Oila huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ayrim ishlarning taalluqliligi masalalari - Юриспруденция - Рефераты

Oila huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ayrim ishlarning taalluqliligi masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Oila huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ayrim ishlarning taalluqliligi masalalari Bizga ma`lumki, jamiyatda oila huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizoli va nizosiz ishlar fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar faoliyati ish yurituvining asosiy qismini, ya`ni o`n yetti foizi atrofini tashkil qiladi. Binoba rin bu oila munosabatlari bilan bog`liq ishlar ning ko`p qismini, afsuski, nikohdan ajratish bilan bog`liq ishlardir. Oila huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlar yoki nizolar deganda, avvalo nikohdan ajratish, aliment undirish, ota likni belgilash, ota-onalik huquqidan mahrum qilish, farzandlikka olishni bekor qilish yoki haqiqiy emas deb topish va h.k. nizolar tushuniladi. Oila huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlar yoki nizolar odatda oila huquqiy munosabatlarga doir ishlarni hal qilish vakolati vasiylik va homiylik o`z- o`zini boshqarish organlari va ular huzuridagi yarashtiruv komissiyalari, FHDYO hamda sud organ lariga yuklatilgan. Ishning mazkur organlar vakolatiga taalluqli bo`lishini belgilovchi omillar (shartlar) sifatida ishning nizoli yoki nizosiz ekanligi, shuningdek ishni hal qilish vakolati qonun va boshqa tegishli qonun osti me`yoriy hujjatlarda aniq ko`rsatilgan ligi, nizolashuvchi subyektlar doirasi hamda berilayotgan talabning mazmuni muhim ahamiyat kasb etadi. Biz shu o`rinda nikohdan ajratish bilan bog`liq bo`lmagan boshqa oila huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlar yuzasidan bir muncha to`xtalamiz. O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksida aliment huquq va majburiyatlarining quyidagi turlari mavjud: ota-onaning voyaga yetmagan bolalariga nisbatan aliment huquq va majburiyatlari; Ota-onaning voyaga yetgan mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj bolalariga nisbatan aliment huquq va majburiyatlari; Ota-ona qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalarga nisbatan aliment huquq va majburiyatlari;

Bolalar muassasalariga joylashtirilgan bolalarga nisbatan aliment huquq va majburiyatlari; Voyaga yetgan, mehnatga layoqatli bolalarning mehnatga layoqat siz, yordamga muhtoj o`z ota-onasiga nisbatan aliment huquq va majbu riyatlari; Muomalaga layoqatsiz, yordamga muhtoj er-xotinlar va sobiq er-xotinlarning bir-birlariga nisbatan aliment huquq va majburiyatlari; Qarindoshlar va boshqa shaxslarning bir-birlariga nisbatan aliment huquq va majburiyatlari. Aliment majburiyatlari quyidagi shakllarda amalga oshiriladi. YA`ni: Aliment majburiyatlarini ixtiyoriy amalga oshirish; Aliment majburiyatlarini kelishuv yuli bilan amalga oshirish; Aliment majburiyatlarini sud tomonidan majburiy tartibda amalga oshirish. Aliment majburiyatlarini yuqoridagi ixtiyoriy va kelishuv asosida amalga oshirish shakllari aliment to`lovchi bilan aliment oluvchi o`rtasidagi erkin, ixtiyoriy aliment to`lovlarini to`lash hisoblanadi. Aliment to`lashning kelishuv shakli – nikoh shartnomasi yoki alohida shartnoma asosida ixtiyoriy tarzda o`zaro kelishiladi. Ke lishuv ota-onalarning o`zaro nikohda yoki nikohdan ajrashganlikdan qat`i nazar tuzilishi mumkin. Aliment to`lash to`g`risidagi kelishuv, sud yo`li bilan undirish huquqiga ega bo`lgan shaxslar o`rtasida, shuningdek bunday huquqqa ega bo`lmaganlar o`rtasida ham tuzilishi mumkin. Oila kodeksining 131-moddasiga ko`ra, aliment to`g`risidagi kelishuv yozma ravishda tuzilib, notarial tarzda tasdiqlanishi shart, chunki bunday kelishuv ijro varaqasiga tenglashtirilgan bo`lib, sud qarorlari hamda boshqa davlat organlari hujjatlarini ijro etish kabi amalga oshiriladi. Sud tartibida aliment undirishga buyruq tartibida hamda sudning hal qiluv qaroriga asosan yo`l qo`yiladi. Aliment undirish yuzasidan sudga da`vo arizasi bilan ota-onadan biri yoki aliment olish huquqiga ega boshqa subyektlar, shuningdek prokuror, vasiylik va homiylik organlari murojaat qilishga haqli. Masalan, Toshkent shahar Uch tepa tumanlararo fuqarolik ishlari bo`yicha sudida

