Давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти - Юриспруденция - Рефераты

Давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

110 KB

Давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти Режа: 1. Давлат ва ҳуқуқ тушунчалари. 2. Давлатнинг белгилари ва функциялари 3. Давлат шакллари 4. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Ўзбекистонда фуқаролик ҳокимиятининг ҳуқуқ асосларининг вужудга келиши. 5. Давлат ҳокимиятининг тақсимланиши.

Инсоният тарихида ибтидоий жамоа тузумининг емирилиши , ишлаб чиқариш қуроллари ва воситаларига хусусий мулкчиликнинг пайдо бўлиши , жамиятнинг қарама - қарши синфларга бўлиниб кетиши ҳуқуқнинг пайдо бўлишига олиб келади . Ибтидоий жамоа тузумида ҳуқуққа зарурат бўлмади. Хусусий мулкнинг пайдо бўлиши ва жамиятнинг синфларга бўлиниши билан урф-одатлар ўз ижтимоий характерини йўқотади, бинобарин уларни ихтиёрий ижро этиш асослари бузилади. Уруғларнинг бойлардан иборат юқори табақаси ҳокимиятни ўз қўлида сақлаб олиб,жамиятни ўзининг тор рухий манфаатларини ифодаловчи янги хулқ-атвор қоидаларини зўрлик билан киритишига, уларни эски урф-одатлар билан алмаштиришга ёки уларнинг мазмунини ўзгартириб ўз мақсадларига мослаштиришга интилди. Қулларнинг пайдо бўлиши уларнинг ҳуқуқсизлигини мустаҳкамловчи нормаларнинг зарурлигини келтириб чиқаради. -Ҳуқуқ атамаси бир томондан ижтимоий мазмунга (ахлоқий ҳуқуқ, маълум бир ижтимоий ташкилот аъзосининг ҳуқуқи, миллатларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқи) иккинчи томондан юридик мазмунга (позитив ҳуқуқ яъни қонун нуқтаи-назаридан ҳулқ-атвор эркинлиги сифатидадаги ҳуқуқ) эгадир. -Ҳуқуқ айни бир вақтда умумижтимоий тартибга солиш воситаси, ижтимоий ҳаётга уюшқоқлик, тартиб интизомни таъминлашнинг таъсирчан омили сифатида ҳам иш кўради. Ҳуқуқ моҳиятининг бу жиҳати айниқса жамият ривожланишининг муросасизликдан тотувликка, бостиришдан фикрлар хилма- хиллигига, зўровонликдан келишишга ўтилаётган ҳозирги босқичда намоён бўла бошлайди. Ҳуқуқ ҳам давлат сингари тобора кўпроқ умумий масалаларни ҳал этиш механизмига айлана бошлади. Маданиятга эришган жамиятда ҳуқуқ бугунги кунда уч асосий вазифани бажаради: 1) Ташкилий (давлат тузилмасини аниқлаш, унинг органлари ваколатини белгилаш)

2) Низо ва ихтилофларни муҳофаза қилувчи (жамиятдаги низоларни кўриб чиқиш қоидалари ва уларни ҳал этиш тартибини белгилаш, жамиятни ҳуқуққа хилоф ҳаракатлардан ҳимоя қилиш) 3) Мафкуравий (одамларнинг онги ва хулқ - атворига таъсир кўрсатиш) - Ҳуқуқий норма маълум бир шароитларда ўзини қандай тутиши ҳақидаги ахборотдан иборат бўлган идоравий тартибга солувчи кўрсатмадир. - Ҳуқуқ нормалари таъқиқловчи, мажбур қилувчи ва ваколат берувчи нормаларга бўлинади. - Барча чиқарилаётган қонунлар Конституцияга асосланган ҳолда чиқарилади. - Ҳуқуқнинг 4та шакли мавжуддир. А) одат шакли Б) намуна суд шакли, В) норматив акт шакли, Г) ҳалқаро шартнома шакли. Ҳуқуқий давлат ғояларининг илдизи жуда чуқур. Унинг бошида халқ ҳокимияти ташкил этилишининг назарий асосларини кўрган Солон, Аристотель, Цицеронлар турган эди. Бироқ ҳуқуқий давлат тўғрисидаги кенгроқ таълимот феодал тузум заминида, оёққа тураётган буржуазиянинг феодал ўзбошимчалик, мутлоқ зўравонликка асосланган истибдодига қарши кураш шароитларида шаклланди. - Ҳуқуқий давлат назариясининг фалсафий асосини И. Кант берди. У “давлат – бу ҳуқуқий қонунларга бўйсундирилган жуда кўп одамларнинг бирлашувидир”, - деб таъкидлади. (И. Кант. Асарлар. 4жилд, 233бет.) - Давлат ва ҳуқуқ назарияси тушунчаси давлат ва ҳуқуқ назарияси тўғрисидаги умумлаштирилган назарий -–услубий билимлар тизимини ифодалайди. У инсоният жамияти турмушнинг мураккаб жиҳатларидан бирини ўрганади ҳамда давлат ва ҳуқуқ нима, унинг

