Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг хукукий холати - Юриспруденция - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг хукукий холати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

www.arxiv.uz Қ ишло қ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг хукукий холати Режа: 1 . Қ ишло қ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг ҳ у қ у қ ий холатига умумий тафсиф 2 . Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) га аъзолик 3. Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) ни бошқариш 4. Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) нинг мол- мулки 5. Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) фаолиятининг асослари

www.arxiv.uz Қишлоқ х ў жалиги кооперативи (ширкат хужалиги) товар, қишлоқ хўжалиги ма ҳ сулоти етиштириш учун пайчилик ва асосан оила (жамоа) пудратига, фу қ ароларнинг ихтиёрий равишда бирлашишига асосланган юридик шахс хукукларига эга мустакил хужалик юритувчи субъектдир. Қи шло қ хужалиги кооперативи (ширкат хужалиги) Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодкесига мувофиқ тижорат ташкилоти хисобланиб, кишлок хўжалик корхоналарнинг бир туридир . Қ ишло қ хўжалиги кооперативларининг фаолияти куйидаги принципларга асосланади: кооперативга аъзоликнинг ихтиёрийл и ги ва ундан эркин чикиш мумкинлиги; кооператив фаолиятида аъзоларнинг уз ме ҳ нати билан иштирок этиши шартлиги; махсулот етиштириш ва ме ҳ натни хўжалик ичида асосан оила (жамоа) шартномаси асосида ташкил этиш; кооператив (ширкат) аъ з оларининг ме ҳ натига ишлаб чикарган ма ҳ сулоти (бажарганлиги) хажмига, сифатига қ араб ҳ а қ тўлаш; якуний даромадни (фойдани) кооператив (ширкат) аъзолари ўртасида уларнинг мулкий пайларига мувофи қ та қ симлаш; бошкарувнинг демократик хусусияти, қ арорлар кабул қ или ш да хукуклар тенглиги (коопреатив (ширкатнииг) бир аъзоси - бир овозга эга б ў лиши); кооператив (ширкат) уставида назарда тутилган тартибда унинг иши устидан кооператив (ширкат) аъ з оларининг на з орат қ илиши; ер участкаларидан қ атъий белгиланган максадда фойдаланиш, ерларнинг муҳофаза қилинишини ва тупро қ унумдорлигининг оширилишини таъминлаш.

www.arxiv.uz Қ ишло қ х ў жа ë иги кооперативи (ширкат хужалиги) олдинги колхозларда (жамоа хужаликлардан) фар қ и ширкат аъзоларни х ў жалик м ол - мулкидаги реал улушини пай тари қ асида белгиланганидан иборатдир. Ширкат хўжалиги фаолиятининг асосий тури қ ишло қ хужалик махсулоти етиштиришдир. Ширкат хужалиги қ ишло қ хўжалиги махсулоти етиштириш билан бир каторда ўширкат хўжалигининг ўз ҳ удудида ҳ ам, шунингдек ундан ташкарида ҳ ам қ ишло қ хўжалик хом ашёсини қ айта ишлаш, ози қ -ов қ ат махсулотлари, хал қ истеъмол моллари, ишлаб чикариш- техника а ҳ амиятига эга б ў лган махсулотлар ишлаб чикариш, савдо-соти қ , таъмирлаш ва қ урилиш ишлари, юридик ва жисмоний шахсларга хизмат кўрсатиш, шунингдек қонунларда та қ и қ ланмаган бош қ а фаолият турлари билан шугуллани ш га ҳ а қ ли. Агар қонун хужжатларга мувофиқ ширкат хўжалиги амалга оширмоқчи бўлган фаолият тури лицензялаштириладиган фаолият турига тааллуқли бўлса, фақат белгиланган тартибда лицензия олинганидан сўнг амалга оширилиши мумкин. Қишлоқ хўжалиги кооперативи унинг муассислари томонидан ихтиёрийлик асосида ташкил этилади. Қишлоқ хўжалиги кооперативи аъзоларининг сони кооператив (ширкат) фаолияти ихтисослашувидан келиб чиқиб унинг уставида белгилаб қўйилади. Ширкат хўжалиги қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда туман ҳокимлигида давлат рўйхатига олинган кундан бошлаб ташкил этилган деб ҳисобланади ва юридик шахс ҳуқуқларига эга бўлади. Қишлоқ хўжалиги кооперативи мустақил балансга, банк муассасасида ҳисоб-китоб ва бошқа ҳисобварақларга, номи ёзилган муҳрга эга бўлади. Ширкат хўжалигининг фаолияти Ў збекистон Республикасининг Конституцияси, Фу қаролик кодекси, "Кишлок хужалиги кооперативи (ширкат х ў жалиги ) тўғри сида"ги Қ онуни, Ер кодекси , Солиқ кодеси Ў збекистон Республикаси Президетининг фармон ва қароралари, Хукумат қарорлари ва бошқа қонун хужжатлари ҳамда қишлоқ хўжалиги кооперативи

