Она тили дарсларида чиройли ёзувга ўргатиш - Геометрия - Рефераты

Она тили дарсларида чиройли ёзувга ўргатиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100.5 KB

Она тили дарсларида чиройли ёзувга ўргатиш Режа: Кириш Асосий қисм 1. Чиройли ёзув малакасини шакллантиришнинг физиологик асослари 2. Ёзув малакасини онгли ўзлаштириш . 3 . Оғзаки ва ёзма нутқ 4. Бошланғич синф ўқувчиларининг ёзув малакаларини эгаллашларида қўлланиладиган иш усуллари Хулоса Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати

Кириш Жамиятнинг олдида турган долзарб вазифалардан бири буюк ватанимизнинг келажагини яратувчи ёш авлодни ҳар томонлама баркамол инсонлар қилиб тарбиялашдир. Республикамизда қабул қилинган «Таълим тўғрисида»ги қонун, ҳамда «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»да юксак маънавий ахлоқий талабларга жавоб берувчи юқори малакали кадрлар тайёрлаш миллий тизимини яратишга алоҳида эътибор қаратилган. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида қайд этилишича, таълим-тарбия боланинг соғлом, ҳар томонлама камол топиши, шаклланишини таъминлайди, унда ўқишга интилиш ҳиссини уйғотади, мунтазам таълим олишга тайёрлайди. Ўқувчиларда чиройли ёзув малакаларини ҳосил қилиш учун, биринчи навбатда диққат, сезги, идрок этиш, хотира каби психофизиологик функциялар иштирок этганлигини кўрамиз. Инсон ташқи оламдаги предмет ва ходисаларни идрок этади, шунингдек, ўз танасидаги органларнинг ҳаракатини ва уларнинг ҳолатини англайди. Идрок – ташқи оламдаги предметларнинг сезги органлари орқали нерв системасига таъсир этиши ва тана ҳаракатларининг таъсири туфайли ҳосил бўлади. Бола мактабга қадам қўймасдан олдинроқ (3-4 ёшдан бошлаб) қўлига қалам олиб турли шаклларни чиза бошлайди, аммо бу чизиқлар чиройли ёзув талабларига тўғри келмаса-да, улардаги айрим малакаларнинг (ручка, қалам ушлаш) шаклланишига ёрдам беради. Кичик ёшдаги болаларнинг бармоқ мускуллари яхши ривожланмаганлиги учун уларга сурункали ёздириб, машқ қилдириш ёзувнинг сифатига салбий таъсир этади. Ёзув жараёни турли ёзув қуроллари (ручка, қалам, бўр) орқали амалга оширилади ва қайси ёзув қуролидан фойдаланишига қараб қўл ҳаракатлари шунга мослаштирилади.

Чиройли ёзувга ўргатишда биринчи навбатда қуйидаги малакаларни сингдириб бориш талаб этилади: 1. ёзув қуролидан тўғри фойдаланиш; 2. парта устида дафтарни тўғри қўйиш; 3. ёзаётганда гавдани тўғри тутиш ва тирсакларни тўғри ҳаракат қилдириш. 4. ўз хатини берилган намуна билан таққослашга ўргатиш; 5. товушни босма ҳарфга, босма ҳарфларни ёзма шаклга айлантиришга ўргатиш; 6. ҳарфларнинг шаклини тўғри идрок этишга (қаердан бошлаш, қаерда тугатиш, ўнга, чапга бурилиш, боғлаш ва ҳ. к) ўргатиш; 7. ҳарфларнип бир-бирига боғлаб ёзишга ўргатиш (қаерда қўл ҳаракати узилади, қаерда узилмай боғлаб ёзилади); 8. ҳарфларни бир хил баландликда ва кенгликда текис ёзишга ўргатиш; 9. дафтар чизиғидаги қаторларни тўғри тўлдириш, сарлавҳа, ой ва кунларни тўғри ёзиш; 10. ҳарфларнинг қиялигини тўғри сақлаш. Демак, бошланғич синф ўқувчиларини чиройли ёзувга ўргатишдан олдин қуйидаги малакаларни бериш лозим. 1. ёзув техникаси, яъни ёзувнинг турли усул ва приёмларидан фойдаланиш. 2. ҳарфларнинг шаклини тўғри ифодалаш, яъни график малакаларни эгаллаш. 3. ёзув вақтида ҳарфларнинг шакли билан бир қаторда унинг қандай товуш билдирилишини ҳам билиш, яъни имлога оид малакаларни эгаллаш. Юқорида кўрсатиб ўтилган ҳар бир малака ўз олдига маълум бир қоидани мақсад қилиб қўяди. Масалан, ёзув техникаси ёзув қуролларидан тўғри фойдаланиш, ёзаётган партада тўғри ўтириш, қўлни тўғри тутиш, умуман гигиеник қоидаларга амал қилишни

