Tuprоqning agregatlik hоlatini quruq elash usuli bilan aniqlash - Геология - Рефераты

Tuprоqning agregatlik hоlatini quruq elash usuli bilan aniqlash

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

131 KB

Tuprоqning agregatlik hоlatini quruq elash usuli bilan aniqlash Tuproqning agregatlik holatini aniqlash taxminiy tarzda bo`lib, keyinchalik laboratoriyada tahlil qilish yo`li bilan tekshirib ko`riladi. Tuproqning agregatilik holati dala sharoitida quruq va nam holida aniqlanadi. Nam holatda aniqlash uchun tuproq namunasiga uni xamirsimon va eng plastik holatga keltiradigan miqdorda suv qo`shiladi. Xlorid kislota ta`sirida vijillab qaynaydigan karbonatli tuproqlarga suv emas, balki HCl ning 10 % li eritmasi qo`shiladi. Tuproqlar agregatilik holati ayrim turlarining alomatlari ho`l loy qilib ko`rish usulini qarab chiqamiz. Qum quruq holatda sochiluvchan bo`ladi, agregatlar hosil qilmaydi. Loy qilingan tuproq namunasini dumaloqlab bo`lmaydi (9-rasm). Qumloq tuproq quruq holatda barmoqlar bilan bosilganda osongina parchalanadigan palaxsacha va kesaklar hosil qiladi. Loy qilingan qumloq tuproq namunasini dumaloqlash mumkin, ammo ip qilib yechib bo`lmaydi. Engil qumoq tuproqlar quruq holatida dumaloq shakldagi kesaklar hosil qiladi, barmoq bilan kuchsiz yozganda ham bu kesaklar maydalanib ketadi. Loy namunasini dumaloqlash, yo`g`onligi taxminan 3 mm li chilvirga aylantirish mumkin. CHilvirni halqa qilib bukmoqchi bo`lsak, u qismlarga bo`linib ketadi. O`rtacha qumoq tuproqlar quruq holatda burchaklari, qirralari va yoqlari yaqqol ifodalangan agregatlarni hosil qiladi. Agregatlarni barmoqlar bilan katta kuch ishlatib bo`lish mumkin. Tuproqning loy qilingan namunasini dumaloqlash, ip qilib chilvirga aylantirish, bu chilvirni halqa qilib bukish mumkin. Bunda halqaning tashqi tomoni yoriladi. Og`ir qumoq tuproqlarning agregatlari kub yoki prizma shaklida va qattiq bog`langan bo`ladi. Ularni barmoqlar bilan maydalash qiyin yoki umuman mumkin emas, nam holatda juda plastik bo`ladi. Tuproqning loyli namunasini dumaloqlash, ingichka chilvirga aylantirish, chilvirni halqa qilib bukish mumkin. Bunda halqa yorilmaydi. Yon tomondan bosib siqqandagina halqa yoriladi.

Soz tuproq quruq holatda juda birikkan bo`ladi. Soz tuproqlar agregatlari mexanik ta`sirlarga juda chidamligi bilan ajralib turadi. SHudgordagi soz tuproq palaxsalarini maydalash qiyin. Tuproq chang hosil qilishga moyil, quriganda esa hamma tomoni yorilib ketadi. Pichoq yoki belkurak bilan kesilgan joyi yaltiraydi. Bunday tuproqlarning loyli namunasi juda plastik bo`lib, uni ingichka chilvirga aylantirish, chilvirni esa halqa va «sakkiz» ga o`xshash ko`rinishida bukish mumkin. Bunday halqani hatto yon tomondan qisganda ham u yorilmaydi . Tuproqlardagi qattiq zarralar (qumli tuproqlardan tashqari) turli omillar, sabablar bilan o`zaro yopishib urvoqlar yoki agregatlarni hosil qiladi. Agregatlar yig`indisi tuproq strukturasi deb, tuproqlarning agregatlar hosil qilish xususiyatini esa tuproqning donadorligi deb atash qabul qilingan. Tuproqning agregat tuzilishi uning unumdorligiga katta ta`sir ko`rsatadi. Tuproqning agregatlik darajasi qancha yuqori va kukunli holati qancha kam bo`lsa, u suvni shuncha yaxshi singdiradi va o`zida uzoq tutib turadi va suvni kam bug`lantiradi, havo va issiqlik rejimlari qulayroq bo`ladi, mikrobiologik jarayonlar yaxshi kechadi, binobarin, o`simliklarning oziqa ryojimi uchun yaxshiroq sharoit yuzaga keladi. Odatda 0,25 mm dan katta tuproq donalari makroagregatlar deb, 0,25 mm dan maydalari esa mikroagregatlar deb ataladi. Agregatlarining o`lchami 0,25 dan 10 mm gacha bo`lgan g`ovakligi yuqori va suvga chidamli donador struktura agronomiya nuqtai nazaridan qimmatli hisoblanadi. Suvning yuvib ketish ta`siriga qarshilik ko`rsata oladigan agregatlar suvga chidamli deyiladi. Strukturaning suvga chidamlilik darajasini aniqlashning turli usullari mavjud. Ularning barchasi tuproq strukturasini suv ta`sirida buzish usullariga asoslangan. Quyida bayon etiladigan N.I.Savvinov usuli laboratoriya sharoitida ko`proq qo`llaniladi. Kerakli reaktiv va texnik vositalar: Ko`zlarining o`lchamlari 3, 2, 1, 0,5, 0,25 mm bo`lgan 5 ta elaklar, tsilindr, tuproq namunalari, 10 % li HCl (1-rasm).

