Umumiy yer bilimiga kirish - География - Рефераты

Umumiy yer bilimiga kirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Umumiy yer bilimiga kirish Reja: 1. Umumiy yer bilimi fanini o`rganish oboekti va uni geografiya fanlari sistemasidagi o`rni. 2. Umumiy yer bilimi faninig rivojlanish tarixi. 3. Umumiy yer bilimi bo`yicha darsliklar va o`quv qo`llanmalar.

Umumiy er bilimi fanini o`rganish oboekti va uni geografiya fanlari sistemasidagi o`rni . Umumiy er bilimining o`rganish ob ` ekti geografik qobiq hisoblanadi. Uning vazifasi dinamik sistema bo`lgan geografik qobiqni tuzilishi va rivojlanishi hamda fazoviy tabaqalanish qonuniyatlarini bilishdir. Shunday qilib, tabiiy komponentlar, ya’ni tog` jinslari, rel ` ef, havo, suv, tuproq, o`simlik va hayvonlarning o`zaro aloqasi, o`zaro bog`liqligi va o`zaro taosiri natijasida hosil bo`lgan geografik qobiqning muhim va asosiy qonuniyatlarini umumiy er bilimi o`rganadi. Bu fan fundamental geografik fanlar qatoriga kiradi. Umumiy er bilimi sizlarni geografiya dunyosiga olib kiruvchi nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo`lgan fandir. Geografik qobiqni rivojlanish qonuniyatlarni o`rganish unda yuz berayotgan turli jarayonlarni optimal boshqarish tizimlarini ishlab chiqishda asos bo`ladi. Geografik qobiq bir butunlik xususiyatiga ega bo`lgan murakkab tuzilishga ega bo`lgan moddiy sistemadir. Uni o`rganishda umumiy er bilimi turli geografiya fanlari hamda matematika, fizika, geologiya, astronomiya, kimyo, biologiya, ekologiya kabi boshqa fanlar bilan ham hamkorlik qiladi. Umumiy er bilimi geografiya fanlari sistemasida tabiiy geografiyaning kompleks fanlar guruhchasiga kiradi. Umumiy er bilimi fanining rivojlanish tarixi Umumiy er bilimi fan sifatida shakllanishini geografiya fanini rivojlanishidan ajratib bo`lmaydi. Uning ildizlari antik davrgacha boradi. Qadimgi Greciya olimlari eramizdan avvalgi asrlardayoq Erni sharsimonligi va Erni o`z o`qi atrofida aylanishi to`g`risida datlabki fikrlarni aytishgan. Umumiy er bilimining ko`pgina masalalari mashhur yunon olimi aristotelp asarlarida ishlab chiqilgan. Uning “metereologiya” asari umumiy er bilimi fani muqaddimasi deyish mumkin. Unda er qobiqlarini bir-biriga kirishishi, smuvni aylanishi, yuza oqimlari

hisobiga daryolarni hosil bo`lishi, er yuzasini o`zgarishi, dengiz oqismlari, er qimirlashlar, erning zonalari to`g`rismida so`z yuritiladi. eratosfen Er aylanasini o`lchadi, erni mintaqalarga bo`ldi, “geografiya” atamasini birinchi bo`lib qo`lladi. Rim imperiyasining gullagan davrida yashagan yunon olimi Klavdiy Ptolomey umumiy er bilimini rivojlanishiga muhim xissa qo`shdi. U 8 tomlik geografiya asarini yozdi. U geografiya va kartografiyani ajratdi. Ptolomey ikkita yangi kartografik proekciyani taklif qilgan. 1650 yilda Gollandiyada Bernxard Vareniy “umumiy geografiya” asarini chop etdi. Bu asrdan boshlab umumiy er bilimini fan sifatida shakllangan deyish mumkin. U o`z asarida umumiy va xususiy geografiyani ajratgan va izohlagan. Lekin asarda odam geografiyani o`rganish ob ` ekti sifatida qaramagan. Geografiya nemis olimi A.Gumboldt tomonidan rivojlantirildi. U tabiatni bir butun va o`zaro bog`langan sistema deb tushundi, aloqadorlikni tahlil qilish geografiya fanlarining asosiy vazifasi ekanligini tushuntirdi, zsl geografiyasiga asos soldi. 1880 yillarda umumiy er bilimining ilmiy asoslari rus olimi V.V.Dokuchaevning ilmiy ishlarida bayon qilib berildi. U geografik zonallik qonuniyatini kashf etdi. D.N.Anuchin 1884 yilda Moskva universitetida geografiya va etnografiya kafedrasini tashkil etdi. 1887 yilda Peterburg universitetida, bir yildan so`ng Qozon universitetida geografiya kafedrasini ochdi. 1889 yilda A.Krasnov, Xarkov universitetida geografiya kafedrasini tashkil etadi. U birinchi Rossiyada geografiya fanlari doktori bo`lgan, universitetlar uchun umumiy er bilimidan birinchi darslik muallifi. U geografiya tabiiy komplekslarni o`rganadi deb taokidlagan. Geografik qobiq va uning tarkibiy qismlarini o`rganish ilmiy texnika inqilobi davrida, ayniqsa kosmosni o`rganish ishlari avj olgan davrda chuqurlashdi va kengaydi. Keyingi yillarda geografik qobiqni tarkibiy qismlari bo`lgan landshaftlarni o`rganishda K.Markov, I.Gerasimov, K.Solncev, A.Isachenko va boshqa olimlarning ilmiy ishlari muhim ahamiyatga ega bo`ladi.