2006 yil 30 iyulda ko`rib chiqilgan da`vogar K.S.ning javobgar K.L.ga nisbatan farzandi ta`minoti uchun aliment undirish haqidagi da`vosi bo`yicha yuritilgan 11118/06 sonli fuqarolik ishi da`vogar K.S. sudga javobgar K.L.ga nisbatan farzandining ta`minoti uchun aliment undirish haqida da`vo arizasi bilan murojaat etgan. Da`vogar sudda o`z da`vosini quvvatlab, javobgar bilan qonuniy nikohdan o`tib turmush qurganliklarini, o`rtada Z. ismli farzandi borligini, hozirda o`zaro munosabatlari yomonlashganligi sababli javobgar bolasi hamda o`zinnig ta`minoti uchun moddiy yordam bermayotganligi tufayli javobgardan bolasining ta`minoti uchun aliment undirishni so`radi. Sud majlisida javobgar da`vogarning talablarini tan olgan va ishda tekshirilgan dalillarga asoslanib, shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 96-modda siga ko`ra, javobgarning farzandi ta`minoti uchun moddiy yordam berishga majburligini, farzandining tug`ilganlik haqidagi guvoh nomasida otasi deb yozilganligini, tomonlar o`rtasidagi nikoh FHDYO bo`limida qayd qilinib, shu kunga qadar bekor qilinmaganligini inobatga olib, O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 99-mod dasida ko`rsatilgan miqdorda aliment undirishni lozim deb topadi. Oila kodeksining 142-moddasiga ko`ra, aliment o`z vaqtida to`lanmaganligi uchun aliment to`lovchiga nisbatan javobgarlik belgi langan. Chunonchi, aliment to`lash to`g`risidagi kelishuvga muvofiq, aliment to`lashi shart bo`lgan shaxsning aybi bilan qarz vujudga kelgan bo`lsa, aybdor shaxs ushbu kelishuvda belgilangan tartibda javobgar bo`ladi. Sudning hal qiluv qaroriga ko`ra aliment to`lashi shart bo`lgan shaxsning aybi bilan qarz vujudga kelgan bo`lsa, aybdor shaxs kechiktirilgan har bir kun uchun to`lanmay qolgan aliment summasining 1/10 % miqdorida aliment oluvchiga neustoyka to`laydi. Aliment to`lashdan qasddan bosh tortish o`z oqibatlariga ko`ra, aliment to`lovchini ota-onalik huquqidan mahrum qilishga (Oila ko deksining 116- moddasi), aliment to`lovchini jinoiy javobgarlikka tortishga sabab bo`ladi (JKning 122-moddasi).