табиати нималардан иборатлигини тушунтирибгина қолмасдан, давлат ва ҳуқуқнинг иқтисодиёт, сиёсий, маданият, ахлоқ ва бошқалар билан алоқасини ҳам кўрсатиб беради. Давлат ва ҳуқуқ назарияси ҳар хил давлат ва ҳуқуқий тизимларнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши қонуниятларини очиб беради. - Давлат ва ҳуқуқ муаммоси инсониятни минг йиллардан бери, давлатчилик пайдо бўлган пайтдан бошлаб ўйлатиб келади. Бу қадимги мисрликлар, ҳиндлар, хитойликлар, вавилонлар, форсар, яхудийлар, греклар, римликлар ва бошқа халқларнинг мифологик манбаларида ўз аксини топган. - Ҳуқуқ ва адолатли ижтимоий тузум ғояси қадимги юнон давлатчилигининг илк даврида яшаган Гомер достонларидаёқ ўз аксини топди. Бу ғоя Гесиод достонларида янада каттароқ аҳамият касб этади. Антик даврининггина эмас, балки сиёсий ва ҳуқуқий таълимот тарихининг буюк мутафаккирларидан бири Платон давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги назарий тафаккурнинг ривожланишига муҳим ҳисса қўшди. У ўзининг “Давлат”, “Қонунлар” деб номланган диалогларда идеал ҳуқуқий давлатнинг ўзи англаган тушунчасини берди. Платоннинг давлат ва ҳуқуқ тўғрисидаги назарияси Аристотель таълимотида янада ривожлантирилди. Бу даврга келиб, Ўрта Осиё халқлари сиёсий – ҳуқуқий тафаккур тарақиётида катт ютуқларга эришдилар. V - VI асрларда Ўрта Осиё худудида кўтарилган халқ қўзғолониниг йўлбошчиси, Маздак таълимоти бу жиҳатдан қизиқиш уйғотади. Унинг одамлар тенглиги тўғрисидаги таълимоти кенг ёйилди. Ҳошим ибн Ҳаким (Муққанна) унинг ғояларининг издоши эди. IX – X асрларда яшаган Абу Носир ал Форобий оқилона давлат тузуми тўғрисидаги тасаввурларга айниқса салмоқли ҳисса қўшди. Уни Гегель Шарқнинг Афлотуни деб атаган эди. Форобий ўрта асрларда Шарқ мутафаккирларидан биринчи бўлиб жамият ва давлат муаммолари ҳақида фикр юритди. Унинг “Фозил одамлар шаҳри”, “Қонунлар ҳақида китоб”,

