Сиртни текислик билан кесишиши - Геометрия - Рефераты

Сиртни текислик билан кесишиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2906.6689453125 KB

Сиртни текислик билан кесишиши Режа: 1. Сиртни текислик билан кесишиши 2. Конус кесимлари

Сиртни текислик билан кесишиши Сиртнинг текислик билан кесишганда унинг кесишиш чизиғи текис синиқ ёки эгри чизиқ бўлади. Агар кесилувчи сирт кўпёқли бўлса, унинг кесими синиқ чизиқ, агар эгри сирт бўлса, унинг кесими текис эгри чизиқ бўлади. Сиртни текислик билан кесилган кесим чизиғига оид нуқталарини топиш учун ёрдамчи кесувчи текисликлар ўтказиш усулидан фойдаланамиз. Бу усул умумий усул бўлиб хисобланади. Кесим проекциялари асосида унинг хақиқий катталигини аниқлашда проекцияларни қайта тузиш усулларидан бири қўлланилади. Сиртнинг текислик билан кесилган кесим чизиғини аниқлаш қуйидаги алгоритм бўйича амалга оширилади. (109-шакл). 109-шакл 1. Ёрдами кесувчи (  ,  , ...) текислик ўтказамиз. 2. Ёрдамчи (  ,  , ...) текислик берилаг сиртни (синиқ) эгри чизиқ бўйича кесиб ўтади, яoни: m =  Ф n =  ( f  h ) 3. Бу эгри чизиқ (синиқ) билан тўғри чизиқ кесишса, уларнинг кесишув нуқталари, кесим чизиғига тегишли умумий нуқталар бўлади, я o ни L 1 = m  n , бундан I = L 1 UL = UL 3 ..... UL n .

Кесим чизиғини ясашда, умумий усулдан шундай фойдаланиш керакки, ёрдамчи кесувчи текислик берилган сиртни айланалар ёки тўғри чизиқлар бўйича кесиб ўтсин. 110-шакл 109-шаклда  текислик конус сиртини учбурчак бўйича, Г текисликни эса тўғри чизиқ бўйича кесиб ўтган. Бу кесимларни ўзаро кесишув нуқталари L 3 ва L 4 ,  текислик эса сиртни m айлана бўйича, текисликни n тўғри чизиқ бўйича кесиб L 1 ва L 2 нуқталарни ъосил қилади. Бу нуқталар кесим чизиғига тегишли нуқтадир. 110-шаклда конусни текислик билан кесилган кесимини ясашни кўриб чиқамиз Тўғри доиравий конусни Г( h  f) умумий вазиятдаги текислик билан кесилган кесим эллипсдан иборат эканлиги шаклда кўрсатилган. Бу эллипсга оид энг юқори L 4 ва энг пастки L 3 нуқталарни топишдан бошланади. Бунинг учун конус ўқидан ўтган ва текисликни h 1 горизонтал чизиғига перпендикуляр горизонтал чизиғига перпендикуляр горизонтал проекцияловчи  текисликни ўтказамиз. Бу текислик конусни тенг ёнли учбурчак бўйича, Г текисликни ёки тўғри чизиқ бўйича кесиб ўтади. Кесим чизиқлари ўзаро L 3 ва L 4 нуқталарда кесиб ўтади. О (О1,О2) нуқта эллипс марказининг проекцияларидир, чунки L 3 ва L 4 кесмани тенг икки бўлакка бўлади. Эллипснинг фронтал проекциясида кўринар ва кўринмаган

қисмларини ажиратувчи L 2 5 ва L 2 6 нуқталарни топиш учун конус ўқидан фронтал  (  m ) текисликни ўтказамиз. Бу текислик конусни П2 га параллел бўлган тенг ёнли учбурчак бўйича, Г текисликни фронтал тўғри чизиқ буйича кесиб ўтади. Ушбу кесим чизиқлар ўзаро кесишиб L 5 (L 5 1 ,L 5 2 ) ва L 6 (L 6 1 ,L 6 2 ) нуқталарни аниқлайди. Эллипснинг қолган нуқталарини топишда L3 ва L4 нуқталар орасида ўтган  (  n 2 ) ва  (  n 2 ) горизонтал текисликлардан фойдаланамиз. Бу текисликлар конусни айланалар бўйича Г текисликни горизонтал бўйича кесиб ўтади. Мазкур кесим чизиқлар ўзаро кесишиб L 1 , L 2 , L 7 ва L а нуқталарни аниқлайди. L 7 ва L 8 кесма элипснинг кичик ўқи, катта ўқи, бизга маoлум бўлган L 3 ва L 4 кесмадир. Бу кесмалар эллипснинг қўшма диаметридир. Эллипснинг проекциялар бўйича ъақиқий унинг катталигини аниқлаш кўрсатилган. Бунинг учун текисликнинг горизонтали атрофида айлантириб П1 текисликка параллел вазиятга келтирамиз. Буни тўғри бурчакли учбурчакни ясаб, унинг гипотенузуасини айлантириш радиуси қилиб олинади. Параллел вазиятга келтирилган айлантири радиуси қилиб олинади. Параллел вазиятга келтирилган текисликда эллипснинг катта ўқи L 0 3 ва L 0 4 ъамда кичик ўқи L 0 7 ва L 0 8 бўйича эллипснинг ъақиқий катталигини ясаш мумкин. (қолган нуқталарни топиб ўтирмаймиз). 111-шакл

