Qarshi shahri nomining tarixiy tadriji haqida - География - Рефераты

Qarshi shahri nomining tarixiy tadriji haqida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Qarshi shahri nomining tarixiy tadriji h aqida Qarshi vohasi shuningdek, Qarshi shahri tarixini Sug`dning janubiy qismi hisoblangan Qashqadaryoni o`tmishidan ayricha tasavvur qilib bo`lmaydi. Sug`d haqidagi dastlabki ma`lumotlar «Avesto»da fors bitiklari, yunon-rim tarixchilari asarlarida uchraydi. Qashqadaryo etaklari Qarshi vohasi va Qashqadaryoning sharqiy qismi (Shahrisabz, Kitob, Yakkabog` tumanlarida) uch ming yil ilgari aholi o`troq yashaydigan viloyatlardan ikkitasi vujudga kelgan. Bu ikki viloyat Nautaka va Ksenippa deb yuritilgani antik davr tarixchilari asarlarida qayd etiladi. Nautaka va Ksenippaning joylashuvi masalasida tarixchilar o`rtasida tortishuvlar bo`lib kelmoqda. Birinchi guruh Nautaka ham, Ksenippa ham Qarshi vohasida bo`lgan desa, ikkinchi guruh Nautaka Qashqadaryo vohasining sharqiy qismi, ya`ni Zarafshon tog`i tizmasidan O`radaryo va G`uzorgacha bo`lgan hududda joylashgan deb hisoblaydilar. Hozirgi paytda tadqiqotchilar Ksenippani Qashqadaryoning etaklari deb ta`kidlaydilar. Aleksandr Makedonskiy yurishi voqealari bayon qilingan tarixiy manbalarda Sug`dlar yashagan joylarning yuqorida qayd qilingan nomlari uchraydi. Arrianning yozishicha, eramizgacha 329 yil bahorida Aleksandr Makedonskiy askarlari Oks-Amudaryodan Sug`d yerlari-Nautaka va Maroqand (Samarqand) shahriga qarab yurgan. Shunday qilib, Sug`d yurishi boshida Makedoniyaliklar Qashqadaryoning etaklarini bosib olmagan. Kursiy Rufning yozishicha, harbiy yurishning ikkinchi bosqichida Aleksandr Makedonskiy Sirdaryo bo`yidan Marokandga kelib, so`ngra Ksenippaga qarab yurgan. (Kvint Kursiy Ruf. «Istoriya Aleksandra makedonskogo», Moskva 1963 g). Sug`dlarning Makedoniyaliklarga qarshi Spitamen rahbarligidagi qo`zg`oloni haqidagi tarixiy manbalarda Ksenippa tilga olinadi. Bu o`lka aholisi Aleksandr Makedonskiyga bo`ysunmagan. U aholi ko`p yashaydigan joy sifatida Spitamen lashkariga panoh vazifasini o`tagan. Yangi arxeologik ma`lumotlarga ko`ra Ksenippa viloyati Qashqadaryo etaklarida joylashganligi aniq bo`lib qoldi. Yorqo`rg`on bu viloyatning markazi sanalgan. Qashqadaryo vohasining boshqa

yirik markazi-Uzunqirni (Nautaka)ni makedoniyaliklar Spitamen qo`zg`oloniga qadar bosib olgan edi. Sababi Uzunqir (Nautaka) Baktriyadan Maroqandga yurish o`tgan yo`l ustida joylashgan. IV-VII asr Xitoy manbalarida o`rta asrlarda Qashqadaryo etaklarida mavjud bo`lgan manzillar nomi qayd etiladi. Ularning nomi Nashebo va Nashebolo kabi ikki xil shaklda keltiriladi. Bu esa Naxshabning sug`dcha atamasi buzilgan shaklidir. M.Masson bu nom ma`nosini Naxshab-«nurli» yoki «to`lin oy» deyiladi, deb taxmin qiladi. ( M.YE. Masson, «Stolichniye goroda v oblasti nizovyev Kashkadari s drevneyshix vremen», T., 1973 g). VI-VII asrdan keyin bu hududning yaxlitligiga putur yetgan. U Naxshab va Kesh mulklariga ajralib ketgan. Shu davrdan Naxshab va Keshning o`z tangalari zarb etilgan. Naxshab tangasining yuza qismida chopayotgan ot, Kesh tangasida xukmron Axurpatning ko`rinishi tasvirlangan. (Suleymanov R.,-Drevniy Naxshab,- T., 2000 g). V asrdan boshlab Naxshab Kalai Zahhoki Moron harobalari o`rnida taraqqiy etgan. (R.Suleymanov, M.Isamiddinov, «Yerqo`rgan» T. 1984 g). Afsonalarga ko`ra bu shaharni Shox Jamshid qurdirgan. Qadimiy manbalarda Naxshab nomi Nikshapa shaklida uchraydi. Undan Ksenippa yunoncha shakl kelib chiqqan. Bu xaqda S.Shaked nashr qilgan eramizdan avval IV asr yoki eramizgacha 330-yillarga oid oromiy yozuv Afg`onistondan topilgan manbada ma`lumot beriladi. (A.Sa`dullayev, «San`at» jurnali №2, 2005 yil, 6-8 bet). 710- yili Qarshi shahrini arablar bosib olgan. VII asrdan arab tarixchi va geograflari Naxshab o`rniga Nasaf nomini qo`llay boshlagan. Arab manbalarida at-Tabariyda bu nom dastlab 701-702 yillarda uchraydi. («Istoriya at-Tabariy», T., 1987 g). M.Massonning fikricha, shaharning bu yangi nomi «o`lik suvli» joy ma`nosini anglatadi. Boshqa bir taxminga ko`ra, «Nasab» so`zi arablar tomonidan Naxshab nomidan keltirib chiqarilgan. Qadimiy manbalardagi Nikshapa so`zida «Avesto»dagi ap-suv so`zining mavjudligi e`tiborni tortadi. «Naxshab» so`zidagi sug`dcha ob-suv so`zi esa daryo so`zi bilan bog`liq. Shahar nomi qadimda ham, o`rta asrlarda ham daryo bilan bog`liq bo`lgan. Nasaf XI-XIII asr boshlarida Shulluktepa o`rnida Qarshining shimoliy-g`arbida bir necha kilometr masofada Qashqadaryo bo`yida joylashgan. Kesh (Qashqadaryo) daryosi «shaharni kesib

