Egri chiziqlar bilan chiziladigan chizmalar - Геометрия - Рефераты

Egri chiziqlar bilan chiziladigan chizmalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1094.5 KB

Egri chiziqlar bilan chiziladigan chizmalar Reja: 1. Egri chiziqlarning grafik usullarda yasalishi 2. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar. 3. Aylanani teng bo’laklarga bo’lish .

Egri chiziqlarning grafik usullarda yasalishi Nuqtaning ma’lum yo’nalishda uzluksiz harakati natijasida qoldirgan iziga egri chiziq deyish mumkin. Agar egri chiziqning hamma nuqtalari bitta tekislikda yotsa, tekis egri chiziq, agar tekislikda yotmasa fazoviy egri chiziq deyiladi. Injenerlik grafikasining detalsunoslik chizmalarida asosan ko’p hollarda tekis egri chiziqlardan foydalaniladi. Shuning uchun tekis egri chiziqlarni grafik usulda yasalishini o’rganishdan boshlaymiz. Egri chiziqlar ikkiga bo’linadi: a) sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar; bularga aylana, oval, tutashma va boshqalar. b) lekalo yordamida chiziladigan egri chiziqlar: bularga ellips, parabola, giperbola va shu singari egri chiziqlar kiradi. Egri chiziq turlarini chizilish tartibini, lekalo chizig’ichlari yordamida foydalanish qoidalarini, ellips va oval chizish qoidalarini, aylanani teng bo’laklarga bo’lish usullarini, hamda tutashmalarni chizish qoidalarini puhta o’rganish talab qilinadi. Ayniqsa nuqta, egri chiziq, to’g’ri chiziq va aylanani o’zaro bir-birlari bilan tutashtirish usullariga, tutashtirish markazlariga, tutashtirish nuqtalariga e’tibor bering, hamda tutashmali detallarni konturini chizish tartibini yaxshi o’rganing. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar. Oval chizish usullari Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlarga asosan ovallar va turli markazli o`ramlar kiradi. Mashina detallarining (kulachoklar, flanetslar, qopqoqlar va h.k.) ko`pchiligi oval konturidan tashkil topgan. Oval har xil radiusli aylana yoylaridan iborat bo`lgan yopiq va ravon egri chiziqdir. Ovallar uch markazli va ko`p markazli bo`ladi. Ovalni grafik usulda katta (AB) va kichik (CD) o`qlari bo`yicha yasalishini ko`rib chiqamiz. Buning uchun o`zaro perpendikulyar bo`lgan ikki to`g`ri chiziq o`tkaziladi, ularning kesishgan O nuqtasidan oval o`qlarining yarmisini olib, har ikki tomonga o`lchab qo`yiladi yoki aylana chiziladi. Keyin katta va kichik o`qlarning biror, masalan A va C nuqtalari birlashtiriladi. So`ngra AC

kesmadan AB va CD kesmalar ayirmasining yarmi KC masofa ayriladi. Aniqlangan AK kesmani ikkiga bo`luvchi perpendikulyar chiziq o`tkaziladi. Bu perpendikulyar AB o`qni O 1 nuqtada, CD o`qni esa O 3 nuqtada kesadi. Hosil bo`lgan OO 1 va OO 3 masofalarni O nuqtadan o`qlar bo`yicha o`ng tomonga va yuqoriga o`lchab qo`yiladi. Aniqlangan O 1 , O 2 , O 3 va O 4 nuqtalar oval egri chizig`ini hosil qiluvchi yoylarning markazlaridir. Bu nuqtalar birlashtirilsa, yoylarni chegaralovchi O 1 O 3 , O 1 O 4 , O 2 O 3 va O 2 O 4 to`g`ri chiziqlar hosil bo`ladi Keyin O1 va O2 markazlardan r radiuslarda yoy chiziladi va nihoyat tutashtirilsa nuqtalari topiladi. So`ngra O 3 O 4 markazlardan R radiusda yoy chiziladi. Yoylarning yeg`indisi yopiq kontur ravon egri chiziq, ovalni hosil qiladi. a b 162- shakl Lekalo yordamida chiziladigan egri chiziqlar. Ellips chizish usullari Ellips deb, konus kesimlaridan biri bo’lgan tekis yopiq egri chiziqqa aytiladi. Lekalo egri chiziqlari texnikada katta ahamyatga ega. Mashina detallarining ichki va tashqi qiyofalari ana shu tekis egri chiziqlardan iborat. Lekalo egri chiziqlari qonuniy va qonunsiz turlarga bo`linadi. Qonuniy egri chiziqlar biror matematik tenglamani ifodalab egri chiziqni tashkil qiluvchi nuqtalar to`plami aniq biron qoidaga amal qiladi. Qoidasiz egri chiziqlar esa

