаганлиги текширилиб кузатилади. Айланма усулдаги фотоаппарат штатив ўқлар атрофида горизонтал текислик бўйича айлантирилади. Айланма съёмка объективнинг олдинги плани аппаратдан анча узоқ бўлганида қўлланилади (масалан, катта ҳовлини унинг марказидан суратга олиш), акс ҳолда жиддий перспектив бузилишлар бўлади. Панорамали суратга олиш махсус аппаратура ёрдамида ҳам амалга оширилиши мумкин. Россияда «ФТ-2» ва «Горизонт» панорама аппаратлари ишлаб чиқарилган. Бундай аппаратлар горизонтал бўйича 120 градус бурчакда суратга олиш имконини берадиган «ФТ-2» аппаратининг негатив сурати 24х100 мм, яъни 3та оддий кадрдан узун, «Горизонт» аппарати эса- 24х57,5мм. Кўрсатилган аппаратлардаги чизиқлар эгри қилиб қўйилади. Шу эгри чизиқ бўйича затвор тугмачаси босилганидан сўнг фотоаппарат объективи айланади. Фотоаппарат объективининг фокуси доимий қотирилган бўлади. Панорама усулида ҳодиса жойи, тинтув жойи ва тергов эксперимент ўтказиладиган жойлар суратга олинади. Стереоскопик суратга олиш предметларни кенг ҳажмда идрок этиш имконини беради, бу эса уларнинг шакли ва ўзаро жойлашганлиги ҳақида кенгроқ тасаввур беради. У стереоскопик суратга олиш базаси деб аталувчи масофадан бир-биридан узоқликда жойлашган иккита нуқтадан олиш имконини кўрсатади. Базиснинг масофаси одам кўзи қорачиғлари орасидаги масофа (65- 70 мм) га тенг. Шундай қилиб ҳар бир нуқтадан олинган тасвирлар

худди чап ёки ўнг кўз билан алоҳида-алоҳида кўрилиши мумкин каби бўлади. Олинган суратларга шундай ишлов бериладики, ҳар бир сурат 42/36 ммга тенг бўлиши керак. Ҳар бир расм картонга ёпиштирилади (ўнги ўнгга, чапи чапга) ва бунда улар орасидаги масофа 65 ммга тенг бўлиши керак. Бундай сурат жуфт стериеоскоп орқали томоша қилинади. Мосламанинг тузилиши стереожуфтликни яхшироқ ҳажмли эффект олиниши учун окулярлардан узоқлаштириш ва яқинлаштириш имконини беради. Стереосъёмка турли усулларда амалга оширилади. Икки нуқтада суратга олиш учун (1-усул) кичик форматли бўлмиш «ЗОРКИЙ-110», «ЗЕНИТ-122» аппаратларда суратга олишда махсус стереопланка (стереоскопик штатив қурилма) қўлланилади. У кесилган жойида винт ўрнатиладиган темир планкадан иборат. Планкада махсус фотоштатив ўрнатиладиган жой-кесик мавжуд. Кесикнинг чап томонига фотоаппарат кўчма винт билан қотирилади ва биринчи фотосъёмка амалга оширилади. Сўнг фотоаппарат планканинг ўнг томонига сурилади ва яна винт ёрдамида мустаҳкамланиб, иккинчи сурат олинади. Иккала сурат олиниш шароитлари бир хил бўлиши керак. Иккинчи усул оддий фотоаппаратга стереофотомослама ўрнатишдан иборат. Учинчи усул махсус стереоскопик фотоаппаратурадан фойдаланишдан иборат. У горизонтал жойлашган объективлар билан таъминланган. Бундай аппаратнинг сурат олиш тезлиги жуфтлаштирилган бўлиб, затворлар синхрон ҳаракат қилади. Объективлар оптик ўқлари орасидаги масофа 65 мм бўлади. Камера тўсиқ орқали иккига бўлинган. Ҳар бир объектив ўзига тегишли бўлган негатив фотоматериалнинг тенг яримини ифода этади. Стереоскопик фотосъёмкадан детал суратга олишда фойдаланилади. Ўлчамли фотосъёмка объектлар орасидаги масофани билиш имконини беради. Ушбу фотосъёмка икки кўринишда амалга оширилади: 1) масштабли фотосъёмка; 2) метрик фотосъёмка.

Масштабли фотосъёмка ўлчамларни аниқлаш имконини беради (узунлиги, бўйи ва эни). У ҳужжатларни, предметларни, жиноят қуролларини, изларни ва бошқа ашёвий далилларни суратга олиш имконини беради. Масштабли фотосъёмкада объект билан биргаликда масштабли чизғич қўлланилади. Объект неча баравар кичрайса, у ҳам шунча даражада кичраяди, шунда у кейинчалик барча параметрлар бўйича ўлчанса бўлади. Бундай бир хил кичрайишга эришиш учун, масштаб суратга олишда иккита шартга риоя қилиш керак бўлади: 1) чизғич объектнинг ёнига қўйилибгина қолмасдан суратга олинувчи текислик билан бир йўналишда қўйилиши керак; 2) фотоаппарат шундай жойлаштирилиши керакки, объективнинг оптикаси суратга олинувчи текисликка нисбатан перпендикуляр ҳолатда бўлиши лозим. Масштабли чизғични суратга олинувчи объектнинг устига қўйиш тавсия этилмайди, сабаби бунда баъзи деталлар ёпилиб қолиши мумкин. Метрик суратга олиш суратга олинган объектнинг нафақат ҳажми, балки улар орасидаги аниқ масофа ҳақида тасаввурга эга бўлиш имконини беради. Метрли фотография усулида метрли суратга олишдан обзорли ва марказли суратга олишда зарур бўлганида қўлланилади. Катта масштабли съёмка майда изларни, майда предметларни ва уларнинг деталларини акс эттиришда қўлланилади. Қапчиғи икки баравар чўзиладиган ёки объективга ўрнатиладиган мослама ёрдамида объектни табиий катталикда олиш мумкин. Кичик форматли фотоаппаратларда суратга олиш анча қийин. Улар энг яқини бир метр масофадан сурат олиш имконини беради (баъзилари 0,5м масофадан). Биринчи ҳолда фотографик кўпайтириш коэффициенти 19-20, иккинчи ҳолда 11-12 баравар бўлади. Репродукциявий фотосъёмка усули объектнинг юзини: ҳужжатларни, чизма, фотосуратни, қўлда чизилган расмларни, лойиҳаларни натурал катталаштирилган ва кичиклаштирилган