111-шаклда шар сиртини (Ф) проекциялочи (  П 2 ) текислик билан кесилишини кўриб чиқамиз. Шарни текислик билан кесилган кесим чизиғига (l) оид нуқталарни ясашда қуйидаги алгаритимни тузамиз: (7-8)=(  )  (  ) (9-10)=(  )  (  ) (3-4)=(  )  (  ) (5-6)=(  )  (  ) бундай кесим чизиғи (l) ни аниқлаймиз l=(7-8)  (9-10)  (5-6)  (3-4)  1  2.  текислик шар сиртини айлана бўйича кесиб ўтади ва унинг П 1 текисликдаги проекцияси эллипсдан иборат бўлади. Жумладан, кесманинг энг юқори (2 1 , 2 2 ) ва энг пастки (1 1 , 1 2 ) нуқталари, текисликнинг фронтал (  n 2 ) изини шарнинг фронтал очерки билан кесишишдан аниқланади. 3 ва 4 нуқталар эллипснинг горизонтал проекциясида кўринар ва кўринмас қисмларга ажралиб улар шар марказидан ўтган ва П 1 текисликка параллел кесувчи Л(Л n 2 ) ёрдамча текислик орқали аниқланади. 3 2 ва 4 2 нуқталар бўйича, уларнинг горизонтал проекцияси 3 1 ва 4 1 нуқталар Л текислик кесган кесимнинг горизонтал проекциясидан аниқланади.  ,  1 ва  кесувчи текисликлар ёрдамида кесим чизиғига тегишли бўлган барча нуқталарни аниқлаймиз.  текислик 1 2 -2 2 кесма проекциясини ўртасидан ўтади, бу эса эллипснинг катта ўқини аниқлашга имконият яратади. III -шаклда 5.6 кесманинг проекцияси, кесим (5 1 6 1 ) айланасининг ъақиқий диаметрига тенгдир. Худди шунга ўхшаш  П 2 ва  П 2 текисликлар ёрдамида (7-8) ва (9- 10) нуқталарни топамиз. 112-шакл шар сиртини умумий вазиятидаги (  П 2 ) текислик билан кесилган кесимини ёрдамчи кесувчи текислклар усули билан ясаш кўрсатилган. Бу кесимни аниқлаш учун қуйидаги алгоритмларни ёзамиз: (Ф  Г)  (  Г) = (1-2; 5-6);

(Ф  )  (Г  ) = (3-4); (  )  (  ) = 7-8. Курилаётган масалада Г текислик h горизонтали ва f фронтали билан берилган. Масалани ечишда П 2 текисликни (h) горизонталига перпендикуляр қилиб П 4 текисликка алмаштирилади (П 4  h). Натижада берилган Г (h  t) текислик проекцияловчи вазиятга келади. Кесимнинг горизонтал проекциясини чсаш худди III-шаклдагидек қилиб бажарилади. Кесимнинг юқори ва пастки нуқталарини мос равишда 1(1,1) ва 2(2,2) деб белгилашмиз. 3(3,3) ва 4(4,4) нуқталар шарнинг горизонтал проекцияси контурида жойлашиб, улар кесим чизиғининг горизонтал проекциясида кўринар ва кўринмас қисмларини ажратиб туради. 112-шакл 3(3,3,) ва 4(4,4) нуқталарни П 2 /П 1 текисликлар системасида шар марказидан ўтган ва П 2 текисликка параллел  (  П 2 ) текислик ёрдамида ъам аниқлаш мумкин.  текислик шар сиртини экватор бўйича, Г 1 текисликни эса унинг h 1 1 (h 1  D) ,(h  h 1 ) горизонтали бўйича кесиб ўтади. Экваторнинг горизонтали проекциясини текисликнинг 3 1 ва 4 1 нуқталарда кесиб ўтади.