Keyingi paytlarda bu yo`nalishdagi muammolar sifatida ota-onalar tomonidan bolalarni ixtiyoriy ravishda ta`minlamaslik, ota-onalik majburiyatlarini bajarmaslik, alimentni o`z vaqtida to`lamaslik yoki tegishli ish joylarida o`tkazishga pul yo`qligini ro`kach qilish holatlari kuzatilmoqda va bu holatlar o`z navbatida bolalarning ta`minotga oid manfaatlariga zarar yetkazadi. Bolalarning huquqlarini himoya qilishda otalikni belgilashga oid nizolarni qonuniy va adolatli hal qilinishi muhim ahamiyat kasb etadi. Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarning mazmun-mohiyatida aslida shaxslarning qonuniy nikoh munosabatlariga kirishmay, oila qurish maqsadlari bor-yo`qligidan qat`i nazar, o`zaro birgalikda er-xotinlik munosabatlarida bo`lib yashashlari va buning natijasida ular o`rtasida qonuniy nikohda bo`lmagan bolaning tug`ilishi hamda unga nisbatan nasl-nasab belgilash masalalari yotadi. Bunday shaxslarning FHDYO organlarida nikohlarini tegishli tartibda rasmiylashtirmasliklariga asosiy sabablar sifatida ularning oilaviy munosabatlarga doir yetarli bilimga ega bo`lmas - liklari, bir tomonning qonuniy nikohda ekanligi yoki qonuniy nikoh munosabatlarini o`z vaqtida bekor qila olmasligi va buning natijasida oila qurish maqsadisiz birgalikda yashash va boshqa holatlarni ko`rsatish mumkin bo`ladi. Sud amaliyotida mazkur toi fadagi ishlar bo`yicha o`rganilgan da`vo arizalari va hal qiluv qarorlarining tahlili shuni ko`rsatadiki, sudga murojaat qiluv chilar asosan shar`iy nikoh asosida er-xotinlik munosabatlarida bo`lib, birgalikda umumiy ro`zg`or yuritganliklarini ko`rsatib o`tishadi. O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 62-moddasida bevosita otalikni belgilash to`g`risida ish qo`zg`atuvchi shaxslar turkumi aniq ko`rsatilgan bo`lib, unga muvofiq bolaning ota-ona-sidan biri, bolaning vasiysi (homiysi), bola kimning qaramog`ida bo`lsa, shu shaxs, shuningdek bola voyaga yetgandan keyin uning o`zi da`vo arizasi bilan sudga murojaat qilishga haqli. Shuningdek, ona vafot etganda, sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilganda, onaning qayerdaligini aniqlash imkoniyati bo`lmaganda yoki u onalik huquqidan mahrum qilinganda, otaning FHDYO organiga ariza berishiga vasiylik va homiylik organi

rozilik bermagan hollarda ota sudga da`vo ariza bilan murojaat qilishga haqli bo`ladi. Z.N.Esanova otalikni belgilash to`g`risidagi fuqarolik ishlari ni tadqiq qila turib, u bunday turkumdagi ishlarning taalluq liligini ikki turga, ya`ni, FHDYO organida hamda sudda otalikning belgilanishi deb ajratadi. Bizning fikrimizcha ham masalaning nizosizligiga qarab ishlarning taalluqliligini belgilash lozim bo`ladi, chunki otalik ixtiyoriy tan olinsa, bu o`z-o`zidan nizoning yo`qligini va ishni FHDYO organrida hal qilinishini anglatsa, ish bo`yicha nizoning mavjudligi, ya`ni javobgar tomonidan otalikni tan olmaslik ishni sud yo`li bilan tegishli isbotlash va dalillar orqali hal qilinishini bildiradi. Farzandlikka olishga doir nizoli ishlar bolalar tarbiyasi bilan bog`liq nizoli ishlar turkumiga kirib, oila huquqiy munosabatlar dan kelib chiqadigan ishlar sifatida qaraladi. Farzandlikka olishga doir nizoli ishlar fuqarolik sud ishlarini yuritish tartibida da`vo qo`zg`atish usuli orqali mazmunan ko`rilib, bunday munosabat lar O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksi va Fuqarolik protsessual kodeksi normalari orqali huquqiy tartibga solinadi. Farzandlikka olishga doir nizolar farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topish hamda farzandlikka olishni bekor qilish to`g`risidagi nizolarga ajratiladi. Ushbu nizolarning taalluqliligi faqat sudlar vakolatiga tegishli bo`lib, bunday nizolarni hal qilish sudsiz tartibda nizoni hal qilish vakolatiga ega bo`lgan davlat boshqaruv organlari (FHDY, vasiylik va homiylik organlari)ga taalluqli bo`lmaydi. Shuningdek, Oila kodeksining 163-moddasiga ko`ra, tuman (shahar) hokimining farzandlikka olishni rad etganligi ustidan farzandlikka olish haqida ariza bergan shaxs sud tartibida shikoyat qilishi mumkin va bu fuqarolik sud ishlarini yuritishning davlat organlari va boshqa organlar, shuningdek mansabdor shaxslar - ning xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat va arizalar bo`yicha ish yuritish tartibida ko`riladi. Farzandlikka olish masalasining o`zigina bolani farzandlikka olishni istagan shaxslarning arizasiga va vasiylik va homiylik organlari tavsiyasiga ko`ra tuman, shahar hokimi qarori bilan amalga oshiriladi va ushbu qaror chiqarilgandan keyin

