Jazoir Xalq Demokratik Respublikasi - География - Рефераты

Jazoir Xalq Demokratik Respublikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

332.5 KB

Jazoir Xalq Demokratik Respublikasi Reja:  Geografik o‘rni va chegaralari  Tabiiy sharoiti va resurslari.  Davlat tuzumi va siyosiy partiyalari.  Aholisi va mehnat resurslari.  Xo‘jaligiga umumiy ta’rif.  Sanoati.  Qishloq xo‘jaligi.  Transporti.  Tashqi iqtisodiy aloqalari.

Tayanch so‘z va iboralar: relyef; tekislik; cho‘l; voha; neft; tabiiy gaz; aholining tabiiy o‘sishi; qora metallurgiya; yengil sanoat. Geografik o‘rni va chegaralari. Jazoir shimoli- g‘arbiy Afrikada joylashgan arab davlati. Shimoli-g‘arbda Marokash bilan (1559km) g‘arb da G‘arbiy Sahroi Kabir (42km), janubi-g‘arb va g‘arbda Mavritaniya (463km) bilan, janubda Niger (956km), Mali (1376km) bilan, sharqda Liviya (1982km) va Tunis(965km) bilan chegaradosh. Shimolda sohillarini O‘rta dengiz (988km) suvlari yuvib turadi. Mamlakatning shimoldan janub ga uzunligi 1900km, g‘arbdan sharqqa esa 1800kmga cho‘zilgan. Mamlakatning umumiy maydoni 2.381.740km². Poytaxti Jazoir shahri. Jazoirning geografik o‘rni juda qulay, chunki u O‘rta dengizning janubi- g‘arbida joylashgan. Jazoir bir tomondan O‘rta dengiz bo‘yi va Afrika mamlakati bo‘lsa, boshqa tomondan Jazoir Yevropa va Afrika mam - lakatlarining eng muhim kommunikatsiya yo‘llari chorrahasida joy lashgan davlatdir. Tabiiy sharoiti va resurslari. Relyefi. JHDR hududining kattaligi, shimoldan janubga, g‘arbdan sharqqa tomon juda katta masofaga cho‘zilganligi uchun mamlakat hududida turli landshaft zonalarigagina emas, hatto tabiat mintaqalari ham joylashgan. Tabiiy sharoitining bir-biridan tubdan farq qilishi jihatidan Jazoir ikki qismga: Janubiy va Shimoliy Jazoirga bo‘linadi. Shimoliy Jazoir Afrikaning Atlas tabiiy o‘lkasiga kirib, janubiy mo‘ta dil mintaqaning subtropik zonasini qamrab oladi. Mamlakatning katta qismini Sahroi Kabir egallaydi. Jazoir Sahroi Kabi - rining deyarli 5/6 qismini cho‘l va chalacho‘llar egallagan. Janubiy Jazoir yoki Jazoir Sahroi Kabiri mamlakat maydonining 2mln.km²ni o‘z ichiga oladi. Jazoir Sahroi Kabirida 500m balandlikda tekislik vohalari uchraydi. Jazoir Sahroi Kabirining janubi-sharqiy qismida

zinapoyasimon platolar bilan o‘ralgan Axaggar vulqon tog‘ligi joylashgan (eng baland cho‘qqisi 3004m). Jazoirda turli xil foydali qazilma konlari ochilgan. Bu yerda tuz, toshko‘mir, temir, mis, volfram va nodir metallar, uran konlari bor. 1960- yillardan boshlab Jazoir sahrosidan eng yirik neft konlari topilgan, shuningdek, tabiiy gaz, fosfatlar, qo‘rg‘oshin, ruh konlari ham topilgan. Shimoliy Jazoir marganets, mishyak, surma, mis konlariga boy. Jazoir tabiiy xaritasi. Iqlim va ichki suvlari. Mamlakat shimolida O‘rta dengiz subtropik iqlim kuzatiladi. O‘rtacha oylik harorat xatto eng sovuq (yanvar) oyida ham 0˚C dan yuqori. Maksimum harorat 40˚C dan yuqori. Shalif vodiysida xatto 50˚C dan yuqori bo‘ladi. Sahrodan issiq shamol “sirokko” 30-40 kunlab esib turadi. O‘rtacha yillik yog‘in miqdori 600-1000 mm, baland tog‘li rayonlarda esa 1500-1700 mm yog‘ib, asosiy qismi qishda tushadi. O‘rta dengizning quruq subtropik rayonida o‘rtacha yillik yog‘in miqdori 300 mm dan kam, ba’zi joylarida xatto 150mm gacha yog‘in tushadi. Janubiy Jazoir iqlimida quruq havo hukumron, namlik yetishmaydi. Yillik o‘rtacha yog‘in miqdori shimolida 100-200 mm ni tashkil qiladi. O‘rta

