Коракалпогистонда дехкончиликни ривожлантиришнинг айрим масалалари - География - Рефераты

Коракалпогистонда дехкончиликни ривожлантиришнинг айрим масалалари

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

160.5625 KB

Қорақалпоғистонда деҳқончиликни ривожлантиришнинг айрим масалалари Қишлоқ хўжалиги давлатимиз иқтисодиётини ривожлантиришда муҳим тармоқ ҳисобланиб, уни ҳудудий жиҳатдан ўрганишда мавжуд муаммоларни тадқиқ этиш аҳамиятлидир. Кейинги йилларда Марказий Осиё давлатларининг Амударё сувидан қишлоқ хўжалиги мақсадларида фойдаланишини кескин даражада ўсиши, дарёнинг қуйи қисмида жойлашган Қорақалпоғистонда сув танқислиги муаммоси кучайиб, салбий оқибатларга олиб келди. Бу вазият Қорақалпоғистон Республикаси халқ хўжалиги, айниқса унинг асосий тармоғи бўлмиш қишлоқ хўжалигининг ривожланишига катта таъсир кўрсатмоқда. Шу боис, ушбу муаммоларни таҳлил ва тадқиқ этиш ҳозирги куннинг асосий вазифаларининг бирига айланди. Қорақалпоғистон Республикаси шароитида қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг такомиллашган даври 1960-1970 йилларга тўғри келиб, бу даврда ососий масала пахта, шоли ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинларидан олинадиган маҳсулотлар хажмини кўпайтиришга қаратилди. Бу хусусда қатор қарорлар қабул қилиниб, экин майдонларини кўпайтириш, янги ерларни ўзлаштириш ва шоликорчиликни ривожлантириш бўйича қатор амалий ишлар олиб борилган. 1960-1980 йиллар мобайнида Қорақалпоғистон Республикаси Статистика бош бошқармаси маълумотлари бўйича, шолининг экин майдонлари 2,2 минг га. - дан 61,8 минг га.гача, яъни 28 баробарга ва ундан олинадиган маҳсулот хажми эса 3,4 минг тоннадан 296,4 минг тоннагача кўпайган. 1970-1975 йилларда Қирққиз, Жамбасқалъа, Қумжиққан каби катта массивлар ўзлаштирилиб, фойдаланишга топширилди. Қорақалпоғистоннинг шимолий зонасида ихтисослашган шоликорчилик хўжаликлари ташкил қилинди. Пахтачилик тармоғи қишлоқ хўжалигида асосий тармоқ бўлиб, 1979-1983 йилларда пахтадан олинадиган жами махсулот хажми 440 минг тоннага етказилган. Ушбу даврда асосий масала давлат режаларини бажаришга қаратилган бўлиб, сувдан унумли фойдаланиш ва хосилдорликни кўпайтиришга оид тадбирлар эса иккинчи ўринга қўйилган эди.

Фойдаланишга топширилган, янгидан очилган ерларнинг сифати жуда паст бўлиб, Орол денгизи сатҳининг пасайиб кетиши туфайли экологик инқироз шароитида жами экин майдонлари ҳосилдорлиги йил сайин пасаймоқда. Жумладан, 1990-йиллардан бошлаб Қорақалпоғистон бўйича экин майдонлари кўлами сезиларли даражада камайди. Пахта ва шоли экин майдонларининг қисқариши билан бир қаторда улардан олинадиган ҳосилдорлик ҳам камая борди. 1998-йилда пахтадан олинадиган ҳосилдорлик республика бўйича энг паст, яъни 10,6 центнерни ташкил этди. 2006-йилда пахтадан 19,1 ва шолидан 24,4 центнердан ҳосил олинди. Jadval Qoraqalpog‘iston Respublikasida 1990-2006 yillar mobaynida asosiy ekin maydonlari va hosildorligi Йиллар Пахта Шоли Экин майдони, га Ҳосилдорлик, ц/ га Экин майдони, га Ҳосилдорлик, ц/га 1990 151009 22,8 80668 37,9 1991 150796 19,5 88833 33,6 1992 147753 18,6 100836 30,9 1993 149349 21,3 100552 32,5 1994 145903 18,7 92842 32,4 1995 1 4 5520 19,8 91997 15,4 1996 146611 13,9 100286 20,1 1997 140858 19,1 50329 23,1 1998 147568 10,6 80284 17,0 1999 145452 13,5 85634 20,0 2000 95524 13,1 7926 17,8 2001 83400 14,7 4690 11,4 2002 74006 11,1 24021 17,5 2003 91474 11,2 64695 19,3 2004 94280 19 ,5 22311 19,7 2005 103233 20,6 11961 21,5 2006 101484 19,1 22798 24,4 Жадвал Қорақалпоғистон Республикаси с татистика б ош бошқармаси маълумотлари асосида тузилди. Кейинги йилларда Қорақалпоғистонда қишлоқ хўжалиги экинларидан олинадиган ҳосилдорликнинг камайиб кетишини асосий сабаблари қуйидагилар: - Амударё сувининг кескин камайиб бориши; - ҳудудда экологик вазиятнинг жиддий тус олиши;

