Rezbali detallar va ularning birikmalari - Геометрия - Рефераты

Rezbali detallar va ularning birikmalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

847 KB

Rezbali detallar va ularning birikmalari Reja: 1. Brikmalar to`g`risida umumiy ma`lumotlar. 2. Rezbalarni chizmalarda tasvirlash. 3. Shpil’kali brikmalar.

Brikmalar to`g`risida umumiy ma`lumotlar. Har bir mashina, stanok va asbob uskunalar, turli inshoat qismlari, turli detallarni brikmalaridan tashkil topgan bo’lib, qandaydir ish bajaradilar. Lekin detallarning tuzulishlari va bajaradigan vazifalariga qarab brikmalar turlicha bo`ladi. Ishlab chiqarishda yoki inshoat qismlarida ikki detalni bir – biri bilan ajraladigah va ajralmaydigan qilib biriktirish mumkin. Ma’lumot uchun ajralmas birikmalarni ko’rib chiqamiz. Bunday birikmalar ajralish vaqtida, brikma detallari buziladi, yoki sinadi. Bu birikmalarga payvandlangan, kavsharlangan yoki parchinlangan detallar kiradi. Ajraluvchan birikmalar ajralish vaqtida, brikma qismlari buzulmaydi yoki sindirilmaydi. Bu brikmalar ikki hil bo’ladi: qo’zg’aluvchi va qo’zg’almaydigan brikmalar. Detallari bir – biriga nisbatan siljishi mumkin bo’lgan birikmalar-qo’zg’aluvchi brikma bo’lib, ularga quyidagilar kiradi: shponkali birikmalar va shlistli birikma. Qo’zg’almaydigan lekin ajraladigan birikma detallarida rezbalar ishlatiladi va ularga quyidagilar kiradi: 1. Boltli birikma. 2. Shpilkali birikma. 3. Vintli birikma. 4. Fitinkali ( muftali ) birikma. Ishlab chiqarishda ko’pgina standart detallar qatori rezbali birikmalardan ham ko’p foydalaniladi. Shuning uchun rezbali birikmalarni chizmasini puxta o’rganish talab qilinadi. Rezbali brikmalar har –xil turdagi rezbalar yordamida bajariladi. Rezbani tayyorlash quyidagicha bajariladi: tokarlik dastgohining qistirmasiga silindrik o’q o’rnatilib, unga tekis aylanma harakat beriladi. So’ngra rezba o’yuvchi asbob(kesgich)ni yaqinlashtirib, o’qqa (materialga) o’yib kiritiladi. Agar kesgichga tekis ilgarilanma xarakat berilsa, material sirtida rezba deb ataluvchi vint o’ramlari hosil bo’ladi.

Rezbaning turlari. Rezbalarni tasvirlash va belgilash. Rezba ishlatilishiga qarab ikki hil bo’ladi: a) briktiruvchi, b) yurgizuvchi. Briktiruvchi rezbalarga profili uchburchak shaklida bo’lgan rezbalar kiradi. Boshqa profildagi rezbalar (masalan: to’g’ri burchak, trapetsiya shaklidagi) yurgizuvchi detallarda ishlatiladi. Rezbaning qadami: rezbaning ikki uchi orasidagi masofaga aytiladi. (P- masofa), ya’ni detal bir butun aylantirilganda, to’g’ri yo’nalgan masofaga aytiladi. Rezba yo’nalishi bo’yicha ikki xil bo’ladi: a) o’ng rezba; b) chap rezba. O’ng rezbauning ko’rinadigan qismi chapdan o’ng tomonga qarab ko’tariladi. Chap rezbauning ko’rinadigan qismi o’ngdan chapga qarab ko’tariladi. Rezba, bir va ko’p yo’llik bo’lib, aylana bo’yicha yo’li bir, ikki, uch yo’lli bo’lishi mumkin. Rezba detalning tashqi va ichki sirtida o’yilgan bo’lishi mumkin. Masalan: bolt, shpilka, vint, truba tashqi rezbali detallar, Gayka, mufta - ichki rezbali detallar. Rezba quyidagi turlarga bo’linadi: Metrik rezba : profili teng tomonli uchburchak ko’rinishida bo’lib, undagi burchagi 60 0 bo’ladi. 187- shakl. Metrik rezbalar o’zining mustahkamligi bilan boshqa rezbalardan farq qiladi, shuning uchun ular briktiruvchi detallarda (masalan, bolt, shpilka, vint, gaykalarda ishlatiladi). Metrik rezbalar yirik va mayda qadamli qilib tayyorlanadi. Mayda qadamli rezbaning yirik qadamli rezbadan farqi shundaki, bir xil diametrda uning qadami mayda va chuqurligi kam bo’ladi.

