Tuproq xaritalarini o'qishni va undan foydalanishni o'rganish - Геология - Рефераты

Tuproq xaritalarini o'qishni va undan foydalanishni o'rganish

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

131 KB

Tuproq xaritalarini o`qishni va undan foydalanishni o`rganish Reja: 1. Tuproq kartalari va kartogrammalarni o`qish. 2. Tuproqlarning agronomik ta`rifi.

Tuproq kartalari, tuproq va agrokimyoviy kartogrammalar (1-rasm). Xo`jaliklarda yerlaridan to`g`ri va samarali foydalanish tuproq kartalari, tuproq va agroximiya kartogrammalari asosida olib borilishi lozim. Tuproq kartasi - ma`lum territoriya (xo`jalik, rayon, viloyat kabi) tuproq qoplamini ma`lum masshtabda kichraytirilgan holda qog`ozga aks ettirish demakdir. Qanday masshtabda chizilganiga qarab tuproq kartalarining quyidagi xillari ajratiladi: Kichik masshtabli kartalarda (1:300000 dan kichik) viloyatlar, o`lkalar, respublikalar va shuningdek butun mamlakat tuproq qoplami aks ettiriladi. Ulardan yer fondlarini hisobga olib borish (tuproq geografik rayonlashtirish va hokazo) uchun foydalaniladi. O`rtacha masshtabli kartalar : (1:300000 - 1:100000) asosan yig`ma va obzor tarzida bo`ladi; ular agrotuproq rayonlashtirishni o`z ichiga oladi va planlashtiruvchi hamda rahbar organlarga mo`ljallanadi. Mukammal kartalar (1:5000 - 1:200) ilmiy tekshirish muassasalari (tajriba stantsiyalarn, institutlar va boshqalar) ning ekin maydonlarida tuziladi. Ular asosida xo`jaliklarda ayrim uchastkalarning zaxini qochirish va sug`orish, bog`lar,

tokzorlar barpo qilish, tajriba va nav sinash uchastkalarini tashkil etish kabilar loyihalanadi. Yirik masshtabli kartalar (1:50000; 1:25000; 1:10000) xo`jalik va katta yerli fermer xo`jaliklari uchun tuziladi. Fermerlar tuproq qoplami kartasini tuzish uchun masshtab (1:50000 dan 1:10000 gacha) tekshiriladigan territoriyaning rel yefini, tuproq qoplamini, xo`jalikning ixtisoslashuvini hisobga olib tanlanadi. O`zbekiston paxtachilik xo`jaliklarining odatda rel yefi tekisroq bo`lgan sharoitda 1:10000 masshtabli tuproq kartalari tuziladi. Kartogramma - qishloq xo`jalik ekinlari maydonlarining tuproq kartasi masshtabida chizilgan sxema tarzidagi tasviri. Kartogrammalar tuproqning ayrim xossalari ta`rifini to`ldirish uchun (chirindili qatlam qalinligi, mexanik tarkibi, eroziyalanganlik darajasi, sho`rlanganlik va sho`rtoblanganligi kartogrammalari kabi) hamda tuproqlardan foydalanishga doir tavsiyalarni aniqlashtirish uchun mo`ljallangan. Bundan tashqari tuproq tarkibidagi kaliy va fosforning harakatchai formasini ko`rsatuvchi agroximiyaviy kartogrammalar ham tuziladi. Tuproq va agroximiya kartogrammalari umumiy va regional xillarga ajratiladi. Umumiy kartogrammalar hamma zona va regionlarda tuzilishi shart. Regional kartogrammalar tabpiy sharoitning o`ziga xos xususiyatlariga, tuproq qoplamiga, xo`jalikning ixtisoslashuviga qarab bir yoki bir necha tabiiy zonalarda yoxud alohida xo`jaliklarda tuziladi. Umumiy kartogrammalar jumlasiga tuproqlarni agroishlab chiqarish gruppalarga birlashtirish va ulardan foydalanishga doir tavsiyalar beruvchi kartogrammalar, harakatchan shakldagi fosfor va kaliyning miqdorini ko`rsatuvchi kartogrammalar hamda tuproqlar bonitirovkasiga doir kartogrammalar kiradi. Regional kartogrammalar tuproqlarning eroziyalanganlik, kislotalilik, sho`rlanganlik darajasi va boshqa ko`rsatkichlari bo`yicha tuziladi. Tuproq kartalariga o`qtirish kitobi yoki tuproq ocherki, kartogrammalarga esa tushuntirish xati albatta ilova qilinadi.

