Cho`kindi tog` jinslari endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm - Геология - Рефераты

Cho`kindi tog` jinslari endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

113.5 KB

www.arxiv.uz Cho`kindi tog` jinslari endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm Reja: 1. Endogen geologic jarayonlar. 2. Intruziv magmatizm mohiyati. 3. Intruziv magmatizm shakllari. 4. Magma, uning tarkibi va mohiyati 5. Cho`kindi tog` jinslarining hosil bo`lish jarayoni. 6. Cho`kindi tog` jinslarining turlari. 7. Cho`kindi tog` jinslariga mansub bo`lgan menerallar va konlar. 8. Cho`kindi tog` jinslarining insoniyat rivojlanishidagi o`rni .

www.arxiv.uz Tayanch iboralar: cho`kindi, yotqiziq, nurash, rel`ef, kontenintal, jins, mineral, hovza, orgonagen, dengiz, ko`l, muz, qatlam, mexanik, kimyoviy, organic, gil, qum, slyuda, kvarts, changsimon, lyoss, serg`ovak, gips, xemogen, tuf, chaqiq, tsement, temir, fosfat, ferrolit, qumtosh, kremniy, deatomit, aromatic. Cho`kindi tog` jinslari yer yuzasining deyarli xamma yerida tarqalgan. Cho`kindi jinslarning paydo bo`lishi va o`zgarishi turli termodinamik, fizik va kimyoviy sharoitlar bilan bog`liq bo`lib, ma`lum qonuniyatga bo`ysinadi. Cho`kindi tog` jinslari o`simlik va organizm qoldiqlaridan shuningdek o`zidan oldin paydo bo`lgan magmati va metamorfik jinslarning yemirilishidan hosil bo`ladi. Hosil bo`lish sharoitiga qarab cho`kindi jinslar dengiz, ko`l, daryo, shamol, muz va morena yotqiziqlariga bo`linadi. Qurik iqlimli sharoitda hosil bo`lgan jinslar kontinental yotkiziklar deb ataladi. Ularning hosil bo`lishida shamol, oqar suvlar va muz suvlarining roli juda kattadir. Atmosfera yog`inlari ta`sirida nuragan jinslar shamol va oqar suvlar bilan birga oqib borib, relyefning pastkam joylarida to`planadi va cho`kindilar hosil qiladi. Kontinental cho`kindi jinslar hosil bo`lishi sharoitiga qarab elyuvial, delyuvial, prolyuvial, alyuvial va eol yotqiziqlariga bo`linadi. Suv xavzalarida suvda erigan mineral moddalarning cho`kishidan kimyoviy, xayvonot va o`simlik qoldiqlarining to`planishidan esa organogen cho`kindi jinslar hosil bo`ladi. Cho`kindi tog` jinslar yer po`stining eng ustki qatlamlarini tashkil qilib, butun yerdagi tog` jinslarning atiga 5% ni tashkil etadi. Shunga qaramay bu jinslar yer yuzasining 75% maydonini ishg`ol qilib yotadi. Cho`kindi tog` jinslarining asosiy belgilaridan biri ularning qatlam-qatlam bo`lib asosan, gorizontal xolatda yotishidir. Ayrim qatlamlar bir-biridan rangi, tarkibi va xossalari bilan farq qiladi. Cho`kindi jinslar segovak bo`ladi va ularning tarkibida toshqotgan organik qoldiqlarni uchratish mumkin. Cho`kindi tog` jinslari paydo bo`lish sharoitlariga qarab bir-biridan tubdan farq qilib, uchta asosiy guruxga bo`linadi: 1. Mexanik. 2. Kimyoviy. 3. Organik