ҳолда суратга олиш (фото нусха кўчириш) учун қўлланилади. Репродукциявий усул икки турда бўлади: 1) фотоаппарат ёрдамида; 2) контакт усулда. Репродукциявий суратга олиш ҳужжатларнинг ҳамма турларини далилий ашё қилиб кўрсатиш учун расмийлаштирилади. Бундай суратлардан тезкор мақсадларда кўздан кечириш баённомаларини тўлдириш, шунингдек, шу ҳужжатларни экспертиза қилиш учун фойдаланилади. Контакт репродукция усулида суратга олиш учун рефлексли қоғозлар ишлатилади. Улар асосан турли хилдаги ҳужжатларнинг чизма, схема нусхаларини олиш учун фойдаланилади. Рефлексли қоғоз эмулсия томони билан нусхаси олинаётган оригинал ҳужжатнинг устига тиниқ шиша билан ёпилади ва тепасидан тўғри ёруғлик берилади. Олинган негатив билан нусхаларни кўпайтириш мумкин бўлади. Рефлекс фотография учун махсус рефлекс ёки оддий фотоқоғоз ишлатилиб, у юқори контрастли ёки асоси юпқа бўлиши керак. Иш қизил ёруғликда амалга оширилади. Рефлекс қоғоз суратнинг устига шундай қўйиладики, унинг эмулсия қатлами ҳужжат устига тегиб туриши лозим. Текисроқ бўлиши учун унинг устига юқорида айтилганидек, ойна қўйилиши мумкин. Ундан ёруғлик манбаи шундай масофада ўрнатилиши керакки, у бутун суратга олинувчи текисликни бир хилда ёритиши керак. Бунда ёруғлик фотоқоғоз орқали ўтиб суратга олинувчи ҳужжатнинг турли участкаларида акс этади ва фотоқатламда беркитилган сурат қолдирилади. Акс эттирилган нусха ўзида ҳужжатнинг негатив тасвирини ифода этади. Сўнг рефлекс фотография орқали бу негатив нусхадан ҳужжатнинг позитив нусхаси тайёрланади. Таниб олиш учун суратга олиш тирик шахсларни ва мурдаларни қуйидаги мақсадларда суратга олиш учун қўлланилади: 1) рўйхатга олиш учун; 2) таниб олиш учун кўрсатиш учун; 3) эксперт тадқиқоти учун.

Тирик шахсларни суратга тушириш қоида бўйича икки ҳолатда амалга оширилади: фас-тўғридан ва ўнг-чап томонидан. Юз қисмининг алоҳида хусусиятлари бўлса, иккала томондан ҳам суратга туширилади. Суратга туширишда бош тик ҳолатда бўлишига эътибор қилиш керак. Ён томонидан суратга туширишда сочлар қулоқ ёки унинг қисмини беркитмаслиги лозим. Суратнинг фони оч кулранг нейтрал сидирға бўлиши керак. Агар фон сифатида ишлатиладиган экран бўлмаса, суратга туширилувчи оч ранг девор олдида туриши зарур, лекин бошнинг сояси деворга тушмаслиги учун девор ва у орасидаги масофа бир метрга яқин бўлиши керак. Суратга туширишда ёруғликка эътибор қилиш жоиз, яъни у жуда текис ва ёйилган бўлмаслиги керак, чунки бундай ёруғлик юзни текис қилиб, контурларсиз кўрсатади. Энг яхши натижаларга 45 даража остида бурчакда берилган умумий ёйилган ёруғлик шароитида эришилади. Таниб олиш учун суратга туширилганда юз тасвири натурал катталигининг 1/7 қисмини ташкил қилиши тавсия этилади. Лекин бундай даражадаги кичкиналаштиришга фақат 6х9, 19х12 ва ундан кўпроқ ҳажмдаги кадрли фотоаппаратлар ёрдамида эришиш мумкин. Мурдани таниб олиш учун суратга тушириш қуйидаги тартибда амалга оширилади: дастлаб, суд-тиббиёт эксперти мурдани қиёфасини тиклашга ҳаракат қилади. Суратга тушириш фас, ўнг ва чап профиль амалга оширилади. Мурдани тик ҳолатда суратга тушириш мумкин. Бунда мурда стулга жойлаштирилади ва боши стулдаги махсус ушлагичга боғлаб қўйилади. Мурда яланғоч ҳолда топилган бўлса, унинг бадани суратга туширилишдан олдин оқ мато билан ўралади. Мурданинг устига бошқа кийимларни кийгизиш нотўғри бўлади, сабаби бу таниб олувчини таниб олиш вақтида адаштириши мумкин. Суратга туширишнинг хусусий усуллари воқеа содир бўлган жойни суратга олиш баённомасини тасвирий қилиб мустаҳкамлашга ва ашёвий далилларнинг фотонусхаларини жиноят ишига қўшиб қўйишга ёрдам беради. Воқеа содир бўлган жойни ўз