Metrik rezbaning shartli belgisi “M” bo’lib, u rezba diametrlarining sonli ifodasi oldiga qo’shib yoziladi. Masalan, diametri 16 mm bo’lgan metrik rezbaning belgisi M 16. Agarda mayda metrik rezba bo’lsa, uning qadami qo’shib yoziladi. Masalan, M 16 x 1. Bu erda 1- rezbaning qadami. Agarda rezba chapaqay bo’lsa, “chap” so’zi qo’shilib yoziladi. Masalan, M 16 chap. 187- shakl Dyuymli rezba : profili teng yonli uchburchak bo’lib, uning uchidagi burchagi 55 0 bo’ladi. Belgisi ( " ) shaklida. 188 – shakl. Masalan, bir dyuymning yozilishi - I ". I " - 25,4 mm ga tengdir. Dyuymli konus rezba chizmada quyidagicha belgilanadi K 2 ", bu erda K- konus so’zining bosh harfi. 2 "- rezba diametrining o’lchami. Truba rezba ikki xil bo’ladi: Slindrik truba rezba, Konus truba rezba. Silindrik truba rezba unga katta bo’lmagan bosim ostida ishlash uchun mo’ljallangan bo’lib, suv, gaz trubalarda va ularni biriktiruvchi detallarda ishlatiladi. Rezbaning shartli belgisida “trub” so’zi, rez’ba diametrining sonli ifodasi oldiga yoziladi. 189-shakl. Masalan: Trub I 1/2 "

189- shakl Rezba uchining yarim yoy shaklida qilishdan maqsad, ularni jipsligini mustahkamlash uchun o’raladigan zichlagich yaxshi o’ralishi uchun qulaylik tug’dirishdir. Konus truba rezba yuqori bosim ostida, yuqori temperaturada ishlaydigan mustahkam va zich birikmalarni talab qiladi, truba va yasamalarda ishlatiladi. Chizmada konus truba rezba quyidagicha belgilanadi: K trub 1/2 "- bu yerda K-konus so’zini bosh harfi. Bunday konus truba rezbalarning yasovchi uchburchagini bissektrissasi konus o’qiga perpendikulyar yo’nalgan bo’lib konuslik esa I:16- ga teng. Qolgan rezbalar bilan qisqacha tanishtiramiz. Trapesiyasimon rezba metal qirquvchi stanok, presslarning yurgizish vintlarida, og’ir yuk ko’tara oladigan ilmoqlarda ishlanadi. Bunday rezbaning profili teng yonli trapesiyadan iborat bo’lib, uchidagi burchagi 30 0 ga teng. Trapesiyasimon rezbalar metrik rezbalar singari bir xil diametrda turli qadamli: yirik, o’rtacha va mayda qadamli bo’ladi.

Tirak rezba lar bunday rezbalarning yasovchisi teng yonsiz trapesiyadan iborat bo’lib, uning bir yoni ya’ni ish bajaruvchi tomoni 3 0 burchak, ikkinchi tomoni esa 30 0 burchak tashkil qiladi. To’g’ri burchakli rezba xarakatga keltiruvchi detallarda masalan, oddiy yuk ko’taruvchi asbob presslarning vintlarida ishlatiladi. Bu rezba standartlashtirilmagan. Yarim aylanasimon rezba bunday rezbalar elektr lampalarida va potronlarda ishlatiladi. Rezbalarni chizmalarda tasvirlash . Rezbalar tashqi, ichki bo’lishi mumkin. Agarda rezbalar sterjenda, ya’ni detalni tashqi sirtida bo’lsa, tashqi rezba bo’lib, uning tashqi diametri tutash asosiy chiziq, ichki diametri esa ingichka tutash chiziq bilan tasvirlanadi.190shakl. Tashqi rezbalarni - plashkalar, rezba frezalari yoki maxsus stanoklarda tayyorlash mumkin. Agarda rezba detalning ichki qismida bo’lsa, uni kesib ko’rsatilganda, rezbaning tashqi diametri asosiy qalin chiziq, ichki diametri ingichka tutash chiziq bilan tasvirlanadi. 191-shakl. 190- shakl