www.arxiv.uz Mexanik cho`kindi tog` jinslari. Mexanik cho`kindi tog` jinslari magmatik va metamorfik jinslarning nurashi natijasida o`z joyida to`planishi yoki suv, muzlik, shamol ta`sirida boshqa joylarga ko`chirilib yotqizilishidan hosil bo`ladi. Mexanik cho`kindilar tarkibidagi qattiq zarachalarning katta-kichikligi xamda shakliga ko`ra yirik (dag`al), qum, chang va gil zarralarga bo`linadi. Ular oxak, kremniy oksidi (SiO2 ), gil singari moddalar bilan birikkan (tsementlangan) xolatda xam uchraydi. Dag`al bo`laklar esa qirrali va yassi shakllarga ega. Qumli jinslar yirik-maydaligi 2mm dan 0,05mm gacha bo`gan zarrachalardan tashkil topgan. Tarkibiga ko`ra qum asosan kvarts, slyuda, dala shpsti, xlorit, magnetit, pirit, kaltsit va boshqa minerallarning aralashmasidan iborat. Zarrachalarining yirik-maydaligiga ko`ra qum, yirik (2-0,5mm); urta (0,5-0,25mm); mayda (0,25-0,1mm) va changsimon (0,1-0,05mm) xillarga bo`linadi. Changsimon va gilli jinslar . Changsimon va gilli zarralar qumloq tuproq, kumloq tuproq va gil tuproq jinslarining asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi. Gilli jinslar tabiatda keng tarqalgan bo`lib, cho`kindi jinslarning 50% dan ortig`ini tashkil etadi. Lyoss va lyossimon jinslar tuzilishi jixatidan o`ziga xos fizik va mexanik, kimyoviy mineral tarkibli xamda yer yuzasining ma`lum sharoitdagi ulkalarida hosil bo`lgan cho`kindi tog` jinsidir. “Lyoss” so`zi nemischa yumshoq uvalanadigan ma`noni bildiradi. Lyoss sergovak, sariq yoki bo`z-sariq rangda, qatlamlanmagan, qulda siqilganda tez uvalanadigan jins bo`lib, uning 70% 0,05 - 0,001mm li zarralardan tashkil topgan. Lyosslar quyidagi xususiyatlariga qarab ajratiladi: 1. Rangi sarg`ish, och malla sarg`ish. 2. Serg`ovak. G`ovaklarini oddiy ko`z bilan ko`rish mumkin, diametri 3mm gacha. G`ovaklik jins xajmining 45-50% ni tashkil etadi 3. Kaltsiy va magniy karbonat tuzlari jins massasining 5% dan ko`prog`ini tashkil etadi. 4. Lyoss qatlamida qum va shag`al linzalari bo`lmasligi kerak. 5. Jinsni tashkil qiluvchi zarrachalarning 50% dan ko`pi 0,05mm dan 0,001mm gacha bo`lishi, 0,001mm dan kichik zarrachalar 10% gacha bo`lishi va 0,25mm li zarrachalarning bo`lmasligi. 6. Jarliklarda vertikal tarzda ajralish xususiyatiga ega. 7. Uzoq vaqt suv ta`sir etganda o`z massasi ta`sirida cho`kishi. 8. uqori darajada suv o`tkazuvchanligi. 9. Quruq xolda qattiq, namlanganda

www.arxiv.uz tez ivib loy xoliga kelishi. 10. Tarkibida tez eriydigan tuzlarning ko`p miqdorda bo`lishi. Lyoss va lyossimon jinslar paydo bo`lish va olib borib yotqizilishi sharoitiga qarab eol, prolyuvial, elyuvial, delyuvial, allyuvial va flyuvio-glyatsial turlarga ajratiladi. Tsementlangan cho`kindi jinslar . Tabiatda chaqiq yumshoq jinslar faqat qatlamlanib, zichlashib tarqalmasdan, balki yer ostida siljiyotgan suvlar eritib olib kelgan oxak, magniy, temir, kremniy va gil moddalar ta`sirida tsementlanishi xam mumkin. Bu xolda moddalar yumshoq jinslar oralariga kirib cho`kishi, natijasida jins zarrachalarini bir-biriga biriktirib tsementlaydi. Natijada konglomerat (shagaltosh), brekchiya (qirrali tosh), qumtosh, alevrolit, argillit va boshqa jinslar hosil bo`ladi. Konglomyerat (shag`altosh) - silliqlangan shag`al, brekchiya - qirrali (sheben) jinslarining temir, fosfor, oxak, kremniy yoki gilli moddalar bilan tsementlanib birikishidan hosil bo`ladi. Xajmiy og`irligi 1500 - 2900 kgG`m3. Mustaxkamligi 5 dan 160 MPa gacha. Qumtoshlar qumlarning tsementlanishi natijasida paydo bo`ladi. Ayniqsa, kremniy oksidi yordamida birikkan, tsyementlangan qumtoshlar mustaxkam va nurash jarayoniga chidamli bo`ladi. Xajmiy ogirligi 1800 - 2500 kgG`m3, mustaxkamligi 5...200 MPa. Alyevrolitlar qumoq tuproqning tsementlanishidan hosil bo`ladi. Alevrolitlar jichlashgan jins bo`lib, suvda ivimaydi va o`z xossalariga ko`ra qumtoshlarga yaqin turadi. Argillitlar - tsementlangan gil tuproq bo`lib, suvda ivimaydi. Tsementlanish va yangi jins hosil bo`lish jarayonida birlamchi gilli moddalarning bir qismi xlorit, muskovit va boshqa minerallarga aylanadi. Kimyoviy cho`kindi tog` jinslari. Kimyoviy tog` jinslari eritmalardagi kimyoviy moddalarning cho`kishidan hosil bo`ladi. Bunday jarayon dengiz va okean suvlarida, qurib borayotgan suv xavzalarida, sho`r suvli buloqlarda kuzatiladi. Kimyoviy tog` jinslariga oxaktosh, dolomit, angidrit, gips osh tuzi kiradi. Oshtuzi - qatlamlar xolida sho`r kullar va dengiz kultiklaridagi yotkiziklar orasida uchraydi. Osh tuzining rangi hosil bo`lish sharoitiga va tarkibidagi aralashmalarga