вақтида кечикмай суратга олиш муҳим аҳамиятга эга. Терговчи воқеа содир бўлган жойда олган суратларининг натижалари унумли бўлиши учун: 1) воқеа содир бўлган жойдан бошқа манфаатдор шахсларни четлатиш; 2) вазиятнинг ўз ҳолатича сақланишини, далилий ашёлар ва бошқа предметларнинг дахлсизлигини таъминлаш; 3) воқеа содир бўлган жой ва у ердаги ашёвий далиллар, қўл, оёқ, кийим, транспорт изларини, ташқи муҳит таъсиридан ёмғир ва қордан сақлаш чоралари кўрилиши керак. Статик кўздан кечириш чоғида жойлардаги объектлар қандай турган бўлса, вазиятни ўзгартирмай, шу ҳолда обзорли, марказли суратга олиш лозим бўлади. Динамик кўздан кечириш-актив ҳаракат бўлиб воқеа жойини деталли кўриб чиқишдир. Воқеа содир бўлган жойда ўқ отиш қуроллари, гильза, патронлар, излар, ашёвий далиллар синчиклаб кўриб чиқилади, қўлга олиб кўрилади, агар уларни олиб кетишнинг иложи бўлмаса суратга олинади. Суратга олиш объектлари жиноят учун бевосита алоқадор бўлган майдон, кўча, бино, уй, ўрмон, темир йўл, томорқа ерлар, уйнинг ичидаги кўзга кўринган предметлар ва жиноятдан қолдирилган излар, шунингдек, оёқ кийим, қўл излари, бузилган, синдирилган тўсиқлар, бузиш қуроллари, транспорт воситалари ва уларнинг излари бўлиши мумкин. Булар қўшимча равишда кўргазмали далил бўлиб хизмат қилади. Воқеа содир бўлган жойни кўрсатадиган фотография конкрет мақсадларга мос равишда ҳар бир кўриб чиқиш босқичи бажарилганлигини кўрсатувчи сурат олингандагина тўлиқ бажарилган ҳисобланади. Воқеа жойини суратга олиш қуйидаги турларда амалга оширилади: А) Воқеа содир бўлган жойни унинг атрофидаги кўриниш билан бирга қўшиб суратга олиш ориентирли суратга олиш дейилади. Бундай сурат воқеа содир бўлган жойдаги объектларнинг ташқи кўринишини ва шу воқеага алоқадор жойларни тўлиқ кўрсатиш билан характерланади.

Агар кенг жой майдонини, ундаги бутун вазиятни бирга қўшиб ориентирли суратга олиш зарур бўлиб қолса, унда кенг бурчакли объективлар билан ёки панорама усулида суратга олиш зарур бўлади. Айрим ҳолларда воқеа содир бўлган жойда тўсиқлар, яъни баланд бино, дарахтлар бўлса, унинг атрофидаги вазиятни юқоридан туриб суратга олиш мумкин. Б) Обзорли суратга олиш воқеа содир бўлган жойнинг дастлабки ҳолатини, у қандай кўринишда бўлса, шу кўринишда суратга олишдан иборат. Бунда воқеа содир бўлган жойни тўла ва мазмунли акс эттириш, воқеа тахминан аниқланган жойдан суратга олиш мақсадга мувофиқ бўлади. Обзорли сурат воқеа содир бўлган жойни тўлиқ акс эттиришдир. Бунда олинган суратлар воқеа содир бўлган жойнинг энг муҳим элементларини, вазиятнинг энг зарур жойини бутун акс эттириши керак. Бундай вақтда воқеа содир бўлган жой билан, жиноят содир бўлган вақтдаги вазиятнинг ҳолати, буюмларнинг ҳолати, предмет излари билан танишиб чиқилади. Обзорли сурат воқеа содир бўлган жойдаги предметлар сонига, суратга олувчининг позициясига, туриш ҳолатига боғлиқ. Бир томондан олинган суратда баъзи деталлар бошқа деталларнинг орқасида яшириниб қолиши мумкин. Шунинг учун обзорли суратни тўрт томондан, яъни тўрт нуқтадан олиш маъқулдир. Воқеа жойидаги қўзғалмайдиган ва кўзга яққол ташланадиган предметлар, очиқдаги алоҳида бино, қурилиш, якка турган дарахт, кўча ва шунга ўхшашлар ориентир нуқта қилиб олингани маъқул. Обзорли суратларни олишда кўпроқ панорама усули қўлланилади. Бунда терговчи воқеа содир бўлган жой билан танишиши, унинг ҳажми ва чегарасини аниқлаши, вазиятни ифодаловчи барча ҳолатларни суратга олиши керак. В) Марказли (узловой) суратга олиш. Криминалистик нуқтаи назардан воқеа содир бўлган жойда ёки унинг айрим ҳудудида мавжуд бўлган айрим предметларни суратга олиб қўйиш муҳим аҳамиятга эга. Кўп ҳолларда бундай муҳим марказли объект воқеа содир бўлган жойдаги мурда ва унинг атрофидаги излар, қон доғлари, жиноят қуроллари бўлиши мумкин.

