Islom huquqida jinoyat va jazo - Юриспруденция - Рефераты

Islom huquqida jinoyat va jazo

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44.5 KB

Islom huquqida jinoyat va jazo Reja: 1. Islom huquqi manbalarining jinoyat va jazo bilan bog`liq bo`lgan asosiy qoidalari. 2. Qur`onnning jinoyat va jazo to`g`risidagi qoidalari. 3. Sunnaning musulmon jinoyat huquqi manbai sifatidagi o`rni. 4. Jazo tushunchasi va uning turlari.

Turli mazhablar uchun umumiy bo`lgan ta`limotlarga ko`ra, jiddiy hisoblangan har qanday gunoh – jinoyat islom taqiqlarini buzganlik uchun jazoga loyiq xatti – harakatlar sifatida qaralishi kerak bo`lgan. Bu taqiqlar islom asoslarini, xususan uning huquqiy tamoyillari va me`yorlarini, besh asosiy qadriyat - din, hayot, aql, naslni davom ettirish va mulkni himoya qilishga qaratilgan. Burxonuddin Marg`inoniyning «Hidoya» asarida jinoyat deb, qonun tilida – shaxsga va mulkka qarshi qaratilgan qonun bilan taqiqlangan qilmish tushuniladi, deb ko`rsatilgan. «Muxtasar» nomli asarda «jinoyat» so`zi lug`atda jinoyat va gunoh ma`nosini, shariat istilohida odamning joniga jazolariga zarar keltirish ma`nosini bildiradi. Islom jinoyat huquqida keng tarqalgan tasnifga ko`ra barcha huquqbuzarliklar uch guruhga bo`linadi: 1) «Alloh huquqi»ga (ya`ni butun musulmon jamoasi manfaatlariga) tajovuz qiladigan va aniq belgilangan sanksiya - «hadd» bilan jazolanadigan jinoyatlar; 2) qayd etilgan jazoga («qisas, «qavad» yoki «diya») tortishga sabab bo`ladigan, lekin ayrim shaxslarning huquqlarini buzadigan jinoyatlar; 3) aniq jazo chorasi belgilab qo`yilmagan, «Alloh huquqlari»ga ham (diniy majburiyatlarni har qanday tarzda buzish), shaxsiy manfaatlarga ham daxl etishi mumkin bo`lgan boshqa hamma huquqbuzarliklar («a-hloq tuzatish jazolari»-«ta`zir»ga tortiladigan yengil huquqbuzarliklar). Hadd (arab., ko`plikda - «hudud», ya`ni «chegara») bilan jazolanadigan jinoyatlar - bu Qur`onda tegishli jazo nazarda tutilgan qilmishlardir. «Hudud» yoki «chegara» atamasi musulmonlarning Muqaddas kitobidan olingan: «Bu Allohning qonun-chegaralaridir. Bas, ulardan tajovuz qilib o`tmangiz! Kim Alloh chegaralaridan tajovuz qilib o`tsa, ana o`shalar zolimlardir». Islom huquqshunoslari tafsiriga ko`ra, bunday qilmishlar Allohga qarshi jinoyat bo`lib, ular uchun jazo berish «Allohning haqqi» hisoblanadi. Ushbu toifaga kiritilgan jinoyatlar orasida qo`yidagilar bor: - zino; - tuhmat (kazf);