“Бахт – саодатга эришиш йўллари ҳақида рисола” асарларида ижтимоий турмуш тўғрисидаги фан, унинг васифаси, жамоат бирлашмаларининг келиб чиқиши ҳақида фикр юритилди. - Форобий давлатнинг пайдо бўлиши ва унинг фаолиятини одамларнинг бирлашишига бўлган табий интилиши натижаси, деб қаради. У ҳар бир кишининг пировард мақсади бахт – саодатига эришишдадир,деб билди. Лекин инсон ёлғиз ўзи бахт – саодатга эриша олмайди. Буннг учун кўплаб кишиларнинг биргаликдаги саъй – ҳаракати, зарур шарт – шароит яратадиган, одамлар фаолиятини йўналтирадиган муайян ижтимоий тишкилот зарур. Давлат мана шундай ижтимоий тишкилот ҳисобланади. - Форобийнинг фикрича, давлат икки хил бўлади. - Биринчиси – фазилатсиз, хаёлий, ёлғон бахт – саодатга элтади. У ўз давридаги барча давлатларни мана шу турга киритган эди. - Иккинчиси хили “Фозил”, “идеал” давлат бўлиб, бундай давлат ҳақиқий бахт – саодатни таъминлаши мумкин. Олим бундай давлатнинг моделини “Фозил одамлар шахри” асарида кўрсатиб беради. - Идеал давлат, Форобийнинг фикрича, унда яшовчиларга бир – бирини тушунишга; инсонпарварликка, инсонга муҳаббатга, унда юксак ахлоқий қадриятларни кўришга, унинг ҳаётини яхшилаш учун интилишга асосланади. - Буюк ўзбек шоири ва мутафаккири Алишер Навоий Ўрта Осиёдаги ижтимоий – сиёсий ғоялар ривожланиши тарихда муҳим ўрин тутади. А. Навоийнинг давлат тўғрисидаги қарашларнинг асосий қоидалари унинг “Садди Искандарий”, “Вақфия”, “Ажам подшолари тарихи” асарларида баён қилинган. У мамлакатдаги тарқоқликни, ўзаро урушларни кескин қоралади, донишманд ва адолатли, маърифатли ҳукмдор бошчилик қилган бирлашган

давлат тузишга чақирди. Адолат, Навоийнинг фикрича, ҳукмдорнинг фазилатларини белгиловчи олий меъзондир. “Ўзи кофир бўлса ҳам адолатли шоҳ, - деб ёзади” у “Ҳамса” асарида, - мамлакатни гуллаб – яшнатади, золим шоҳ эса, гарчи мусулмон бўлса ҳам, мамлакатни хароб қилади. - Навоий ҳатто подшоҳнинг сайлаб қўйилиши, унинг ҳукмронлик вазифаларининг чеклаб қўйилиши ғоясини ҳам илгари суради. Навоийнинг фикрича, подшоҳ бирорта ҳам муҳим давлат масаласини донишманд, ақлли маслаҳатчиларнинг рухсати ва розилигисиз ҳал этмаслиги керак. - Навоийнинг замондоши, форс – тожик адабиётининг классиги А. Жомийнинг идеал давлат тўғрисидаги тасаввурлари бирмунча бошқачароқ эди. У ўзининг “Искандарнинг донишмандлиги” китобида “на шоҳ, на ҳоким бўлмаган” бахтли шаҳар қиёфасини яратади. Ўрта асрлардаги илоҳиётчи Абдул Ҳасан ал Мавридий ҳам адолатли давлат тузимининг тарафдори эди. У давлатни даҳрийлик асосига қуриш мумкин, лекин адолатсизлик асосига қурилган давлат қулашга маҳкумдир, деб ҳисоблар эди. - Давлат бирданига юзага келмади, балки аста – секин вужудга келаётган синфлар ўртасидаги зиддиятлар кучайиши давомида пайдо бўлди.Давлат ҳали уруғчилик тизими ичидаёқ шаклланган бошқарув органларини қисман ўзгартириб, қисман янги органларни жорий этган ҳолда уларни сиқиб чиқариб юзага келди ва ниҳоят, уларни ҳақиқий давлат хокимияти билан алмаштирди. Давлатнинг пайдо бўлиши турли халқларда турлича юз берди. - Давлатнинг белгилари 1. Аҳолининг худудий белги бўйича бўлиниши. Ишлаб чиқаришнинг ривожланиши ва меҳнатнинг тақсимланиши баробарида ҳар хил уруғларнинг аъзолари авлоддан – авлодга ўтган сари тобора бир –