www.arxiv.uz (ширкат хўжалиги) нинг устави билан тартибга солинади. Устав қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) фаолиятини тартибга солувчи асосий ҳуқуқий ҳужжатдир. Ширкат хўжаликларнинг Устави ишлаб чиқилишини содлаштириш мақсадида Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 15 июлдаги 299-сонли қарори, сўнгра 2003 йил 5 ноябрдаги 486-сонли қарори билан Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг намунавий устави тасдиқланган. Юқорида қайд этилган қонун хужжатларига асосан қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг Уставида қуйидагилар белгиланади: кооперативнинг (ширкатнинг) номи ва жойлашган манзили; фаолият соҳаси ва мақсади; кооперативга (ширкатга) кириш ва ундан чиқиш тартиби; кооператив (ширкат) муассисларининг таркиби ва аъзоларининг сони; кооператив (ширкат) аъзоларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари; бошқарув органлари, уларни шакллантириш тартиби ва уларнинг ваколатлари; кооперативнинг (ширкатнинг) пай, бўлинмас ва бошқа жамгармаларининг миқдори ва уларни шакллантириш тартиби; кооператив (ширкат) аъзоларининг меҳнатда иштирок этиши ва улар меҳнатига ҳақ тўлашнинг кўпроқ оила (жамоа) пудратига асосланган шакллари; кооператив (ширкат) даромадларини (фойдасини) тақсимлаш, шу жумладан мулкий пайлар бўйича дивидендлар тўлаш учун тақсимлаш тартиби; кооперативни (ширкатни) қайта ташкил этиш ва тугатиш тартиби. Уставга кооператив фаолияти билан боглиқ, қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа қоидалар ҳам киритилиши мумкин. Қишлоқ хўжалиги кооперативининг устави муассислар томонидан таъсис йигилишида қабул қилинади, унга ўзгартишлар кооператив (ширкат) аъзоларининг умумий мажлисида киритилади. Уставга киритилган

www.arxiv.uz ўзгартишлар тўғрисидаги ахборот кооперативни (ширкатни) давлат рўйхатидан ўтказган органга бир ҳафталик муддат ичида тақдим этилади. Ширкат хўжалиги ўз фаолиятини амалга ошириш учун қуйидаги ҳуқуқларга эгадир: ширкат хўжалиги Уставида назарда тутилган ихтисослашувга ва тузилган шартномаларга мувофиқ ўзига узоқ муддатли ижарага берилган ер участкасида ишлаб чиқариш фаолиятини мустақил ташкил этиш; маҳсулотларга нархларни шартнома асосида мустақил белгилаш ва маҳсулотларни, агар қонун ҳужжатларида ўзгача ҳол назарда тутилмаган бўлса, тузилган шартномалар асосида ўз хоҳишига кўра сотиш; моддий-техника ресурслари , бошқа мол-мулк, ҳамда акциялар ва бошқа қимматли қоғозларни сотиб олиш , бошқа юридик ва жисмоний шахслардан асбоб-ускуналар ва бошқа мол-мулкни ижарага ёки вақтинча фойдаланишга олиш , хамда кредитлар олиш , ўз мол-мулкини сотиш, ижарага бериш, гаровга қўйиш ва бошқа усул билан ўзгага бериш; ер участкаларини юридик ва жисмоний шахсларга уч йилгача муддатга субижарага, боғлар ва узумзорларни эса ижарага бериш; уюшмалар, иттифоқлар ва бошқа бирлашмаларга кириш. Ширкат хўжалигининг қуйидаги мажбуриятларни бажаради : ер ва сув ресурсларидан самарали ва мақсадли фойдаланилишини таъминлаш; сувни тежаш, сувдан лимит бўйича фойдаланиш тўғрисидаги шартномага риоя этиш мувофиқ фойдаланиш , ер ва сув ресурсларидан фойдаланишнинг ички хўжалик ҳисоби ва ҳисоботини ташкил этиш; ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш ва ер участкасининг унумдорлигини ошириш чора-тадбирларини кўриш, бизнес-режаларда ушбу мақсадлар учун маблағлар ажратилишини назарда тутиш , ички гидромелиорация тизимини таъмирлаш ва шўрланган ерларни ювиш; янги агротехнологияларни жорий этиш , экология талабларига ва атроф муҳитни муҳофаза қилишнинг бошқа қоидаларига риоя қилиш;