Ўғирлик содир бўлган жойдаги эшик, дераза ҳолати, омборнинг очиқ қолиши, авария содир бўлганда автомобиль ҳалокати ва ҳоказоларни алоҳида тасвирлаш мумкин. Масалан, мурдадаги жароҳатлар, бузилган эшик, дераза, девор ва бошқа тўсиқлардаги бузиш қуролидан қолган излар, ўқ отиш қуролидан қолган излар мазкур усул билан суратга олинади. Г) Деталли суратга олиш. Деталли суратга олишнинг асосий вазифаси, майда деталларни (далилий ашёларни) суратга олишдир. Масалан, мослама, калит, темир, ёғоч ва бошқа материалнинг майда қисмлари, қўл излари, отилган ўқ ва гильзалар, синган шиша парчалари ва шу каби бошқа объектлар суратга олинади. Деталли суратга олишнинг марказли усулидан фарқи шундаки, айрим деталл, ашёвий далилларни жойдан олиб кетиб, махсус хона ва алоҳида шароитда суратга олиш мумкин. Шу билан бирга суратга олинаётган объектнинг натурал размерини кузатиш мақсадида унинг ёнига ўлчов асбоби (чизғич), сантиметрли лента қўйиб суратга олинади. Ҳодиса жойини суратга тушириш ҳодиса содир бўлган жойдаги теварак муҳитни, ундаги предметларни, топилган изларни, жиноят қуролларини ва мурдани акс эттириш мақсадида амалга оширилади. Уни турли нуқталардан амалга ошириш тавсия этилади. Тинтув вақтида суратга тушириш унинг натижаларини акс эттиришга қаратилади. Бунда тинтув олиб борилган жой, хуфия жойлар, жойлашуви, омборлар, тинтув вақтида топилган предметлар суратга туширилади. Тергов эксперименти вақтида суратга олиш у амалга оширилаётган атроф муҳитни ҳамда эксперимент, ҳам унинг алоҳида этаплари ва натижаларини акс эттиришга қаратилади. Бу фотографик усулда кўриш мумкинлигини текширувчи, бирор бинога маълум бир йўл билан кириш мумкинлигини текширувчи, объектларни у ёки бу жойда жойлаштириш мумкинлигини текширувчи тергов эксперименти натижаларини мустаҳкамлайди.

Ҳужжатларни суратга олиш. Далилий аҳамиятга эга бўлган ҳужжатлардан нусха олиш учун амалга оширилади. Бунда ҳужжат бутунлай ё қисман олиниши мумкин (ундаги муҳр, штамп, имзо, матннинг қисми). Изларни ва ашёвий далилларни суратга олиш бўйича далилий аҳамиятга эга бўлган объектларни акс эттириш учун фойдаланилади. Бунга оёқ, қўл, транспорт воситаларининг излари, бузиш қуроллари ва уларнинг излари, жиноят излари ва бошқа объектлар киради. Ашёвий далилларни суратга туширишда ҳам уларнинг умумий кўриниши, ҳам тергов жараёнида ўрганилиши зарур бўлган алоҳида ташқи белгилари туширилади. Ашёвий далиллар, турли излар, жиноят қуроллари дастлаб улар топилган жойда суратга олинади. Марказли суратга олиш нафақат ашёвий далилни (пистолет, бузиш қуроллари ва ҳоказо), балки унинг атрофидаги предметларни акс эттиришнинг имконини беради. Сўнг у деталли суратга олиш усулида суратга туширилади. Бунда масштабли чизғич қўлланилиши шарт. Шунингдек, ёритишга алоҳида эътибор бериш лозим, чунки предмет шакли ва унинг ташқи белгиларини тўғри идрок этиш ёруғликка боғлиқ. Ёруғлик суратга туширилаётган объектларнинг барча деталларини аниқ кўриш имконини бериши керак. Қоида бўйича бир неча ёруғлик манбаидан фойдаланилади. Улардан бири буткул объектни ёритишда қўлланилса, бошқалари алоҳида деталларни ёритишда фойдаланилади. Предметнинг кўриниши аниқ бўлиши учун у ёруғ фонда суратга туширилади. Соялар бўлмаслиги учун объект қотирилган ойнанинг устига шундай қўйилиши керакки, у нейтрал фондан 10- 20 см масофада бўлсин. Ялтироқ предметлар бир қанча қийинчиликларни туғдиради (пичоқ, пистолет, автомобиль қисми ва ҳоказо). Бундай ялтироқлик ёруғликни тўғри тушириш билан йўқ қилинади: ёруғлик бевосита объектга эмас оқ экранга йўналтирилади. Изларни суратга тушириш. Қўл изларини суратга олиш одатда икки босқичда амалга оширилади:

1) қўл излари олинган предмет суратга олинади. Бу қўл изларининг жойлашувини кўрсатиш учун зарур; 2) қўл изларининг ўзи. Бармоқларнинг якка излари йирик масштабли суратга олиш методида узунлаштирувчи ҳалқалар ёрдамида суратга олинади. Қўл изларини суратга олишдан олдин уларнинг устига шу мақсадларда қўлланиладиган бирор бир кукун сепилади. Агар қўл изи рангсизлиги туфайли суратга олиниши қийин бўлса, изли предмет эксперт бўлимига жўнатилиши керак. Оёқ кийим ва транспорт воситалари изларини суратга олиш. Бунда алоҳида ва бир гуруҳ излар суратга олиниши мумкин. Излар жуда узун бўлса ёки кетма-кет жойлашган бўлса, чизиқли панорама қўлланилади. Бунда суратга олинадиган предмет ёнига масштабли чизғич қўйилади. Айрим оёқ кийим излари изнинг шакли ва ҳажмини, шунингдек, алоҳида белги ва хусусиятларини акс эттириш учун фойдаланилади. Транспорт воситалари изларини суратга олишда расми аниқ кўринадиган ёки бирор алоҳида белгилари бўлган участкалари суратга олинади. Бузиш қуроллари ва уларнинг излари дастлаб марказли суратга олиш усулида, кейин эса масштаб усули билан суратга олинади. Бунда фото кадр йўл қўядиган даражада максимал масштабда сурат олиш лозим. Изларнинг шаклига ва алоҳида белгиларига алоҳида эътибор берилади, сабаби бу орқали қуролнинг шакли ва хусусиятлари ҳақида тасаввурга эга бўлиш мумкин. Фотоаппаратдан тўғри йўналишдаги ва ёйилган ёруғлик шундай берилиши керакки, у из рельфининг хусусиятларини аниқ кўрсатсин. Бўялган текисликни суратга олишда ёруғлик фильтрлари қўлланилиши мумкин. Мурдани ҳодиса содир бўлган жойда суратга олиш обзорли суратга олиш қоидалари бўйича бажарилади. Кейин эса марказли суратга олинади. Бунда мурдани иккита қарама-қарши томонидан олиш тўғрироқ бўлади; учинчи сурат тепасидан олинади. Агар мурда оёқ ёки боши томонидан суратга олинган бўлса, бу маълум даражада перспектив бузилишларга олиб келади. Бундай суратга олишга фақат истисно