бирларига қўшилиб борадилар ҳамда уруғ муносабатлари орқа ўринга сурилади. 2. Оммавий ҳокимиятнинг пайдо бўлиши. Давлат фақат бошқарув билан машғул бўлган алоҳида кишилар гуруҳи пайдо бўлганда юзага келади. Ибтидоий жамоа тузуми шароитида полициячилар, тўралар, қироллар, ҳокимлар бўлмаган эди. Бу синфда ҳар бир уруғ ёки қабила аҳолининг ўз ҳолича ҳаракат қилувчи қуролли ташкилоти сифатида бошқарувни биргаликда амалга оширар эди. Синфлар пайдо бўлиши билан кишиларнинг бундай ташкилоти фаолият кўрсатиш учун имкон қолмади. Қулларни итоатда сақлаш учун кишиларни қуролланган махсус отрядига эҳтиёж пайдо бўлди Полиция, суд,қамоқхона ва оммавий ҳокимият намоён бўлишининг, қулдорларнинг қуллар устидан зўравонлигининг бошқа шакллари пайдо бўлди. Оммавий ҳокимиятга эга бўлган тўра жамиятдан юқори турган кучга айланди. 3. Солиқларнинг мавжудлиги солиқ деганда давлатнинг аҳолидан давлат аппаратини сақлаш учун зарур бўлган моддий маблағларни ундириб олиш тушунилади. 4. Ҳуқуқнинг мавжудлиги. Бу ижтиоий тузимнинг моҳиятидан келиб чиқадиган ва давлат томонидан мустаҳкамланган, ижро этилиши умумий мажбурий бўлган нормалар, хулқ - атвор қоидаларидир. 5. Ва, ниҳоят, гарчи бу барча томонидан тан олинмаса – да, давлатнинг муҳим белгиларидан бири сифатида сиёсий ҳокимият давлат ҳокимиятини айтиб ўтиш керак. Сиёсий ҳокимият – бу ижтимоий ҳокимиятнинг бир туридир. - Давлатнинг шакллари. Давлатнинг шакллари деганда ҳокимиятнинг ташкил этилиши, унинг ички тузилмаси ва ҳокимиятни амалга оширишнинг асосий усуллари тушунилади.

Давлат бошқарувининг икки асосий шакли: монархия ва республика шакллари маълум. А) Монархия – олий давлат ҳокимиятини монархияифодалайдиган бошқарув шакли бўлиб, у одатда тахтга меросхўрлик бўйича эгалик қилади, баъзан эса умрбод сайланади. - Чекланмаган ( мутлоқ) монархия ( бунда монарх ягона ҳокимият органи ҳисобланади) - Чекланган монархия ( бунда монарх билан биргаликда олий ҳокимиятнинг бошқа органи ҳам бўлади) - Монархия қулдорлик жамиятидаёқ шаклланади, феодализмда бошқарувнинг асосий шаклига айланади, бизнинг кунларимизда баъзи давлатларда учраб туради. Б) Республика – бошқарувининг шундай шаклидирки, бунда давлатдаги олий ҳокимият муайян муддатга сайланадиган органлар орқали ифодаланади. Аҳолининг қайси табақалари давлат ҳокимият органларини сайлашда расмий ҳуқуққа эга бўлишларига боғлиқ равишда республика аристократик ва демократик республикага бўлинади. Шунингдек парламентлик республика ва прездентлик республикалари ҳам мавжуд. Парламент республикаларида сиёсий ҳаётдаги ҳал қилувчи роль парламент томонидан шакллантириладган ҳукуматга, президентлик республикаларда эса президентга тегишли бўлади. -Давлатлар давлат қурилиши шаклига кўра оддий ва мураккаб бўлади. - Оддий ёки унитар давлат- Бу шундай давлатки, унда бутун мамлакат учун давлат суверинитетни амалга оширувчи ягона давлат ҳокимияти мавжуд бўлади. Унитар давлат вилоятлар, округлар, қўрғон, шаҳарлар, департаментлардан иборат бўлади. Булар маъмурий – ҳудудий бирликлар деб аталади, уларни эса ҳукумат раҳбарлари томонидан тайинланадиган, фақат марказга бўйсунадиган шахслар бошқаради.

