Гиёҳванд воситалари билан боғлиқ жиноятларнинг тергови ( гиёхванд воситалари билан боглик жиноятларнининг тергови - Юриспруденция - Рефераты

Гиёҳванд воситалари билан боғлиқ жиноятларнинг тергови ( гиёхванд воситалари билан боглик жиноятларнининг тергови

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

Г иёҳванд воситалари билан бо ғ лиқ жиноятларнинг тергови Режа: 1. Жиноятларнинг криминалистик тавсифи 2. Жиноят иши қўзғатиш 3. Дастлабки тергов ҳаракатлари

Гиёҳвандлик воситалари билан боғлиқ жиноятлар ЖКнинг XlX - бобидаги 270-271, 273-278-моддаларда назарда тутилган. Гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прокурсорлар билан боғлиқ жиноятларнинг криминалистик тавсифи уларни ЖК моддаларида берилган тушунчаларига асосланади ва умуман қуйидаги ҳолатларни ўз ичига олади. 1. Кўкнор ёки таркибида гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар бўлган тақиқланган ўсимликларни экиш, парваришлаб етиштириш (ЖК 270-м.) ҳолларида экин майдони ва бу қилмиш билан шуғулланган шахснинг кимлиги, у ўзи истеъмол қилиши ёхуд бошқаларга ўтказиш ниятида эканлиги аниқланмоғи лозим. Экин майдони 250 квадратметрдан кўп бўлса, ўртача, 1000 квадратметрдан ошса катта майдон ҳисобланиб, жазо чораси тегишлича кучайтирилади. Амалиётда бундай хатти-ҳаракат катта миқдорда даромад олиш учун содир этилса-да, гўё экинларни кексайган шахс ўзи учун парвариш этгани ҳақида ёлғон тушинтириш бериш кўп учрайди. Экинларни агроном-селекционер, химиклар ёрдамида экспертиза қилиниши лозим бўлади. 2. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни қонунга хилоф равишда эгаллаш (ЖК 271-м.). Уларни қўлга киритиш усули қонунга хилоф эканлиги, чунончи ўғирлик, фирибгарлик, талончилик, босқинчилик тарзида бўлганлиги, шахс илгари ҳам бундай қилмиш билан шуғулланган, тамагарчилик, ўз мансаб мавқеини суиистеъмол этган, ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан, кўп миқдорда, уюшган гуруҳ таркибида тажовуз қилган, ҳатто-ўта хавфли рецидивист экани албатта синчковлик билан аниқланмоғи лозим. Шунингдек, гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалари қайси жойдан қонунсиз эгалланган ва уларни кимлар орқали сотиш, тарқатиш мўлжалланганига алоҳида эътибор берилиши зарур. Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларни контрабанда қилиш учун алоҳида жавобгарлик белгиланган (ЖК 246-м.).