талаб қилади. График малакалар эса ҳарфларнинг шаклини тўғри ифодалашни, уларнинг орасидаги масофани бир ҳил бўлишини қияликни тўғри сақлашни талаб этади. Имлога оид малакаларда эса қайси ҳарф қандай товуш билдирилишини ва уларнинг ўз ўрнида туришини талаб этади. Ёзув малакалари 6-9 ёшли болалар учун ўқитувчи тамонидан бевосита кузатиб боришни талаб этадиган қийин жараёндир. Худди шу даврда ўқувчилар тамонидан бажарилган машқлар келгуси учун муҳим аҳамиятга эгадир. Ўқувчи ўзининг дастлабки ёзган ҳарф элементларидан руҳланади, ўзига бўлган ишончи ортади ва қийинроқ бўлган ҳарфлшарни ёзишга қўрқмайди. Шунинг учун ҳам ўқувчиларда дастлабки ёзув малакаларини ҳосил қилишда уларнинг иродасини мустаҳкамлашга эътибор бериш лозим. Бунда ўқитувчининг болалар бемалол бажара оладиган топшириқлар танлаши катта роль ўйнайди. Бу даврда болалардаги психологик хусусиятларни ҳам тарбиялаш ҳамда уларнинг физиологик ўсишларини ҳисобга олиш бошланғич синф ўқитувчисининг муҳим вазифасидир. Чиройли ёзув қоидаларини яхши билиш ёзув малакасининг шакилланишига яқиндан ёрдам берадит. Чиройли ёзув қоидаларини қисқа ва тушунрли қилиб баён этиш лозим. Шундагина ўқувчилар уни тўлиқ ўзлаштиришлари ва амалда қўллашлари мумкин. Масалан , биринчи синфда дастлаб тўғри ўтириш , ручкани тўғри ушлаш , дафтарни тўғри холатда қўйиш каби талаблар асосида сўзларда харфларнинг баландлигини ва қиялигини бир хилда сақлаш сўзларда харф унсурлари ва хпрфларнинг орлиғини бир узоқликда чамалаб ёзиш қоидалари келиб чиқади. Фақат иккинчи синфдан бошлаб чиройли ёзиш малакасига ўргатишда ёзув техникасига оид бўлган кичик ва бош харфларни