www.arxiv.uz qarab, oq, sariq, qizil, havo rang bo`ladi. Suvda oson eriydi. Asosan u galit (NaCl) mineralidan tashkil topgan. Gips va angidrit bug`lanish kuchli bo`lgan va suvi oqib chiqib ketmaydigan dengiz qo`ltiqlarida tuzlarning cho`kishidan hosil bo`ladi. Gips mayda donli zich yoki tolasimon oq, kulrang, sariq rangdagi jinsdir. Xajmiy og`irligi 2200 kgG`m3. mustaxkamligi 20MPa Oxaktoshlar juda keng tarqalgan cho`kindi tog` jinsi hisoblanadi. Ularning tarkibiga kaltsit qisman dolomit minerali xam kiradi. Asosan oxaktoshlar kaltsiy karbonatdan tarkib topsada kvarts, pirit, gil aralashmalari xam uchraydi. Shunga ko`ra - kulrang, oq, sariq yoki qo`ng`ir tusli xillari uchraydi. Tuzilishiga ko`ra loyqa aralashsa loyqali, qum aralashsa ko`li, dolomit aralashsa dolomitli, kremniy aralashsa kreniyli oxaktosh deb ataladi. Hosil bo`lishiga qarab organogen, xemogen, chaqiq va aralashma oxaktoshlar bo`ladi. Oroganogyen oxaktoshlar asosan dengiz mallyuskalarining chig`anoqlari, marjonlar, mayda dengiz xayvonlari xamda o`simlik qoldiqlaridan paydo bo`ladi. Bunday jinslar tuzilishi serg`ovak va g`alvirak bo`lib, keng tarqalgan. Xajmiy og`irligi 1200 dan 3100 kgG`m3 gacha o`zgaradi. Orgonagen oxaktoshlar turkumiga bur xam kiradi. Bur yumshoq gilli jins bo`lib, panjalar bin ishqalanganda eziladi. Rangi oq, kulrang, sarg`ish yoki bo`zrang bo`ladi. Xyemogyen oxaktoshlar dengiz suvlaridagi eritmalardan kaltsit mineralining cho`kishidan hosil bo`ladi. Bularga asosan oxaktoshli tuf va oolitli oxaktoshlar kiradi. Oxaktoshli tuflar kaltsiy karbonatga boy bo`lgan yer osti suvlarining yon bag`irliklardan yer yuzasiga oqib chiqadigan joylaridan to`planadigan serg`ovak jinslardir. Quruq xoldagi mustaxkamligi 80MPa. Oolitli oxaktoshlar kaltsit minerali mayda zarachalarining kaltsiyli tsement bilan mustaxkamlanishidan tarkib topadi. Bunday oxaktoshlar dengiz tublarida hosil bo`lib, qat-qat yotadi. Mustaxkamligi 16 -20 MPa. haqiq ohaktoshlar turli tarkibli ohaktosh bo`laklarining kaltsiyli tsement bilan mustahkamlanishidan hosil bo`lib, hosil bulishiga ko`ra ikkilamchi jins hisoblanadi.