Tuproq ocherki yoki tushuntirish xatida barcha o`tkazilgan ishning natijalari yozib qo`yiladi, ularda xo`jalikning tabiiy sharoiti, tuproq qoplami, tuproq xususiyatlarining morfologik va analitik ta`rifi, tuproqlarning agroishlab chiqarish gruppirovkasp va tuproqlardan foydalanishga donr tavsiyalar, ularning unumdorligini oshirish yuzasidan chora-tadbirlar ko`rsatiladi. Tuproqlarning agroishlab chiqarish gruppirovkasi deganda genezisi, xossalari, foydalanilishi va tavsiya etiladigan chora-tadbirlar bo`yicha bir-biriga yaqin bo`lgan bir necha xil tuproq ayirmalarini birlashtirishga tushuniladi. Tuproqni tekshirshiga oid materiallardan ichki xo`jalik yer tuzish ishlarida almashlab ekiladigan maydonlarni to`g`ri belgilash uchun, shuningdek ekin may- donlarining transformatsiyasi yoki ulardan foydalanishni o`zgartirish uchun qo`llaniladi. Xo`jalik tuproqlarini tekshirish ishlari yer tuzish ishlaridan oldin o`tkazilishi kerak. Tuproq kartalari va kartogrammalardan ishlov berish va o`g`itlash sistemalarini, tuproqlarni melioratsiyalash hamda bonitirovkalash turlarini aniqlashda foydalaniladi. Tuproq kartalari va kartogrammalarni o`qish. Amaliy mashg`ulotlarda talabalar turli masshtablarda chizilgan kartografik materiallar asosida tuproq kartalari va kartogrammalarni o`rganishadi. Ularni o`qishda masshtabi va tuzilgan yili belgilanadi va yozib qo`yiladi. Kartaga va kartogrammaga ilova qilingan izohlarni mufassal o`rganadilar. Kartada tuproqlarning qanday tiplari; tipchalari va boshqa toksonomik birliklari ajratib ko`rsatilganini, ular qaysi usulda (bo`yash, shtrixlash, indekslash) tasvirlanganini sinchiklab aniqlashadi. Kartaga muvofiq turli tuproqlarning u yoki bu qishloq xo`jalik maydonlarida tarqalgani, shuningdek territoriyaning alohida geomorfologik (suv ayirg`ichlar, sohillar, yon bag`prlar, ko`l bo`yidagi past tekisliklar kabi) elementlariga taalluqliligini aniqlaydilar. qartalarda gorizontallar mavjud bo`lsa, o`qituvchining topshirig`iga muvofiq, geomorfologik profil elementlari bo`yicha tuproqlarning taqsimlanish sxemasini chizadilar.

Kartani o`qish natijalari asosida tuproqlar ro`yxatini (ekin maydonlari bo`yicha) tuzib, unda har qaysi tip chegarasidagi barcha tuproq toksonomik bir- liklarini va ular rel`efning qaysi elementlari bo`yicha tarqalganligini ko`rsatishadi (forma). Forma ________________________________________________ Tip Tipcha Rod Tur Xil Razryad Rel`yef bo`yicha joylashish sharoiti Kartogrammalarni o`qish ana shu kartogrammada ta`rif berilayotgan ko`rsatkichni (tuproqlarning eroziyalanganlik yoki sho`rlanganlik darajasi, oziqa moddalarning harakatchan formalari, chirindi miqdori singarilarni) aniqlashdan boshlanadi. Ushbu ko`rsatkichlar kartogramma nomida aks ettiriladi. Kartogrammadagi ayrim ko`rsatkichlarning shartli belgilari ham aniqlanadi. Keyin kartogrammada tasvirlangan tuproq agroishlab chiqarish xossalarining tarqalishi va maydon bo`ylab taqsimlanishi snnchiklab o`rganiladi. Bunda: a) tuproq qoplamini mazkur kartogramma ko`rsatkichi bo`yicha umumiy baholashning mazmunini bilib olish kerak. Masalan, tuproqlarning eroziyalanganlik darajasiga oid kartogrammani o`rganishda, xo`jalikning haydalma tuproqlarida asosan kuchli va kuchsiz eroziyalangan tuproqlar ko`proq deb, qayd etiladi; agar bunday tuproqlarning maydoni ko`rsatilgan bo`lsa, ular protsentda ifodalanib beriladi; b) o`rganilayotgan tuproqning agroishlab chiqarish xossasining o`ziga xos xususiyatlarini xo`jalik territoriyasining alohida qismlari (brigada uchastkalari, almashlab ekish dalalari kabilar) bo`yicha aniqlash lozim; v) kartogrammadagi ma`lumotlarni tuproq kartasi bilan taqqoslash va kartogrammalar ko`rsatkichlarining turli tuproqlar (tiplar, tipchalar, turlar va hokazo) uchun qanchalik aniq namoyon bo`lishi xususiyatlarini aniqlash zarur.