- mayxo`rlik (xamr); - o`g`rilik (sirkat); - dindan qaytish (ridda); - isyon (mufsid). Fiqhda ayrim shaxs emas, balki oila jinoyat huquqining subyekti hisoblanadi. Odam o`ldirishga jamiyatga qarshi emas, balki o`ldirilgan shaxsning oilasiga qarshi sodir etilgan jinoyat sifatida qaraladi. Shu bilan bir qatorda, o`rganilgan nazariy manbalarda odam o`ldirish jinoyatining beshta turi: 1) qasddan o`ldirish; 2) qasdga o`xshash o`ldirish; 3) beqasd o`ldirish; 4) xato- yanglish o`ldirish; 5) biron sabab bilan o`ldirish turlari va tushunchalari ham aniq ko`rsatilgan. Qiyos yangi paydo bo`lgan masalaning sababini Qur`oni Karimda, Sunnada va Ijmo`da o`z yechimini topgan masalalarining sabablariga solishtirish yo`li bilan unga hukm chiqarishga imkon beradi. Islom huquqida jinoyat va jazo bo`yicha qabul qilingan qoidalar qo`yidagilardir: 1. Jazo qonunlarini o`tmishga qaratish (“atf” va “mosaboq”) 2. “Qasos” yoki qilingan ishga o`xshatib “muqobala” qilish qoidasi. 3. Islom huquqi jazo tizimida rioya qilinadigan qoidalardan biri “mas`uliyatning shaxsiy erkinligi” hisoblanadi. Islom qonuni orqali ikki xil jazo mavjud: 1. Eng muhim va xatarli jinoyatlar uchun islom shariatida nazarda tutilgan jazolar. Bunday jazolar “hudud” deb ataladi. 2. Yengil va ahamiyati uncha katta bo`lmagan jinoyatlar uchun muayyan jazolar belgilanmagan. Ular uchun jazo tayinlash vakolati qozi zimmasiga yuklatilgan. Bunday jazolar islom huquqida “ta`zerat”(tazirlar) deyiladi. Ta`zir - jamoat tartibini buzganlik (hokimiyat vakillariga bo`ysunmaslik, bezorilik, kissavurlik, mayda firibgarlik va sh.k.) uchun tayinlanadigan jazo. U yo sud hukmiga binoan, yo hukmdor yoki mirshablar boshlig`i (muhtasib) qaroriga ko`ra tayinlanadi. Ta`zir - qamchi yoki kaltak bilan 5 tadan 39 tagacha darra urish yoki olti oygacha ozodlikdan mahrum qilish yoki jarima solish. Ta`zirda darra urish hadd jazosidagi kabi amalga oshiriladi. Qilmishning og`irligi va aybdorning shaxsiga

qarab, ta`zir chorasi sifatida jamoatchilik izzasi, qozi yoki hukmdorning ogohlantirishi, tartibga chaqiruvchi suhbat va boshqa ta`sir choralari qo`llanilishi mumkin. Ta`zir muqarrar tarzda aybdorning tavba qilishi, uzr so`rashini nazarda tutadi, og`irroq hollarda esa, u qilgan gunohi uchun evaz to`lashi (kafforat) lozim. Jinoiy qilmishlar ham, boshqa taqiqlangan, qoralanadigan va nomaqbul amallar ham islom huquqida «Alloh chegaralari»ni buzish deb baholanadi. «Ey, Payg`ambar, qachonki, sizlar (mo`minlar) xotinlaringizni taloq qilsangizlar, ularning iddalarida (poklik paytlarida) taloq qilinglar va iddani sananglar! Rabbingiz - Allohdan qo`rqinglar! (Idda tugaguncha) ularni (yashab turgan) uylaridan (haydab) chiqarmangizlar va ular ham o`zlaricha chiqib ketmasinlar. Faqat ular ochiq fahsh (buzuqlik yoki idda o`tmay chiqib ketish kabi) ishni qilsalargina (uylaridan chiqarilurlar). Bu Allohning chegaralaridir. Kimki, Alloh chegaralaridan tajovuz qilib o`tsa, demak, u o`ziga zulm qilibdi. Siz bilmassiz, ehtimol, Alloh bu (taloq)dan keyin biror ishni paydo qilar». (Qur`oni Karim, «Taloq» surasi, 1-oyat). Musulmonlarning muqaddas kitobida Allohning buzib bo`lmaydigan qonun-chegaralari mavjudligi ta`kidlangan. Bu qonun-chegaralar deganda ijtimoiy-huquqiy va oila-ro`zg`or munosabatlarini buzishning turli-tuman shakllari taqiqlanishi nazarda tutiladi. Islom jinoyat huquqi tadqiqotchilari yakdillik bilan o`g`rilikni Qur`onda og`ir jazo belgilangan jinoyatlar qatoriga kiritadilar: «38. O`g`ri erkakni va o`g`ri ayolning - qilmishlariga yarasha jazo va Allohdan azob sifatida - qo`llarini kesinglar! Alloh qudrat va hikmat egasidir. 39. Kimki (bu) zulmidan keyin tavba qilsa va (o`zini) tuzatsa, albatta, Alloh uning tavbasini qabul etadi. Albatta, Alloh mag`firatli va marhamatlidir». (Qur`oni karim, «Moida» surasi). Islom huquqida belgilangan jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar uchun jazolarni to`rt asosiy guruhga ajratish mumkin: 1) o`xshash amal bilan o`ch (qasos) olish: odam o`ldirganlik uchun o`ldirish, haqorat qilganlik uchun - haqorat qilish, badanga shikast yetkazganlik uchun - badanga shikast yetkazish; 2) to`kilgan qon evaziga haq yoki jarima (diya) to`lash, u odam o`ldirish uchun ham, badanga shikast yetkazish uchun ham belgilanishi mumkin;

