Bozor iqtisodiyoti va iqtisodiy geografiya - География - Рефераты

Bozor iqtisodiyoti va iqtisodiy geografiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Bozor iqtisodiyoti va iqtisodiy geografiya Reja: 1. Bozor iqtisodiyotining asosiy mohiyati 2. Bozor iqtisodiyotining xududiy jihatlari 3. Iqtisodiy va iqtisodiy geografik samaradorlik 4. Yangi sharoitda ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish

Bozor munosabatlariga o`tish faqatgina moddiy, ya`ni ishlab chiqarish sohasida emas, balki ijtimoiy hayotda, jumladan, fan va ilmiy tadqiqot jarayonida ham yuz beradi. Bunda eng avvalo tafakkur, ilmiy dunyoqarashda an`anaviy nazariy uslub, tamoyil va yondashuvlar yangi sharoitga, talab va ehtiyojga muvofiq ravishda o`zgaradi. Shu nuqtai nazardan o`tish davri ijtimoiy jabhalarda iqtisodiy munosabatalarga nisbatan o`zgacha kechishi mumkin. Yangi sharoitdagi o`zgarishlar iqtisodiy geografiyaning rivojlanishiga juda katta ta`sir ko`rsatadi. Chunki, ushbu fan bevosita iqtisodiy munosabatlarni, ishlab chiqarish kuchlarining hududiy jihatlarini tahlil va tashhis etadi. Binobarin, bozor iqtisodiyoti tarmoq doirasidan tashqari hudud tizimida ham sodir bo`ladi, korxonalarning erkin munosabati yoki tarmoqlar raqobati ayni paytda sog`lom raqobat, sog`lom raqobat muhitini nazarda tutadi. Zero, har qanday raqobat zaminida tengsizlik, nomuvofiqlik yotadiki, bu xususiyatlar ayni chog`da hududlar tarkibida ham namoyon bo`ladi. Hududiy mehnat taqsimotidagi bunday o`zgarishlar, turdosh va turli tarmoqlarga ixtisoslashgan rayonlarning o`zaro raqobatda («musobaqada») rivojlanishi o`zining mohiyati va mazmuniga ko`ra iqtisodiy geografik jarayonni anglatadi. Shuningdek, yagona iqtisodiy makon, erkin iqtisodiy mintaqalar, o`sish qutb va markazlari, sanoat parklari va texnopolislar bevosita iqtisodiy ma`noga ega. Alohida ta`kidlash lozimki, bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiy geografiya o`zining tub mohiyatiga erishadi. Sababi- bunday sharoit hamma vaqt iqtisodiy fikrlashni, samaradorlikni taqozo etadi va ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish ham huddi shunday maqsadni ko`zlaydi. Demak, bozor iqtisodiyoti- hudud iqtisodiyoti, ma`lum makon doirasida erishiladigan iqtisodiyot hamdir. Shu mazmunda qaraganda, «iqtisodiy» geografiya iqtisod geografiyasi (masalan, sanoat yoki qishloq xo`jaligi geografiyasi) yoxud geoiqtisodiyot ham emas. Iqtisod geografiyasi bu eng avvalo korxona yoki tarmoqlarning hududiy

tarqalishidagi iqtisod bo`lsa, iqtisodiy geografiya unga ko`ra ancha murakkabroq tushuncha hisoblanadi. Iqtisod geografiyasi uchun nimaning qayerda joylashishi muhim bo`lsa, iqtisodiy geografiyada nimaning qayerda va qanday hududiy tashkil etilganligi, ya`ni sifat ko`rsatkichlari ustuvor ahamiyatga egadir. Bu o`rinda aytish lozimki, ushbu fan yaqin vaqtga qadar asosan birinchi mazmunda talqin qilindi va o`rganildi, ikkinchi yo`nalishning rivojlanishi esa hozirgi kundagi dolzarb masaladir. Iqtisodiy geografiya ikki karra ikkining to`rt emas, besh bo`lishini ko`zlaydi va bunday iqtisodga ishlab chiqarish korxonalarini to`g`ri hududiy tashkil etish natijasida erishiladi. Shuning uchun u, eng avvalo, hududiy majmua yoki tizimlar doirasida yuzaga kelishi mumkin. Chunki, bunday sharoitda turli xo`jalik korxonalarining o`zaro uyg`unlashuvi, hududiy muvofiqligi vujudga keladi va bu «qo`shimcha» iqtisodning shakllanishiga olib keladi. «Shtandort» yoki ishlab chiqarishni joylashtirish g`oyasining yaratuvchisi nemis olimi A.Veber ham avvalambor ana shunday iqtisodiylikni nazarda tutgan edi. «Aglameratsion omil» va samaradorlik, transport harajatlarini mumkin qadar kamaytirish, yagona infrastruktura tizimi asosida iqtisodiy tejamkorlik va foydani orttirish ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish tufayli amalga oshiriladi. Buning uchun turli ko`lamdagi hududiy ishlab chiqarish majmualari shakllantiriladi va rivojlantiriladi. Bunday majmualar esa eng avvalo haqiqiy iqtisodiy geografiyaning tadqiqot obyektiga kiradi. Geoiqtisod, ya`ni geografik iqtisod masalasiga kelsak, u hozirgi aytilgan ma`noga biroz yaqinroq turadi. Bundan tashqari, uni regional yoki hudud, aniqrog`i mintaqa iqtisodiyoti mazmunida ham e`tirof qilish mumkin. U holda bu ma`lum bir region yoki mintaqadagi xo`jalik majmuasining iqtisodiyoti shaklida qabul qilinadi.Umuman olganda esa geoiqtisod xuddi siyosiy iqtisod yoki tarmoq iqtisodiyoti – «iqtisodiy iqtisod» tushunchalariga o`xshash iboradir. Yana shuni e`tiborga olish lozimki, mustaqil mamlakatimizning bozor munosabatlariga o`tishi ayni paytda an`anaviy iqtisodiy va sotsial geografiya