10 kun ichida FHDYO organlari farzandlikka olinayotganlarining tug`ilishi qayd etilgan daftarga zarur o`zgartirishlar kiritishi lozim. O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksida farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topishning quyidagi asoslari ko`rsatilgan: - farzandlikka olish qalbaki hujjatlar asosida rasmiylashti rilgan bo`lsa; - farzandlikka olish soxta bo`lsa; - voyaga yetgan shaxs farzandlikka olingan bo`lsa; - farzandlikka oluvchi shaxs Oila kodeksining 152-moddasiga muvofiq farzandlikka olish huquqiga ega bo`lmagan bo`lsa, haqiqiy emas deb topiladi. Farzandlikka olish, agar farzandlikka oluvchilar: - o`z zimmalariga yuklatilgan majburiyatlarni bajarishdan bo`yin tovlayotgan yoki ularni lozim darajada bajarmayotgan bo`lsalar; - ota-onalik huquqini suiiste`mol qilayotgan bo`lsalar; - farzandlikka olinuvchilarga nisbatan shafqatsizlik bilan muomalada bo`lsalar; - muttasil ichkilikbozlikka yoki giyohvandlikka mubtalo bo`lgan bo`lsalar bekor qilinishi lozim. Farzandlikka olinuvchining xulq-atvori farzandlikka oluvchi larning sha`ni va qadr-qimmatiga putur yetkazayotgan, ularning hayoti yoki sog`lig`iga xavf solayotgan bo`lsa, farzandlikka olinuvchi voyaga yetganidan keyin farzandlikka olish bekor qilinishiga yo`l qo`yiladi. Sud boshqa asoslarga ko`ra ham bolaning manfaatlaridan kelib chnqib, uning fikrini hisobga olgan holda farzandlikka olishni bekor qilishga haqlidir. Farzandlikka olingan shaxsning ota-onasi, prokuror, vasiylik va homiylik organlari, voyaga yetmaganlar ishi bilan shug`ullanuvchi komissiyalar, shuningdek o`n olti yoshga to`lgan farzandlikka olingan bola farzandlikka olishni sud tartibida bekor qilishni talab etish huquqiga ega. Farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topish va farzandlikka olishni bekor qilishga faqat sud tartibida yo`l qo`yiladi. Bu toifa dagi ishlarni hal qilishda o`n yoshga to`lgan bolaning fikri hisobga olinadi. Farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topish yoki far zandlikka olishni bekor qilish to`g`risidagi sudning hal qiluv qa -