Elaklar Tsilindr 1-rasm. Laboratoriya jihozlari. Strukturaning mustahkamligini aniqlash uchun ezg`ilanmagan tuproq namunasidan foydalaniladi. Tahlil ikki qismdan iborat: 1) tuproqni quruq holda elakdan o`tkazish; 2) tuproqni suvda elaklash. Barcha o`lchash ishlari kimyoviy-texnik tarozida olib boriladi. Quruq holda elaklash. 1. Havoda quritilgan tuproq namunasidan 500 g olinadi (agar tuproq kam bo`lsa, 250 g olsa ham bo`ladi). 2. Tuproq ko`zlarining o`lchami 10, 7, 5, 3, 2, 1, 0,5, 0,25 mm bo`lgan elaklar sistemasidan o`tkaziladi. Elashni har bir elakda alohida o`tkazish, buning uchun esa elakni ohista tebranma harakatlantirish tavsiya qilinadi. 3. Har bir elakda qolgan agregatlar kosachalar yoki qog`ozga solinib tarozida tortiladi. Ularning protsent miqdorn hisoblab topilgach, natijalari quyida beriladigan jadvalga yoziladi. 4. Tuproqni suvda elaklash uchun quyidagi tartibda o`rtacha namuna olinadi: quruq holda elakdan o`tkazilgan har bir fraktsiyadan protsent miqdorinnng yarmi (g hisobida) tarozida tortib olinadi. Masalan, agar 10 mm dan katta fraktsiya 10,2% ni tashkil qilsa, suvda elaklash uchun 5,1 g namuna olinadi. Barcha elaklardan olingan namunalar birgalikda aralashtiriladi. Binobarin, barcha fraktsiyalardan olingan namunaning umumiy og`irligi aniq 50 g bo`lishi kerak. 0,25 mm dan kichik zarralar suvda elaklash uchun olinmaydi, chunki ular tuproqning mikroagregat qismini tashkil etadi.

Suvda elaklash. 1. Olingan o`rtacha namuna vodoprovod suvi bilan to`ldirilgan tsilindrga solinadi va 10 min. kutib turiladi. Bu vaqt ichida havoning ko`p qismi tuproqdan chiqib ketadi. Havoning chiqib ketishini tezlashtirish uchun tsilindrni oyna yoki tiqin bilan berkitib, gorizontal vaziyatgacha og`dirish va so`ngra yana tik holatga keltirib, ustini ochib qo`yish kerak. 2. Ko`zlarining o`lchamlari 3, 2, 1, 0,5, 0,25 mm bo`lgan 5 ta elaklar tayyorlab qo`yiladi. Elaklarni suvli bak idishi ichiga shunday o`rnatish kerakki, eng tepadagi elakning usti suv sathidan 5-6 sm chiqib turadigan bo`lsin (3.2-rasm). 3. O`n minut o`tgach, tsilindrga suv quyib limmo-lim , to`ldiriladi va usti oyna bilan berkitiladi, bunda oyna tagida havo pufakchalari bo`lmasligi zarur. Shu holatda tsilindrni to`nkarib, to tuproq donalarining asosiy qismi uning bo`g`ziga tushgunga qadar shu vaziyatda ushlab turiladi. Keyin tsilindrni yana to`nkarib, donalar uning tubiga tushgunga qadar kutib turiladi. Mustahkam bo`lmagan barcha agregatlarning parchalanib ketishi uchun bu ish 10 marta takrorlanadi. 4. Tsilindrni oxirgi marta to`nkargach (tubi tepada bo`lishi kerak) shu holatda uni eng teladagi elakdagn suz ichiga tushiriladi va suvdan chiqarmagan holda oyna (yoki tiqin) ochiladi. Ravon harakatlar bilan tuproq ustki elak sirtiga tekis taqsimlanadi. Bir minutdan keyin (suv ostida) tsilindr oyna (tiqin) bilan yana berkitiladi, suvdan olinadi va undagi suspenziya (bo`tana) to`kiladi. 5. Elakdan o`tgan tuproq suv ostida qayta elanadi. Ustki elakda qolgan agregatlarni suvdan chiqarmagan holda elaklar to`plami suv ichida tez ko`tariladi va yana tezgina pastga tushiriladi. Ana shunday usulda elaklar 10 marta silkitiladi, keyin bak idishidan dastlab ustki ikkita elak chiqarib olinadi, qolganlari esa yana besh marta ko`rsatilgan tartibda silkitiladi. 6. Har qaysi elakdagi tuproq donalari katta chinnn kosachalarga yuvg`ich bilan yuvib tushiriladi. Kosachalardagi ortiqcha suv to`qib tashlanadi. Katta kosachalardagi agregatlar oldindan tarozida tortib qo`yilgan kichkina alyuminiy kosachalarga yuvg`ich yordamida yuvib tushiriladi. 7. Kichkina kosachalardan ortiqcha suv to`kib tashlanadi, so`ngra ular suvli hammom yoki plitada quritiladi va tarozida tortiladi. Suvga chidamli