191- shakl Rezbali detallarni bir – biriga biriktirish oson bo’lishi uchun, bo’lt, shpilka va vintlarning uchlari quyidagicha yasaladi: 1.tekis. 2. konusli. 3. sfera. 4. silindrik. Briktirish detallaridan biri bo’lt bo’lib, ikki qismdan iborat bo’ladi:a) kalla qismi (kallagi), b) tanasi (sterjeni). Konusli kalla qismi - olti qirrali, to’rt qirrali prizma, yarim yumoloq qilib ishlanadi. Boltning kalla qismi 30 0 faskali yoki tekis, tanasining uchi tekis, silindrik, sfera yoki 45 0 faskali bo’lishi mumkin. Chizmada bo’ltni quyidagicha belgilanadi: M20x90. bu yetrda M 20 - metrik rezba, diametri 20mm, 90 – sterjenning uzunligi. Bo’ltning qolgan o’lchamlari, bo’lt rezbasining diametri (M 20) ga qarab quyidagi formulalar bo’yicha, butun songa to’ldirgan holda aniqlanadi. D= 2d S=1,7d d 1 = 0,85d l 1 = 1,5d H = 0,7d Quyidagi shakillarda bo’lt kallagida faska olingandan keyin hosil bo’ladigan egri chiziqlar giperbo’lalarni aylana bilan almashtirib chizish ko’rsatilgan.

Buning uchun gorizontal proyeksiyada diametri D 1 – teng qilib aylana chiziladi. Aylanadagi1 va 4-chi nuqtalarni frontal 1" va profil 4” proyeksiyalarini topib, bu nuqtalardan gorizontal chiziqqa nisbatan 30 0 chiziq chizilsa, yon qirralar bilan kesishib 2" va 5" nuqtalar topiladi. 2' va 3' nuqtalarning profil proyeksiyasi 2" va 3" bo’lib, olinadigan faskaning ostki nuqtasidir. 5"- nuqtadan gorizontal chiziq o’tkazilsa, chiziladigan yoyning yuqorigi nuqtasi hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan nuqtalarning yoy chiziqlar bilan tutashtirish kerak. Agarda D = S bo’lsa, u holda profilda proyeksiyasidagi 5" bo’lmaydi, chiziladigan yoy, yuqoridagi gorizontal chiziqqa urinma bo’ladi. Gayka. Gaykalar olti, yoqli, kvadrat va gayka-barashka turida tayyorlanadi. Olti yoqli gaykalar - oddiy, o’yiqli, yupqa va qalin faskali qilib tayyorlanadi. Qalin gaykalar – o’q bo’yicha zoriqish ko’p bo’lgan hollarda ishlatiladi. Gaykani faskasini chizish, huddi bo’lt kallagi faskasini chizishga o’hshaydi. Gaykani chizishda, oldin gorizontal proyeksiyada diametri D=2d teng bo’lgan aylana chizib, uni olti bo’lakka bo’lish va har bir H nuqtadan frontal va profil proyeksiyalarga olib chiqib, balandligi H=0,8d ga teng bo’lgan to’rt burchak chiziladi. So’ngra, yuqorida aytilganidek faska chizig’I chiziladi. Shpil’kali brikmalar. Shpilka ikki uchi rezbali bo’lib, bir tomoni bilan detalga buraladi, ikkinchi detal teshigidan chiqib turgan tomoniga avval shayba joylashtirilib, so’ngra gayka buraladi. Shpilkalar, bo’ltlarni ishlatish maqsadga muvofiq bo’lmagan joylarda (qalin detallarda) ishlatiladi. Shpilkaning ikkala uchidagi rezbasi yirik yoki mayda metrik rezba bo’lishi mumkin. Tashqi ko’rinishiga qarab shpilkalar quyidagicha bo’ladi: A – tipidagi o’yiqsiz shpilkalar. B – tipidagi o’yiqli shpilkalar.