- Мураккаб давлат – бу у ёки бу даражада мустақилликдан фойдаланувчи алоҳида давлат тузилмаларидан иборат бўлган давлатдир. Империя, федерация мана шундай мураккаб давлатлар сирасига киради. - Империя – зўрлик билан ташкил этиладиган мураккаб давлат бўлиб, таркибий қисмларнинг олий ҳокимиятга боғлиқлик даражаси жуда турли – тумандир. - Федерация – бир қанча давлатлар ёки давлат тузилмалари ихтиёрийлик асосида бирлашган давлатдир. Бу давлатлар муайян мустақилликка – суверенитетга эга бўладилар, бу давлатнинг ёки давлат тузилмасининг Конституциясида қайд қилинади. - Федерация унитар давлатдан фарқ қилган ҳолда ҳокимият олий органнинг икки босқичга: федератив ёки иттифоқ олий ҳокимият органига ҳамда федерация аъзолари ҳокимият органига эга бўлади. Давлатлар иттифоқининг конфедерация ва ҳамдўстлик деб аталувчи тури ҳам мавжуд. Конфедерацияга кирувчи. - Давлатлар иттфоқининг конфедерация ва ҳамдўстлик деб аталувчи тури ҳам мавжуд. Конфедерацияга кирувчи давлатлар тўлиқ сувернитетдан фойдаланадилар. - “Давлатлар ҳамдўстлиги” деган тушунча ҳам мавжуд. Бу сиёсий – иқтисодий манфатларнинг ёки коллектив келишиши ва ҳаракат қилишнинг ягона йўлини ишлаб чиқиш асосида ҳал этиладиган бошқа манфатларнинг умумийлиги туфайли бир – бири билан боғланган мустақил, суверен давлатларнинг ихтиёрий бирлашишидир. - Давлатнинг функциялари. Давлатнинг моҳияти унинг функцияларида намоён бўлади.

Функциялар деганда жамиятни бошқаришнинг предменти – сиёсий фаолияти ва ижтимоий жараёнларнинг ривожланишига таъсир кўрсатиш механизими тушунилади. Давлат функцияларининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, улар давлатнинг моҳиятидан, ижтимоий вазифасидан келиб чиқади. Давлат функциялари қуйидагилардан иборат? 1- Ағдарилган синфларнинг қаршилигини енгиш. Бу функция эксплуататорлар синфи тугатилгандан кейин ўз умрини яшаб бўладиган вақтинчалик функция деб қаралади. 2- Давлатнинг ижтимоий ишлаб чиқаришнинг ташкил этиш ва иқтисодиётга раҳбарлик қилишга доир фаолиятини қамраб олувчи хўжалик – ташкилотчилик функцияси. 3- Халқ таълими, фан, маданияти, маърифий ишлар ва оммавий спорт ишларига, иоммавий ахборот воситаларига раҳбарлик қилишда намоён бўлувчи маданий – тарбиявий функция: 4- Иш вақтини нормаллашда, ишлаб бериш нормаларини белгилашда, иш ҳақи миқдорларини тартибга солинди, озиқ - овқат маҳсулотлари нархларини белгилашда ифодаланадиган меҳнат меъёрлари ва истеъмол меъёрларини тартибга солиш функцияси: 5- Давлатнинг соғлиқни сақлаш, маиший хизмат кўрсатиш уй 6- жой коммунал хизматлар, транспорт, алоқа , ижтимоий таъминот соҳасидаги фаолиятини қамраб олувчи ижтимоий хизматлар кўрсатиш функцияси: 6- Ҳуқуқ - тартиботини муҳофаза қилиш, ҳуқуқий нормаларнинг бажаралишини таъминлаш функцияси; - Шу муносабат билан давлатимизнинг ички функцияларини унинг ривожланишининг ҳозирги босқичида қуйидаги тартибда шакллантириш тўғри бўлур эди: - Янги жамиятнинг иқтисодий асосини қуриш: - Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини, ижтимоий адолатни таъминлаш:

- Янги ижтимоий турмушнинг маънавий соҳаси ривожланишига кўмаклашиш: - Атроф – муҳитни мухофаза қилиш: - Ҳуқуқий тартиботни мустаҳкамлаш , ҳуқуқий нормаларнинг бажарилишини таъминлаш. - Бизга нега янги Конституция зарур бўлиб қолди? - Янги Конституция қабул қилиш заруратини қуйидаги сабаблардан келиб чиққан эди: 1 Конституция миллий давлатни барпо этиш ва ташкил этишнинг юридик асоси бўлиши керак, мустақил давлатга эса ўз Конституцияси зарур эди: 2 Конституция халқининг инсон ҳуқуқлари ва демократик муносабатларини қонун йўли билан мустаҳкамлаб қўйиши керак эди: 3 Конституция инсон ва фуқароларнинг жамият ва давлатдаги асосий ҳуқуқлари ва бурчларини қонун йўли билан мустаҳкамлаб қўйиши керак эди: 4 Конституция мамлакатдаги янги бозор муносабатларини қонун йўли билан мустаҳкамлаб қўйиши лозим эди: 5 Конституция шахс ва давлатнинг ўзаро муносабатларининг табиатини белгилаб бериш зарур эди. XII чақириқ Ўзбекистон Олий кенгашининг 1990 йил мартда бўлиб ўтган биринчи сессияси янги Конституцияни тайёрлаш масаласини қўйди. Олий Кенгашнинг 1990 йил июда бўлиб ўтган иккинчи сесссиясида республика Презденти И. А. Каримиов раислигида Конституцион коммисияси тузилди. Комиссия томонидан кўп сонли таклифлар инобатга олинган холда тайёрланган Конституция лойиҳаси Олий Кенгаш муҳокамасига қўйди, Олий Кенгаш эса XI сессиясида уни маъқуллаб, Ўзбекистон Республикасининг ҳозир амал қилаётган Конституциясини қабул қилди. - Мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Конституцияси шу тарзда амалга киритилган, у қабул қилинган кун – 8 декабрь эса махсус

қонун билан Ўзбекистон Республикаси Конституцияси куни, умумхалқ байрами деб эълон қилинган эди. - Конституция – давлатнинг асосий қонун бўлиб, конституциявий тузум, давлат қурилиши асосларини фуқуролар ҳуқуқ ва эркинликларини белгилаб беради, қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти органларини тузишни тартибга солиб туради, сайлов тизимини жорий этади, давлат рамзларини белгилайди ва Конституцияга ўзгартириш киритиш тартибини мустаҳкамлаб қўяди. - 1992 йилга Конституция хусусий мулк ва бозор иқтисодиётига асосланган янги ижтимоий – сиёсий тизим негизини яратиб беради. Конституцияда мафкуравий хилма – хиллик, кўппартиявийлик мустаҳкамлаб қўйилган. - 1992 йилги Конституция давлатни эмас, балки инсонни биринчи ўринга қўяди. Инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр - қиммати ва бошқа даҳлсиз ҳуқуқлари олий қадриятлар деб эълон қилинди. - Конституция шунингдек фуқаро ва давлатни ўзаро ҳуқуқлар ва бурчлар билан боғловчи принципни ҳам мустаҳкамлаб қўйди. - Конституция ҳақида И. А. Каримов шундай ёзади: “Олдимизда эркин фуқаро, шахснинг маънавиятини шакллантириш, бошқача айтганда, ўз ҳуқуқларини биладиган, ўз кучига ва лаёқатига таянадиган, теварагида кечаётган воқеаларга мустақил муносабатга эга бўлган ва шунинг баробарида шахсий манфатларини мамлакат ва халқ манфаатлари билан уйғунлаштира оладиган инсонларни тарбиялаш вазифаси турибди”. - Муқаддима – Конституцияга кириш қисмидир. Муқаддимада Ўзбекистон тараққиёт йўлининг мақсадлари, вазифалари ва принциплари қисқа санаб ўтилади. - Инсон ҳуқуқларига риоя қилиш;