ҳолларда йўл қўйилади: ён томонидан суратга олиш имкони бўлмаганида (мурда тор жойда эканлиги сабабли) ёки алоҳида аҳамият касб этган мурданинг ҳолатини акс эттириш учун (номусга тегиб ўлдириш ҳолатида). Мурда топилган ҳолатида суратга туширилгандан сўнг у ағдарилиб ёки кўчирилиб, баданининг кўринмас жойларини суратга олиш мумкин. Суд фотографияси иш учун далилий аҳамиятга эга бўлган моддий объектлар ва фактларни ёзиб қайд қилиш ва текшириш учун қўлланилади. Фотография усули ўзининг кўргазмали, аниқ ва тезкорлиги билан қайд этишнинг бошқа методларидан бирмунча фарқ қилади. Текшириш учун суратга олиш мутахассис томонидан лаборатория шароитларида махсус тегишли услублар қўлланган ҳолда амалга оширилади. Аниқ фототехника воситалари ва услубларни танлаб олиш текшириладиган объектлар ва текшириш вазифаларига боғлиқ. Турли криминалистик экспертизаларни ўтказиш пайтида қуйидаги вазифаларни ҳал қилишга тўғри келиши мумкин: Кичик ҳажмли объектнинг оддий кўз билан кўриб бўлмайдиган деталларини аниқлаш; Оддий кўз билан илғаб бўлмайдиган атроф-муҳит фонидан салгина фарқ қилувчи деталларни аниқлаш; Оддий ёруғликда кўриб бўлмайдиган деталларни аниқлаш. Бундай масалалар ҳар хил усулларни қўллаш билан ҳал қилинади. Микро ва макрофотография оддий усул билан текшириб бўлмайдиган ўрта, майда излар ва бошқа деталлар махсус қисқа фокусли объектив ёки фотокамера ёки фотонасадка билан бирлаштирилган ҳолда микроскоп орқали аниқланади ва қайд қилинади. Биринчи усулда объект 20-30 марта катталаштирилиб берилади ва у макросурат деб юритилади. Микроскоплар оптик ва электрон микроскоп орқали янада кўп даражада катталаштирилиб берилиши (бир қанча минг марта)

мумкин ва микросуратга олиш йўли билан аниқланган излар, деталлар уларнинг катталаштирилган тасвирлари бўйича амалга оширилади. Суратга олишда микрообъектлар тасвирининг сифати кўп жиҳатдан ёруғликнинг аниқ белгиланишига ва ёритгич йўналиши тўғри танланганлигига, ёритгичнинг кучига боғлиқ, чунки бундай ҳолатда ёруғлик унча кўп бўлмайди. Контраст, яъни объект ва ундаги деталларнинг кўзга ташланишидаги фарқлар шунчалик суст бўлиши мумкинки, уларни бир-биридан ажратиш қийин. Контрастни кучайтириш учун (масалан, қоғоздаги ёзувнинг фарқини) ҳужжат контрастли фотоматериалга тасвирларни устидан қўйиш учун бир марталик контраст фотосуратга олиб, тасвирни фотохимиявий йўл билан кўчайтириш услублари билан амалга оширилади. Рангларни ажратиш ранги ўзгарган, ўйилган, шикастланган (куйдирилган), ўчирилган, матнлар қўшиб ёзилган, айрим чизмаларга ёки ҳарфларга тузатишлар киритилган ҳужжатлар текширилаётган рангли контрастларни светофильтр билан суратга олиш йўли билан кучайтириш мумкин. Бунда фон ёки деталларни аниқлаш вазифаси қўйилади. Светофильтрни танлаб олиш учун атрофдаги доира бўйича қўшимча ранглардан фойдаланилади. Қандайдир рангларнинг детали тасвирини кучайтириш учун унга (доира бўйича мос келадиган) қўшимча ранг берувчи светофильтр олинади, ёруғликни камайтириш учун замонавий ранг светофильтри олинади. Кўринмас доғларни спектрнинг нурларида суратга олиш (ультрабинафша, инфрақизил, рентген). Ультрабинафша, инфрақизил нурлар, шунингдек, кўринадиган ёруғликнинг айрим зоналари спектрнинг кўринмас зоналаридаги алоҳида моддалар люминесценция ультрабинафша ёки инфрақизил нурларга сезувчан фотоматериаллар билан суратга олинади. Фотоаппаратнинг объективига 3С-1, ЖЗС-5, ЖЗС-5, ЖС-17 ёки КС-19 светофильтр кийдирилади.