Umumiy er bilimi bo`yicha o`quv darsliklari va qo`llanmalari Rossiyada revolyuciyagacha oliy maktablarda A.Krasnov, P.Brounov, nemis geografi A.Zupanlarning “umumiy er bilimi” darsliklaridan foydalanib kelingan. 1938 yilga qadar universitet va pedinstitutlarda A.Kruberning “umumiy er bilimi” darsligi o`qitilgan. Unda geografiya tarixi, er to`g`risida umumiy ma ` lumotlar, “antropogeografiya“ bo`limlari bo`lgan. 1939-1945 yillarda francuz geografi e .Martinning “tabiiy geografiya asoslari” tarjima qilingan va foydalanilgan. Ҳ ozirgi zamon talablariga javob beradigan darslik Peterburg universiteti professori S.V.Kalesnik tomonidan 1947 yili yaratildi. 1957 yilda bu darslikning kichraytirilgan nusxasi “Umumiy er bilimidan qisqacha kurs” chop etildi. Bu darslik o`zbek tiliga ham tarjima qilingan va undan hozirgacha foydalanib kelinmoqda. 1970 yilda S.Kalesnik tomonidan “Ernig umumiy geografik qonuniyatlari” nomli qo`llanmasini yaratildi. Undan qo`shimcha darslik sifatida foydalanish mumkin. Qo`llanmada 35 ta geografik qonun va qonuniyatlar tahlil qilingan. 1970 yillarda pedinstitutlar uchun M.Neklyunova, L.Shubaevlar tomonidan Umumiy er bilimi bo`yicha darsliklar chop etildi. Shubaevning darsligi o`zbek tiliga tarjima qilingan. Lekin bu darsliklar hozirga kelib eskirgan. Umumiy er bilimini ayrim bo`limlarini o`rganishda K.Markov va boshqalar tomonidan chop etilgan “Tabiiy geografiyaga kirish” qo`llanmalari foydalidir. Ҳ ozirgi talab darajasida chop etilgan darsliklardan K.Gerenchuk, F.Milpkovlarning “Umumiy er bilimi” lasrliklarini ko`rsatish mumkin.

Adabiyotlar 1. Vvedenie v fizichekuyu geografiyu. M., 1978. 2. Gerenchuk K.Sh. i dr. Obshee zemlevedenie. M., 1979. 3. Kalesnik S.V. Osnovq ob ego zamlevedeniya. M., 1955. 4. Milgkov F.N. Obo`ee zemlevedenie. M., 1990. 5. Maksudov X., Abdug`aniev I., Ҳ isomov A., Umumiy er bilimidan laboratoriya mashg`ulotlari. T., 1986. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Umumiy yer bilimining tadqiqot usullari

Umumiy yer bilimi predmeti umumiy yer bilimi geografik qobiqni o'rganadigan fan ekanligi

Yer sayyorasi. Yer geosferalari

Mamlakatshunoslik faniga kirish

Yer shari aholisining joylashishi