3. Гиёҳвандлик моддалари ёки психотроп моддаларни бошқаларга ўтказиш ва шу мақсадда тайёрлаш, олиш, сақлаш, ташиш, жўнатиш каби хатти-ҳаракатлар (ЖК 273-м.) мазкур жиноятларнинг энг жиддий тури ҳисобланади. Жиноятнинг предмети бўлган гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларнинг миқдори кўп бўлмаса, озгинадан кўпроқ ёхуд кўп бўлса, жазо меъёри ҳам кескин ўзгаради. Шу боис жиноят предметининг нимадан иборат экани ва қанча эканлиги албатта экспертиза йўли билан исботланмоғи шарт. Тергов жараёнида айбланувчининг шахси, айниқса илгари ҳам шундай жиноятлар учун маҳкум этилгани, унинг уюшган гуруҳ аъзоси эканлиги аниқланиши зарур. Жиноятни ўқув юртларида ёки ўқувчилар, талабалар ўқув, спорт ёки турли жамоат тадбирларини ўтказаётган жойларда, шунингдек озодликдан маҳрум этиш жазоси ўталадиган жойда содир этилиши айниқса хавфли ҳисобланади. Бу хил жиноятларда гиёҳвандлик воситаларнинг манбалари ва уларни олган, сотган, истеъмол қилганлар доирасини тўла аниқлаш жуда зарур. Агар бундай шахсларда сотиш, даромад олиш мақсади аниқланмаса, улар фақат гиёҳвандлик воситаларини ўзи истеъмол қилгани ёки бошқа мақсадларда тайёрлагани, сақлагани учун жавобгарликка тортилади (ЖК 276-м.). Бошқаларни гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни бепул истеъмол қилишга алдаб чорлаш, ўргатиш, далолат қилиш, мажбурлаш ҳам жиноий жавобгарликка сабаб бўлади (ЖК 274-м.). Вояга етмаган шахсни гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар истеъмол этишга жалб қилиш учун жиддий жазолар белгиланган (ЖК 127-м. 2 ва 3-қисми). Бу қилмишни бангихоналар очиш тарзида содир этиш оғир жиноят ҳисобланади (ЖК 273-м., 4-қисми). Жиноят таркибига баҳо беришда яна бир ҳолатни эътиборга олиш лозим: кўп бўлмаган миқдордаги гиёҳвандлик воситаларни ёки психотроп моддаларни бошқаларга ўтказиш мақсадида ёхуд бундай мақсадсиз қонунга хилоф равишда тайёрлаган, сотиб олган, сақлаган, ташиган ёки жўнатган шахс ўз ихтиёри билан айбига иқрор бўлиб, ҳокимият

органларига арз қилса ва гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни топширса, жазодан озод қилинади (ЖК 273-м. 6-қисми ва 276-м. 3-қисми). 4. Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларни ишлаб чиқариш, сақлаш, ҳисобга олиш, бериш, ташиш ёки жўнатишнинг белгиланган қоидаларини бузиш учун алоҳида жавобгарлик белгиланган (ЖК 275-м.) Бу қоидалар «Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар тўғрисида» 1999 йил 19 августдаги Ўзбекистон Республикаси қонунига асосланган. Жумладан, унга кўра гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар ва прекурсорлар фақат давлат эҳтиёжлари учун, буюртмага мувофиқ махсус лицензияга эга бўлган муассаса, корхона, ташкилот томонидан ишлаб чиқарилиши мумкин. Уларни тайёрлаш, аниқлаш, фойдаланиш, бошқаларга бериш, ташиш, жўнатиш каби ҳаракатлар қатъий тартибга солинган. Уларга риоя қилмасликнинг нимада ифодалангани, сабаби, оқибатлари иш бўйича батафсил аниқланмоғи лозим. Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалари рўйхати Ўзбекистон Республикаси давлат комиссиясининг 1998 йил 22 майдаги қарори билан тасдиқланган. Унда 67 турдаги гиёҳвандлик воситалари ва 22 турдаги психотроп моддаларнинг ўлчами – оз, озгинадан кўпроқ ва кўп миқдорга мансублиги ҳам белгиланган. Мазкур масала БМТнинг Қонунга хилоф муомаладаги гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддаларга қарши кураш тўғрисида Конвенциясига (1988 йил) асосланиб ҳал этилган. Конвенцияда ана шу восита ва моддаларни тайёрлашда фойдаланиладиган 22 хил кимёвий моддалар-прекурсорлар ҳам назарда тутилган. Бу тоифа жиноят ишини тергов қилишда Ўзбекистон Республикаси Олий суди пленумининг 1995 йил 27 октябрда қабул қилган Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишга оид жиноят ишлари бўйича суд амалиёти ҳақида қарори талабларига риоя қилиниши шарт. Ноқонуний равишда гиёҳвандлик воситаларни тарқатиш билан боғлиқ жиноятлар жиноятчининг хатти-ҳаракатларига қараб бири-иккинчисидан