Калталаштирилган ультрабинафша нурлари билан суратга олиш турларини катталаштириш ва ўтказишдаги фарқларга, бинобарин фотоқатламларга бир хил қабул қилинадиган ёки оддий кўз билан қараганда кўринмайдиган айрим моддалар билан таъсир ўтказишга асосланган. Кўп ҳолларда қайтарилган ультрабинафша нурлари орқали суратга олиш химиявий реактивлар билан ўчирилган ҳужжатларни тиклаш мақсадида амалга оширилади. Фильтр ёрдамида масалан, объектлардаги отилишдан қолган из ёки қон доғларини аниқлаб олиш, сиёҳ тўкилган, учиб кетган ёки хиралашиб қолган хатларни ўқиш мумкин. Бундай объектларни инфрақизил нурлари орқали ИКС-1, ИКС-2 светофильтр ёрдамида инфрахроматик фотоматериал ёки электрон-оптик ўзгартиргич билан оддий фотоматериал орқали суратга олиш мумкин. Рентген нурларида текширишлар асосан лаборатория шароитларида олиб борилади. Рентген нурлари билан суратга олиш ҳажмли ашёларнинг ички тузилишларини кўриш ва текшириш учун қўлланилади. Рентген нурида текширишда нур ўтмайдиган элементлар қўлланилади ва махсус аппаратда кузатиш йўли билан ёки махсус рентген фотоплёнкаларига олиб текширилади. Криминалистик текширишлар ўтказишда рентген нурларидан ташқари радиоактив нурлантиришдан, яъни гамма ва бетта нурларидан фойдаланилади. С ўнгги пайтларда жиноий ҳодисани т ў ли қ ва атрофлича қ айд қилишнинг замонавий воситалардан бири - тобора кенг қўлланилаётган видеотасвирга олишдир. Илгари видеоёзув бўлмаганда, магнит тасмасига овоз ёзуви, кино ва фототасвир каби далилларни мустаҳкамлашнинг анъанавий усуллари қўлланилган. Фикримизча, бу усулларда бир қатор камчиликлар мавжуд бўлган. Видеоёзув аппаратлари 70-йилларнинг бошларида жиноят ишларини текширишда фойдаланила бошланди. Бошқа илмий- техник воситаларга нисбатан афзаллиги туфайли видеоёзув нафақат далилларни тўплаш, тергов жараёнлари ва натижаларини мустаҳкамлаш, балки иш бўйича мустақил далил сифатида кенг қўлланиши билан эътиборли дейишга асос бор.

Далилларни мустаҳкамлашнинг график ва фототасвир усулларидан фарқли ўлароқ, видеоёзув барча маълумотларни динамик тартибда тўлиқ акс эттиради. Видеоёзувни қўллаш тергов ҳаракатларининг бориши, воқеаларнинг ривожи ва жараёнининг ўзи ҳам акс этган тўлиқ ахборот манбаи эканлиги билан ҳам аҳамиятлидир. У ишончли далилий ашёларни қўлга киритишга хизмат қилади. Видеоёзув ҳодисани тергов ҳаракати иштирокчилари қандай кузатган бўлса, шундай ҳолда қайта намоён этади. У алоҳида белгиларни фақат асл ҳолатда эмас, балки секинлаштирилган ёки тезлаштирилган ҳолда намойиш этиши, кадрларни тўхтатиш, унда акс эттирилган воқеаларни синчиклаб кузатиш ва изчил ўрганиб чиқиш учун қулайдир. Бу нафақат дастлабки тергов, балки суд учун ҳам алоҳида аҳамиятга молик. Хусусан, судланувчиларнинг дастлабки терговда берган кўрсатувларини, маълумотларини ўзгартириши ва бошқа йўллар билан дастлабки тергов материалларининг далилий аҳамиятини йўқотишга уриниши текширилганда айниқса қўл келади. Видеомагнит о фон техникасининг афзаллиги шундаки, изларни суратга олиш, тергов ҳаракатлари ўтказишда етарли б ў лмаган жи ҳ атларни тўлдиришда қўллаш мумкин (ёмон об- ҳавода, қоронғи жойларда). Қонунга кўра, кинотасвирдан фойдаланганда албатта юқори таъсирчан сурат тасмаси бўлиши керак. Видеоёзувда эса тунги вақтда, очиқ, воқеа содир бўлган жойларни кўздан кечиришда қўшимча ва сунъий ёруғликдан фойдаланилса ҳам бўлади. Хусусан, "Раnasonic" видеокамералари учун ноқулай шароитларда ҳам корпусида жойлашган галоген чироқ нури қуввати етарли бўлади. Бундан ташқари, қўшимча ёруғликни қўллаш ва ёритишнинг бошқа усулларини қўллаш ҳам мумкин. Виде-оёзувни кинотасвир, видеофонограмма билан боғлиқ тарзда таржима қилинган фильмнинг турли кўриниши сифатида кўриб чиқиш мумкин. Бунда у кинотасвир аппаратидаги ифода ёруғлик плёнкасида эмас, балки видеомагнитофондаги магнит видеотасмасида мустаҳкамланиши билан фарқланади. Хуллас, видеоёзув воқеани қайд этишнинг энг қулай ва ишончли воситаси