- экин ерлар мелиоратив ҳолатининг ёмонлашиб бориши; - экин ерларни яхшилашга қаратилган давлат харажатларининг кисқариб бориши; - суғориш тизимлари реконструкция ишлари ўз вақтида олиб борилмаётганлиги натижасида фойдали иш коэффициентининг пасайиши ва ҳ.к. Қорақалпоғистон бўйича деҳқончиликка яроқли ер майдони 1,6 млн.га бўлиб, ҳозирги кунда 500,0 минг га. ўзлаштирилган. Масалан, ҳайдаладиган ерлар 420 минг га. ни ташкил қилади. Бу эса экин майдонларини уч баробарга ошириш имконини беради. Иқлим кўрсаткичлари, шу жумладан ҳавонинг эффектив ҳарорати, намлиги, совуқнинг эрта ва кеч тушиши, минтақада пахтанинг эртапишар ва ўртача эрта пишар навларининг пишиб етилишига 85-95 фоиз, шоли, полиз ва савзавот ҳамда ем-ҳашак экинларини жойлаштиришга, айрим об-ҳаво ноқулай келган йилларни ҳисобга олмаганда, тўла имкон беради. Қишлоқ хўжалик техникалари, ер ҳайдаш тракторлари, комбайнлар ҳамда бошқа қишлоқ хўжалиги учун керак бўлган барча асбоб-ускуналари сотиб олиш ва керакли даражада етказиш, шунингдек экин майдонларини минерал ўғитлар билан таъминлаш катта аҳамиятга эга. Аммо сув ресурслари муаммоси келгуси даврда ҳам Қорақалпоғистон деҳқончилигини ривожлантиришда тўсиқ бўладиган масалалардан бири бўлиб қолади.(Расм)

1-расм. Қ орақалпоғистонда суғориладиган майдон ва фойдаланилган сув миқдорининг графиги (1990-2006 йй.)М инг га488490492494496498500502504506508 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 010002000300040005000600070008000900010000 М лн м3 фойдаланилган сув миқдори --------- суғориладиган майдон

Юқоридаги ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда, Қорақалпоғистон қишлоқ хўжалигини ривожлантиришда қуйидаги йуналишларни кўрсатиш лозим:  деҳқончилик майдонлари учун ажратиладиган сув ресурсларидан тежаб фойдаланиш;  шоли экиладиган майдонларни қисқартириш;  экин майдонларида сувни кам талаб қиладиган тармоқларни ривожлантириш;  қишлоқ хўжалик экинларидан, шу жумладан шолидан олинадиган маҳсулотни интенсив йўл билан кўпайтиришни амалга ошириш. Қорақалпоғистонда келгуси даврда пахтачиликни ривожлантириш, ўз навбатида, қишлоқ хўжалиги иқтисодиётини ривожлантиришда асосий йўналиш бўлиб қолиши мақсадга мувофиқ.. Жумладан сув ресурсларининг камайишини ҳисобга олиб, шолининг экин майдонини 40 минг гектардан кўпайтирмаслик керак.. Бундай шароитда пахта ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинларидан олинадиган маҳсулот хажмини йил сайин экин майдонларини кўпайтириш билан бир қаторда уларнинг ҳосилдорлигини оширишга катта эътибор бериш лозим. Чунки, ҳозирги вақтда пахтадан олинадиган ҳосилдорлик ўртача гектарига 19-20 центнер, шолидан 20-25 центнерни ташкил қилмоқда. Бинобарин, мавжуд сув ресурсларидан самарали фойдаланиш асосида 2010 йилга бориб пахта ҳосилдорлигини гектарига 25- 27 центнерга, шолини 37-40 центнерга етказиш, қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг асосий йўналишларидан бири бўлиб қолиши керак.

Адабиётлар: 1. Матмуратов Дж. Агроклиматические условия С еверо-западного Узбекистана. -Нукус, 1989. 2 . Основные показатели социально- экономического развития Республики Каракалпакстан за 2006 год. - Нукус, 2007 . 3. Серикбаев М., Қурбониёзов Р., Умаров Е. Жанубий Орол бўйининг ер- сув ресурслари ва улардан оқилона фойдаланиш йўллари. -Урганч, 2002. 4 . Қорақалпоғистон Республикаси статистика бошқармасининг архив материаллари.

Похожие

Халқаро туризм ва Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришнинг баъзи масалалари

Куйи Амударё минтакасида туризмни ривожлантиришнинг баъзи бир масалалари

Хоразм вилояти хўжалигини ривожлантиришнинг истиқболлари

Навоий вилоятида туризмни ривожлантиришнинг географик асослари

РЕСПУБЛИКА ОЗИҚ-ОВҚАТ САНОАТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