qismlarida 50 mm dan kamroq, ba’zi yerlarda bir necha l yillar yog‘in tushmaydi. Sutkalik va yillik haroratlar farqi katta. Soyada maksimum harorat 55˚C dan oshadi. Yer usti esa 70-80˚C gacha isishi mumkin. Shimoliy Jazoirda faqat Shalif daryosidagina doimo suv oqadi. Barcha daryolarni arabcha “ued” deyiladi. Hamma uedlar vaqtincha oqadigan daryolardir. Yog‘inli kunlarda uedlar kuchli oqimlar bilan to‘lib, qisqa vaqtli toshqinlarga sabab bo‘ladi. Uedlar qisqa vaqt oqqanda ham juda ko‘p tuzli sho‘r ko‘llarni to‘ldiradi. Jazoirda suv tanqisligiga qaramay 20dan ortiq suv inshootlari, yirik to‘g‘onlar, suv omborlari va bir necha GESlar qurilgan. Bundan tashqari yer osti suvlarining ahamiyati juda katta. O‘simlik va hayvonot dunyosi. Mamlakat shimolida O‘rta dengiz tipli o‘simliklar, tog‘larning 800-1000m balandligida doimiy yashil butazorlar, xandon pista, zaytun, undan yuqorida po‘kak daraxti, eman, qarag‘ay, archa, sarvlar o‘sadi. Tabiiy sharoitda O‘rta dengiz tipli o‘simliklar baland tog‘liklarda saqlanib qolgan. 1000m gacha balandliklarda o‘tib bo‘lmas chakalakzorlar hosil bo‘lgan, bular tikanli – makvis va pakana daraxtlar, pista, yovvoyi zaytun, akatsiyalar o‘sadi. 1000m dan yuqorida doimiy yashil eman, qayin, archa o‘sadi. Undan yuqorida (2000m balandlikda) ignabargli o‘rmonlar – kedr, archa, pixta, qarag‘aylar o‘sadi. Tel-Atlasdan janubda chalacho‘l o‘simliklari, Sahroi Kabir qumliklarida sho‘ra va efemerlar o‘sadi. Jazoining hayvonot dunyosi cho‘l va chalacho‘llarga moslashgan. O‘rmon hayvonlari faqat Tel-Atlas, Kabiliya va Oresda saqlanib qolgan. Bu yerlarda maymun, quyon, yovvoyi cho‘chqa, ko‘rshapalak, mayda kemiruvchilar – dala sichqoni va tovushqon keng tarqalgan.