www.arxiv.uz экинларни навлар бўйича жойлаштиришнинг белгиланган талабларига , қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштиришда стандартлар талабларига риоя этиш; зараркунандалар ва касалликларга қарши кураш олиб бориш; ширкат хўжалиги аъзолари ва унда меҳнат шартномаси бўйича ишловчи шахсларнинг меҳнат фаолияти ҳисобини юритиш, уларга хавфсиз меҳнат шароитларини таъминлаш ва меҳнатга ўз вақтида ҳақ тўлаш. ресурсларидан тежаб фойдалан ган пудратчилар ва ижарачиларни рағбатлантириш, Ширкат хўжалиги қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа мажбуриятлар бўйича ўзга ҳуқуқларга эгадир ва улар бўйича жавоб беради. 2 . Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) га аъзолик Ширкатнинг аъзоларини сони " Қишлоқ ҳўжалиги кооперативи (ширкат хужалиги) тўғрисида"ги Қ онуннинг 5 -м о ддаси иккинчи қисмига мувофиқ чекланмаган. Аммо ширкат хужалиги аъзолари сонини белгилашда ҳар бир гектарга тўғри келадиган иш кучи сонига қ араб туриб, ме ҳ нат самарадорлигини ошириш ма қс адида белгилаш тавсия этилган. Ў н олти ёшга т ў лган ширкат уставини тан олувчи ва унинг талабларига риоя этувчи ширкат фаолиятида ва унинг жамгармаларини шакллантиришда иштирок этувчи жисмоний шахслар қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) аъзоси бўлишлари мумкин. Бунда ширкат аъзолигига Ў з б екистон Республикаси фу қ ароси, чет эл давлатининг фу қ ароси ва фу қ аролиги б ў лмаган шахслар қабул қилиниши мумкин. "Қ ишло қ хужалиги кооперативи (ширкат хужалиги) тўғрисида"ги Конуннинг 7-модда иккинчи қ исмига мувофик ширкатнинг жамоа аъзолари сифатида юридик шахсларни қ атнашиши кузда тутилган. Бош қ а кишлок хужалиги к о рхоналари, шу жумладан фермер х ў жали қ лари ва юридик макомига эга б ў лган де ҳқ он хужаликлар ширкатнинг жамоа аъзоси сифатида хужаликни ишлаб чикариш фаолиятида қ атнашиши мумкин. Ширкат ва унинг жамоа аъзолари ў ртасидаги узаро муносабатлар шартнома асосида тартибга солинади.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги кооперативига (ширкат хўжалигига) аъзо бўлиб кириш берилган ариза асосида амалга оширилади. Ширкат хўжалиги аъзолари сонини кўпайтириш умумий йиғилишнинг мутлақ ваколатига киради. Ширкат хўжалигига аъзоликка қабул қилиш шахснинг ёзма аризаси асосида амалга оширилади. Ширкат хўжалиги аъзолари билан меҳнат муносабатлари ширкат хўжалиги раисининг буйруғи билан расмийлаштирилади. Меҳнат шартномаси ва бошқарувнинг қарори буйруқ чиқариш учун асос ҳисобланади. Ширкат хўжалиги раисининг буйруғи ширкат хўжалиги аъзоларининг навбатдаги умумий йиғилишида ариза берган шахснинг иштирокида тасдиқланади. Бунда ширкат хўжалигига аъзоликка қабул қилиш ёки қабул қилишни рад этиш тўғрисида бошқарув қарори ариза берилган пайтдан бошлаб бир ой муддатда қабул қилиниши керак. Ширкат хўжалиги аъзолигига махсус билимларга ва иш тажрибасига эга бўлган шахсларни қабул қилиш зарур бўлганда хўжалик бошқаруви уч ойгача бўлган синов муддати белгилаши мумкин. Ширкат хўжалигига аъзоликка қабул қилинаётган шахс умумий йиғилиш томонидан белгиланган миқдорда ширкат хўжалиги пай жамғармасига улуш қўшиши ёхуд чиқиб кетган аъзонинг пайини сотиб олиши керак. Ширкатга аъзоликни асосий талаби ширкатнинг фаолиятида қ атнашишига қ арамасдан конун жисмоний шахслар учун ширкатга аъзоликни са қ лаб қ олиш холларини кузда тутади. Бу ҳ оллар куйидагилардир: ҳ а қ и қи й муддатли ҳ арбий хизматни ў таётган ва қ тда; давлат ва жамоа органларига сайлаб қў йиладиган лавозимга сайланган муддатга; ишлаб чикаришдан ажралган ҳ олда ўқ иш ва қ тига; бошка корхоналар, муассасалар, ташкилотларга ширкат хужалиги бош қ аруви томонидан белгиланган муддатга й ў лланганда.