кескин фарқ қилади. Аммо соғлом аҳолини фалаж қилишлари бу воситаларнинг истеъмоли натижасида одам организмида турли хил муддатда бетакрор ўзгаришларга олиб келиши, кейинчалик эса унга батамом руҳий ногиронликка мубтало бўлиб қолишлари билан боғлиқ оқибатлари уларни бирлаштириб туради. Тиббиёт нуқтаи назаридан гиёҳвандлик воситалари деганда, бир ёки бир неча хил ўсимликлардан ёхуд сунъий моддаларда тайёрланган, дастлаб истеъмол қилиш натижасида одам марказий нерв системасига таъсир кўрсатиб, руҳан таскинлик берадиган, кўпроқ истеъмол қилиш натижасида кайфиятни ҳаддан ташқари кўтариб юборадиган, охир оқибат гангитиб гўнг ҳолатга соладиган восита назарда тутилади. Гиёҳвандлик воситаларини мунтазам истеъмол қилиш одам саломатлигига салбий таъсир кўрсатади, унинг фаолияти ва асабини издан чиқаради, руҳий касалликка учратади. Бундай одамнинг меҳнат қобилияти пасаяди, қисқаси шахсни таназзулга дучор қилади, ножўя хатти-ҳаракатлар содир этишга олиб келади. Юқорида санаб ўтилган хусусиятларга эга ва махсус гиёҳвандлик воситалар рўйхатига киритилган, халқаро ягона конвенция назоратида бўлган ўсимликлардан саноат асосида ёки хонаки тайёрланган воситалар ғариқонуний ҳисобланади. Назоратда бўлган бундай воситалар рўйхати психотропик хусусиятига эга бўлган (руҳиятга таъсир этувчи) янги доривор воситалар ҳисобига муттасил кўпайиб бормоқда. Уларни даволашдан бошқа мақсадларида ишлатиш ҳолатлари кўпайганлиги сабабли бундай моддалардан фойдаланиш қатъий равишда ҳуқуқий тартибга солинди. Бундай моддаларга нисбатан ноқонуний хатти-ҳаракатлар наркотик моддаларга нисбатан бошқача жавобгарлик ҳолатлари белгилаб қўйилган. Гиёҳвандлик воситалар билан ноқонуний ҳаракатлар тўғрсидаги ишни тергов қилишда жиноят субъектининг ўзига хос томонларини ҳисобга олиш керак: кўп ҳолатларда айбдор шахс гиёҳвандлик воситаларига муккасидан кетган бўлади, яъни усиз тура олмайди. Гиёҳвандлик мушкул оқибатларга олиб келишини тергов жараёнида эътиборга олиш керак (гиёҳвандларни

сўроқ қилиш, юзлаштириш, тергов экспериментлари ўтказиш кабилар). Гиёҳвандларнинг типик белгилари ёлғон сўзлаш, аҳлоқий таназзулга юз тутш ва ақлан заифлашиб қолишдир. Наркотик очиқиш шароитида шахснинг қулоғига гап кирмайди, у атроф-муҳитни реал тасаввур қила олмайди. 2-§. Жиноят иши қўзғатиш Тезкор-қидирув тадбирлари натижасида, шунингдек текшириш ва тафтиш жараёнида ўғирлик, мансабдор шахснинг ноқонуний ҳаракатлари, гиёҳвандлик восита ва психотропик моддаларни ҳисобга олиш, сақлаш, бериш қоидаларининг бузилиши ёки гиёҳванднинг шифохонага тушиши билан боғлиқ тергов органлари томонидан текшириш натижасида аниқланган жиноятлар бўйича иш қўзғатиш - булар энг кўп учрайдиган сабаблар ҳисобланади. Бундай тоифадаги жиноятнинг ўзига хос томони шундаки, жиноятчини жиноят устида қўлга олиш кўпгина ҳолларда уларни фош қиладиган ашёвий далилларга эга бўлишга имконият яратади ва у тергов қилишнинг бундан кейинги йўналишини белгилаб беради. Агар гиёҳвандлик воситаларини ёки уларнинг изларини топиш имкони бўлмаса, амалда уларни сақлаш, ташиш ва истеъмол қилганлигини исботлаш жуда қийин кечади. Гиёҳвандларни жиноят устида (олиб кетаётганда, келишув содир этаётганда, кўкнори ширасини тайёрлашганда) қўлга тушириш учун гиёҳванд модда гумон қилинган шахс билан бирга бўлиши, бу холатни кузатувчи олдиндан билиши керак. Жиноятчиларни қўлга олиш навбати тўғрисидаги масала ҳар бирини ушлаганда қандай натижаларга эришиш мумкинлигига қараб ҳал қилинади. Уларнинг ҳар бирини ушбу жиноятдаги роли ва иштироки даражаси, жиноятчилар гуруҳи билан алоқалари ҳисобга олиниши керак. Бу тўғри кўрсатув бериши мумкин бўлган шахсни аниқлаб олиш имконини беради.