бўлиб, шубҳага йўл қўймаслиги билан устувордир. Видеоёзувлар кинотасвир билан солиштирил-ганда тезкор ва аниқ иқтисодий афзалликларга ҳам эга. Унинг яна бир афзал жиҳати оқ ва қора киноманбалари билан солиштирганда уларга нисбатан кенгроқ ахборот доирасига эга рангли видеотасмалардан фойдаланиш имконияти мавжудлигидир. Кинотасвирни кимёвий қайта ишлашда унинг сифати юқори бўлиши ҳамда тўлиқ яроқли бўлишига кафолат бўлмайди. Киноплёнкани монтаж қилишда ҳам хатоларга йўл қўйилиши мумкин. Кинокамерадан фарқли ўлароқ, видеокамера автоматик тартибда ишлайди, видеомагнитофонни телевизион аппаратга улаш ҳеч қандай қийинчилик туғдирмайди. Видеоёзувнинг ўрни шундаки, видеомагнит тасмаси ҳеч қандай қайта ишлашни талаб қилмайди, балки кўп маротаба ишлатилиши, видеоёзувни тергов ҳаракатини тасвирга олиш тугаши биланоқ намойиш этиш мумкин. Видеоёзув тергов ҳаракати баённомасида ёзилган айрим ҳолатларни тўлиқ ва аниқ бериш, шунингдек, унда айрим сабабларга кўра ёзилмаган предмет ва ҳодисаларни акс эттириш учун фойдаланилади, терговчи йўл қўйган камчиликларни тўлдиради, баённомада ёзилган деталларни кўриш ва уларни тасаввур қилиш имконини беради. Шунингдек, ишни тўғри ҳал қилишда аҳамиятли ҳолатлар ҳақида объектив маълумотларни ўзида мужассам этади. У қулай ва вақтни иқтисод қилиши билан ҳам афзалдир. Шу сабабли видеоёзув техникасини авваламбор терговни қизиқтирувчи ҳодисалар, манбалар ва динамик ҳаракатдаги объектларни қайта тиклаш ва қайд этиш учун қўллаш мақсадга мувофиқ. Видеоёзув техникаси, воқеа жойини кўздан кечириш, у ер ҳолат мураккаб ва тез ўзгарадиган бўлса, масалан, ёнғин, сув тошқини, портлаш, транспорт ҳалокати ёки воқеа натижалари билан боғлиқ, қайта тиклаш ишларини қайд этиш ҳолларида самара беради. Видеокамера воқеанинг умумий тасвири, масалан, ёнғин белгиларини батафсил ўрганиб чиқишда ёрдам беради. Айрим ҳолларда ҳатто унинг юз бериш сабабларини аниқлаш, олов

тарқалиш йўналишини белгилашда қўл келади. Агар ёнғин жойи ўрмон ҳудуди бўлса, майдон тарафлари бўйича юқоридан кўриниши вертолётдан фойдаланган ҳолда амалга оширилиши мумкин. Видеоёзув техникасини маст ҳолда жиноят содир этган шахсларни ушлаб ту ришда, айниқса, йўл-транспорт ҳодисаларида қўлга олинганлар спиртли ичимлик истеъмол қилганлигини текширишга розилик бермаганда, ушлаб турилганда ёки ҳибсга олинганда жиноятчи жиноят изларини, ашёвий далилларни, ҳужжатларни йўқ қилиш ёки зарар етказиш хавфини туғдирганда қўллаш мақсадга мувофиқдир. Бу эса тасвир судда намойиш этилганда шахснинг айбдорлигини тасдиқловчи бошқа далиллар қаторидан жой олиши мумкин. Шунингдек, видеоёзувни фош қилувчи далилларни қайд этишда, масалан, кўп миқдордаги қурилиш манбаларини йўқотиш, олиб қўйиш билан боғлиқ тинтув ўтказишда қўллаш ҳам мақсадга мувофиқдир. Видеоёзувни шахсни таниб олиш учун кўрсатиш пайтида ҳам қўллаш керак. Чунки, баъзан шубҳали ҳолатлар бўлиши мумкин, видеомагнитофон эса таниб олиш бўйича хусусиятларни судда кўрсатиш йўли билан уларнинг ишончлилигини оширади. Видеоёзув ҳужжат ва предметларни таниб олиш учун кўрсатишда ҳам фойдалидир. Видеоёзув техникаси ҳаёти хавф остида турган жабрланувчидан тушунтириш олишда ёки кичик ёшдаги шахслар сўроқ қилинганда фойда беради. Видеоёзувни манфаатдор шахсларнинг тазйиқи натижасида ўзларининг дастлабки ҳақиқий кўрсатувларини ўзгартириш мумкин бўлган гувоҳни (жабрланувчини) сўроқ қилишда, шунингдек, сўроқ қилишнинг ноқонуний усуллари қўлланганлиги ҳақидаги ариза бериш мумкин бўлганда ва ўз кўрсатувларини ўзгартирадиган айбланувчини сўроқ қилишда қўллаш мақсадга мувофиқдир. Видеоёзув тергов экспериментлари ўтказилганда, иш бўйича ҳақиқатни тиклаш ва далилларни мустаҳкамлашда ҳам беқиёс ёрдам беради.

Баъзи ҳолларда прокурор, суд, адвокат ва тергов ҳаракатининг бошқа иштирокчилари видеофонограммани кўриб, тергов экспериментининг муҳим процессуал шароитларига риоя қилинган ёки қилин маганлиги, баённомада ўтказилган тажриба ва унинг натижалари ўртасида қарама-қарши фикрлар бор ёки йўқлиги ҳақида муҳокама қилиш имкониятини қўлга киритадилар. Видеоёзув ўзгарувчан ҳоллардаги маълум объект ва ҳодисаларни кўриш зарурати туғилганда, маълум шахснинг ҳодисаларни кўриши зарурати туғилганда, маълум шахснинг аниқ вақт оралиғида касбга хос билимларни қўллаш билан бирор усулда маълум ҳаракатни содир этиш имкониятини текшириш каби тергов экспериментларини ўтказишда кўпроқ фойдалидир. Далилларни видеоёзув техникаси ёрдамида қайд этишнинг янги усули процессуал меъёрларга зид келмайди ва жиноят ишини текширишнинг самарасини ҳамда дастлабки тергов материалларининг далил манбалари баҳосини оширади. 5-расм, Мурданинг топилган жойида икки томондан расмга олиш

6-расм, Жиноят содир бўлган бинонинг ташқи кўриниши (обзорли суръатга олиш) 7-расм, Криминалистика фотолабараторияси 3-§ Суратга ва видео-тасвирга тушириш натижаларини процессуал расмийлаштириш Жиноятни очишда ва тергов олиб боришда суд фотографияси суратларни етарли даражада юқори сифатли бўлишини таъминлаши керак. Фотография суратга олинган ҳолат ва