rori qonuniy kuchga kirgandan keyin uch kundan kechiktirmay sud ushbu qarordan ko`chirmani bolaning farzandlikka olinishi to`g`risi da qaror chiqargan shahar, tuman hokimiga yuborishi shart. Ish bo`yicha da`vo qanoatlantirilib, chiqqan hal qiluv qarori qonuniy kuchga kiritilgandan keyin farzandlikka olish bilan bog`liq huquqiy munosabatlar tugatiladi. Farzandlikka olishni haqiqiy emas deb topishda ushbu munosabat vujudga kelgan vaqtidan boshlab vujudga kelmagan hisoblanadi. Qonunchiligimizda farzandlikka olishni bekor qilish asoslari ning taxminiy ro`yxati berilgan bo`lib, farzandlikka olish bola manfaatlariga javob bermay qolgandagina bekor qilinishi mumkin. Ota-onaning majburiyatlari farzandlikka oluvchilarga ham to`liq taalluqlidir. Farzandlikka oluvchilar farzandlikka olingan voyaga yetmagan bolalarni tarbiyalashlari, ularning sog`lig`i, jismoniy, ruhiy, ma`naviy va axloqiy kamoloti haqida g`amxo`rlik qilishlari hamda ularga ta`minot berishlari (boqishlari) shart. Bu majburiyat larni bajarmaslik, bajarishdan bo`yin tovlash yoki ularni lozim darajada bajarmaslik farzandlikka olishni bekor qilishga asos bo`lishi mumkin. Ota-onalik huquqidan mahrum qilish faqat sud tar tibida amalga oshiriladi. Ishlarning taalluqliligi nuqtai nazari dan boshqa organlar (FHDY, vasiylik va homiylik organlari) bunday vakolatni amalga oshirishga haqli emaslar. Sudga taqdim etiladigan da`vo arizaga uni qo`zg`atish uchun asos bo`lgan holatlarni tasdiqlovchi quyidagi hujjatlar: da`vo ariza; bolalarning tug`ilganlik to`g`risidagi guvohnomalari nusxalari; bolalarning yashash sharoitlari to`g`risida dalolatnoma; halq ta`limi bo`limi, vasiylik va homiylik organi hamda voyaga yetmaganlar ishi bilan shug`ullanuvchi komissiyaning xulosasi; ota-onaning yoki ulardan birining muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo bo`lganligi haqida tibbiy muassasaning ma`lumotnomasi; ota-onalarga nisbatan tavsifnoma; ota-ona yoki ulardan birining bola ta`minoti uchun aliment to`lashdan bo`yin tovlaganligi haqida sud qarori nusxasi;

ota-onaning yoki ulardan birining bolalarning hayoti yoki sog`lig`iga qarshi qasddan jinoyat sodir qilganligi haqidagi sud hukmi nusxasi; davlat boji to`langanligi haqida chipta ilova qilinishi lozim. Bunday toifadagi ishlar O`zbekiston Respublikasi FPKning 131-moddasi 3- qismiga binoan fuqarolik ishi sudda ko`rishga tayyor lab bo`lingan kundan e`tiboran bir oydan kechiktirmay ko`rilishi lozim. Sudya da`vo arizasi bo`yicha ish qo`zg`atishdan oldin ushbu ota-ona yoki ulardan biri (huquqidan mahrum etilayotgan shaxs) bilan chuqur suhbat o`tkazishi, shu oila yashaydigan mahalla jamoatchiligi tomoni dan ularga munosabat bildirilganligi yoki voyaga yetmaganlar ishi bilan shug`ullanuvchi komissiyada ota-ona (ulardan birining) harakati muhokama qilinganligi o`rganilishi kerak. Aks holda hech qanday jamoatchilik ta`sir chorasi ko`rilmaganligi da`voni rad etishga olib kelishi mumkin. Ota-ona qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalar oila (farzandlikka olinishi, vasiylik, homiylik belgilanishi yoki tutingan oila)ga berilishi, bunday imkoniyat bo`lmaganda esa, yetim bolalar yoxud ota-onalar qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalar uchun tayinlangan muas sasalar (tarbiya, davolash, aholini ijtimoiy himoyalash muassasasi va shunga o`xshash boshqa muassasalar)ga tarbiyaga berilishi lozim (Oila kodeksi 150-m). Shuningdek, Oila kodeksida yuqoridagi nizolardan tashqari ota-onalik huquqini cheklash, tiklash va uni bekor qilish, bola bilan ko`rishish vaqtini belgilash, bolani bir ota-onadan ikkinchisiga olib berish to`g`risidagi nizolar mavjudligini va ularning bevosita sudga taalluqli ekanligini ta`kidlash joiz. Bolalarning tarbiyasi bilan bog`liq bo`lgan nizolarning sudda ko`rilishida vasiylik va xomiylik idoralari vakillarining ishti rok etish lozimligi O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksining 173-193-moddalarida hamda O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 11 sentabrdagi “Bolalar tarbiyasi bilan bog`liq bo`lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo`llash amaliyoti to`g`risida” gi qarorida ko`rsatilishicha, bolalar tarbiyasi bilan bog`liq nizolar ko`rilayotganda, vasiylik va homiylik organi ishda ishtirok etish uchun jalb