Shpilkaning detalga burab kiritiladigan qismi – o’rnatiladigan uchi bo’lib, rezbasining uzunligi L 1 – ga teng, gayka buraladigan qismi tarang tortiladigan uchi deb ataladi va rez’basining uzunligi L 0 ga tengdir. 192-shakl. Rezbaning uzunligi biriktiruvchi detalga bog’liqdir. Agar shpilka po’lat yoki bronzaga buralib kiradigan bo’lsa, o’rnatiladigan uchining uzunligi L 1 = d bo’lib, agarda cho’yanga buralib kiradigan bo’lsa L 1 = 1,25 bo’ladi. yengil qotishmalardan tayyorlangan detallar uchun L 1 =2d ga teng qilib olinadi. Shpilka uyasi – shpilka buralib kiritiladigan rezbali teshik, shpilka uyasi deb ataladi. Uyani tayyorlash quyidagicha bajariladi. Detal parma bilan d 1 = 0,85 d ga teng bo’lgan diametrda va chuqurligi L = 1,5÷2d ga teng chuqurlikda o’yiladi. So’ngra metchik yordamida rezba o’yiladi. Bu erda d – rezbaning diametri, uchidagi burchak 120 0 ga tengdir. Vintlar - bir uchida turli shakldagi kallagi, ikkinchi uchida rezba ishlangan o’qdan iborat detaldir. Vasifasiga qarab vintlar mustaxkamlash vintlari hamda o’rnatish vintlariga bo’linadi. Mustaxkamlash vintlarining kallagi yashirin, yarim yashirin, yarim yumaloq, silindrik va olti yoqli chuqursimon bo’lgan silindrik shakldagi kallakli qilib ishlanadi. O’rnatish vintlarining kallagida buragich uchun o’yiq ishlangan bo’ladi, hamda kalitda burash uchun to’rt yoki olti yoqli qilib ishlanadi Shaybalar - shaybalar ikki detalni yuzasini buzulishdan saqlash va ularga ta’sir qiladigan zo’riqishni bir me’yorda uzatish va tarqatish maqsadida bo’lt kallagi, vint kallagi yoki gayka ostiga qo’yiladi. Shplintlar - shplintlar gaykalarni o’z – o’zidan buralib ketishining oldini olish uchun ishlatiladi. Shplintlar asosan kesimi yarim yumaloq, yumshoq po’lat simdan tayyorlanadi. Shartli diametri ( teshik diametriga teng ) d = 5 mm bo’ladi. Bunday birikmalar quyidagi hollarda ishlatiladi: 1.bo’ltning kallagiga joy bo’lmasa; 2. biriktiriladigan detallarning biri juda qalin bo’lsa (bu holda uzun bo’lt qo’yish maqsadga muvofiq bo’lmaydi).

Shpilkali birikmalarni chizish tartibi. Buning uchun qalin detalda chuqurligi 1,85 d – ga teng, diametri 0,85 d – ga teng bo’lgan chuqurcha parma yordamida tayyorlanadi. So’ngra metchik yordamida, diametri shpilka 192- shakl diametriga teng qilib rezba o’yiladi. Bu rezbali chuqurchaga shpilkaning 1,35 d ga teng bo’lgan rezbalik uchi burab kirgiziladi. Ikkinchi biriktiruvchi detalda d 0 = 1,1 d ga teng teshik tayyorlanib, shpilkaning ikkinchi uchiga kirgiziladi, so’ngra shayba o’rnatilib, gayka bilan mustaxkamlanadi(193- shakl). .