вазиятнинг белгиларини ва маълум объектларини тўла тасвирлай олиши лозим. Суд фотографияси далилларни тасдиқлабгина қолмай, исботлаш жараёнинини ҳам енгиллаштиради. Фотосуратлар баённомага илова қилинади, аммо бу нарса терговчини баённома ёзишдан озод қилмайди. Олдинги олинган суратлар ҳам изоҳлаб ёзилиши керак. Фотография ташқи кўринишни кўрсатади, холос, аммо терговчининг сўз билан айтадиганларини (материалнинг қаттиқ, юмшоқлиги, аҳамият даражаси, структурасини) кўрсата олмайди. Криминалистик фотосуратлар тергов ҳаракати баённомасида ўз аксини топади. Кўздан кечириш баённомасида олинаётган объектнинг номи, фотоаппарат модели, объектив маркаси, ёруғлик тури, (табиий, сунъий), негатив фотоматериалларнинг спектрал сезгирлиги, фотография усули, суратга олинган кадрлар сони, диафрагмаси, выдержкаси кўрсатилади. Масштаб билан суратга олинмаган бўлса, масофани кўрсатувчи шкаладаги метри кўрсатилади. Фотоаппарат модели ва объектив маркаси воқеа содир бўлган ҳолатни реконструкция қилиш учун керак бўлади. Ёруғлик тури, ёруғлик фильтри ва фотоматериалларнинг сезгирлигини кўрсатиш предмет ёки деталнинг ёруғлик даражаси кўз билан қараганда баҳо бериш учун керак бўлади. Суратдаги предметларнинг ранги ва фотоматериалларнинг турига қараб суратда у ёки бу камчиликлар бўлиши мумкин. Масалан, қизил, ҳаворанг, кўк, жигаррангли предметлар ўзининг рангидан тўқроқ чиқади. Фотоаппарат билан суратга олинганда нуқталар воқеа содир бўлган жойда тартиб номери билан белгиланиши ва тайёрланган фотосуратга мос келиши керак. Гувоҳ, айбланувчининг кўрсатуви билан воқеа жойини суратга олганда баённомада суратга олинган объектлар фотография усуллари, олинган сони кўрсатилади. Бир объект устида бир неча шахсларнинг кўрсатув фикри бўлиши учун ҳар хил ёруғлик фильтрлари, негатив ва диафрагмани, выдержкани ўзгартириб олиш ва белгилаш мумкин. Тергов эксперименти, таниб олиш учун кўрсатиш ва тинтувда объектни аниқлаш учун фотография усули ва

Тадєиєот фотосурат олиш усулларикадрлар сонини кўрсатиш етарли. Баённомага киритилган суратлар тушунтириш матни билан тўлдирилади. Матн суратнинг орқа томонига ёки каттароқ оқ қоғозга ёпиштирилган суратнинг тагига ёзилади. Тушунтириш матнида қуйидагилар бўлиши керак: суратга туширилган объектнинг номи; воқеа жойининг кўриниши; предметларни далилий ашёларни тўплаш ва шунга ўхшаш тергов ҳаракати олиб борилган куни, вақти, сурат ёпиштирилган баённомага илова қилинади. Муҳим аломатлар номер ёки белги билан кўрсатилади. Таниб олиш учун олинган сурат тасвири кўрсатилган шахснинг исми, фамилияси, отасининг исми тушунтириш матнида берилади. Суратлар терговчи ёки суриштирув олиб борган шахс томонидан имзо қўйилиб тасдиқланади. Баённомага холислар ва терговчи имзо қўяди. Эксперт-криминалистлар тайёрлаган фотосуратларни ўзининг махсус шаклдаги сурат жадвали бланкасига ёпиштирилади. Фотография ёрдамида олиб борилган текширишлар эксперт хулосасининг текшириш қисмида ёзилган бўлиши керак. Фотоаппарат модели, объектив маркаси, ёруғлик манбаи, ёруғлик фильтри ва фотоёруғлик сезувчи материаллар кўрсатилади. Хулоса жадвалга ҳавола қилинади, объектнинг характерли белгилари кўрсатилади. Белги билан контроль сурат ҳам кўрсатилади, суратлар тушунтириш матни билан тўлдирилади, унда суратга олинган объект учун қўйилган белгининг аҳамияти тушунтирилади. Ҳар бир жадвал эксперт имзоси билан тасдиқланади. Кино суратларни расмийлаштиришда бўлган ҳодиса баённомада кўрсатилади. Процессуал қоидаларга риоя қилиб сурати олинган объектнинг характери, эпизодларнинг олинган сони, қисқа мазмуни, суратга олиш усуллари, киноаппаратнинг модели, объектив маркаси, кадрларнинг айланиш тезлиги, ёруғлик тури баённомада кўрсатилади.

Ёрєинликни кучайтириш Рангини ўзгартириш Физикавий, кимёвий ўзгаришлар Инфраєизил нурларда ултрабинафша рентген нурларди Радиоактив моддаларнинг нурларида Тергов ѕаракатларини юритишда фотосуратлар єўллашни процессуал Ёру¦лик шароитлари Суратга олинган объектлар Суратга олган шахс ѕаєида маълумотлар Фотосуратга олишнинг техник воситалари ва шароитлари (камера тури, объектив русуми, плёнка сезгирлиги, диафрагма, муѕлат, єўшимча шароитлар)Тергов ѕаракатлари баённомасида ифодалаш Фотосуратларни бланкага ёпиштириш Тасвирнинг аѕамиятга молик деталларини белгилаш (чизиєлар, ѕарфлар, раєамлар ёрдамида) Суратларни тушунтирувчи сўзлар Сурат жадвалини терговчи ва суратга олган шахс имзоси Фото жадвални расмийлаштириш

Похожие

Суд харажатлари ва жарималари

Конституциявий суд

Суд ҳокимияти

Суд хокимияти

Дастлабки тергов ва суд тергов текшириш