www.arxiv.uz Aralash ohaktoshlar dengiz va ko`l to`blarida keng tarkalgan bo`lib, organogen, hemeogen va chakik ohaktoshlardan hosil bo`ladi. bularga mergel misol bo`la oladi. Mergel tarkibi doimiy bo`lmagan ohak va gildan iborat jinsdir. Tyemirli jinslar yoki fyerrolitlar. Tarkibida temir moddasi ko`p bo`lgan bu jinslar loyqa-ko`ykalardan hosil bo`ladi. bu guruhga turli temir rudalari, jumladan, temir tufi, botqoqlik rudalari, siderit konkretsiyalari kabi cho`kindi jinslar kiradi. Temir tufi limonit, fosfor marganets tuzi birikmasidan iborat, rangi sari-qo`ngir, teksturasi asosan govak bo`lib, dengiz hamda ko`llarga temir gidroksidlarining cho`kishidan hosil bo`ladi. Fosfatli jinslar yoki fosforitlar. Bunday jinslar dengizlarning sayoz joylarida biohimik jarayonlar natijasida paydo bo`ladi. Ayniqsa, qumtosh, gil, karbonatlar ichida R2O5 ning miqdori 20 - 45% ga yetsa, ular fosforitlar deb ataladi. Organik (cho`kindi) tog jinslari. Dengiz va okeanlar tubida hayvon, o`simlik hamda halok bo`lgan organizmlar qoldigining to`planishidan organogen jinslar hosil bo`ladi. organogen jinslar sergovak bo`lib, suvda eriydi, tashki kuch ta`sirida siqiladi. Bu guruhdagi jinslarga kremniyli jinslar - diatomit, trepel, opoqa va kaustobiolitlar - tosh ko`mir, qo`ngir ko`mir, antrotsit, ozokerit, yonuvchi slanetslar, torf, neft, asfalt va boshqalar kiradi. Diatomit - bo`shroq tsementlangan diatom suv o`tlaridan tarkib topgan, sergovak, oq, och ko`lrang sargish kremniyli jins. Har doim tarkibida gil loyqalari uchraydi. Kremniyning miqdori 80 -95 % ni tashkil etadi. Tryepyel tashqi ko`rinishidan diatomitdan uncha farq qilmaydigan, oq, och kulrang yoki sarg`ish tusli, ko`lda tez uqalanadigan, namni o`ziga tez yo`tuvchi kremniyli jins. Trepel yengil, tuproqsimon jins bo`lib, gil zarralari bilan aralashgan opal mineralidan tarkib topgan. Hajmiy og`irligi 250 - 1000 kgG`m3 . Opoka trepelga nisbatan zich va qattiq, och hamda to`q bo`zrangli, g`ovakli jins. Tarkibi asosan, opal minerali zarrachalaridaan iborat bo`lib, ba`zan bunga juda ko`p qum kremniyli organizm qoldiqlari aralashgan bo`ladi. Ko`mir tarkibidagi uglerod strukturasi va miqdoriga ko`ra ko`ngir ko`mir, toshko`mir va antratsitga bo`linadi.

