Atrof – muhit monitoringi - География - Рефераты

Atrof – muhit monitoringi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Atrof – muhit monitoringi R E J A : 1. Atrof – muhit monitoring i haqida tushuncha 2. Atrof – muhit monitoringi va uning turlari 3. O'zbekistonda atrof-muhit monitoringini amalga oshirish

Monitoringi haqida tushuncha XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab fan-texnika inqilobi nati jasida jamiyatning tabiatga ta'siri kuchayib ketdi. Oqibatda sayyoraviy, mintaqaviy va mahalliy ekologik muammolar kelib chiqa boshladi. Bu esa atrof-muhit holatini doimiy kuzatib borish tizimini tashkil qilishni taqozo etdi. Shu munosabat bilan fanda yangi, monitoring (lotincha "monitor" — esga soladigan, ogohlantiradigan) tushunchasi paydo bo'ldi. Monitoring - tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, atrof- muhitni muhofaza qilish maqsadida ma'lum bir hudud tabiiy sharoitining holatini kuzatish, nazorat qilish va boshqarish tizimidir.Monitoringning asosiy maqsadi tabiiy muhitning inson faoliyati ta'sirida o'zgarishini kuzatish, olingan ma'lumotlar asosida baholash va tegishli boshqaruv apparatini ishga solishdir. Monitoring asosida atmosfera havosi, suv havzalari, yer osti suvlari, tuproq, o'simlik qoplamining turli chiqindilar, zaharli kim- yoviy moddalar, radioaktiv elementlar bilan ifloslanishi kuzatiladi. Kuzatish ishlari insonning ma'lum ekologik /sharoitda yashashining buzilishiga qaratiladi. Atrof-muhitning o'zgarish darajasi hali iflos- lanmagan tabiiy sharoit holatiga nisbatan olinadi. Atrof muhit monitoringi. Atrof muhit sifatini boshqarish uchun maxsus kuzatishlar tizimini tashkil etish zaruriyati monitoring g‘oyasini shakllantirishga olib keldi. «Monitoring» termining ilmiy iste’molga kirishi BMTning inson atrof muhitining muammolari bo‘yicha konferensiyasi (Stokgolm shahri, 1972-yil 5-16- iyun) bilan bog‘liq. Bu konferensiyada SKOPening maxsus komissiyasi ekspertlari tomonidan monitoring tizimini tashkil etishga doir dastlabki takliflar bildirilgan. «Monitoring» so‘zi inglizcha so‘z bo‘lib, o‘zbek tilida “kuzatish, nazorat qilib borish” ma’nolarini anglatadi. Tabiiy muhit holatini nazorat qilish atrof muhit holatining monitoringi va uning sifat ko‘rsatgichlarini (tavsiflarini) geografik, ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy jihatlarini hisobga olgan holda tartibga solishni o‘z ichiga oladi. Monitoring

tizimini tashkil etishda bu jihatlarning barchasi albatta e’tiborga olinishi shart emas, ammo atrof muhit holatini nazorat qilishda atrof muhit ifloslanishi va muhofazasi muammolarining iqtisodiy va ijtimoiy jihatlarini e’tiborga olish zarur bo‘ladi. Monotoringning antropogen ta’sirning kimyoviy, fizikaviy va biologik manbalarni hamda omillarni, shuningdek, bu omillar tufayli tabiiy muhitda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar samarasini kuzatishlarni o‘z ichiga oladi. Birinchi navbatda biologik sistemalarning ta’sirlanishini kuzatish lozim. Bunday hollarda odatda kimyoviy, fizikaviy va biologik ko‘rsatkichlar kuzatib boriladi (Izrael, 1979). Atrof muhit monitoringi quyidagi asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi:  atrof muhitga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni va muhit holatini kuzatish;  atrof tabiiy muhitning haqiqiy holatini baholash;  atrof tabiiy muhit holatining bashorati va bu holatning bahosi; Shunday qilib, monitoring – atrof muhit holatini kuzatish, baholash va bashoratlsh tizimidir. Monitoring tizimi quyidagi belgilarga qarab tavsiflanadi:  monitoring olib borilayotgan hudud yoki akvatoriyaning maydoniga ko‘ra;  kuzatish ( atmosfera, okean, tuproq va b.) obyektiga ko‘ra;  metodlariga (bevosita asboblar bilan o‘lchash, masofaviy tasvir, bevosita indikatsiya va b.) ko‘ra;  kuzatish olib borilayotgan samara va jarayon nisbatining darajasiga ko‘ra;  ta’sir turlariga (geofizikaviy, biologik, tabiiy-geografik, sotsial-iqtisodiy, ijtimoiy) ko‘ra;  maqsadlariga (muhitning hozirgi holatini aniqlash, atrof muhit tendensiyalarini ochib berish, hodisalarni tadqiq qilish, modellarni baholash va bir o‘lchamga keltirish, qisqa muddatli bashorat, uzoq muddatli xulosalar, tadqiqotlar va bashoratlarning iqtisodiy samaradorligini optimallashtirish va oshirish, muhitga bo‘ladigan ta’sirlarni nazorat qilib borish). 2. Atrof – muhit monitoringi va uning turlari