Гиёҳвандларни қўлга олишнинг энг самарали усули тўсатдан ҳаракат қилиш ҳисобланади. Жиноятни содир этиш усуллари ва ниқобланиши тўғрисидаги маълумотларни ҳисобга олиб, қўлга тушириладиган жой белгиланади. Қўлга тушириш гиёҳвандлик воситалар ва психотроп моддаларни олиб кетаётган транспортда, турар жойда олди-сотди битими амалга оширилаётганда, кўкнори ва нашадан гиёҳванд тайёрлаётганда, гиёҳвандлик моддалари қабул қилаётганда маълум жойда сақлаётганда; истеъмол қилаётганда, жўнатаётганда, сотаётганда амалга оширилади. Шунингдек гиёҳвандлик восита олинадиган ўсимликларни етиштиришда, экишда, ишлов бераётганда, ҳосилини йиғиштириб олаётганда ҳам қўлга тушириш мумкин. Формацевтика корхонасида ўғирланган гиёҳвандлик воситаларни олиб чиқаёганда; дорихона ёки даволаш муассасасида уларни сохта рецепт бўйича олиб кетаётганда ҳам қўлга тушириш мумкин. Гиёҳвандлик воситаларни фармацевтика корхоналари, даволаш муассасалари, дорихоналардан ўғирлик йўли билан олганларни тергов қилишда қуйидаги масалаларга ойдинлик киритиш керак: 1) ўғирлик содир этилганми; 2) ким содир этган; 3) қандай усулда амалга оширилган; 4) мунтазам содир этиб турилганми; 5) ўғирланган гиёҳванд моддалар миқдори; 6) ўғирланган модда қаерга яширилган; 7) ўғирликдан мақсад истеъмол қилишми ёки сотишми; 8) олиб-сотарлар билан олдиндан келишиб олинганми; 9) ўғирланган моддалар қайси йўллар билан тарқатилган; 10) ўғирликка қандай шароит имкон берган. Гиёҳвандлик воситаларни сотиш билан боғлиқ ишни тергов қилишда қуйидаги ҳолатлар аниқланиши даркор: 1) гиёҳвандлик воситасининг манбаи қаерда; 2) у кимдан харид қилинган; 3) олди-сотди ҳақида олдиндан келишиб олинганми; 4) муҳсулот қандай баҳоларда сотиб олинган; 5) маҳсулотни ўтказиш йўллари; 6) жавобгарликни оғирлаштирадиган ва, аксинча, енгиллаштирадиган ҳолатлар, чунончи гуруҳнинг мавжуд бўлганлиги, мунтазамлиги ва ҳ.к. 7) жиноят содир этишга қандай шароитлар имкон берган.

