Geologik jarayonlar haqida umumiy ma'lumotlar. Nurash jarayonlari - Геология - Рефераты

Geologik jarayonlar haqida umumiy ma'lumotlar. Nurash jarayonlari

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Geologik jarayonlar haqida umumiy ma`lumotlar. Nurash jarayonlari REJA: 1. Geologik jarayonlar turlari. 2. Nurash jarayoni haqida. 3. Geologik jarayonlarning yer po`stidagi faoliyati. 4. Atmosferaning yer po`stiga ta`siri oqibatida sodir bo`ladigan jarayonlar.

Tayanch iboralar: Relif, litosfera, okean, mineral, dinamik, geolog, giograf, morfologiya, metrologiya, gidrosfera, gidrologiya, metologiya, eol, yotqiziq, karst, suffoziya, tektoginez, geotektoginez, magma, ekzogen, atmosfera, nurash, biologik, ximik, fizik, yuza, muz, jins, mexanik, sulfat, kislorod, oksidlanish, gidroliz, pirit, reaksiya, gidrolid, molekula, temir qalpoq. Geologiyaning birinchi qismida biz yerning shakli, ximiyaviy tarkibi, fizik xossalari va tuzilishini ko`rib chiqdik. Lekin, litosfera doimo o`zgarib turadi. Vaqt o`tishi bilan yer yuzasining relfi o`zgaradi; dengiz va okeanlar xamda ularning qirg`oq chegaralari almashadi; daryolar o`z o`zanini o`zgartiradi, mavjud ko`llar quriydi va yangilari hosil bo`ladi. Tog` jinslari va ularni tashkil qilgan minerallar yemiriladi xamda ulardan yangi tog` jinslari va minerallar hosil bo`ladi. Bu o`zgarishlarni yer qobig`ining ichki qismida xam kuzatishimiz mumkin.Dinamik geologiya geologiya fanining bir qismi bo`lib, yer yuzasi va yer po`stida bo`ladigan geologik jarayonlar bilan shug`ullanadi. Geologiyaning bu qismi fiziografik (fizik) geologiyaga taalluqlidir. Bu masalani yoritishda geolog va geograflar olib boradigan izlanishlarning farqi shundaki, geolog sodir bo`ladi. Atmosferada sodir bo`ladigan jarayonlarni meteorologiya, gidrosferadagilarini – gidrologiya, litosferadagilarini – litologiya o`rganadi.

Atmosfera va tabiiy jarayonlarning qonuniyatlarini tarixiy yusinda tekshirsa, geograf geologlarning xulosalariga asoslanib, yer morfologiyasi qonuniyatlarini Yer yuzasining xozirgi ko`rinishiga qarab geografik nuqtai nazardan tekshiradilar. Geologik jarayonlar yerning xamma qatlamlarida va ularning bir-biriga yondosh chegaralarida xam litosfera chegarasida eol jarayonlar, gidrosfera va litosfera chegarasida denudatsiya, eroziya, abraziya jarayonlari yuz beradi. Yer qatlamlari ichida esa, yer osti suvlvri harakat qiladi, ya`ni gidrogeologik jarayonlar ( karst, suffoziya, cho`kish va boshqalar) yuz beradi. Yer po`stidagi harakatlar geologiyada tektogenez yoki kengroq qilib aytganda geotektogenez deb ataladi. Magmaning hosil bo`lishi, xarakati, qotishi va aralashish jarayonlari magmatizm deb ataladi. Geologik jarayonlar haqida so`z yuritganimizda eng avvalo ekzogen geologik jarayonlar haqida to`xtalamiz. Ekzogen jarayonlar deyilganda yer yuzasida ya`ni atmosfera bilan litosfera chegarasida boradigan jarayonlar tushiniladi. Issiqlik almashinuvi. Atmosferaning yer yuzasiga ta`sirida eng avvalo issiqlik almashinuvi kuzatiladi. Atmosfera quyosh radiatsiyasini 15% atrofida, yer yuzasi esa 43 % iga yakinini uziga yutadi. Shu sababli yer yuzasining kunduzi va kechasi keskin temperaturasini o`zgarib ketishidan atmosfera saqlab turadi.

Atmosfera doimiy harakatda va bu xarakati juda sekin xarakatlanadigan yer qobig`ining rivojlanishida juda katta axamiyat kashf etadi. Suv parlari (bulutlar) ning keltirilishi va yerdagi suvning aylanma xarakati xavoning р arakati bilan bog`ik. Shuningdek, shamollar tog`jinslarini yemiradi va yemirilgan bo`klarni yer yuzasi bo`ylab tarqatadi. Atmosfera harakatining asosiy sabablaridan birinchi navbatda quyosh energiyasi, so`ngra esa yerning aylanishi, dengizlar va quriqliklarning bo`linishi, materik relyefining xarakteri va xavoning yer yuzasiga ishqalanishi hisoblanadi. Bu omillar ta`siri natijasida yerda xavo bosimining xar xil bo`lishiga olib keladi va yuqori bosimli oblastlardan past bosimli oblastlar tomon xavoning oqimi yuz beradi. Shamolning tezligi 1806 yilda angliya admirali F. Bofort tomonidan taklif etilgan va xozirgi vaqtda uncha katta o`zgartirishlarsiz qabul qilingan 12-balli shkala buyicha o`lchanadi. Shu jumladan 1946 yilda dovullar uchun 6 ga bo`linuvchi shkala qabul qilingan. NURASH JARAYONI Nurash deb yer yuzasidagi va unga yaqin joy joylashgan tog` jinslari va minerallarni quyosh radiatsiyasi, suvning, xavoning va tirik organizmlarning mexanik va ximik ta`siri natijasida buzulishi va o`zgarishiga aytiladi. Nurashni keltirib chiqaradigan faktorlarga qarab quydagicha bo`linadi: 1. fizik nurash, jinslarning tarkibi o`zgarmaydi faqat ularda maydalanish yuz beradi; 1. kimyoviy nurash, yuza va gurunt suvlari shuningdek atmosfera ta`sirida jinslar tarkibini o`zgarishiga olib keladi; 2. organik (biologik) nurash, organizmlar xayot faoliyatining ta`sirida sodir bo`ladi. Nurashning barcha turkumlari bir-birini to`ldirib, doimo birga sodir bo`ladi, lekin ularning xarakteri va intensivligi o`rab turgan muxitga iqlim zonalariga uzviy bog`liq. Fizik nurash