www.arxiv.uz Ширкат хўжалиги аъзолари қ арилик ёки ногиронлик б ў йича пенсияга чи қ салар, умумий мажлис карори билан уларнинг аъзоликлари са қ ланиб қолиниши мумкин. Ширкат хўжалиги аъзолари Ў збекистон Республикасининг Конституцияси, Фу қаролик кодекси, "Кишлок хужалиги кооперативи (ширкат х ў жалиги ) тўғри сида"ги Конуни, Ер кодексида ва ширкатнинг уставида белгиланган бошқарув , ме ҳ нат, мулкий ва ер била н боғлиқ ҳўқўқ ва мажбуриятларга эгадирлар. Қишлоқ хўжалиги кооперативи аъзолари қуйидаги ҳуқуқларга эга: кооператив (ширкат) ишларини бошқаришда иштирок этиш; кооперативнинг (ширкатнинг) бошқарув органларига сайлаш ва сайланиш; кооператив (ширкат) хизматларидан фойдаланиш; ўз меҳнати натижаларига мувофиқ даромадлар олиш; мулкий пайга мувофиқ дивидендлар олиш. Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) аъзолари уставга риоя этишлари, кооперативнинг (ширкатнинг) умумий мажлиси ва бошқаруви қарорларини бажаришлари шарт. Қонун ҳужжатларида қишлоқ хўжалиги кооперативи аъзоларининг бошқа ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳам назарда тутилиши мумкин. Ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайлари миқдори уларнинг ўзгариши (кўпайиши ёки камайиши) умумий йиғилиш томонидан тасдиқланади . Ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайлари миқдори улар томонидан киритилган қўшимча бадаллар миқдорига ошади. Ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайи номи ёзилган далолатнома билан расмийлаштирилиб, рўйхатга олиш рақамига эга бўлади ва у қимматли қоғозлар тоифасига кирмайди. Ҳар бир аъзо учун ширкат хўжалиги молия-ҳисоб-китоб марказида шахсий ҳисоб рақами очилади ва унда унинг бошланғич мулкий пайи ва қўшимча пай бадаллари, шунингдек тўланган дивидендлар акс эттириб

www.arxiv.uz борилади. Барча аъзоларнинг шахсий ҳисоб рақамларидаги мулкий пайларининг йиғиндиси ширкат хўжалигининг пай жамғармаси миқдорига тенг бўлиши керак. Пай жамғармасини шакллантириш, мулкий пайларни тақсимлаш ва улар бўйича дивидендлар тўлаш тартиби ширкат Умумий йиғилиш томонидан тасдиқланадиган низом билан белгиланади. 3. Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) ни бошқариш Ширкат х ў жалигини бошкариш, унинг хукукий холати хусусиятларини белгилайди. Ширкат хужалигининг бошкарув органлари олий (умумий мажлис), ижроя (бошкарув, раис) ва назорат (тафти ø комиссияси ёки тафтишчи) органларига б ў линади. Ширкат х ў жалигининг умумий мажлисида барча ширкат аъзолари қ атнашишга ҳ а қл идир. Ширкат х ў жалигининг умумий мажлиси ширкатнинг фаолиятига тааллу қ ли б ў лган барча масалаларни ҳ ал қ илишга ҳ а қ лидир. Шу билан бирга " Қ ишло қ хўжалиги кооперативи (ширкат х ў жалиги) т ўғ рисида"ги Қ онуннинг 11-моддасига мувофик умумий мажлис мутло қ ваколатларга эга. Ушбу ваколатлар ширкат фаолиятининг му ҳ им масалалари билан бо ғ ли қ булиб, ижроя органининг ваколатига ў тказилиши мумкин эмас. Умумий йи ғ илишнинг мутлоқ ваколатларига қуйидагилар киради: ширкат хўжалигининг Уставини қабул қилади ва унга белгиланган тартибда ўзгартириш ва қўшимчалар киритади; ширкат хўжалигининг раиси, ширкат хўжалигининг бошқаруви ва тафтиш комиссияси аъзоларини (тафтишчини) сайлайди ва уларни чақириб олади, уларнинг фаолияти тўғрисидаги ҳ исоботларини эшитади ва фаолиятига ба ҳ о беради; ширкат хўжалиги аъзолигига қабул қилиш, аъзоликдан чиқариш тўғрисидаги масалаларни, шунингдек ширкат хўжалиги аъзолигидан чиқиш билан боғлиқ масалаларни ҳ ал этади;