9 (9 1 ,9 2 ) ва 10 (10 1 , 10 2 ) нуқталарни топиш учун, шарнинг горизонтал проекцияси 0 1 марказидан N(NП 1  Х) фронтал текисликни ўтказамиз. Бу текислик шарни бош мердиани бўйича, Г текисликни эса f 1 (f 1 1 ,f 2 1 ) фронтал чизиғи бўйича кесиб ўтади. N текислик шар сиртини бош мердиани бўйича кесган кесимининг шар фронтал проекцияси билан (f 1 ) фронтал чизиқ 9 2 ва 10 2 нуқталарда кесиб ўтади. 9 2 ва 10 2 нуқталар эллипснинг фронтал проекциясида кўринар ва кўринмас қисмларга ажратади. 113-шаклда Ф тор сиртини фронтал проекцияловчи  (  П 1 ,  П 2 ) текислик билан кесилагн кесим проекцияларини ясаш кўрсатилган. Текислик билан кесилган кесимни ясашга оид алгаритмани тузамиз: (Ф  )  (  ) = (4-5; 6-7); (Ф  Г)  (  Г) = (9-10); (Ф  )  (2-3)  1-8. Буларни бирлашмаси  текислик билан кесилган кесим чизиғини ифодалайди, яoни: L=(4-5; 6-7)  (9-10)  (2-3)  (1-8) 113-шаклда торнинг кесилган кесими фронтал проекциялар текислигида тўғри чизиқ тарзида проекцияланади . Чунки кесим фронтал проекцияловчи  (  П 2 ) текисликда ёритилганлиги туфайли.

113-шакл 1 1 , 3 1 ,8 1 ва 2 1 горизонтал проекцияларнинг мухим нуқталари, одатдагидек проекцияланиб аниқланади. 91, 10 1 нуқталарнинг горизонтал проекциялари Г(ГП 2 ) текислик кесимининг горизонтал проекцияси R 3 радиусли айланада ётади. 4 1 , 5 1 , 6 1 . ва 7 1 нуқталарнинг горизонтал проекциялари эса  (  П 2 ) фронтал проекцияловчи текислик кесимнинг горизонтал проекцияси R 1 ва R 2 радиусли айланаларни, 4 2 , 5 2 , 6 2 ва 7 2 нуқталардан ўтган вертикал боғловчи чизиқларнинг кесишувидан топилади. Аниқланган нуқталарнинг эгри чизиқ билан текис туташтирсак кесим чизиғининг горизонтал проекцияси ифодаланади. Кесим проекцияларининг ъақиқий кўринишини проекция текисликларини алмаштириш усули билан аниқланади. (113-шаклда А кўринишга қаранг). 114-шаклда асосан доирадан иборат бўлган оғма эллиптик цлиндрни умумий вазиятдаги  (  П 1 ,  П 2 ) текислик билан кесилган кесим проекцияларини ясаш кўрсатилган.

114-шакл Таянч ва оралиқ нуқталарини юқорида келтирилган мисолларни ечишдаги алгоритмлар асосида ясалади. Цлиндрни ясовчилар бўйича кесувчи қилиб ёрдамчи текисликлар сифатида фронтал текисликларидан фойдаланамиз. Цлиндрнинг П 1 текисликка нисбатан очеркдаги 1 1 -2 1 нуқталар  (  П 1 ) ва  (  П 1 ) текисликлар ёрдамида ъамда унинг П 2 текисликка нисбатдан очеркдаги 5 2 -6 2 нуқталар эса N(NП 1 ) текисликлар ёрдамида аниқланган. Энг юқори 1 2 ва энг пастки 2 2 нуқталарни  (  П 1 ) ва  (  П 1 ) текисликлар ёрдамида аниқланади. (3-4) ва (7-8) нуқталарни  (  П 2 ) ъамда  (  П 1 ) текисликлар ёрдамида аниқланиб, уларни бирин кетин эгри чизиқ билан текис туташтирилади. Натижада аниқланган эгри чизиқ, кесим чизиғи проекцияларни ифодалайди. Кесим чизиғининг проекцияларида, кўринар - кўринмас қисмлари цлиндрни П 1 ва П 2 текисликлардаги очеркига қараб аниқланади. Кесимнинг ъақиқий кўринишини ясаш учун,  текисликни П 1 текисликка (П 2 текисликка ъам мумкин) жипслаштириб аниқланади, бу эса шаклда тушунарли қилиб кўрсатилган.