Tuproqlarning agronomik ta`rifi. Tuproq kartalari va kartogrammalarini o`rganishda ushbu xo`jalik tuproqlarining agronomik ta`rifini berish kerak. Bu - tuproqqa uning asosiy sifat ko`rsatkichi - unumdorligi bo`yicha baho beriladi. Unumdorlik tuproqning qishloq xo`jalik ekinlarining suvga, oziq elementlarga bo`lgan talabini qondira olishi, o`simlik ildizi rivojlanadigan qatlamning havo va issiqlik rejimlarining normal bo`lishini va tuproq eritmasi reaktsiyasining maqbul bo`lishini ta`minlash xususiyatidir. Tuproqlarning agronomik ta`rifi, shuningdek tuproqning qishloq xo`jalik ekinlari yetishtirishning texnologik xususiyatlari (erga ishlov berish muddatlari, usullari va sharoitlari, o`simliklarni parvarish qilish, yig`ishtnrib olish, mexanizatsiyadan foydalanish mumkinligi singarilar) jihatidan bahosini ham o`z ichiga oladi. Tuproq kartalar va kartogrammalar hamda ularga ilova qilkigan tushuntirish materiallari (analiz natijalari, hosildorlik, tuproq paydo bo`lish sharoitlarinnng ta`rifi kabilar) asosida tuproqlarga agronomik ta`rif berish yuzasidan topshiriqni bajarishda eng avvalo mazkur materiallar sinchiklab o`rganiladi va ularning tekshirish natijalari quyidagicha umumlashtiriladi: 1. Izohlar bo`yicha tuproqlar ro`yxati tuzilib, ularning mexanik tarkibi, ona jinslar va maydonning o`ziga xos xarakteri ko`rsatiladi. 2. Tuproqlar namlanish sharoitiga ko`ra (avtomorf, yarim gidromorf, gidromorf, sohil tuproqlar) ajratiladi. 3. Melioratsiya tadbirlari o`tkazishni talab qiladigan tuproqlar (botqoqlangan, sho`rlangan, sho`rtoblangan tuproqlar va ularning kompleksi, toshlardan tozalash kerak bo`lgan uchastkalar) alohida ko`rsatiladi. Tuproqlarning agronomik ta`rifiga birinchi navbatda tiplar va tipchalarga ajratish uchun asos bo`la oladigan ularning asosiy genetik xususiyatlarn olinmog`i darkor. Tip va tipcha doirasida tuproqlar turli mexanik tarkibiga, reaktsiyaga (pH ning turli qiymatiga) ega bo`lishi, chirindi miqdori va chirindili qatlamlarning

qalnnligi bo`yicha farq qilishi mumknn bo`lganidan, tuproqlarga mukammal agronomik baho berish uchun ularning suv-havo, issiqlik va oziq rejimlari chambarchas bog`liq bo`lgan eng muhim xossalarini, shuningdek bu tuproqlarda qishloq xo`jalik ekinlari yetishtirishning o`ziga xos xususiyatlarini e`tiborga olish zarur. Materiallarki sistemaga solish oson bo`lishi uchun tuproqlarki umumiy (umumiy zonal) xossalari jihatdan ajratish va faqat ayrim zonalar tuproqlariga taalluqli bo`lgan zonal xususiyatlarni e`tiborga olish kerak.

Adabiyotlar: 1. B о b о xo ’ jaev I ., Uz о q о v P . Tupr о qning tarkibi x о ssalari va analizi . – T о shkent : “ Mehnat ”, 1990. 2. Bah о dir о v M ., Rasul о v A . Tupr о qshun о slik . – T .: “ O ’ qituvchi ”, 1975. 3. Агрохимия (учeбник) пр. проф. Б.А.Ягодина. М., ВО “Агропромиздат”, 1989. 4. Мeтоды агрохимия исслeдований почв и растeний. Т., Союз НИХИ, 1977. 5. Musaev B.S. Agrоkimyo (darslik). T.: «Shar» nashriyot-matbaa aktsiyadоrlik kоmpaniyasi bоsh tahririyati, 2001. 6. Niyozaliev I.N., Оtabekоv N.A. va bоshqalar. Agrоximiyadan amaliy mashg’ulоtlar. T., “Mehnat”, 1989. 7. Smirnоv P.M., Muravin E.A. Agrоximiya. – Tоshkent: “O’qituvchi”, 1984. 8. Qishlоq xo’jaligida islоhоtlarni chuqurlashtirishga dоir qоnun va me’yoriy xujjatlar to’plami. 1-2 jildlar. T., «Sharq» nashriyot-matbaa kоntserni bоsmaxоnasi, 1998. 9. Qishlоq xo’jaligida iqtisоdiy islоhоtlarni chuqurlashtirish dasturi (1998-2000 yillar). T., “O’zbekistоn”, 1998.

Похожие

Tuproqning morfologik belgilarini o'rganish

Tuproq qattiq qismi kimyosi. Tuproq-kimyoviy jarayonlari

Tuproq kimyosining tarixi va rivojlanish bosqichlari. Tuproq kimyosining shakllanish davrlari tarixi

Bo'z tuproqlarning genetik tuzilishini o'rganish

Yer resurslaridan foydalanishni boshqarishda yer kadastrining vazifalari