www.arxiv.uz ширкат хўжалигининг ички ме ҳ нат тартиби ва ме ҳ натга ҳ ақ тўлаш тартибини белгилайди; оила (жамоа) пудрати тўғрисидаги низомни ва бошқа хўжалик ички норматив ҳ ужжатларни қабул қилади; ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайлари миқдорини белгилайди; ширкат хўжалиги фаолиятининг бизнес-режаларини ва уларнинг ижроси тўғрисидаги ҳ исоботларни тасдиқлайди; даромадни (фойдани) тақсимлаш тартибини, ширкат хўжалигининг бўлинмас, пай ва бошқа жамғармалари турларини, миқдорини ва улардан фойдаланиш йўналишларини белгилайди; ердан фойдаланиш, ер тузиш масалаларини ҳ ал этади, шунингдек Ширкат хўжалиги аъзолари оилаларига, шунингдек ширкат хўжалиги ҳ удудида доимий яшаётган ўқитувчилар, врачлар ва бошқа мутахассисларнинг оилаларига мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик қилиш ҳ уқуқи асосида де ҳ қон хўжаликларини юритиш учун ер участкалари бериш тўғрисида туман ҳ окимига илтимоснома киритади; қишлоқ хўжалиги ма ҳ сулотлари етиштириш учун оилаларга (жамоаларга) пудрат шартларида ер участкалари ажратиш тўғрисида қарор қабул қилади; фермер хўжаликларига танлов асосида ер участкаларини ижарага бериш тўғрисида туман ҳ окимига илтимоснома киритади; ширкат хўжалигини қайта ташкил этиш ва тугатиш, унинг уюшмалар, жамиятлар, агрофирмалар ва бошқа бирлашмаларга кириши ва улардан чиқиши масалаларини ҳ ал этади. Аъзоларнинг сони 500 кишидан орти қ б ў лган йирик ширкат хужаликларида умумий мажлис ваколатига кирадиган масалаларни ҳ ал килиши учун уставда назарда тутилган холларда вакиллар мажлиси ча қ ирилиши мумкин ("Кишлок хужалиги кооперативи (ширкат хужалиги) тугрисида"ги Конунининг 11-моддаси, Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камасининг 2003 йил 5 ноябрдаги 486-сонли Қишлоқ хўжалигида ижара

www.arxiv.uz муносабатларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тў ғ рисида ги қ арори билан тасди қ ланган Қ ишло қ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги)нинг намунавий уставининг 5 3 -банди). Вакиллар оилавий (жамоавий) пудратчиларнинг ва ширкат хўжалиги бошқа бўлинмаларининг йиғилишларида ширкат хўжалиги аъзолари орасидан умумий йиғилиш томонидан белгиланган муддатга сайланадилар. Вакилларнинг вакиллик нормалари ширкат хўжалиги аъзоларини ширкат хўжалигини бошқаришга энг кўп даражада жалб этишни ҳ исобга олган ҳ олда ширкат хўжалиги бошқаруви томонидан белгиланади. Ширкат хўжалиги раиси, бошқарув аъзолари, ширкат хўжалиги тафтиш комиссияси аъзолари вакиллар йиғилиши ишида мажбурий тартибда қатнашадилар. Ширкат хўжалиги раисини лавозимга тайинлаш ва лавозимдан озод этиш, ширкат хўжалигини қайта ташкил этиш ва унинг фаолиятини тўхтатиш масалалари бўйича қарорлар фақат умумий йиғилиш томонидан қабул қилинади. Ширкат хужалигининг аъзоларининг умумий йи ғ илишида овоз беришнинг хусусияти шундан иборатки, бошка хужалик жамиятларидан фар қ килган ҳ олда ҳ ар бир аъзо , шу жумладан жамоа аъзоси мулкий п айнинг ми қ доридан қатъий назар битта овозга эга б ў лишидир. Умумий мажлис ҳ ар бир молия йили тугаганидан кейин ў тказилади (навбатдаги умумий мажлис) . Ширкат хужалиги бошкарувинин ã ёки раисининг қ арорига биноан ёки ширкат аъзоларининг камида ўнд ан бир кисми ташаббуси билан умумий мажлис ча қ ирилиши мумкин (навбатдан ташкари умумий мажлис). Ширкат хўжалиги аъзолари ёки уларнинг вакилларининг умумий мажлиси ширкат барча аъзоларининг камида учдан икки қисми қатнашган (ёки уларнинг вакиллари қатнашган) тақдирдагина масалаларни ҳ ал этиш ҳ уқуқига эга бўлади. Умумий йиғилиш қатнашчиларининг сони юз кишидан ортиқ бўлса, шунингдек яширин овоз бериладиган ҳ олларда саноқ комиссияси сайланади. Ширкат хўжалиги аъзоларининг умумий йиғилиши (вакиллар йиғилиши) қарорлари очиқ ёки яширин овоз бериш орқали кўпчилик овоз