Fizik nurashning asosiy faktori, tog` jinslari va ularni tashkil etuvchi minerallar xajmini keskin o`zgarishiga sabab bo`luvchi temperatura hisoblanadi. Bu nomuvofiqlik jinslarning darz ketishi, yoriq bo`laklarga ajralishi va keyinchalik ularni maydalanishiga olib keladi. Agar jins yoriqlariga suv kirib, bu yerda suv muzlab qolsa, u xolda fizik nurash yana xam tezlashadi. Suvning takror muzlab erib turishi bilan bog`liq bo`lgan fizik nurash sovuqdan nurash deb ataladi. Fizik nurash natijasida qattiq jinslar mayda-mayda bo`lib ketadi, xatto zarrachalar 0,01mm gacha yetadi. Nurash xodissasi jinslarning kristalli va qatlamlarning darzli bo`lishiga xam bog`liq. Tog` jinsida darz qancha ko`p bo`lsa, u shuncha tez yemiriladi. Mexanik nurash asosan tashqi sabablar yordamida yuz beradi. Yer yoriqlariga, mineral va tog` jinslari orasiga kirib qolgan suvning xarorati pasayib, bu yerda suv muzlaydi, suv muzlashi bilan muz kengayib, jinslarni yorib yuboradi. Bundan tashqari, yer yuzasi qanday shakl bo`lishidan qat`iy nazar, o`simlik bilan qoplangan. O`simliklarning ildizlari tog` jinslari orasiga yorib kirib, ularni bo`laklarga ajratadi, darzlarni kengaytiradi. Chirigan ildizlardan o`tgan suv yer ostida muzlab, darzlarni kengaytiradi. Yer ichki qismida yashovchi qurt va chuvalchanglar gil xamda loyssimon jinslar orasida juda ko`p miqdorda g`ovaklar hosil qiladi, ularning fizik va ximik xususiyatlarining o`zgarishiga olib keladi. Ximik nurash. Fizik nurash natijasida jinslar maydalanadi, parchalanadi, ba`zan eziladi. Tog` jinsiga erkin kislorod ta`siri natijasida, ayniqsa jins orasiga suvning o`tib borishi orqasida u yerda hosil bo`lgan reaktsiya natijasida ximik nurash yuz beradi. Ximik nurash qattiq jinslarning yana xam ko`proq maydalanishiga yordam beradi. Ximiyaviy jarayonlar asosan oksidlanish, gidrotatsiya (metallarning suvlanishi), erish va gidroliz xillariga bo`linadi. Oksidlanish. Nurash bo`ladigan zonada erkin kislorod bo`lgan vaqtda qaytarilish reaktsiyasi ketadi va sulfidlar hosil bo`ladi. Erkin kislorod xavoda va

suvda bo`lganligidan sulfidlar beqaror bo`lib qoladi va paralanib asta-sekin sulfatlarga, karbonatlarga va oksidlarga aylanadi. Bu reaktsiyani quyidagi pirit minerali misolida ko`rish mumkin: 2FeS2 Q 7O2 Q2H2O q 2FeSO4 Q 2H2O Bundan hosil bo`lgan temir sulfat oksidi yana oksidlanishni davom ettiradi. Temirning suvli oksidi yer yuzasidagi pirit yoki boshqa temir sulfidlari bo`lgan jinslarning oksidlanishi natijasida hosil bo`lib, u yer yuzasida temir qalpoq deb ataluvchi shaklda uchraydi Gidratatsiya (metallning suvlanishi). Bu jarayon natijasida minerallar suv ta`sirida o`zgarib nuraydi. Bunga misol qilib tabiatda angidritni gipsga aylanish reaktsiyasini ko`ramiz. CaSO4 Q 2H2O Q CaSO4 · 2H2O gips Mineral tarkibiga kislorod yoki suv molekulasi o`rnashishi bilan uning xajmi kattalashadi va atrofidagi jinslarni itarib darzlar hosil qiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Islomov O.I. “Umumiy geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil. 2. Shoraxmedov SH.SH. “Umumiy va tarixiy geologiya” «O`qituvchi» 1989 yil. 3. Qurbonov A.S. “Geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil. 4. www.ziyonet.uz 5. www.kasu.uz

Похожие

Nurash jarayonlari. Shamol, oqar suvlarning geologik ishi

Yer haqida umumiy ma'lumotlar. Yerning rivojlanish tarixi

Endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm Vulkanizm

Geologik hodisalar. Endogen va ekzogen geologik hodisalari va ularning ahamiyati. Endogen geologik jarayonlar

Geologik hodisalar. Endogen va ekzogen geologik hodisalari va ularning ahamiyati. Endogen geologik jarayonlar