Yovvoyi yirtqich hayvonlar, tulki, cho‘l mushugi, sirtlon, chiyabo‘ri kabi hayvonlar shimoliy rayonlarda; genetta kabi yirtqich hayvonlar bilan birga g‘uzol, jayronlar ham janubiy rayonlarda keng tarqalgan. Jazoirda qushlar juda ko‘p – burgut, lochin, o‘limtik, quzg‘un kabilar uchraydi. Hashoratlardan chigirtkalar juda ko‘p. Sudralib yuruvchilardan ilonlarning bir necha turi, kaltakesak va xamelion uchraydi. O‘rta dengizda sardina, anchus, skumbriya, merlanlar ko‘p. Tarixi. M.a. XIIasrda Jazoirning hozirgi hududining O‘rta dengiz qirg‘oqlarida istiqomat qilgan finikiyaliklar keyinchalik Karfagen ta’siri ostiga tushib qoladi. M.a. IIIasrda barbar qabilasining sardori Masinissa Karfagen va Rim o‘rtasidagi urushdan foydalanib dastlabki Jazoir davlati – Numidiya qirolligini tuzadi. M.a. Iarsdan milodiy Vasrgacha Jazoir Rim imperiyasi tarkibiga kirgan. 429-yilda bu yerni vandallar bosib olgandan so‘ng barbarlar bir qator mustaqil mayda davlatlarga asos solishadi. VIIasrda Jazoirni arablar bosib olib, barbarlar islomni qabul qilishadi va Shimoliy Afrika xalifalik tarkibiga kiradi. XIIIasrda xristian va musulmon barbar qabilalari o‘rtasidagi kurash natijasida mamlakat uchga bo‘linadi. XVIasrda bir qator Jazoir portlarini ispanlar egallashadi. Jazoirlik xristianlar Ispaniya protektoratiga o‘tishgan bo‘lsa, musulmonlar Usmoniylar imperiyasiga murojaat etishadi va ispanlarni mamlakatdan quvib chiqarishadi. XVIIasr davomida jazoirliklar O‘rta dengizda qaroqchilik qilishadi. 1816-yili ingliz-golland, 1824-yil inglizfloti jazoirlik dengiz qaroqchilari bilan jang qilishadi. 1830-yil 5-iyulda Jazoirni fransuzlar bosib olishadi va 1834-yilda turklar ta’siriga butunlay barham berishadi. 1954-1962-yillardagi ozodlik urushlari natijasida 1962-yil 1-iyul kuni Jazoir mustaqil davlatga aylanadi. 1992-yildagi saylovlarda islom fundamen - talistlari g‘alaba qozonishganda saylov natijalari hukumat tomonidan bekor qilinadi. Bunga javoban Islom qutqarish fronti Jazoir hududida yashovchi chet el fuqarolariga qarshi terrorchilik harakatlarini uyushtirishadi.

Davlat tuzumi va siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi – prezidet respublikasi. Mamlakat 48 ta viloyatlarga bo‘lingan. 1830-1962-yillarda Jazoir Fransiya mustamlakasi bo‘lgan. 1962-yil 5-iyul kuni o‘t ochishni to‘xtatish to‘g‘risidagi Evian shartnomasiga asosan qurolli kurash to‘xtatildi va Jazoir o‘z mustaqilligini e’lon qildi. Qonunchiligi fransuz va islom qonunlariga asoslangan. Milliy bayrami – 1noyabr – Inqilob kuni(1954). Davlat boshlig‘i – prezident, qonun chiqaruvchi hokimiyat – bir palatali parlament – Milliy xalq majlisi. Amaldagi prezidenti – Abdulaziz Buteflika (1999-yil 28-aprel). Asosiy siyosiy partiyalari: Xaloskorlik Milliy Fronti(XMF), Sotsialistik kuchlar fronti(SKF). Aholisi va mehnat resurslari. Aholisining umumiy soni – 32.820.000 kishidan ortiq. Milliy tarkibida arablar va barbarlar 99% ni tashkil etadi. 1% yevropalilar (fransuzlar). Aholisininh 95%i shimoliy Jazoirda yashaydi. Aholining o‘rtacha zichligi 1km². ga 14 kishi to‘g‘ri keladi. Mamlakat hududi aholi g‘oyat notekis taqsimlangan: aholi zichligi shimolidan janubga tomon kamaya boradi. Mamlakat shimolida 1km². ga 233 kishi to‘g‘ri keladi. Jazoir Sahroi Kabirida esa 1km². ga 1 kishi to‘g‘ri keladi. Davlat tili - arab tili, shuningdek, fransuz tili keng tarqalgan. Dini – islom, sunniy mazhabida – 99%, xristianlar - 1%. Tug‘ilish har ming kishiga 22,76 ta, o‘lim har ming kishiga 5,22 ta. O‘rtacha umr ko‘rish erkaklarda – 68,6 yosh, ayollarda – 71,34 yosh. Yosh tarkibi: 0-14 yoshgacha bo‘lganlar – 34,21%, 15- 64 yoshgacha – 61,72%, 65 yoshdan kattalar 4,07% ni tashkil qiladi. Iqtisodiy faol aholi – 9,1mln. kishi. Shundan qishloq xo‘jaligida – 25%, sanoatda - 11%, qurilish, jamoat ishlarida – 15%, davlat xizmatida – 29%, boshqa sohalarda – 20%. YaIM jon boshiga $5500. Yirik shahrlari – Jazoir, Oran, Konstantina, Annaba. Xo‘jaligiga umumiy ta’rif. Jazoir sanoati nisbatan rivojlangan agrar mamlakat. Jazoir arab mamlakatlari ichida tabiiy gaz, uzum yetishtirish va