qilinish kerakligi belgilab o`tilgan. Biroq, sud amaliyotida mazkur ishlarni ko`rib chiqishda sudlar tomonidan vasiylik va homiylik organlarini jalb etmasdan, ularning xulosalarini eshitmasdan turib sud qarorlari chiqarish holatlari kuzatilmoqda. Masalan, M. sudga da`vo bilan murojaat qilib, I. bilan tuzilgan nikohdan ajratish va bolalarni yashash joyini belgilashni so`ragan. Sud taraflarni nikohdan ajratish, ularning 1990 yilda tug`ilgan qizi A.ni otasi I. Ning tarbiyasida, 1992 yilda tug`ilgan o`g`li B. ni onasi M. ning tarbiyasida qoldirgan. Oliy sud fuqarolik ishlari bo`yicha sudlov hay`ati 2002 yil 19 iyulda hal qiluv qarorining bolalar tarbiyasiga oid qismini bekor qilib, ishning shu qismini yangidan ko`rish uchun yubordi. Ajrimda quyidagilar ko`rsatiladi. Oila kodeksining 88-moddasiga ko`ra, bolalar tarbiyasi bilan bog`liq nizolar sudda ko`rilayotganda, ishda ishtirok etish uchun vasiylik va organi jalb qilinishi kerak. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 11 sentabrdagi “Bolalar tarbiyasi bilan bog`liq bo`lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo`llash amaliyoti to`g`risi da”gi qarorlarni 26-bandida ko`rsatilishicha, bunday hollarda vasiylik va homiylik organi davlat boshqaruv organi sifatida o`ziga tegishli vazifalar nuqtai-nazaridan kelib chiqib xulosa beradi. Birinchi instansiya sudi mazkur ishni ko`rishda vasiylik va homiylik organini ishda ishtirok etish uchun jalb qilmagan, hamda undan nizo mohiyatiga oid xulosa talab qilib olmagan. Ushbu masalalar yuzasidan xulosa qiladigan bo`lsak, fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar o`z ish faoliyatlarida oila huquqiy munosa batlaridan kelib chiqadigan ishlarni mazmunan ko`rishda fuqarolik protsessual qonunchiligining normalariga rioya qilgan holda oilani saqlab qolish, farovonligini ta`minlash, bolalarning munosib hayot kechirishlari uchun eng minimal talabni qondirish uchun ijtimoiy himoya qilinishi lozim. Bunday masalalarni ko`rishda sudlar davlat hokimiyatining mahalliy organlari bilan hamkorlikda oila uchun ijtimoiy foyda keltiradigan tadbirlar amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Shu o`rinda yana shuni ta`kidlash joizki, bunday ishlarni ko`rishda sudlar va mahalliy davlat hokimiyati

organlari kelajagimiz bo`lgan yosh avlodning yetuk, komil inson bo`lib yetishishining asosiy manbai oila ekanligini xis qilishlari zarur.

Похожие

Xo`jalik sudlariga ishlarning taalluqliligi va sudlovliligi

Fuqarolik ishlarini sud va boshqa idoralarga taalluqliligi

Sud-huquq islohotlari davrida fuqarolik protsessual kodeksini takomillashtirishning ayrim masalalari

Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Islom huquqida oila, nikoh va meros masalalari