www.arxiv.uz билан қабул қилинади. Уставга ўзгартиришлар киритиш, устав фонди миқдорини ўзгартириш, ширкат хўжалигини қайта ташкил қилиш ва тугатиш масалалари бўйича қарорлар умумий йиғилиш иштирокчиларининг ёки улар вакилларининг тўртдан уч қисмининг кўпчилик овози билан қабул қилиниши керак. Ширкат хўжалиги аъзоси бўлмаган ва унда меҳнат шартномаси асосида ишлайдиган шахслар умумий йиғилишда маслаҳат овози ҳуқуқи билан иш тирок этиши мумкин. Ширкат хўжалигининг жорий фаолиятига бошкарув ва раис раҳбарлик қилади. Бошкарув коллегиал орган хисобланиб, унинг аъзолари ширкат уставида кузда тутилган муддат ва сон миқдорида умумий мажлис томонидан сайланади. Ширкат хўжалиги бошқаруви қуйидаги ваколатларга эга: ширкат хўжалиги фаолиятининг бизнес-режаларини ишлаб чиқиш ва умумий йиғилиш тасдиғига киритиш; ширкат хўжалиги аъзоларининг умумий йиғилишини чақириш ҳамда улар томонидан қабул қилинган қарорларнинг ижросини назорат қилиш; ширкат хўжалигига янги аъзолар қабул қилиш ва аъзоликни тугатиш тўғрисидаги қарорни умумий йиғилиш тасдиғига киритиш; зарурат бўлганда мустақил аудиторлик текширишлари ўтказилишини ташкил этиш; ердан фойдаланиш, ер тузиш ва ер участкалари ажратиш бўйича таклифларни умумий йиғилишнинг кўриб чиқиши учун киритиш; ширкат хўжалиги Уставида ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа масалаларни ҳал этиш. Уставда белгиланган муддатда умумий мажлис томонидан сайланадиган ширкат хўжалиги раиси бошқарувнинг ишига ҳамда хўжалигининг фаолиятига кундалик ра ҳ барлик қилади. Қоидага кўра, бошқарув раис лавозимига номзодни тавсия этади. Ширкат хўжалиги раиси умумий йиғилишда ширкат хўжалиги аъзоларидан очиқ овоз бериш йўли билан муқобиллик асосида уч йил муддатга сайланади.

www.arxiv.uz Ширкат раиси ширкат хўжалиги номидан ишончномасиз иш олиб боради, оила бошлиқлари (жамоанинг вакиллари) билан пудрат шартномаларни тузади; хўжалигининг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилади, мол-мулкини тасарруф этади, шартномаларни, шу жумладан меҳнат шартномаларини тузади, уларнинг бажарилишини таъминлайди, ишончномалар беради, банкда ҳисоб рақамлари очади ва ширкат хўжалиги Уставига мувофиқ бошқа ишларни амалга оширади, умумий (вакиллар) йиғилиши ва бошқарув қарорларнинг ижросини назорат қилади, ширкат хўжалигининг ички меҳнат тартиби қоидаларини белгилайди, ўз ваколати доирасида буйруқ ва фармойишлар чиқаради, пул ва ҳисобот ҳужжатларини ҳамда бошқа ҳужжатларни имзолайди, ходимлар меҳнатини ташкил этади, умумий йиғилиш ва бошқарув олдида ҳисобот беради. Ширкатнинг умумий йиғилиши айрим вазифаларни тезликда ҳал этиш учун раисга бошқа функцияларни ҳам юклаши мумкин. Ширкатнинг молиявий хужалик фаолияти устидан назоратни амалга оширувчи орган булиб, унинг аъзолари ширкат уставида кузда тутилган муддат ва сон микдорида умумий мажлис томонидан сайланадиган ва унга хисоботдор булган тафтиш комиссияси ёки тафтишчи амалга оширади. Тафтиш комиссияси (тафтишчи) бир йилда бир марта ширкат хўжалигининг молия-хўжалик фаолиятини тафтиш қилади. Йил давомида заруратга қараб ўтказилган текшириш натижалари ҳамда бир йиллик тафтиш натижаси тўғрисида бошқарувга маълум қилади ва умумий йиғилиш олдида ҳисобот беради. Тафтиш комиссияси аъзолари (тафтишчи) ширкат хўжалигининг ижро этувчи органи таркибига кириши мумкин эмас. 4. Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) нинг мол- мулки Ширкат хужалигининг мустакил балансида акс эттирилган асосий жамãармалар, айланма маблаãлар хамда бошка бойликлар ширкатнинг мол-

www.arxiv.uz мулкини ташкил этади. Ушбу мол-мулк Фукаролик кодексининг 58- моддасининг биринчи қисмига ва "Қишлоқ хужалиги кооïеративи (ширкат хужалиги) тугрисида"ãи Конунини 17-моддасининг биринчи қисмига мувофик унинг мулки хисобланади. Шу билан бирга ширкатнинг мол-мулки унинг аъзоларини умумий мулки хисобланади. Ширкат хўжалигининг мол-мулки асосий жамгармалар қиймати, етиштирган маҳсулоти, уни сотишдан тушган даромадлар (фойда), аъзоларнинг пул ва моддий бадаллари, банк кредитлари, қимматли қогозлар ҳисобидан ҳамда кооперативнинг уставида назарда тутилган бошқа фаолият натижасида ва қонунларда тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан ҳосил бўлади. Кооператив мол-мулкини шакллантиришда юридик ва жисмоний шахслар шартнома асосида пул ва моддий бадаллар киритиш йўли билан иштирок этишлари мумкин. Қишлоқ хўжалиги кооперативи томонидан ташкил этиладиган корхоналар ва ташкилотларнинг мол-мулки, шунингдек хўжаликлараро корхоналар ва ташкилотларнинг мол-мулки уларнинг улушли иштирокига мувофиқ шу кооперативнинг мулкидир. Таркибига қишлоқ хўжалиги кооперативлари, мулкчиликнинг турли шаклидаги бошқа корхоналар ва ташкилотлар кирган уюшмаларнинг мол- мулки уларнинг умумий (улушли) мулки ҳисобланади. Таркибига фақат кооперативлар кирган уюшмаларнинг мол-мулки, агар уюшмаларнинг таъсис ҳужжатларида ёки қонун ҳужжатларида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, шу ширкатларга умумий (улушли) мулк ҳуқуқи асосида қарашли бўлади. Ширкат хўжалигида умумий мажлис қарори билан қуйидагилардан таркиб топадиган устав жамгармаси (капитали) шакллантирилади: ширкат хўжалиги аъзоларининг мулкий пайларига тақсимланадиган пай жамгарма; тупроқ унумдорлигини ошириш тадбирларини ўтказиш, ирригация иншоотларини сақлаш, янги ирригация-мелиорация тармоқларини