бир хил баландликда чамалаб ёзиш ; харф ва 4-5 харфдан ииборат сўзларни қўл харакатини узмасдан боғлаб ёзиш тез ва тоза ёзиш каби қоидалар талаб этилади. Юқорида кўрсатиб ўтилган хар бир қоида ўзининг аниқ мазмунига эга бўлиши керак. Ўқувчи хар бир қоидани аста секин ўз ўрнида ўрганиб бориши лозим. Ёзувнинг қиялиги хақидаги тушунчалар чуқур сингдирилгандан сўнг харфларни бир хил масофада текиз ёзиш қоидалари ўргатилади. Харфларни қўл харакатини узмасдан ёзиш қоидалари ўрганилгандан сўнг, сўзларни қўл харакатини узмасдан ёзиш қоидалари ўргатилади. Чиройли ёзув деганда биз аниқ чизиқлар бўйича хуснихат намуналарида кўрсатилгандек ёзилган хатни тушунимиз. Учинчи синфдан бошлаб эса бу қоидаларга яна қўшимча тез ва тоза ёзиш қоидалари киритилади. Аммо хар қоидани хар дарсда ўқувчини бездирадигон даражада такрорлаш ярамайди, бунда онгли равишда ўзлаштириш учун мўлжалланган қоидалар асқотиши мумкин Мактаб, мактабгача тарбия муассасаларида таълим-тарбия олувчи ҳар бир болани замон талаби асосида ҳар томонлама шаклланган шахс бўлиб етишишида жамият ишларида фаол қатнашишида, нутқнинг тўғри ривожланган бўлиши катта аҳамиятга эга. Чунки нутқ бу кишилар аро алоқа қуриш, тарбия, маориф ва ижодиёт учун қудратли воситадир. Шу боисҳар бир инсонни ўз фикрини тўлиқ ифода этишга ўргатиш лозим. Нутқ болаларда аста-секинлик билан катталар нутқи асосида ривожланиб боради. Нутқ инсон онги фаолиятининг ўзига хос мураккаб ташкил топган шакли тарзида намоён бўлади. Нутқ оғзаки ва ёзма шаклларда қўлланилади.

Оғзаки нутқ ҳаётда кишилар билан муносабатда бўлиш уларга тақлид қилиш йўли билан ривожланиб, боладан махсус ўқиш ва ўрганишни талаб этмайди. Ёзма нутқ оғзаки нутқ асосида ривожланади. Синтактик жиҳатдан қараганда ёзма нутқ тўлиқ ва мукаммал нутқдир. Бу нутқ фикримизни ихтиёрий ифодалаб беришнинг энг яхши воситасидир. Ёзма нутқ мураккаб жараён бўлиб, харфлар ва белгилар ёрдами билан харфлар, сўзлар, гапларни кўз билан идрок қилишга, қўл билан ёзишга мўлжалланган нутқдир. Мактаб дастурини тўлиқ эгаллашда боланинг ёзма нутқи тўлиқ шаклланган бўлиши керак. Биринчи синф бошланғич таълимнинг энг мураккаб давридир. Бу давр таълим тарбия олишда боладан ҳам ақлан, ҳам жисмонан куч талаб этилади. Ҳар бир бола алоҳида ривожланиш хусусиятига эга. Бошлангич синф ўқиш ва ёзувида камчилиги бўлган ўқувчилар умумий текширилганда уларнинг кўпчилигида нерв системасининг бузилиши кузатилган. Кейинги йилларда неврологик патология билан туғилаётган болалар сони кўпайиб бормокда. Неврологик симптомларга қуйидагиларни киритиш мумкин: - қабул қилиш қобилиятининг сустлиги; - тез-тез бош оғриб туриши; - ақлий меҳнат билан шуғулланишда тез чарчаб қолиши; - диққатнинг етарли эмаслиги; - ўз хатти-ҳаракатларини тўлиқ бошқара олмаслиги; - хотирасининг сустлиги; Шуни инобатга олиш лозимки, юқорида кўрсатилган белгилар ривожланишни меъёрдан четлатишга тўлиқ сабаб бўлмайди. Бундай белгилар миянинг минимал дисфункцияси сифатида маълум. Бу белгилар