vino ishlab chiqarishda 1-o‘rinda turadi. Tog‘- kon sanoati rivojlanish darajasi bo‘yicha oldingi o‘rinlarda turadi. Jazoir iqtisodiyoti asosan ikki ukladli. Davlat sektori va xususiy sektor mavjud. YaIMning iqtisodiyotdagi ulushi: qishloq xo‘jaligida – 11%, sanoatda – 37%, xizmat ko‘rsatishda – 52%. Sanoati. Sanoatida davlat sektori yetakchi o‘rinda bo‘lib, unga sanoat korxonalarining 80%i tegishli. Tog‘-kon sanoati yalpi sanoat mahsuloti qiymatining 30%ini, budjet daromadlarini – 60%ini, eksport qiymatini 95%ini beradi. II jahon urushidan so‘ng Jazoir Sahroi Kabirida neft konlari topildi. Zahirasi 1mlrd.tonnadan ortiq. Neft zahiralari bo‘yicha Jazoir dunyoda 14- o‘rinda turadi. Eng yirik neft konlari - Xassi-Messauldan neft qazib olinib, quvirlar orqali O‘rta dengiz bo‘yidagi Bajoiya portiga 650km. masofada neft keltiriladi va katta qismi eksport qilinadi. 1971-yil quvvati 2,4mln.tonna neftni qayta ishlovchi Jazoir, 1972-yilda Arzev (quvvati 2,5mln.tonna), Skikda (quvvati 4mln.tonna) neftni qayta ishlovchi zavodlar barpo qilingan. Gaz zahirasi bo‘yicha dunyoda – 5-o‘rinda, eksport bo‘yicha 2-o‘rinda. Zahirasi 3trln. m³. eng yirik tabiiy gaz koni Ued-Nummer konidir. Jazoir ko‘mir sanoati mahalliy ahamiyatga ega bo‘lib, u mamlakatning janubi-g‘arbidan qazib olinadi. Jazoirning shimoli-sharqida, O‘rta dengiz sohilbo‘yida temir, qo‘g‘oshin, barid, mis ruda konlari mavjud. XIX asr oxirida Tebessa, Tokvil, Gafsa rayonida qalin fosfarid konlari topilgan. Jazoirda bir nechta kichik IES va GES lar bor. Ulardan yiriklari Jazoir, Oran, Konstantina, Filipvil va Bon shaharlarida joylashgan. Oziq-ovqat sanoat korxonalari asosan qishloq xo‘jalik xom ashyosini qayta ishlaydigan (un tegirmonlari, vino, yog‘, konserva, tamaki chiqaradigan) kichik korxonalar bo‘lib, ular Jazoir, Oran, Annaba va Konstantina shaharlarida joylashgan.

Kimyoviy o‘g‘itlar, po‘kak, qurilish materiallari ishlab chiqaradigan korxonalari bor. Jazoirda avtomobil yig‘uv, shina va elektrotexnika zavodlari, Konstantinada dizel motorlari va traktor zavodi qurilgan. Elektrotexnika sanoati ham rivojlanmoqda – muzlatkichlar, televizorlar va radoipriyomniklar ishlab chiqariladi. Annaba shahrida metallurgiya zavodi qurilgan. Kabiliya va Ores shaharlarida to‘qimachilik sanoati, gilamdo‘z lik, kashtachilik, misgarlik, fayans idishlar yasash, uy-ro‘zg‘or buyumlari tayyorlash kabi hunarmandchilik rivojlangan. Kimyo sanoatida superfosfat, sulfat kislota, mis kuporosi, sellyuloza ishlab chiqarish rivojlangan. Qishloq xo‘jaligi. Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmog‘i – dehqonchilik. Hududining 3%i qishloq xo‘jaligiga yaroqli. Dehqonchilik jami qishloq xo‘jalik mahsulotlarining 75%ini beradi. Donli ekinlar asosan shimoliy rayonlarda, unumdor tekisliklarda yetishtiriladi.Donli ekinlardan bug‘doy, arpa, dukkaklilar va uzum yetishtiriladi. Mamlakatning sohil bo‘yida sitruslar, zaytun, subtropik mevalar, po‘kak, xurmo, tamaki, sab zavot ekinlari yetishtiriladi. Chorvachilik ekstensiv, u jami qishloq xo‘jalik mahsulotlarining 25%ini beradi. Chorvachilik qoloq bo‘lib, yaylov chorvachiligidan iborat tog‘li chalacho‘l rayonlarida, sohilbo‘yi rayonlarida yirik shohli qoramollar boqiladi. Janubiy cho‘l va chalacho‘llarda esa qo‘ychilik rivojlangan. Janubiy rayonlar aholisi ko‘chmanchi va yarim ko‘chmanchi chorvachilik bilan shug‘illanadi. Oran-Jazoir Mesetasida yovvoyi alfa o‘ti yig‘iladi va undan qog‘oz, arqon, savat, bo‘yra kabi buyumlar tayyorlanadi. Baliqchilik O‘rta dengiz sohilbo‘yida rivojlangan. Transporti. Temir yo‘llar Jazoir transportining yetakchi tarmog‘i. temir yo‘llar davlat ixtiyorida bo‘lib, uzunligi 4820km. Asosiy temir yo‘l