fanining jahon andozalariga mos ravishda ijtimoiy geografiya maqomini olishiga to`g`ri kelmoqda. Albatta, bu yerda ham ijtimoiy geografiya jamiyat geografiyasi bo`lmay, u mazmun va maqsadiga ko`ra murakkabroq va mukammalroq tushunchadir. Ijtimoiy geografiya avvalambor jamiyatni yoki kishilar hayot faoliyatini hududiy tashkil etish muammolari bilan shug`ullanadi. Tashkil etish esa hamma vaqt yetuk va mukammal tizimlar g`oyasiga muvofiq boshqarishni nazarda tutadi va bu masala ham bozor iqtisodiyoti sharoitida o`zgacha amalga oshiriladi. Sababi-mulkchilikning turli shakllarini mavjudligi, uning davlat tasarrufidan chiqarilishi, o`z navbatida, bu sohadagi davlatning an`anaviy funksiyasini o`zgartiradi. Endigi sharoitda davlat ishlab chiqarishni rivojlantirish va hududiy tashkil etish muammolarini bevosita emas bilvosita, ya`ni soliq, narx-navo, moliya-kredit va mintaqaviy siyosati doirasida amalga oshirib yoki tartibga solib boradi. Iqtisodiy geografiyaning ana shunga o`xshash nazariy va amaliy muammolarini tadqiq qilish hozirgi kundagi muhim masalalardan hisoblanadi. Bu bosh maqsadga erishish uchun tadqiqotchi ma`lum ilmiy o`rganish vosita yoki usullarni yaxshi bilishi va ulardan amalda foydalana olish kerak. O`quv va ilmiy-tadqiqot metodlari turlicha. Biroq, ularning samaradorligi, muvaffaqiyati eng avvalo alohida usullarni o`z o`rnida va bir-biri bilan aloqadorlikda qo`llashdir. Iqtisodiy geografiyada ayniqsa, statistika va kartografiya metodlaridan foydalanish katta ahamiyatga ega.

Адабиётлар 1.Бабурин В.Л., Мазуров Ю.Л, Географические основы управления. М, 2000 2.Голубчик М.М., Евдокимов С.П., Максимов, Г.И., История географии- (Смоленск, 1998) 3.Григорьев А.Г. География в современном мире.-М, Просвеҳение, 1999. 4.Каримов И. Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шароитлари ва тараққиёт кафолатлари. –Т:Ўзбекистон, 1997. 5.Машбиц Я.Г. Основы страноведения.-М: Просведение, 1999. 6.Максаковский В.П. Историческая география мира.-М., 1999. 7.Прохоров Б.Б. Прикладная антропоэкология.-М., 1998. 8.Ратанова М.П. Экологические основы обҳественного производства.- Смоленск, 1999 9.Саушкин Ю.Г. Экономическая география: теория, методы, практика.- М:Мысль,1978. 10.Солиев А., Маллабоев Т. Иқтисодий ва социал географияда айрим қонуниятларни ўрганиш методикаси. -Т.,1988. 11.Солиев А. Иқтисодий ва ижтимоий географиянинг долзарб масалалари.- Т., 1995. 12.Солиев А. Маҳамадалиев Р.Й. Иқтисодий география асослари.-Т., 1996 13.Солиев А., Каршибоева Л. Иқтисодий географиянинг назарий ва амалий масалалари.-Т.,1999. 14.Шаригин М.Д. Основные проблемы экономической и социальной географии.-Пермь,1997. 15 . г.ф.д., проф. Солиев А.С доц . Жумахонов Ш . Иктисодий ва социал география. Маъруза матни 16. WWW.ZiyoNet.uz

Похожие

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

Urbanizatsiya (Iqtisodiy geografiya)

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining shakllanishi

Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya hamda ekologiya

Aholi geografiyasi (iqtisodiy va ijtimoiy geografiya)