бола таълим олишни бошлаганда, нерв системасига катта хажмда (нагрузка) юклама тушганда намоён бўлади. Ёзма нутқни эгаллаш нутқ эшитув нутқ ҳаракат, кўриш, умумий ҳаракат анализаторлари, ҳамда фазовий қабул қилиш, кўриш хотираси каби психик функциялар билан боғлиқ. Одатда ушбу функцияларнинг ўзаро боғланиши 7 ёшга келиб шаклланади. Мактаб дастурини ўзлаштиришдаги қийинчиликлар сабабини билиш, аниқлаш, фарқлаш учун, боланинг мактабга тайёргарлиги нималардан иборат эканлиги ҳақида тушунчага эга бўлиши керак. Тиббиёт ва психолог олимлар қуйидаги турларни кўрсатадилар: 1. Боланинг жисмоний тайёргарлиги: боланинг вазни, бўйи, жисмонан бақувватлиги, мускуллари тонуси, кўриш, эшитиш, умумий ҳаракат, айниқса майда қўл моторикаси ҳаракатлари (қалам-ручкаларни тўғри ушлаш учун), бармоқлар ҳаракати билан кўришнинг боғлиқлиги, нерв системаси ҳолати қўзғалувчан ва торзмозланишнинг меъёрдалиги, диққатни жамлай олиши, ақлий иш фаолиятининг меъёрда ривожланганлиги. 2. Интеллектуал тайёргарлиги: луғат бойлигининг кенглиги, билиш жараёнларининг ривожланиши даражаси: диққати, хотираси, кўриш- фазовий қабул қилиш, тасаввур нутқи. Берилган вазифани мустақил бажара олиши. Бажарадиган ишни режалаштира олиши, вазифани талаб даражасида бажариш ва ўз камчиликларини топа билиши. 3. Ижтимоий-шахсий тайёргарлик. Ўз хатти-ҳаракатини бошқара олиши, ўз олдига қўйган мақсад ва катта талабни бажаришга интилиши, ижтимоий ҳолатни тушунишини (мен яқинда ўқувчи бўламан), ўқув мотивларини тушуна билиш (нима учун ўқиш керак?) 4.Эмоционал-иродавий тайёргарлик. Боланинг олдига қўйган мақсадини бажариш учун ўзини тайёрлаб бориши, мақсадига етишиши учун ҳаракат қилиши, тўсиқларни енга олиши, фаолият давомида ютуқ ва

камчиликларга тўғри муносабатда бўлиши, камчилик ва мағлубиятлардан тушкунликка тушмаслиги. Амалиётдан аниқ бўлдики, юқорида кўрсатилган кўрсаткичларга эга бўлган болалар мактабга қабул қилинганда қийинчиликларга дуч келмайдилар. Мактаб ҳаётига осон мослашадилар. Маълум қийинчиликларга дуч келганда ҳам енгил ҳал қиладилар. Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда бошланғич синф ўқувчиларининг ёзув малакаларини эгаллашлари учун қуйидаги ишларни амалга ошириш тавсия этилади. - мактабга қабул қилишдан олдин оилани тиббий педагогик ташхисдан ўтказиш. Агар болада нутқ бузилишлари кузатилса логопедга йўлланма бериш; - ўқувчилар оғзаки нутқини ўстириш товушлар талаффузидаги камчиликларни коррекциялаш, бартараф этиш логопед томонидан амалга оширилади. Болада товушлар талаффузини нутқга қўйиш, нутқда мустаҳкамлаш, бир-биридан фарқлашга ўргатиш учун логопед ҳузурида индивидуал машғулотлар олиб борилади: - ўқиш ва ёзиш малакасини ўстириш учун зарур бўлган эшитиш, кўриш анализаторларининг ҳаракатчанлиги «Ким диққатли», «Қаерда чалинди», «Геометрик шаклларнинг рангига қараб ажрат» каби логопедик ўйинлар асосида ривожлантириб борилади; - луғат устида ишлаш боланинг ўқув материалларини тўлиқ эгаллаши, ёзувда саводхонлигини ривожлантиришда луғат бойлигини ошириш катта аҳамиятга эга. Логопедик машғулотларда болаларнинг луғат бойлигини ошириш мақсадида нарса ва предметларни номлаш уларнинг хусусиятларига қараб умумлаштириш, ранги, шаклини аниқлаш каби топшириқлар бериб борилади. Луғат бойлигини ошириш мақсадида ҳикоя, эртаклар ўқиш, матндаги сўзларни (терминлар) алоҳида дафтарга ёзиб бориш, маъносини тушунтириш ишлари мақсадга мувофиқ амалга