www.arxiv.uz лойиҳалаш ва қуриш, техника олиш, ижтимоий ва ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожлантириш, бошқа умумий ижтимоий ва хўжалик вазифаларини ҳал этиш учун мўлжалланган бўлинмас жамгарма. Ширкат хўжалигининг пай жамғармаси унинг асосий жамғармалари қийматини ҳамда мажбуриятларидан холи бошқа активлари қийматини ўз ичига олади, бўлинмас жамғармани шакллантиришга йўналтириладиган маблағлар бундан мустасно. Пай ва бўлинмас жамгармаларнинг миқдорлари ширкат хўжалигининг уставида белгилаб қўйилади. Пай жамгармаси қишлоқ хўжалиги кооперативи аъзоларига умумий улушли мулк асосида, бўлинмас жамгарма эса - умумий биргаликдаги мулк асосида қарашли бўлади. Пай жамгармаси қишлоқ хўжалиги кооперативи аъзолари ўртасида мулкий пайларга тақсимланиши лозим. Мулкий пай ширкат хўжалиги ҳар бир аъзосининг ширкат пай жамгармаси қийматидаги улушини белгилайди ва ширкат аъзосига ширкатнинг якуний даромадидан (фойдасидан) дивидендлар тариқасида тегишли улушни олиш ҳуқуқини беради. Ширкат хўжалиги ташкил топишдаги ёки аъзоликка қабул қилиш вақтида киритилган (аниқланган) муликий пай бошланғич пайи хисобланади. Мулкий пай ширкат хўжалиги умумий йиғилишининг қарорига асосан тақсимланмаган фойдадан ажратма, аъзо кейчалик киритган қўшимча бадаллар ва бошқа манбалар ҳисобига кўпайтирилиши мумкин. Мулкий пай миқдорини аниқлаш, пайлар бўйича дивидендлар тўлаш тартиби, шартлари қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Ширкат хўжалиги ҳар бир аъзоси мулкий пайининг аниқ миқдори кооперативнинг (ширкатнинг) аъзосига мол-мулкнинг муайян улушига ҳамда хўжалик оладиган умумий даромаднинг (фойданинг) тегишли қисмига бўлган унинг ҳуқуқини мустаҳкамлаб қўювчи, номи ёзилган гувоҳнома берилган ҳолда ширкатнинг юқори бошқарув органи қарори билан белгиланади.

www.arxiv.uz Ширкат хўжалиги даромадининг (фойдасининг) пайлар бўйича дивидендлар тўлаш учун мўлжалланган қисми йил якунларига кўра тақсимланади ва мулкий пайнинг миқдорига мутаносиб равишда тўланади. Ширкат хўжалиги аъзолигидан чиқиш фермер хўжалиги ёки янги ширкат хўжалиги ташкил этиш мақсадида амалга оширилган ҳолларда мулкий пайлар қонун ҳужжатларига мувофиқ натура холатида ажратиб берилиши мумкин, бошқа холларда эса пул қийматида қайтарилади. Ширкат хўжалиги аъзосининг мулкий пайини фуқаролик қонун хужжатларига асосан мерос қилиб қолдирилади. Бунда агар меросхўр мазкур ширкатга аъзо бўлса унинг пайни миқдорига мерос қилиган пай қўшилади. Агар меросхўр ширкатга аъзо бўлиб кирса пай унга ўтади ва ўз номидан қўшимча пай киритиш ихтиёрий хисобланади. Меросхўр ширкатга аъзо бўлиб кирмаса унга пайнинг қиймати ажратиб берилади. 5. Қ ишло қ х ў жалиги кооператив и (ширкат х ў жалиги) фаолиятининг асослари "Қишлоқ хужалиги кооперативи (ширкат хужалиги) тугрисида"ги Конунини 20-моддасининг биринчи қ исмига мувофиқ ширкат хужалиги уз фаолияти й ў налишларини, ишлаб чикаришнинг т ў зилиши ва хажмларини муста қ ил равишда белгилайди. Ширкат хужалиги бозор талабида шартномаларга асосланиб етиштирилган махсулотни турини ва хажмини мустакил белгилайди. Ширкат хужалиги асосан дон ва пахта ети ш тирувчи хўжалик сифатида ишлаб чикарилган махсулотни ет қ азиб бериш тўгрисидаги давлат контрактига а с осан (Фукаролик кодексининг 29-бобнинг 4-§) ўз хўжалик фаолиятини таш қи л этиши мумкин. Ширкат хужалигининг ҳ у қ у қ ий холатини хусусиятларидан бири булиб, унда ме ҳн атни ташкил қ илиш ҳ исобланади . "Кишлок хужалиги кооперативи (ширкат х ў жалиги) тўгрисида"ги Қ онунини 20- моддасининг т ў ртинчи қисмига мувофи қ оила (жамоа) пудрати ширкат х ў жалигида ички х ў жалик ишлаб чи қ ариш фаолиятини ташқил қилишни устун шакли бўлиб