taxminiy tasvirlanib, hech qanday qoidaga asoslanmaydi. Katta o’qi AB kichik o’qi CD qilib belgilangan ellipsning chizilishini ko’rib chiqamiz: O’qlarning o’zaro kesishgan O nuqtasidan AB va CD o’qlarning yarmiga teng bo’lgan radiuslar bilan aylanalar chiziladi. So’ngra aylanalardan birida bir nechta ixtiyoriy nuqtalar (teng 12ga bo’lish maqsadga muvofiqdir) tanlanadi va ularni O markaz bilan birlashtiriladi. Bu chiziqlar kichik aylanani ham kesadi. Keyin katta aylanadagi nuqtalardan ellipsning kichik (CD) o’qiga parallel qilib chiziq o’tkaziladi, kichik aylanadagi nuqtalardan esa ellipsning katta o’qi (AB) ga parallel chiziq o’tkaziladi. Bu parallel chiziqlar o’zaro kesishib, ellipsning nuqtalarini hosil qiladi. Aniqlangan nuqtalar lekalo yordamida ketma-ket birlashtiriladi va tekis egri chiziq (ellips) hosil bo’ladi. 163 – shakl. a b c 163 – shakl Aylanani teng bo’laklarga bo’lish . Aylana diametri shu aylanani teng ikkiga bo`ladi (164- shakl). Aylana radiusiga teng yoy bilan uning diametri kesishgan A nuqta orqali aylana kesilsa, aylana teng uchga bo`linadi. Hosil bo`lgan 1 va 2 nuqtalar B bilan tutashtirilsa, aylana ichiga chizilgan teng yonli uchburchak yasaladi. Aylana radiusiga teng yoy bilan uning diametri kesishgan A va B nuqtalardan aylana kesilsa, u teng olti bo`lakka bo`linadi. Hosil bo`lgan 1, A , 2, 4, B , 3

1 nuqtalar ketma-ket tutashtirilsa, aylana ichida teng tomonli oltiburchak yasaladi. 164 – shakl Aylananing o`zaro perpendikulyar bo`lgan ikkita diametri shu aylanani teng to`rt qisimga bo`ladi (165a- shakl). Aylananing o`zaro perpendikulyar diametri kesishayotgan A, B, D, E nuqtalarida aylana o`z radiusi bilan kesilsa, aylana teng o`n ikki bo`lakka bo`linadi. Aylanadagi hamma nuqtalar ketma- ket tutashtirilsa, aylana ichiga chizilgan muntazam o`n ikki burchak yasaladi. a b c 165 – shakl

Aylanani O`zaro teng 5 bo`lakka bo`lish uchun (165b-shakl). OA radiusi teng ikkiga bo`linadi va B 1 radiusda yoy chizilib, aylana diametrida D nuqta aniqlanadi. 1 D aylanani teng besh bo`lakka bo`luvchi kesma hisoblanadi. Aylanalarni har xil nisbatlarda teng bo`laklarga bo`ladigan kesmalarni aniqlash 165c-shaklda ko`rsatilgan. Tutashmalar. To’g’ri chiziqlarni tutashtirish. a b c d 166-shakl Parallel to’g’ri chiziqlarni tutashtirish(166-shakl). Berilgan to’g’ri chiziqlardan berilga R radiusga baravar masofaga parallel chiziq o’tkazib, undan O nuqta olinadi. Bu nuqta tutashtirish markazi bo’ladi. O nuqtadan berilgan chiziqlarga perpendikulyar o’tkazib 1 va 2 (tutashtirish) nuqtalari topiladi. O’tkir burchak hosil qiluvchi to’g’ri chiziqlarni tutashtirish. Berilgan to’g’ri chiziqlarga parallel qilib berilgan R radiusga baravar masofada to’g’ri chiziqlar o’tkaziladi. Bu chiziqlarni kesishish nuqtasi O tutashtirish markazi bo’ladi. O nuqtadan berilgan to’g’ri chiziqlarga perpendikulyar tushirib 1 va 2 (tutashtirish) nuqtalari topiladi. O’tmas burchak hosil qiluvchi to’g’ri chiziqlarni tutashtirish.