193- shakl Bo’ltli birikmalar Bo’ltli birikmalar – bunday birikmalarni chizish uchun, bo’lt, gayka va shaybalarning o’lchamlari quyidagicha shartli nisbatlari bo'yicha chizish mumkin. Bo’ltni uzunligi L = b + Ssh + H + K + C Bu erda: L – bo’ltning uzunligi B - biriktiriladigan detallar qalinligi S - shaybaning qalinligi H – gaykaning qalinligi

K - bo’ltning gaykadan chiqib turadigan extiyot qismi. Bo’ltli birikmalarni chizishdan oldin ust ko’rinishdan (gorizontal proyeksiyasidan) boshlab chiziladi. Birikma detallaridagi teshikning o’lchami d 0 = 1,1 d . Bu erda d - bo’ltning diametri. Bo’lt kallagi va gaykadagi faskani chizish usulida faska olishdan hosil bo’lgan aylana diametri “kalitbob” o’lchamdan kichik yoki tehg bo’lishi mumkin, yani D <S. Bu erda S – gaykaning yoki bo’lt kallagining “kalitbob” o’lchami. Yigish chizmalarida bo’ltli birikmalarni tez va oson chizish uchun, ularni shartli nisbati bo’yicha chiziladi. Bunday hollarda bo’lt kallagi, gayka, shayba elementlarining o’lchamlari bo’lt rezbasining diametriga qarab quyidagi formulalar orqali topiladi. 194-shakl. Rezbaning kichik diametri d 1 = 0, 85 d Bo’lt kallagi yoki gaykaning katta diametri D = 2 d Gaykaning qalinligi H = 0, 8 d Bo’lt kallagining qalinligi H 1 = 0, 7 d Bo’lt uchidagi faska C = 0,1 d Ikki detaldagi bo’lt uchun teshik diametri d 0 =1,1 d Bo’ltning gaykadan chiqib turadigan ucining uzunligi k=0.3d Shaybaning katta diametri D sh =2,2 d Shaybaning qalinligi S sh = 0,15 d Bo’lt rezbasining uzunligi L 0 =1,5 + 2d Faskadan hosil bo’lgan egri chiziqlarning radiusi R 1 = 1,5 d R 2 = yasash yo’li bilan aniqlanadin R 3 = d Birikmani chizish uchun bo’lt rezbasining diametri va bo’lt o’qining uzunligi beriladi. Yig’ish chizmalarini chizishda bo’ltli birikmalarni yana ham soddalashtirib chizish mumkin. Bu vazifani bajarishda quyidagilarga e’tibor bering. Boltdagi rezbaning kichik diametri, bolt uchidagi faska chizig’idan boshlanadi, lekin faskaning uchidan o’tmaydi. Ikki detalning orasidagi chiziq, bo’lt o’qiga boradi.

Bo’lt o’qi bilan kallagi tutashgan joyida r=c radiusida yoy bo’ladi. Gayka va bo’lt kallagidagi faskadan hosil bo’lgan egri chiziq (yoy)ning qirralar bilan uchrashish nuqtalarini frontal va gorizontal proyeksiyalari bir to’g’ri chiziqda yotadi. Truba birikmalari 1 94 - shakl

Bunday birikmalar suv, gaz, bug’ trubalarni bir – biriga ulash yoki ularning yo’nalishini o’zgartirish uchun ishlatiladi. Trubalarni bir – biriga ulash uchun fitinglar ishlatiladi. Ular turlicha bo’ladi: uch yoqli, krest va boshqalar. Rezba trubalarda tashqi tomondan va fitinglarda ichki tomondan tayyorlanadi. 195-shakl. Bunday birikmalarning turlarida fitingdan tashqari gayka ham ishlatiladi. Bundan maqsad, birikmadan suyuqlik yoki gaz chiqib ketmaslik uchun, fiting bilan gayka oralig’ida moylangan kanop zichlagich o’ralib, gayka bilan mustaxkamlanadi. Vazifani bajarishda quyidagilarga ahamiyat berish kerak. 1. bo’lt va shpilkadagi rezbaning ichki diametri, ularning uchidagi faska chizig’iga borishi, lekin faska uchidan o’tmasligi kerak. 2. bo’lt kallagidagi va gaykadagi faska olingandan hosil bo’lgan egri chiziqlarni, to’g’ri chiziqlar bilan kesishgan nuqtalarning frontal va profil proyeksiyalari bir to’g’ri chiziqda yotadi. 3. shpilka buralib kirgizilgandan so’ng, detalning qolgan qismidagi rezbaning tashqi va ichki diametri, shpilkaning tashqi va ichki diametri to’g’risida bo’ladi, lekin shpilka faskasining uchidan o’tmasligi shart. 195- shakl Spesifikasiya. Biror buyum yoki detalni tarkibiga kiruvchi barcha asosiy tarkibiy qismlarning ro’yxati kiritilgan jadval spesifikasiya deyiladi. 196-shakl.