оширилади. Барча машғулотлар кўргазмали қуролар асосида олиб борилиши зарур; - ўқувчиларнинг ёзув малакаларини тўлиқ эгаллашлари учун боғланган нутқи тўлиқ шаклланган бўлиши лозим. Матн устида ишлаш, матннинг таҳлили, сўзларни бўғинларга бўлиб ёзиш, ёзувда харф ва бўғинларни ташлаб кетишнинг олдини олиш мақсадида ҳар бир машғулотда гап таҳлили ўргатиб борилади. Масалан: Баҳор келди. ___________________ гап __________________ сўз ______________ бўғин .............................. харф, товуш Яъни «Баҳор келди» гапимиз 2 та сўз, 4 та бўғин, 10 та товуш (ёвуз, харф) дан иборат. - болалар нутқининг ривожланиши майда қўл моторикаси ҳолати билан узвий боғлиқдир. Агар болаларда майда қўл моторикалари ҳаракати яхши ривожланган бўлса табиийки ёзувда қўпол бузилишлар кузатилмайди. Болада тўғри ёзиш малакаларини шакллантириш мақсадида логопедик луғатларда ҳаракат моторикаларининг ҳаракатчанлигини ривожлантиришга қаратилган машқлар олиб борилади: - резина коптокни қисиш; - бармоқларни навбатма-навбат букиб муштум ҳолатига келтириш ва очиш; - арқонни турли бармоқлар билан тортйш; - қаламни бармоқ билан юмалатиш; - мунчоқларни бир чизиққа териш; - гугурт чўпини қутига солиш. Майда қўл моторикаларини ривожлантириш учун қуйидаги ўйинлардан ҳам фойдаланиш мумкин: "ҚАЙИҚЧА" ўйини Қайиқчам сувда сузар Халқа расмини чизар "БАИРОҚЧА" ўйини Байроқчам бор қўлимда

Ҳамроҳ бўлар йўлимда "ҒОЗ" ўйини . Бўйнин чўзиб "уй-ғо" лар Сени чўқишни хоҳлар. Юқорида кўрсатилган шеърлар бармоқ ҳаракатлари билан бирга олиб борилади. Логопед боланинг ҳаракатларини тўғри бажарилишини кузатиб боради. Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки логопедик машғулотлар қанча эрта ва ўз вақтида бошланса натижа шунча самарали бўлади. Логопедик машғулотлардан фойдаланиш болалар томонидан катта қизиқиш билан бажарилади. Ёмон ёзадиган ўқувчиларнинг ҳар бир бажарган машқларини ўқитувчи кузатиб ва текшириб бориши зарур. Давр ўзгариши билан ёзув қуроллари ҳам такомиллашиб бормоқда, уларга бўлган муносабатлар ҳам ўзгармоқда. Айниқса, соддалаштирилган ёзув системасининг тезлиги ва ҳарфларни қўл ҳаракатини узмай боғлаб ёзишга талаб кучайди. Бугунги кунда таълимнинг сифат ва самарадорлигини ошириш даврида мактабларимиз ва ўқитувчиларимиз олдида ўқувчиларни чиройли ёзувга ўргатишни такомиллаштириш борасида қатор ечилмаган муаммолар мавжуд. Бу муаммоларни юқоридаги ёритилган мавзуда оз бўлсада бартараф этишга доир фикр – мулоҳазаларни баён қилдик. Фойдаланилган адабиётлар

1 . Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. – Т.: Ўзбекистон, 2011. - 432 б. 2. “Баркамол авлод йили” давлат дастури.- Т.: “Ўзбекистон”, 2010. 3. Ғуломов М. Чиройли ёзув малакасини шакллантириш.- Тошкент.: “Ўқитувчи”, 1992. 4. Логопедический учебник для вузов. Под редакцией Л.С.Волковой. С.Н.Шахавской. -Москва, Владос, 1998 г. 5. Нарушения чтения и письма у детей. А.Н.Корнев. -Санкт-Петербург, 2003 г. 6. Нарушения письменной речи у младших школьников. -Москва "Просвешения". 1993 г. 7. WWW.шо.106.народ.ру . 8. WWW.мон.татар.ру .

Похожие

Она тили дарсларида янги педагогик технологиялардан фойдаланиш

Баркамол авлодни маънавий-ахлоқий ва интеллектуал тарбиялашда оммавий ахборот воситаларининг аҳамияти

Харакатли уйинларни меъёрлаш

Вектор ва координаталар методи

Проблемы и суть педагогических технологий