www.arxiv.uz Ko`ngir ko`mir tarkibida 69 % karbon bo`lib, qolgan qismi vodorod, kislorod, azotdan iborat. U tarkibida o`simlik qoldiqlari saqlangan torfning tosh ko`mirga o`tish bosqichida to`planadi. U qo`ngir-qora, qo`ngir-jigarrang bo`lib, yahshi maydalanadi. Toshko`mir tarkibida karbon 80%, kislorod 13%, vodorod 5%, azotning miqdori juda ham kam. Tuzilishi zich, qo`ngir ko`mirga nisbatan qattiq, sirti moylangandek, yaltiraydi, rangi qora, qoramtir kulrang. Antratsit tarkibida 95 % karbon bo`lib, qolgan qismi kislorod va vodoroddan iborat. Uning tarkibida azot juda oz bo`ladi. toshko`mirga nisbatan juda ham qattiq bo`lib, tuzilishi zich va qat-qat,juda yaltiroqdir. Rangi qora bo`lib, ko`lga yo`qmaydi. Nyeft -mutloq himiyaviy tarkibga ega bo`lmagan murakkab, o`ziga hos hidli suyo`qlik. Neft parafin, naftalin va aromatik qatoriga qiruvchi suyo`q uglevodorodlarning aralashmasidan iborat. Bundan tashqari neft tarkibida ozroq oltingugurt, azot, neft kislotasi, suv noorganik moddalar aralshmasi ham bo`ladi. u sargish, yashil, qo`ngir rangli bo`lib, moyga uhshab yaltiraydi. Neft tabiatda tarqalgan hamma geologik davr yotqiziqlari ichida uchraydi. Asfalt (tog simolasi) - qo`ngir-qora rangli bitumsimon jins. Himiyaviy tarkibi 80% karbon, 10% kisloraddan iborat. Zichligi 1 - 1,23 . Rangi qora bo`lib, smoladik yaltiraydi, bitumning hidini beradi. Tayanch iboralar: magma, lava, intruziya, vulqon, komponent, qorishma, jism, bosim, termodinamik, temperature, planeta, yulduz, tektonik, o`chog`, effuzif, endogen, deformatsiya, intensiv, zilzila, yoriq, materiya, ruda, slyuda, relef, ekzogen, qobig`, massa, tolk, asbest olovli, xamirsimon, turlanish, lakkolit, batolit, shtok, tomir, fakolit, dayka, liparit, tekstura, struktura, lopolit, Labrador. Magma va lava haqida tushincha. Magma (zich moy – grekchadan) yer bag`rining chuqir qismidan chiqib keluvchi gazsimon mahsulotlar bilan tuyingan sovishidan magmatik tog` jinslari hosil bo`livchi va yer qarining asosiy qismini tashkil qiluvchi

www.arxiv.uz silikat qorishma. Vulkan botilishidan magma yer yuzasiga oqib chiqadi, o`zida erigan o`chuvchi komponentlardan holos bo`ladi va lava deb nomlanadi. Zamonaviy tasavvurga ko`ra 50km dan keyin agar yuza sharoitida bo`lganida tog` jinslari moddalarini eritib yuboradigan 1500 S temperatura bo`lishiga qaramasdan yer butun bir qattiq jism deb yuritiladi. Lekin bu shu chuqurlikda mavjud bo`lgan katta ya`ni 130 ming kgsG`sm* bosim evaziga yuz bermaydi. Shuning uchun yerning har hil chuqirliklarida aniq termodinamik tenglik o`rnatiladi, bu tenglik har qanday buzilishni - temperaturani ortishi yoki bosimning pasayishi moddaning suyuq holatga o`tishga, ya`ni magmaning shakilanishiga olib keladi. Magma planetaning yo`lduz holatidan qolgan qoldiq eritma hisobiga emas, balki muayyan maydondagi termodinamik tengliknining buzilishidan kelib chiqadi. Bu maydonlarda tektonik jarayonning keyingi yunalishiga bog`liq magmatik o`chog shakilanadi, ya`ni intruziv formada yoki vulkan harakati sifatida shakilanishi mumkin. Magmatizmning ikkala ko`rinishini ham–turli fizik-himiyaviy sharoitda chiqayotgan magmaning har hil formalarda harakti va sovishi aynan bir jarayonning o`zidir. Yer qa`ridagi magmatizim–intruziv yer yuzasidagi–effuziv magmatizm deyiladi. Yerning chuqir qa`rida materiyaning rivojlanishidan ajralayotgan energiya hisobiga boruvchi jarayonlar ichki yoki endogen jarayonlar deyiladi Endogen jarayonlarning yer qaridagi materiyaning bir formadan boshqa formaga o`tishda uning harakati va bo`linishi natijasida yuzaga keladigan magnitizm, metamorfizm va deformatsiya ko`rinishlarida shakilanada. Bu jarayonlarning harakteri va intensivligi borasida so`z borganda bevosita uning otilayotgan vulkan, zilzila, yoriq va boshqa deformatsiyalarning yer yuzasidagi shakillanishini kuzatish lozim. Endogen jarayonlarda materiyaning bo`linishi foydali qazilmalarni juda muhim guruhlarini shakillanishiga (ko`pchilik metall rudalarni, slyo`dalarni, qimmatbaho toshlarni va boshqalarni), shuningdek stihiyali fojia ko`rinishlarini keltirib chiqaradi, qaysiki ularni o`rganish ular bilan bog`liq bo`lgan fojialar haqida oldindan ogohlantirish imkonini beradi. Shuning uchun endogen jarayonlarni o`rganish faqatgina ilmiy ahamiyatga ega bo`lmasdan balki amaliy ahamiyatga ham ega.