Berilgan to’g’ri chiziqlarga parallel qilib berilgan R radiusga baravar masofada to’g’ri chiziq o’tkaziladi. Bu chiziqni burchak bissektrisasi bilan kesishgan O nuqtasi tutashtirish markazi bo’ladi. O nuqtadan berilgan chiziqlarga perpendikulyar tushirib 1 va 2 (tutashtirish) nuqtalari topiladi. To’g’ri burchak hosil qiluvchi to’g’ri chiziqlarni tutashtirish. Berilgan to’g’ri burchakli A uchidan R radiusli yoy chiziladi va C,E tutashish nuqtalari topiladi. So’ngra C va E nuqtalardan R radiusli yoylar chizilib, ularning O nuqtasi aniqlanadi. Bu nuqta tutashish markazi bo’ladi. A nuqtani to’g’ri chiziq bilan tutashtirish(167-shali). A nuqtadan R radiusli aylana yoyi chizilad va berilgan to’g’ri chiziqqa parallel R masofada chiziq o’tkaziladi. Bu chiziqni yordamchi aylana yoyi bilan kesishuv O nuqtasi tutashish markazi bo’ladi. O nuqtadan berilgan to’g’ri chiziqqa perpendikulyar tushirib, K tutashish nuqtasi topiladi. a b 167 – shakl A nuqtani aylana bilan tutashtirish (tashqi tutashtirish). O 1 markazdan R + R 1 radiusli yordamchi aylana yoyi, A nuqtadan esa R radiusli yordamchi aylana yoyi o’tkazilib, ularning kesishgan O nuqtasi topiladi. O va O 1 markazlar birlashtitilib, K tutashish nuqtasi belgilanadi. A nuqtani aylana bilan ichki tutashtirish(168-shakl). Berilgan O 1 markazdan R – R 1 radiusli aylana yoyi, A nuqtadan R radiusli aylana yoyi chizilib, ularning kesishuv O nuqtasi topiladi. O va O 1 markazlar birlashtirilib, K tutashish nuqtasi belgilanadi.

a b 168 – shakl To’g’ri chiziq bilan aylanani tashqi tutashtirish. O 1 markazdan R 1 + R radiusli yordamchi yoy va R masofada berilgan to’g’ri chiziqqa parallel chiziq o’tkaziladi. Ularning kesishuv O nuqtasi topiladi. Bu nuqta tutashtirish markazi bo’ladi. O va O 1 nuqtalarni birlashtirib, K 1 tutashtirish nuqtasi, O nuqtadan berilgan to’g’ri chiziqqa perpendikulyar tushirib, K nuqtasi topiladi. To’g’ri chiziq bilan aylanani ichki tutashtirish(169-shakl). Ichki tutashmada R- R 1 ga teng qilib olinadi. Yasashlarning qolgan yo’li yuqoridagidek bajariladi. 169 – shakl

Ikki aylanani tashqi tutashtirish. O 1 markazdan R + R 1 radius bilan ikkinchi aylana yoyi otkaziladi. Ularning kesishuv C nuqtasi tutashtirish markazi boladi. O va O 1, O va O 2 markazlarni tutashtirib, K 1 va K 2 tutashtirish nuqtalari topiladi. Ikki aylanani ichki tutashtirish(170-shakl). Ichki tutashmada R-R 1 va R-R 2 radiuslarda yordamchi aylana yoylari otkazilib ishlanadi. a b 170 – shakl Ikki aylanani ichki va tashqi tutashma vositasida tutashtirish. O 1 markazdan R+R 1 radiusi bilan va O 2 markazdan R-R 2 radius bilan yordamchi yoylar otkaziladi. Yordamchi yoylarni kesishuv O nuqtasi tutashtirish markazi boladi. Ikki aylanaga tashqi urinma o’tkazish(171-shakl). O markazdan radiusi R 1 -R 2 birinchi aylana, O 1 O 2 kesmaning o’rta O 3 nuqtasi topilib, undan R=O 1 O 3 radiusidan ikkinchi aylana o’tkaziladi. Yordamchi aylanalarni kesishuv C nuqtasini O 1 markaz bilan birlashtirib, uni R 1 radiusli aylana bilan kesishgan K 1 nuqtasi topiladi. K 1 nuqta urinish nuqtasidir. Shuningdek K 2 O 2 parallel K 1 O 1 o’tkazilib, R 2 radiusli aylanadagi K 2 nuqtasi topiladi.

a 171 – shakl b Ikki aylanaga ichki urinma o’tkazish. O 1 markazdan R 1 +R 2 ga teng bo’lgan yordamchi aylana o’tkaziladi. Qolgan yasashlar yuqoridagi chizmaday bajariladi.

Tutashmali detalning konturini chizish tartibi: 1.Detalning simmetrik va markaziy o’qlari o’tkaziladi.O 1 ,O 2, O 3 . 2.Markazlaridan berilgan o’lchamlarda aylanalar o’tkaziladi. 3. Tutashtirish markazlari va tutashtirish nuqtalari topiladi. 4. Detalning konturi yo’g’onlashtiriladi(172-shakl).

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. T. 2002. 8. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005.

Похожие

Egri chiziqlar

Egri chiziqlar

Tеkis egri chiziqlar ularga urunma va normallar o’tkazish. Ikkinchi tartibli egri chiziqlar

Ko’pyoq bilan egri sirtning kеsishuvi

Fazoviy egri chiziqlar. Ularga urunma va normallar o’tkazish. Fazoviy egri chiziqning uzunligini uning to’g’ri burchakli proеksiyalariga asosan aniqlash. Vint chiziqlari