agregatlarning protsent miqdori hisoblab chiqiladi. Suvda elaklash natijalari ham o`sha jadvalga yoziladi. 8. Har qaysi fraktsiyaning protsent miqdori o`sha fraktsiyaning gramm og`irligini 2 ga ko`paytirish yo`li bilan aniqlanadi, chunki suvda elaklashga mo`ljallangan tuproq namunasi quruq agregatlar protsentining yarmiga teng miqdorda olingan edi. Fraktsiyalar o`lchami, mm Quruq holda elakdan o`tkazish Suvda elaklash 10 dan katta Fraktsiya og`irligi, g Protsent miqdori Elash uchun olin- gan tuproq miqdori, g Kosacha- ning nomeri Mustahkam agregatlar- ning og`irligi, g Mustahkam agregatlar- ning miqdori, % 10-7 7-5 5-3 3-2 2-1 1-0,5 0,5-0,25 Yig`indisi: 10- 0,25 0,25 dan kichik Jami

Tuproq strukturasining mustahkamlik darajasi 0,25 mm dan katta barcha fraktsiyalar protsentining jami miqdori bilan belgilanadi. O`lchami 0,25 mm dan kichik bo`lgan suvda chidamsiz agregatlarning protsent miqdori esa elakdagi jami agregatlar miqdoridan (100%) suvga chidamli (0,25 mm dan katta) fraktsiyalarning umumiy miqdorini ayirib tashlash yo`li bilan aniqlanadi. Agregatlar tahlili natijalari asosida donadorlik koeffitsienti (K) hisoblab topiladi. Donadorlik koeffitsienti deganda, agronomiya nuqtai nazaridan qimmatli hisoblangan, o`lchami 0,25 dan 10 mm gacha bo`lgan agregatlar miqdorining (%) 0,25 mm dan kichik va 10 mm dan katta agregatlarning umumiy miqdoriga (%) nisbati tushuniladi. K ning qiymati qancha katta bo`lsa, tuproqning strukturasi shuncha yaxshi bo`ladi. S.I.Dolgov va P.U.Baxtin agronomiya jihatidan qimmatli hisoblangan, havoda quritilgan va suvga chidamli agregatlar (0,25-10 mm) miqdoriga ko`ra tuproq strukturasi holatini baholashning quyidagi shkalasini tavsiya etadilar (2-jadval). 2-jadval Tuproqning struktura holatini baholash Agregatlar miqdori, % Struktura holatining bahosi Quruq holda elash Suvda elash >80 >70 A`lo 80-60 70-55 Yaxshi 60-40 55-40 Qoniqarli 40-20 40-20 Yomon <20 <20 Juda yomon

Adabiyotlar: 1. B о b о xo ’ jaev I ., Uz о q о v P . Tupr о qning tarkibi x о ssalari va analizi . – T о shkent : “ Mehnat ”, 1990. 2. Bah о dir о v M ., Rasul о v A . Tupr о qshun о slik . – T .: “ O ’ qituvchi ”, 1975. 3. Агрохимия (учeбник) пр. проф. Б.А.Ягодина. М., ВО “Агропромиздат”, 1989. 4. Мeтоды агрохимия исслeдований почв и растeний. Т., Союз НИХИ, 1977. 5. Musaev B.S. Agrоkimyo (darslik). T.: «Shar» nashriyot-matbaa aktsiyadоrlik kоmpaniyasi bоsh tahririyati, 2001. 6. Niyozaliev I.N., Оtabekоv N.A. va bоshqalar. Agrоximiyadan amaliy mashg’ulоtlar. T., “Mehnat”, 1989. 7. Smirnоv P.M., Muravin E.A. Agrоximiya. – Tоshkent: “O’qituvchi”, 1984. 8. Qishlоq xo’jaligida islоhоtlarni chuqurlashtirishga dоir qоnun va me’yoriy xujjatlar to’plami. 1-2 jildlar. T., «Sharq» nashriyot-matbaa kоntserni bоsmaxоnasi, 1998. 9. Qishlоq xo’jaligida iqtisоdiy islоhоtlarni chuqurlashtirish dasturi (1998-2000 yillar). T., “O’zbekistоn”, 1998.

Похожие

Tuprоqning hajm va sоlishtirma оg'irligini aniqlash va ular asоsida g'оvakligini hisоblash

Tuprоqni tahlilga tayyorlash. tuprоq tarkibidagi gigrоskоpik namlik miqdоrini aniqlash

Sabzavоt va pоliz mahsulоtlari tarkibidagi nitrat miqdоrini (B.P. Pleshkоv usuli) aniqlash

Tuprоq tarkibidagi nitrat shaklidagi azоt miqdоrini grandval-lyaju usulida aniqlash

Foydali qazilmalarni qayta ishlash va boyitish asoslari