- Суверенитет – давлатчилик негизидир; - Мамлакатни ўзбек давлатчилигининг тарихий тажрибасига таяниб ривожлантириш: - Демократия ва ижтимоий адолат идеалларини тан олиш; - Ҳалқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларини тан олиш; - Инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат барпо этиш; - Фуқаролар тинчлиги ва миллий тотувлигини таъминлаш; - Муқадима – Конституцияда қабул қилинаётган мақсадлар ва принципларни халқ номидан тантанали эълон қилишидир. - Конституция сўзи лотинча “ Constitutio ” сўзининг таржимаси “Низом, қоидалар” деган маъноларни англатади. Конституция муқаддима ва олти бўлимдан иборат. Муқаддимада Республика Конституцияси қайси асосларда бунёд этилгани кўрсатилган. Биринчи бўлим – Асосий қоидалар тўрт бобдан иборат, Уларда давлатчиликнинг асосий тамойиллари, давлат суверенитети, халқ хокимиятчилиги, қонун устиворлиги, ташқи сиёсатнинг асосий принциплари кўрсатилган. Иккинчи бўлим – инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда мажбуриятларини мустаҳкамлайди. Учинчи бўлим – жамият ва шахснинг ўзаро муносабатларига бағишланган. Тўртинчи бўлим – Республиканинг маъмурий худудий ва давлат қурилиши масалаларига аниқлик киритилган. Бешинчи бўлим – Республика давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши, сайлов тизими, прократура фаолиятини, молия – кредит тизимини, мудофаа ва хавфсизликни ташкил этишни мустаҳкамлайди. Олтинчи бўлим – Конституцияга ўзгартириш киритиш тартиби белгилаб берилган. Шундай қилиб Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси юридик ҳуқуқларнинг умумий тизимида асосий ролни эгаллайди, давлатнинг

Ызбекистон Республикаси Конституциясининг тузилиши. Мукаддима1- булим асосий принциплар (4 боб- 1- IV -боблар, 17 модда- 1-17 моддалар) 2-булим. Инсон ва фукароларнинг асосий хукуклари, эркинликлари ва бурчлари (7 боб- V - XI - боблар, 35 модда-18-52 моддалар) 4- Булим. Маъмурий – худудий ва давлат тузилиши. (2 боб- XVI – XVII боблар, 8 модда – 68 – 75 моддалар)3- Булим. Жамият ва шахс. (4 боб – XII - XV боблар, 15 –модда – 53 – 67 моддалар) Ызбекистон Республикаси Конституциясининг тузилиши. Му=аддима 5- Булим.Давлат хокимиятининг ташкил этилши. (9боб- XVIII – XXVI боблар, 51 модда – 68 – 75 моддалар) 6- Булим. Конституцияга узгартириш киритиш тартиби. (2 модда – 127 – 128 – моддалар)барча қонунлари ва бошқа ҳуқуқий норматив ҳужжатлари учун асос бўлиб хизмат қилади. Конституцияга мувофиқ Ўзбекистон Республикасида Олий Мажлис, Президент Вазирлар маҳкамаси, суд ҳокимияти органлари, давлат ҳокимиятини амалга оширадилар. Олий Мажлис айни пайтда ҳокимиятнинг