Akademik I. P. Gerasimov tomonidan monitoring tashkil qi- lishning bioekologik, geoekologik va biosfera bosqichlari ajratilgan. Bioekologik monitoring bosqichi yoki pog'onasida atrof-muhitning ifloslanishi uning inson salomatligiga ta'siri nuqtayi nazaridan kuzatiladi. Mazkur pog'onada odamlarning kasallanishi, o'lim, tug'ilish, uzoq umr ko'rish va boshqa ma'lumotlardan foydalaniladi. Bu ma'lumotlar insonning atrof-muhit o'zgarishiga aks ta'siri hisoblanadi. Ushbu bosqichda monitoring kuzatish shoxobchalari va sanitariya-gigiyena xizmati ma'lumotlariga tayanib, ish ko'riladi. Bioekologik monitoring inson salomatligi uchun zararli bo'lgan chiqindi va moddalar bo'yicha kuzatishni tashkil qiladi. Geoekologik (geotizimli) monitoring bosqichi yoki pog'onasida asosan tabiiy-hududiy, tabiiy-texnogen va demografik (aholi) geotizimlari kuzatiladi va nazorat qilinadiJVIazkur bosqich (pog'ona) uchun tabiatni ifloslantiruvchi moddalarning ruxsat etilgan miqdori va tabiiy komplekslarning (geotizimlarning) o'z-o'zini tozalash qobiliyati haqidagi ma'lumotlar muhim hisoblanadi. Kuzatishlar geografik statsionarlarda, maxsus zonal yoki mintaqaviy poligonlarda olib boriladi. Geotizimli monitoringni amalga oshirishda hududda havo, suv, tuproq, o'simlik, hayvonot dunyosi, inson salomatligiga salbiy ta'sir etuvchi omillar va ifloslantiruvchi manbalar bo'yicha kuzatish tashkil qilinadi. Bu borada geotizimning o'ziga xos xususiyatlari e'tiborga olinmog'i lozim. Cho'llarda kemiruvchilar turli xatarli kasalliklarni tarqatuvchi manba hisoblanadi. Buning oqibatida ma'lum vaqt mobaynida katta hududda yuqumli kasallik o'chog'i yuzaga keladi. Shuni hisobga olib, cho'l geotizimida muntazam ravishda monitoring ishlarini olib borish lozim bo'ladi. Biosfera monitoringi bosqichining asosiy vazifasi atrof-muhitni dunyo miqyosida kuzatishdan iborat. Bunda atmosferaning changla nishiga, Dunyo okeanining ifloslanishiga va boshqa ko'rsatkichlarga ko'proq e'tibor beriladi.