www.arxiv.uz Endogen jarayonlar chuqur yer qaridan chiqayotgan magmaning shakilanishi va uning yer yuzasiga chiqishi hisobiga yer tarkibini va shaklini o`zgartiradi. Relyef ham chuqur magmatik jinslar ham yer yuzasi sharoitiga mutloq turg`un emas. Yer qarida shakilangan jinslar o`sha sharoitdagina turg`un bo`lib ular yer yuzasida ekzogen jarayonlar tasirida sutkali va mavsumiy tekis turani o`zgarishi, suvning, havoning va tirik organizmlarning mehanik va himiyaviy tasirida tezda buziladi .Natijada yer yuzasida turg`un bo`lgan boshqa yangi moddalar shakilanadi. Birlamchi magmatik tog` jinslarining hisobiga yuzaga keladigan ikkilamchi materiyaning yangi formalari, yangi tog` jinslari hosil bo`ladi. Kuzatishlardan bizga malumki o`zgarish va buzilish faqatgina yer qaridan yer yuzasiga chiqqan jinsgagina tegishli bo`lmaydi. O`zgarish yer yuzasida hosil bo`lgan jinslarni yerning chuqirroq zonalariga tushib qolishida yuz beradi. Masalan, cho`kindi jinslarni yer qaridan chiqayotgan magma yaqiniga ya`ni yuqori tekstura va bosim tasiriga tushib qolishda, yoki bo`lmasa yer qobigining deformatsiyasi natijasida temperatura va bosimning keskin o`zgarishi hisobiga o`zgaradi. Yer yuzasida shakillangan jinslar turg`unlik holati juda past ko`rsatgichga ega, jinslarning qayta shakilanishidan avvalgisiga o`hshamaydigan yangi jinslar hosil bo`ladi. Bu jinslar metamorfik tog` jinslari, ularni hosil qiluvchi jarayonga metamorfizm jarayoni deyiladi. Metamorfizm jarayoni vaqtida foydali qazilma konlari ham hosil bo`lishi mumkin, misol uchun asbest, talk, mramorlar, ko`pchilik metallar va boshqalar. Shunday qilib endogen jarayonlar ya`ni ichki agentlar doimo o`zgartiradi va bir vaqtni o`zida yangi sharoitga turg`un moddalar hosil qiladi, yer yuzasiga shakilangan materiya yer qa`rida turginsiz holatda uchraydi, agar shu muhitga tushib qolsa ularni qayta shakilantiradi. Magmatik tog` jinslari magmani asta-sekin sovib kristallanib qotishdan hosil bo`ladi. Silikat tarkibli olovli massa-magma yer qobig`ining chuqur qismlarida paydo bo`lib, har hil gazsimon moddalar va suv bug`lari bilan tuyingan bo`ladi. Yer qobigtning chuqur qismlarida bunday qizigan modda katta bosim ostida nisbatan qattiq holda uchraydi. Lekin qatlamlardagi darzlarda, yoriqlarda bosimning pasayishi natijasida bunday massa suyuq (hamirsimon) holatga o`tadi.