magistrali O‘rta dengiz bo‘ylab, Tunis va Marokash temir yo‘llari bilan chegarada birlashadi. Avtomobil yo‘llarining uzunligi 104ming km. dengiz transporti tashqi savdo uchun xizmat qiladi. Eng muhim dengiz portlari: Jazoir, Oran, Annaba, Bajoiya, Arzev, Skikda, Mostaganem. Jazoir milliy dengiz kompaniyasi ixtiyorida 73ta kema bor. Havo transporti tez rivojlanmoqda. Jazoir Fransiya, Afrika mamlakatlari, Tunis, Marokash va boshqa jahon mamlakatlari bilan xavo yo‘llari orqali doim aloqa qilib turadi. G‘arbiy Yevropa bilan Afrika mamlakatlarini bir-biri bilan bog‘laydigan xalqaro havo yo‘llarining hammasi Jazoir orqali o‘tadi. Mamlakatda 135 ta aeroportlari mavjud, shundan 51 tasi uchish-qo‘nish yo‘lagiga ega bo‘lgan qattiq qoplamli aeroportlar va 10 tasi xalqaro aerportlardir. Ular Jazoir, Annaba, Oran shaharlarida joylashgan. Neft quvur transpotri Jazoirda neft sanoati taraqqiyoti bilan bog‘liq. Neft quvurlarining uzunligi – 6612km dan ortiq. Gaz quvurlari – 2948km. Tashqi iqtisodiy aloqalari. Jazoir chetga neft, suyultirilgan gaz, vino, sitrus mevalar, temir rudasi, probka, tamaki, po‘kak, qog‘oz, fosforit kabi mahsulotlar chiqaradi. Chetdan mashinalar, asbob-uskunalar, oziq-ovqat mahsulotlari, iste’ mol mollari, gazlama, transport mashinalari, ximikatlar keltiradi. Tashqi savdodagi asosiy hamkorlari – Fransiya, AQSH, Germaniya, Italiya, Ispaniya, Braziliya, Turkiya, Niderlandiya.

ADABIYOTLAR RO‘YXATI. 1. Алиев М. Г. , Ишанходжаева Д. А. , Хачиев Г. А. Экономи ка и финанс ы регионов мира в цифрах сравнения. – Т. , 2003. 2. Вавилова Е. В. Экономическая и социальная география мира. Учебное пособие. – М. , 2006. 3. Soliyev A . , Muhammadaliev R . . Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari. –T., 2005. 4. Soliyev A., Ahmedov E., Muhammadaliyev R. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. – T. : Universitet, 2003. 5. Социально – экон омическая география зарубежного мира. Под ред В. В. Вольского –М.: Крон-пресс, 2003. 6. Социально – экономическая география зарубежного мира. – Дрофа , 2001. 7. Энциклопедический справочник Страны мыра. – Смоленск : Русич , 2002. 8. Страны и на роди. Восточная и централная Азия. –М.: Мысль 1982. 9. Страны и народи Юго-Восточная Азия. –М.: Мысль, 1982.

Похожие

Xitoy Xalq Respublikasi (2)

Xitoy Xalq Respublikasi va Hindiston

Germaniya Federativ Respublikasi, Fransiya Respublikasi, Italiya Respublikasi, Polsha Respublikasi, Shveysariya Konfederasiyasi

Gruziya Respublikasi

Moldaviya Respublikasi