o`tgan», «uni ikkiga bo`lgan» va shahar o`rtasidan oqib o`tgan. Bunday xolat hozirgi Qarshi shahri uchun ham xosdir. Mo`g`ulning so`nggi xonlaridan Kebek Chig`atoy ulusida 1318-1325 yillar viloyatning yangi ma`muriy markazi Shulluktepaning janubiy-sharqida Qarshi qal`asini shakllantirdi. Tadqiqotchilarning fikricha, «Qarshi» so`zi «qala», «saroy» ma`nolarini anglatadi va qarorgoh-saroy qurgan Kebekxonning me`morchilik faoliyatini bildiradi. Shahar, qal`a shu nom bilan atalgan. Z.M.Boburning «Boburnoma»da yozishicha, Qarshi mo`g`ulcha so`z bo`lib «go`rxona» ma`nosini bildiradi. «Saroy» so`zi ham XIII asrda saroy va maqbaralarga nisbatan qo`llanilgan. Yozma manbalarning ko`rsatishicha, Qashqadaryo etaklarida joylashgan dehqonchilik, hunarmandchilik, chorvachilik rivojlangan viloyatlar turli davrlarda turlicha nomlangan. Shunga ko`ra, viloyat markazining nomi va o`rni ham o`zgarib turgan. Markazlardan eng qadimgisi Yorqo`rg`on (Nikshapa-Ksenippa) eramizgacha bo`lgan VIII asrlarda shakllana boshlagan va u eramizning V asrigacha mavjud bo`lgan. V asrdan boshlab IX asr boshlarigacha Qal`ai Zahhoki Moron (Naxshab) IX asrdan XIII asr boshlarigacha Shulluktepa (Nasaf) viloyat markazi sifatida rivojlangan. Keyingi tarixiy taraqqiyot Qarshi nomi bilan bog`liq. Qadimgi shaharlarning vayron qilinishi va yangilarining shakllanishi siyosiy va ijtimoiy, iqtisodiy omillarga bog`liq. Aleksandr Makedonskiy bosqini va yangi yerlarning ochilishi, sug`oriladigan maydonlarning kengayishi va yangi irrigatsiya inshootlari barpo qilinishi tufayli aholi kuchib ketib Yorqurg`on bo`shab qolgan. VIII asrda arablar istilosi va Muqanna qo`zg`olonining bostirilishi tufayli Naxshab tanazzulga uchradi. Mo`g`ullar bosqini natijasida Nasafda hayot to`xtagan. Shahar nomi davrlar osha o`zgarib turganligi turli asrlarda uning markazi ham ko`chib turgan. Yorqo`rg`on, Qal`ai Zahhoki Moron, Shulluktepa, Qarshi degan nomlar bilan yuritilgan. Qashqadaryo etagidagi poytaxt shahar Nikshapa-Ksenippa, Naxshab, Nasaf, Qarshi keyingi 2700 yil davomida Qashqadaryo etagida rivojlanib kelgan viloyat markazining tarixiy nomidir.

Похожие

Tarixiy geografiya

Geografiya ta`limida toponimika va geografik terminlar

Tarixiy geografiya fanining maqsadi va vazifalari. Tarixiy kartografiya

Geografik nomlarning paydo bo`lishi, mazmuni va tasniflash masalalri

Mustaqillik davri tarixiy geografiyasi