3) qiyos asosida qonunga binoan belgilanadigan jazo; 4) shariat sudyasi (qozi) ishni ko`rib chiqib tayinlaydigan jazo. Diya - xun haqi, odam o`ldirganlik, badanga shikast yetkazganlik yoki jarohatlaganlik uchun to`lanadigan tovon puli. Diya masalalari fiqhning barcha bo`limlarida ko`rib chiqiladi, lekin asosan uqubot bo`limida sharhlanadi. Islom huquqshunosligi qoidalaridan biri ikki norma to`qnashgan holda, qo`llanilishi kamroq kuch-g`ayrat talab qiladigan norma ustun qo`yilishini nazarda tutishi bejiz emas. Insonga tanlash erkinligini beruvchi mazkur yondashuv, agar Qur`on va Sunnada boshqa qoida nazarda tutilgan bo`lmasa, amallar, so`zlar va narsalarni baholash mezoni ijozat hisoblanadi, degan mashhur islom huquqiy aksiomasi bilan ham mustahkamlangan. Shuni ta`kidlash zarurki, ayrim diniy majburiyatlarni bajarmaganlik va axloq qoidalariga rioya qilmaganlik uchun uqubot (jinoyat huquqi)da sof yuridik jazolar nazarda tutilgan. Boshqacha qilib aytganda, o`z mazmuniga ko`ra diniy urf yoki axloqiy qoida xususiyatiga ega bo`lgan, yuridik sanksiya bilan quvvatlangan va davlat tomonidan himoya qilinadigan normalar ba`zan huquqiy normalar sifatida amal qiladi. Masalan, islom huquqiga ko`ra, mazmunan axloqiy normalarni buzish bilan bog`liq har qanday «gunoh» islom sudi tomonidan jazolanishi mumkin.

Mavzuga doir huquqiy adabiyotlar va normativ - huquqiy hujjatlar: 1 . B.Al-Marg‘inoniy. Hidoya 1-jild. «Adolat» 2001 2. A.R.Raxmanov, A.R.Raxmanov. Islamskoye pravo. T.2003. “Yangi asr avlodi” 3. Bernard Dj. Vayss. Dux musulmanskogo prava. Usul al-fikx./ Per.s angl. – SPb.: «Izdatelstvo» «Dilya», 2008. – 320. 4. L.R. Syukiyaynen. «Musulmanskoye pravo». M., «Nauka» 1986 5. M. Radjabova. Shariatda jinoyat va jazo. T. “Adolat”, 1996 6. U. ibn Mas’ud. Muxtasar. T.: 1994 7. An Introduction to Islamic Law by Joseph Schacht. - Oxford, 1964. - 187-b. 8. Ukaz Prezidenta RUz I.A.Karimova “Ob otmene smertnoy kazni “. Narodnoye slovo 02.08.05. 9. Ukaz Prezidenta RUz I.A.Karimova “O peredache sudam prava davat sanksiyu na zaklyucheniye pod straju”. Narodnoye slovo.09.08.05. 10. O‘z.R.Jinoyat Kodeksi 01.04.1995. (Yangi tahriri)

Похожие

Islom huquqida oila, nikoh va meros masalalari

Jinoyat va jazo tayinlash to`g`risidagi qoidalarni liberallashtirish masalalari

Jinoyat huquqi va jinoyat protsessi

Jazo tayinlash

Islom huquqi