Муайян шахсда гиёҳвандлик воситаларнинг мавжудлиги тугал жиноят таркибини ташкил этади, чунки қонунга кўра, бу воситаларни ўзи истеъмол қилиш учун олганлар ҳам жавобгарликка тортиладилар; шу билан бирга тажриба кўрсатадики, гиёҳвандлик воситаларни тарқатиш билан боғлиқ жиноятлар уюшган гуруҳ томонидан амалга оширилади. Шу сабабли жиноят билан алоқадор барча шахсларни аниқлаб олиш зарур. 3-§. Дастлабки тергов ҳаракатлари Жиноят устида қўлга олиш ва тинтув ўтказиш баённомалари дастлабки далил тарзида бўлиб, муайян бир шахсда гиёҳвандлик воситалар топилганлигини билдиради, холос. Бундай вазият версия тузишда содир этилган жиноят усули ва тезкор-қидирув ишлари натижаларига оид маълумотларга алоҳида аҳамият беришни талаб этади. Гумон қилинган шахснинг турмуш тарзи, жиноят содир этиш усуллари, унинг кимлар билан учрашганлиги ва қайси маршрут бўйича сафар қилганлиги версия тузиш учун бошланғич материал бўлиб хизмат қилиши мумкин. Энг типик версияни қуйидаги кўринишда таклиф этиш мумкин. Гиёҳвандлик воситаларни қўлга олишда: а) қўлга олинган шахс гиёҳвандлик воситаси ёки психотропик моддаларни олиб-сотарга улгуржи пуллайди савдогар эса уни чакана нархда сотади; б) қўлга олинган шахс фақат олиб-сотар томонидан ёлланган шахс; в) қўлга олинган шахс гиёҳвандлик воситалар ўғриси; г) қўлга олинган тасодифий унга юкни элтиб бериш топиширилган, у нимани олиб кетаётганлигини билмайди; д) қўлга олинган шахс – гиёҳванд, у гиёҳвандлик воситасини ўзи истеъмол қилиш учун ўғирлаб олган ёки тайёрлаган; е) қўлга олинган шахс гиёҳвандлик воситасини дорихонадан,ёки даволаш муассасасидан ўғирлаб олган. Гиёҳвандлик воситасини сотаётганда қўлга олинганда : а)сотувчи иккинчи даражали шахс бўлиб, унга гиёҳвандлик воситасини сотиш вазифаси

юклатилган; б) сотувчи – гиёҳвандлик воситаларини ўғирлаб олган; в) сотувчи афюн ва наша билан савдо қилади, бу хил моддаларни кўтарасига сотади, ундан чакана савдо билан шуғулланувчилар харид қилади; г)сотувчи гиёҳвандлик воситаларни уни етиштирадиган ёки тайёрлайдиган жойдан олади; д) сотувчи ўзига ўхшаш олиб-сотар ва элтиб берувчи билан ҳамкорлик қилади; е) харидор наркотик моддани ўзи истеъмол қилади; ж) харидор наркотик моддалар билан савдо қилади, кўтарасига сотиб олади ва жойларга олиб бориб майдалаб пуллайди; з) харидор бангихона эгаси, гиёҳвандлик воситаси ёки психотроп моддаларни бангилар истеъмол қилиши учун олади; и) харидор гиёҳвандлик воситаларни майдалаб сотиш учун олади; к) харидор- гиёҳванд шахс, айни вақтда ўз харажатларини қоплаш учун гиёҳвандлик воситани майдалаб сотади. Олға сурилган версияларни текшириш – турли тергов ҳаракатлари, айниқса тинтув ўтказиш, сўроқ қилиш, экспертиза тайинлаш орқали амалга оширилади. Тергов версияларни мақсадга мувофиқ ва методика асосида текшириш учун тергов ишларини яхши режалаштириш зарур. У мураккаб гуруҳли ишларни тергов қилишда жуда муҳим ҳисобланади, бунда турли шаҳар ва туманларда тергов ҳаракатлари ўтказилади. Гуруҳлар томонидан содир этилган кўп эпизодли жиноят ишларини тергов қилишда янгидан-янги ҳолатлар очилади. Шунга мувофиқ янги версиялар вужудга келади, натижада тергов режаси ўзгаради, янги ҳаракатлар билан тўлдирилади. Ниқобланган гуруҳли гиёҳвандфурушлар томонидан содир этилган жиноятни тергов қилишда милициянинг тезкор ҳодимлари билан ҳамкорликда иш юритиш лозим. Шунинг учун алоҳида қидирув ва тергов ҳаракатларини амалга ошириш тўғрисидаги ишларда суруштирув органларига топшириқ берш ҳолатлари назарда тутилиши керак. Қоидага кўра бирор жойга боришни ҳам режалаштириш лозим, чунки кўрилаётган