www.arxiv.uz ширкат хужалигида оила (жа м оа) пудрати шартномаси асосида ме ҳ натни ташкил қилиш. Оила (жамоа) пудратида ме ҳн атга ҳ а қ тўлаш якуний натижаларга к ў ра - етиштирилган маҳ сулотнинг шартномада назарда тутилган турлари, миқдори ва сифатига қ араб амалга оширилади. Бу эса ширкат хўжалигида аъз оларини х ў жаликнииг йил давомидаги фаол и ят натижали га қў ра пай мутаносиб дивиденд олишларини мустасно килмайди. Ширкат хужалигида ме ҳ нат муносабатлари "Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат х ў жалиги) тўғрисида"ги Қонуни, бошқа қонун хужжатлари ширкатнинг устави ва ички иш тартиби билан тартибга солинади. Ширкат хўжалиги ишлаб чаришни таъминлаш максадида ширкат аъзоси б ў лмаган шахсларни ме ҳ нат шартномаси асосида ишга жалб этилиши мумкин. Ширкат хўжалиги аъзоларига мулкий пайлар бў йича т ў ланган дивидендлар ме ҳ нат ҳ а қ и таркибига киритилмайди. Ширкат хўжалиги аъзолари белгиланган тартибда ижтимоий таъминот ва ижтимоий суғуртага ҳақлидирлар. Ширкат х ў жалиги ўз ма ҳ сулотини сотиш учун юридик ва жисмоний шахслар билан, шу жумладан маҳсулотни етқазиб бериш тўғрисидаги давлат контрактини хамда ўзининг моддий техникавий таъминлаш мақсадида ихтиёрийлик асосида хўжалик шартномаларини тузишга ҳақлидир. Ширкат хўжалиги Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексида ва бошқа конун хужжатларида белгиланган тартиб ва хажмда солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни тўлайди. Ширкат хўжалиги қишлоқ хўжалиги корхонаси сифатида ердан асосий ишлаб чиқариш воситаси сифатида фойдаланади. Ширкат хўжалигида ер участкалари доимий эгалик қилиш ҳуқуқи асосида берилади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш мақсадида ширкат хўжалиги кўшимча ер майдонини вақтинча фойдаланишга ёки ижарага олиши мумкин. Ширкат хўжалигининг ерлари жамоа эгалигидаги ерлардан, шунингдек фуқароларга деҳқон хўжалиги юритиш учун бериб қўйилган ерлардан иборат бўлади. Ширкат хўжалиги ерлардан фақат белгиланган

www.arxiv.uz мақсадда фойдаланиши ва ернинг муҳофаза қилиш чора-тадбирларини амалга ошириши лозим. Ширкат хўжалиги Ер кодексининг 55-моддасига мувофиқ умумий мажлис қарори билан фуқароларга умрбод эгалик қилиш ҳуқуқи асосида томорқа ер участкаларини беришга ҳақлидир. Ширкат хўжалигида ердан фойдаланишнинг яна бир хусусияти шундан иборатки, ер участкалари оила (жамоа) пудрати шартномаси асосида оилаларга ва ишлаб чикариш бўлимларига вақтинча фойдаланишга берилади. Ширкат хўжалиги ишлаб чикариш кооперативининг бир тури ҳисобланади ва бу холат ширкатни тугатишда ўз аксини топади. Ширкат хўжалигининг кредиторлар даъволари қаноатлантирилгандан кейин қолган мол-мулкни қиймати унинг аъзолари ўртасида тақсимланиши "Қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) тўғрисида"ги Қонуннинг 30- моддасида белгиланган.

Похожие

Кишлок хужалик корхоналари мулкининг хукукий холати

Дехкон хужаликларининг хукукий холати

хукумат ваколатлари ( хукукий холати )

Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳуқуқий ҳолати

Қишлоқ хўжалиги корхоналарида меҳнатга ҳақ тўлашни хуқуқий тартибга солиш