www.arxiv.uz Yer qobig`ida tektonik harakatlar natijasida hosil bo`lgan darzlar orqali magma yuqorida joylashgan qatlam orasiga kirib qotishi yoki yer yuzasiga otilib chiqishi mumkin. Agar magma yer yuzasiga otilib chiqa olmasa, u asta-sekin uning chuqur qismlarida qotadi. Bunday magma mahsulotlari intruziv jinslar deb ataladi. Magmatik jinslar klassifikatsiyasi turlichadir. Bunday klassifikatsiya magmadagi SiO2 ning miqdoriga asoslangan bo`lib, magmatik jinslar qo`yidagi gruppalarga bo`linadi: 1. Nordon jinslar SiO2 miqdori 64-78 % (granit, granodiorit, liparit va hokazo). 2. O`rta jinslar SiO2 miqdori 53-64% (siyenit, diorit, trahit va hokazo). 3. Asosli jinslar SiO2 miqdori 44-53% (gabbro, bazalt, diabaz va hokazo). Intruziv tog` jinslari yer qobig`i orasida hosil bo`lib, keyingi tog` hosil qiluvchi jarayonlar va chuqur nurashlar natijasida yer yuzasiga chiqib ochilib qoladi. Nurash jarayonlarining bunday jinslarga kuchli ta`sir etishi ularning yotish shaklini yoki o`rnini aniqlashga imkon bermaydi. Intruziv jinslar yerning ichki qismida qatlamlar orasida turli shakllarni hosil qilishga qarab batolit, shtok, qatlamli, tomir, lakkolit, lopolit, fakolit, dayka kabi turlarga ajratiladi. Tog` jinslarining hossalari ularning ichki tuzilishi va yer po`stida joylashishiga bog`liq. Shuning uchun ham ularning struktkra va teksturasini bilish katta ahamiyatga ega. Tog` jinslarining strukturasi deb, ularning ichki tuzilishi, jins tashkil etuvchi mineral zarralarning katta-kichikligi, shakli, miqdoriy nisbati va bu zarralarning bir- biri bilan o`zaro aloqada bo`lishiga aytiladi. Tog` jinslarining teksturasi deb, ularni tashkil etuvchi minera zarrachalarining jinsda fazoviy joylashishi va jinslarning yahlitlik darajasiga aytiladi. Magmatik jinslarning yer yuzasida va ichkarisida qotishiga qarab g`ovak va zich jinslar bo`ladi. Nordon jinslar magmatik jinslar orasida eng ko`p tarqalgan. Ularga granit va uning otkindi hillari liparit, vulkon shishasi va boshqalar kiradi. Granit juda mustahkam tog` jinsi, uning rangi och kul rang, pushti yoki qizil bo`ladi. Jins hosil qiluvchi minerallardan dala shpati, kvarts, rangli minerallardan slyuda, amfibol, kam uchraydigan aktsessor minerallar apatit, sfen, tsirkon, pirit, magnetit va boshqalar bor.

www.arxiv.uz Liparit himiyaviy tarkibiga ko`ra granitga yaqin bo`lsa ham u otkindi jins hisoblanadi. Liparitlarning rangi och sariq va och kulrangdir. Strukturasi porfili bo`lib, shishasimon massada dala shpati. Kvarts, biotit minerallarining zarralari uchraydi. Liparitning ko`rinishi shishasimon bo`lib, vulkon shishasiga obsidian va pemza kiradi. Pemza zichligi 1 gG`sm3 dan kam bo`lgan. Oq, kulsimon, sariq tusli ko`piksimon jins. U issiqlik tutuvchi beton, tsement, buyoqlar tayyorlashda ishlatiladi. Diorit tula kristallangan donador jins. Mineral tarkibi asosan plagioklazdan (65-70 % gacha) iborat rangli minerallar 30 % ni tashkil etib, amfibiol, avgit, biotitlardan iboratdir. Gabbro qumtuproqqa tuyinmagan, massiv asosli intruziv jinsdir. Gabbro tarkibida asosli plagioklaz (labrador, labrador-bitovnit, anorit), piroksen, amfibol uchraydi.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Islomov O.I. “Umumiy geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil. 2. Shoraxmedov SH.SH. “Umumiy va tarixiy geologiya” «O`qituvchi» 1989 yil. 3. Qurbonov A.S. “Geologiya” «O`qituvchi» 1991 yil. 4. www.ziyonet.uz 5. www.qmii.uz

Похожие

Endogen geologik jarayonlar intruziv magmatizm Vulkanizm

Cho`kindi tog` jinslari

Geologik hodisalar. Endogen va ekzogen geologik hodisalari va ularning ahamiyati. Endogen geologik jarayonlar

Geologik hodisalar. Endogen va ekzogen geologik hodisalari va ularning ahamiyati. Endogen geologik jarayonlar

Tog' jinslari