жиноят ишлари бошқа шаҳар, туман ва мамлакатларда юрган жиноят гуруҳи аъзоларини талаб этади. Мазкур тоифага оид ишлар юзасидан тинтув ўтказишнинг ўзига хос томонлари қуйидаги вазиятларга кўра амалга оширилади. Гиёҳвандлик восита, психотроп модда ёки прокурсорни тегишли рухсатномасиз оз миқдорда бўлса ҳам сақлаш жиноят ҳисобланади. Бу ҳақда жиноятчи билгани учун уни сақлаш усулларини ўйлаб топади, билиш қийин жойларни танлайди. Жиноят иштирокчилари кўп ҳолларда қариндош ва яқин муносабатдаги шахслар бўлиб чиқади. Улар гиёҳвандлик воситаларни турли вақтларда турли хонадонларда сақлайдилар. Қишлоқ жойларда кўкнори ўсимликлари етиштирадиганлар томонидан тайёрланган маҳсулотларни яшириш имкониятлари катта бўлади. Жиноятчилар жавобгарликдан қочиш мақсадида қўлланиладиган усуллардан бири – уларнинг транспортда жўнатаётган буюмлари ичидан, ҳовлидаги қурилмалардан ва томорқа участкаларидан топилган гиёҳвандлик моддалари хақида ҳеч нарса билмасликлари ҳақида важ қилишдир. Бундай ҳолатни гумон қилинган шахс бўйнига қўйиш анча қийин кечади. Гиёҳвандлик моддаларни сақлаб қўядиган, элтиб берадиган, олиб-сотадиган, воситачилик қиладиганлар тўғрисидаги маълумотларни тезкор-қидирув йўли билса бўлади. Тинтув ўтказишга тайёргарлик кўришда гуруҳ иштирокчилари тўғрисида тегишли маълумотларга эга бўлиш керак, тинтув натижалари белгиланган версияни текшириш имкониятини беради. Янги версиялар пайдо бўлади, олдингисига тузатишлар киритилади. Гумон қилинганлар уйидан гиёҳвандлик восита ёки унинг излари топилган тақдирда хулоса қилиш мумкинки, мазкур шахс жиноятдан тушган даромаднинг жуда оз қисминигина олади. Тинтув вақтида турли ўрамдаги тарозилар, гиёҳванд воситалар излари, қолдиқлари топилган бўлса, бу шахс гиёҳвандлик воситалари тайёрловчи ёки воситачи бўлиши эҳтимол. Жиноятнинг ташкилотчиси қилинганда унинг

бошқалар билан алоқасини кўрсатадиган ҳужжатларга кўпроқ аҳамият бериш лозим. Тинтув ўтказишнинг асосий вазифаси гиёҳвандлик воситалари ва бошқа ашёвий далилларни топишдан иборат. Гиёҳвандлик воситаларини ўлчаш, қадоқлаш учун ишлатиладиган тарозилар; гиёҳванд восита олинадиган ўсимлик қолдиқлари; наша тайёрлашда фойдаланиладиган элак, халтачалар, пресслар шприц, махсус найчалар; жиноят йўли билан топилган пуллар ва қимматли буюмлар; қалбаки рецептлар ва ҳ.к. Жиноят иштирокчиларининг ёзишмаларини, почта воситасида ўтказилган пул ҳисоб- китобларини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун почта-телеграф муассасаларида корреспонденцияларни кузатиш зарурати пайдо бўлади. Тинтув вақтида топилган ҳужжатлар жиноятчиларнинг ниқобланган алоқаларини аниқлаш имкониятини беради. Бундай хужжатларга хат, телеграмма, пул переводлари, посилкаларга тегишли маълумотнома, ёдномалар, блакнотдаги турли ёзувлар, сақлаш камераси квитанцияси, халқаро сўзлашувлар тўғрисида квитанциялар, мехмонхона ҳисоб-китоб қоғозлари, самалёт, темир йўл, автобус, трамвай билетлари кабилар киради. Топилган ёзишмалар синчкловлик билан ўрганилиши лозим . Тажриба кўрсатадики, бундай ёзишмалар сирли маъноларга эга бўлади, уларда жиноятни ниқоблаш мақсадида шифрланган усулдан фойдаланадилар, жаргон сўзларни ишлатадилар. Гиёҳвандлик воситалари сақланадиган яширин жойни аниқлаш алоҳида маҳорат ва синчковлик талаб қилади. Уларни баъзан турли озиқ-овқат маҳсулотлари солинган идишларда сақлайдилар, устига ёғ, сметана, мой қуядилар, крупа, ун кабилар соладилар. Деворларда, дераза тагида, мебелларда, болалар қўғирчрқларида яширадилар, шунингдек хўжалик қурилишлари, томорқа участкалари, ҳавлиларда, учоқ атрофида, молхоналарда яширин жой тайёрлайдилар. Тинтувда ўргатилган итлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Тинтув натижалари баённомада ўз ифодасини топиши керак.