Spesifikasiya alohida A4 formatda tuziladi. Spesifikasiya – yig’ma birlik, kompleks va komplektlar tarkibini aniqlash, konstruktorlik xujjatlarini komplektlash, ko’rsatilgan buyumlarni ishlab chiqarishga joriy etishni planlashtirish uchun kerak. Spesifikasiya quyidagi bo’limlardan iborat: ,,Xujjatlar’’, ,,Komplekslar’’, ,,Detallar’’, ,,Standart buyumlar’’, ,,Materiallar’’ va boshqalar. Har bir bo’limning nomi Spesifikasiyaning ,,Nomi’’ grafasi sarlovha sifatida ko’rsatiladi va ostiga ingichka chizib qo’yiladi. 1.,, Format ’’ grafasi: Bu grafada spesifikasiyada nomi yozilgan hujjatlarning formati keltiriladi. Agar hujjatlar har xil formatlarda bir necha varaqlarda bajarilgan bo’lsa, bu grafaga yulduzcha (*) belgisi qo’yilib, ,,Eslatma’’ grafasiga esa hamma formatlar yoziladi. 2. ,, Zona ’’ grafasi. Agar chizma sathi zonalarga bo’linsa, buyumning tarkibiy qisimlari joylashtirilgan zonalari ko’rsatiladi. 3. ,, Pozisiya ’’(poz) grafasi. Bu grafada spesifikasiyasi yozilayotgan buyum tarkibiga bevosita kiruvchi qismlarning tartib raqamlari spesifikasiyada yozilgan tartibda ko’rsatiladi. 4.,, Belgisi ’’ grafasi. Bu grafada yoziladigan hujjatlarning belgisi ko’rsatiladi. ,,Standart buyumlar’’, ,,Boshqa buyumlar’’ va ,,Materiallar’’ bo’limlari uchun bu grafa to’ldirilmaydi. 5.,, Nomi ’’ grafasi. Bu grafada quyidagi ma’lumotlar beriladi: a)Buyumning o’zi uchun tuzilgan hujjatlarning nomi, masalan, ,,Yig’ish chizmasi’’, ,,Gabarit chizmasi’’, ,,Montaj chizmasi’’, ,,Texnikaviy shartlar’’ va boshqalar.b) Buyumning nomi konstruktorlik hujjatlarining asosiy yozuvidagi nomiga ko’ra to’ldiriladi, masalan, detallar uchun:,,Vtulka’’, ,,o’q’’, ,,Kran korpusi’’, ,,qopqoq’’ va boshqalar. d),,Standart buyumlar’’ grafasida standartlar tomonidan buyumga berilgan raqam va belgilar keltiriladi.

6.),,Soni’’ grafasida:a) Buyumning tarkibiy qismlari uchun spesifikasiyasi yozilayotgan bitta buyumdagi detallarning soni yoziladi.b),, Materiallar’’ grafasida spesifikasiyasi tuzilayotgan mazkur materialning umumiy soni va o’lchov birligi yozib ko’rsatiladi.d),,Hujjatlar’’ bo’limi uchun bu grafa to’ldirilmaydi.7.),,Eslatma’’ grafasida: Ikki va undan ortiq varaqlarda va turli formatlarda bajarilgan hujjatlar uchun bu grafada formatlar belgisi

ko’rsatiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005.

6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. T. 2002. 8. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005.

Похожие

Detallar eskizini chizish va ish chizmasini tuzish

Birikmalar

Birikmalar

Yig’ish chizmalari sxemalar

Rezba va mahkamlash detallari