қонун чиқарувчи ва вакиллик органи хисобланади, таркибидаги депутатлар халқ манфаатларини ифодалайди. “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси олий давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади”. (Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 76 модда). Ўзбекистон Республика Олий Мажлиси 5 йил мудддатга сайланувчи 250 нафар депутатдан иборат. Қонунларни рўйобга чиқариш учун шарт- шароитларни таъминлаш ижро этувчи органларнинг асосий вазифасидир.Ҳокимиятларнинг бўлиниши принципига мувофиқ ижро этувчи ҳокимият, мамлакат хукумати вазирликлар давлат қўмиталари идоралардан таркиб топган Вазирлар Маҳкамасига юклатилган. Вазирлар Маҳкамаси таркиби Президент томонидан тузилади ва Олий Мажлис томонидан тасдиқланади. Ҳокимият тармоқларидан ҳар бири инсон ҳуқуқлари ҳимоя қилиш вазифасини амалга оширади. Башарти қонун чиқарувчи органлар қонунларни қабул қилса, суд органлари эса қонунлар асосида одил судловни амалга оширади. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш, жамиятда қонунийлик ва адолатли қарор топтириш, суд органларининг асосий мақсадидир. Ҳокимият бўлмаган жамиятни тасаввур қилиш қийин албатта. Жамият тараққиёти тарихидан олинган мисоларда ҳокимият бўлмаган жамият ички зиддиятлар ва ҳокимият учун кураш юки остида нест – нобуд бўлишини кўришимиз мумкин.Кўп асрлар давомида инсониятнинг тиллабош фарзандлари идеал давлат барпо этиш учун, “бахт – саодат формуласи”ни беҳудадан – беҳудага излашди. Мустақиллик эълон қилиши билан Ўзбекистонда ўз янгиланиш ва жамият тараққиёт йўлини тиклаб олиш имконияти вужудга келди. Мустақил Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг назарий асослари мамлакатимиз Президенти И. А. Каримов асарларида баён этилган. Ўзбекистоннинг ўз янгиланиш ва тараққиёт йўли тўрт принципга асосланди: - Умуминсоний қадриятларга содиқлик;

- Халқимизнинг маънавий меросини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; - Инсон ўз имкониятларини эркин намоён қилиши; - Ватанпарварлик. Демократик жамиятда қонун заминида иш кўрувчи ҳокимиятнинг обрўйи баланд бўлади ва кишилар бундай хокимиятга жазо таҳликасида эмас, балки унинг ҳатти – ҳаракатларини маъқулланганликлари туфайли бўйсунадилар. Ҳокимият – кишиларнинг юриш – туришларини, уларнинг хатти – харакатларига ва одатларига таъсир ўтказиш имкониятидир. Давлат хокимияти органлари жамиятда тартиботни таъминлайдилар ва кишиларни бирлаштирувчи ғоялар ишлаб чиқадилар. Давлат – мажбур қилиш кучига, яъни ҳокимиятга эга бўлиб, ўз фуқаролари, шунингдек ҳудудида истиқомат қилувчи барча инсонларнинг манфаатларини ҳимоя қиладиган, бошқа давлатлар билан иқтисодий, сиёсий ва маданий муносабатларда киришадиган мустақил сиёсий ташкилотдир. Ҳуқуқ - давлат томонидан белгиланадиган, муҳофаза қилинадиган, бажарилиши ҳамма учун мажбурий бўлган хулқ атвор нормалари йиғиндисидир. А Д А Б И Ё Т Л А Р

1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Тошкент, Ўзбекистон, 2000 й. 2. Каримов И.А. Ҳозирги босқичда демократик ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг муҳим вазифалари, Тошкент, Ўзбекистон, 1996 й. 3. Каримов И.А.Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, Тошкент, Ўзбекистн, 1993й. 4. Азизхўжаев А. А. Давлатчилик ва маънавият. Т. Шарқ, 1997 й. 5. Давлат ва ҳуқуқ асослари. Изохли луғат, Т. ўқитувчи,1996й. 6. Отамурадов С. ва бошқ. Полотология (ўқув қўлланма). Тошкент , Ўзбекистон, 1999 й. 7. Каримова О. К. ва бошқ. Давлат ва ҳуқуқ асослари (ўқув қўлланма), Тошкент 1996 й. 8. Бобоев Ҳалим. Норматов Карим. Миллий давлатчилик ҳақида. Т. Ёзувчи, 1996 й. 9. Аманов О. Давлат ва ҳуқуқ асослари курсида кўргазмали қуроллардан фойдаланиш ўқув қўлланмаси. Шарқ, Т. 1997й. 10. Ўзбекистон Республикасининг “Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш Миллий дастури”.Т. 1997й. 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Давлат ва ҳуқуқнинг моҳияти, белгилари, функциялари, шакллари ва турлари

Ҳуқуқнинг тушунчаси, моҳияти ва қиймати

Қадимги Турон ҳудудида давлат ва ҳуқуқнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши

Халқаро оммавий ҳуқуқнинг асосий тамойиллари

Конституция тушунчаси ва моҳияти