Яширган жой топилганда уни тасвирлаб кўрсатиш ва суратини олиш лозим. Турли жойдан топилган гиёҳвандлик воситалари алоҳида-алоҳида жойлаштирилиши ва экспертизага топширилиши лозим. Экспертиза уларнинг таркиби, тозалик ва намлик даражасини аниқ белгилаб беради. Ҳодиса рўй берган жойни кўздан кечириш , одатда , гиёҳванд восита ларини дорихона, даволаш муассасалари, фармацевтика корхоналарида ўғирлик содир этилганда ва бундай объектларда босқинчилик юз берганда амалга оширилади. Гиёҳванд воситалар сақланган жойни синчиклаб кўздан кечириш, жиноятчининг қўл, оёқ изларини аниқлаш га эътиборни қаратиш лозим. Гиёҳванд воситалар жойланган идиш ва у сақланадиган жойни очишда ишлатилган қуролларни ҳам текшириш талаб этилади. Ходиса рўй берган жойдаги изларни фото суратга олиниши ва баённомада аниқ-равшан кўрсатилиши лозим. Кукнори етиштирадиган жой аниқланганда уларда қанча маҳсулот етиштирилиши, улардан қанча ҳосил олиниши мумкинлиги, майдоннинг схемаси, ҳажми ва экинликларнинг барчаси йўқотилганлиги, бир неча тун намуна олингани баённомада кўрсатилиши лозим. Кўкнори қайси экинлар орасида экилганлиги, текшириш вақтида экинлар қандай ҳолатда бўлганлиги, пишган, пишмаган, йиғиштириб олинган, бир қисми йиғиштириб олинган, одам изи, ҳайвон ва транспорт воситаси излари ҳисобга олинади. Бундай тадбиркорларда агроном мутахассисларни жалб этиш лозим. Гиёҳванд воситалар тайёрланадиган, қайта ишланадиган ёҳуд истеъмол қилинадиган хонани кўздан кечиришда турли мосламаларга, хом ашёларга ҳамда идишдаги изларга эътибор бериш зарур. Шиша ва металл идишларда аниқланган гиёҳванд восита ва қўл излари энг асосли далилий ашё ҳисобланади. Гумон қилинганларни жиноят устида қўлга олишда гувоҳ бўлганлар асосан ушбу вазият билан боғлиқ шахс ҳисобланадилар. Бу гувоҳларни сўроқ