Конус кесимлари Конус кесимлари техникада кенг суратда қўлланилганлиги сабабли, доиравий тўғри чизиқ конусини турли текислик билан уч хил кесимини ўрганиш мақсадида тўхталиб ўтамиз. 115-шакл, а,в,б, да N(NП 2 ),  (  П 2 ),  (  П 1 ) ва  (  П 2 ) текисликлар конусини қуйидагича кесимлар хосил қилиб кесади: 1. Конус ўқига перпендикуляр текислик билан кесилса: унинг кесими айланадин иборат бўлади (115-шакл, а); 2. Агар текислик конус учидан ўтиб ъамда ясовчиси бўйича кесиб ўтса унинг кесими, икки кесишган тўғри чизиқдан иборат бўлади. ( бу чизмада тасвирлангани йўқ) шу сабабли, ясашни ўқитувчини ўзига ъавола қилинади. 3. Агар тўғри доиравий конусни бирорта ясовчиларига параллел бўлмаган текислик билан кесилса, унинг кесими эллипсдан иборат бўлади. (115-шакл,а). 4. Агар шу конусни бирор ясовчисига параллел бўлган текислик билан кесилса, унинг кесими параболадан иборат бўлади. (115-шакл,б). 5. Агар конусни икки ясовчисига (хусусий холда) параллел бўлган текислик билан кесилса, унинг кесими гиперболадан иборат бўлади. (115- шакл,в). 115-шакл

116-шаклда мунтазам беш ёқли призмани умумий вазиятдаги кесим проекцияларини ва унинг ъақиқий кўринишини аниқлаш кўрсатилган. Барча тўғри чизиқли сиртларни текислик билан кесилган кесимига оид нуқталарни аниқлаш, тўғри чизиқ билан текисликни кесишиш нуқтасини топишган келтирилади (117-шакл). Жумладан, призманинг кесимини ясаш ъам шунга асосланади.  текислик призмани пастки асосини 1(1 1 ,1 2 ) ва 2(2 1 ,2 2 ) нуқталаридан кесиб, кесининг икки нуқтасини аниқлашга имконият яратади. Энди  текислик призманинг юқори асосини қай даражада кесиб ўтишини билаш учун, шу асосдан горизонтал  (  П 2 ) текислик ўтказамиз. Бу текислик  текислик билан h(h 1 ,h 2 ) горизонтал чизиқ бўйича кесиб ўтади.  текислик призмани юқори асосини 3 - 4 нуқталарда кесиб ўтади. В(В 1 В 2 ) нуқтадан ўтган призма қиррасидан ёрдамчи фронтал  (  П 1 ) текисликни ўтказамиз. Бу текислик  текислик билан f(f 1 f 2 ) фронтал чизиқ бўйича кесиб ўтади. Фронтал f(f 1 f 2 ) чизиқ билан призма қирраси  (  1 ,  2 ) нуқтада кесиб ўтади. Топилган нуқталарни бирин-кетин бирлаштириш натижасида текис синиқ чизиқдан иборат бўлган, кесим чизиғи ясалади. Кесимнинг проекциялари бўйича, унинг ъақиқий кўриниши  (  П 1 ,  П 2 ) текисликни П 1 текисликка (П 1 га ъам) жипслаштириб аниқлашимиз мумкин. (бу 116-шаклда тушунарли қилиб кўрсатилган)

116-шакл 117-шакл

Адабиётлар: 1. Муродов Ш. Хакимов Л., Одилов П., Шомурадов А.У., Жумаев М. Чизма геометрия курси. - Тошкент.: Уқитувчи, 1988. - 363с. 2. Хорунов Р. Чизма геометрия курси. -Тошкент: Уқитувчи, 1974.- 430б 3. Кирғизбоев Ю. Чизма геометрия.- Тошкент: Уқитувчи, 1972.-359б.51-98 4. Бубенников А.В. Начертателная геометрия. - М. : Вусшая школа, 1985.- 288 с. 5. Гордон В.О., Семенцов-Огиевский М.А. Курс начертателной геометрии. - М.: Наука, 1988. -272б. 6. Гордон В.О., Иванов Ю.В., Солнцева Т.Е. Сборник задач по курсу начертателной геометрии. - М. : Наука, 1977.- 351б.

Похожие

Сиртларнинг тугри чизик билан кесишиши

Уринма текислик, уринма вектор, нормал

Регуляр чизиқлар. Уринма ва нормал текислик

Ёпишма текислик, бош нормал ва бинормал тенгламалари

Сиртларнинг узаро кесишуви