қилиш зарур, чунки қўлга олинган жиноятчи уни фош қиладиган предметлар меники эмас, деб тониши ҳеч гап эмас. Агар жиноятчи гиёҳванд воситаларни олиб кетаётганда қўлга олинса, автобус ва тролейбус ёки бошқа транспорт воситаларига қаерда ўтиргани, қандай одамлар уни кузатгани, унинг қўлида нима бор эканлигини аниқлаш зарур. Бу саволларга йўлда ҳамроҳ бўлганлар, автотранспорт хайдовчилари, автобус кондукторлари ва кассирлари жавоб беришлари мумкин. Юк сақланадиган жой ходими сўроқ қилинганда сақлашга қўйилган юкнинг хидига урғу берилади. Аммо жиноятчилар бу ҳолатни олдиндан билиб, ҳидини ниқоблаши мумкин (қалампир, атир кабилардан фойдаланадилар). Олиб-сотарлар кўп ҳолларда транспортнинг такси туридан фойдаланадилар. Такси ҳайдовчилар мижозини қайси манзилга етказиб қўйгани ва кимлар билан учрашгани тўғрисида маълумот бериши мумкин. Қариндош-уруғлари, таниш-билишлари, қўни-қўшниларидан айбланувчининг ҳаёт тарзи, ҳамтавоқлари, учрашувлари ва сафарлари тўғрисида сўраш керак. Гувоҳларни сўроқ қилиш жиноятчи қўлга олингандан кейин дарҳол ўтказилиши мақсадга мувофиқ. Акс ҳолда улар ўзаро тил бириктириб ёлғон кўрсатув беришга келишиб олишлари мумкин. Гиёҳвандлар орасидан гувоҳ қидириш лозим, улар мазкур иш юзасидан кўрсатув беришлари мумкин. Ўзининг ёмон ҳолатга тушиб қолганлигини англаб етган ва даволанишга интилаётган шахслар одатда гиёҳванд воситаларни тарқатаётганларни айблайдилар ва тўғри кўрсатув беришга мойил бўладилар. Ҳали гиёҳванд даражасига етиб улгирмаган ва уни қабул қилавериш нималарга олиб боришини яхши тушуниб етмаган шахсларга бу қилмиш яхшиликка олиб бормаслигини, агар бу заҳри-қотилни истеъмол қилишни тўхтатмаса, нималарга дучор бўлишини тушунтириш фойдадан холи эмас. Бу суҳбатга шифокор ва руҳшуносларни ҳам жалб этиш керак.

Сурункали гиёҳванд шахслар даволанишни хаёлига ҳам келтирмайди, ўз хатти-ҳаракатларини танқидий кўз билан кўрмайди, улар таназзулга юз тутган шахслардир. Бундай шахслардан ҳақиқий маълумотларни олиш анча қийин кечади. Гиёҳванд гувоҳ абстиненцияга тушган вақтда олинган маълумотларга баҳо беришда эҳтиёт бўлиш керак. Гиёҳванд айбланувчи манфаатини ёқлаб, шантаж қилишгача бориши, хатто жиноятга қўл уриши, ўзлари берган кўрсатувлардан тонишлари ҳам мумкин. Шунинг учун ҳам уларнинг кўрсатувларини қайта-қайта текшириб кўриш, бошқа манбалар билан солиштириш мақсадга мувофиқ. Гиёҳванд воситаларни сақловчиларга бу хилдаги хатти-ҳаракатнинг ёмон оқибатларга олиб келишини тушунтирганда гуруҳ ташкилотчисини қўлга олиш муҳимлигини уқтириш самарали натижалар беради. Агар гумон қилинган унга сақлаш учун берилган нарса нима эканлигини билмаган эдим, деб кўрсатув берса, унинг бу кўрсатувларини йиғилган маълумотлар билан солиштириб кўриш зарур. Жиноятнинг ташкилотчилари ва асосий иштирокчиларини сўроқ қилишда тинтув вақтида топилган далиллар, гувоҳлар кўрсатувлари, эксперт хулосаларидан моҳирона фойдаланилмаса, сўроқ яхши натижа бермайди. Топилган нарса гиёҳвандлик хусусиятга эга эканлиги фақат экспертиза воситасида аниқланади. Мазкур тоифадаги ишлар бўйича комплекс суд- тиббиёт ва суд-психологик экспертиза ўтказиш ва экспертлар ҳал қилиши учун кўпинча қуйидаги саволларни қўйиш керак: текширилаётган шахс яқинда гиёҳванд восита қабул қилганми; унда сурункали норкоманлик белгиси мавжудми; у наркотик моддаларга қарши ўтказиладиган мажбурий даволатишга мажбурми; у жиноят содир этилган вақтда гиёҳвандлик таъсирида бўлганми ва бошқалар.

Похожие

Гиёҳванд воситалари билан боғлиқ жиноятларнинг тергови

Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда

Компьютердан фойдаланиш билан боғлиқ жиноятларни тергов қилиш

Озодликдан маҳрум этиш билан боғлиқ бўлмаган жазолар

Хориж фукаролари томонидан ва уларга карши содир этилган жиноятлар тергови