Kuzatishning asosiy maqsadi dunyo miqyosida bo'ladigan o'zgarishlarning aholi salomatligi va faoliyatiga ta'sirini baholashdir. Kuzatishlar biosfera poligonlari tizimida olib boriladi. Biosfera poligonlari tizimiga qo'riqxonalar va aholining xo'jalik faoliyati zonalari kiradi. Atmosferani kuzatishda asosiy e'tibor chang miqdorining ortib ketishiga, "issiqxona samarasi" ning vujudga kelishiga, qutbiy mintaqalarda ozon qatlamining yupqalanishiga qaratiladi. Hozirgi vaqtda monitoring xillari (tiplari) va turlarini ajratish bo‘yicha xilma - xil yondashuvlar mavjud bo‘lsada, monitoring tizimning tasniflash tamoyillari turlima-turlidir.Hududiy qamrovi miqiyosiga ko‘ra monitoring tizimlari global, xalqaro va milliy monitoringga ajratiladi. Ifloslanish ta’sirlari darajasiga ko‘ra tayanch (fond), hududiy (regional) va impakt (lokal), mahalliy monitoringga ajratish qabul qilingan. Biosfera komponentlariga ko‘ra monitoringning turli muhitlari atmosfera, hidrosfera, litosfera va boshqa turlari ajratiladi.Ta’sir ko‘rsatuvchi omillarga ko‘ra ifloslovchi moddalar va agentlarning (lot. agens (agentis) biror bir sabab yoki hodisani keltirib chqaruvchi, jumladan elektromagnit nurlanishi, issiqlik ifloslanishi, shovqin, zaharli moddalar va boshqalarni nazorat qilib borayotgan ingredient (lot. ingrediens kiruvchi) monitoring ajratiladi. Ifloslanish manbalari monitoringi ifloslanish manbalarining turli xillarini kuzatib boradi (nuqtasimon statsionarlar - sanoat korxonalari, chorvachilik fermalari va b.; Nuqtasimon harakatlanuvchi – transport; chiziqsimon yoki maydonli – hokazolar; dalalardan chiqadigan oqim, o‘g‘itlarning sepilishi va ularning yuvilishi va b). Kuzatish uslublariga ko‘ra monitoring turlicha tavsiflanadi.Yerning sun’iy yoldoshlari (sputnik) monitoringida masofaviy metodlardan foydalaniladi va bu monitoring kosmik apparatlar yordamida Yer yuzasida va atmosferada sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarni kuzatish imkonini beradi. Geofizikaviy monitoringga

atmosferani ifloslanishi, muhitning meteorologik va hidrologik tavsiflari to‘grisidagi ma’lumotlarni interpretatsiya (lot. interpretation vositachi) qilish va kuzatish kiradi. Bunday monitoringda beosferaning jonsiz komponentlari, konstruktsiyalar (lot. konctructio tuzilish, qismlarning o‘zaro joylashuvi; inshoot) va binolar kiradi. Iqlim monitoringi iqlim tizimlarinig (atmosfera - okean - quruqlik yuzasi – kriosfera (yun. krios sovuq, muz) - biota) holatining monitoringi kiradi. Bu monitoringning asosiy maqsadi - iqlimning ehtimoliy o‘zgarishlarini baholashdir. Bunday holda biotaning holati yuza albedosining (lot. albus yorqin, ravshan) o‘zgarishlarini aniqlash uchun zarur bo‘ladi. Biologik monitoring - biotaning holatini, uning antropogen omillarga ta’sirlanishini (reaktsiyasini), biota holatinig funktsiyasini va bu funktsiyalarning turli darajalarda meyoriy tabiiy holatlardan og‘ishini aniqlaydi (bu yerda molekulyar, xujayraviy organizmlar, populyatsiyalar, turkumlar darajalari nazarda tutiladi). Bu xildagi monitoringning kichik tizimini sanitariya- gigiyena monitoringi (atrof muhit ta’siri ostida inson salomatligining holatini aniqlash) va genetik monitoring (turli populyatsiyalarda irsiy belgilarning ehtimoliy o‘zgarishlarini kuzatish) tashkil etadi. Ekologik monitoring deb biosferani tashkil etuvchi abiotik komponentlar holatini va ekosistemalarda ifloslanish, yerlardan qishloq xo‘jaligida foydalanish, urbanizatsiya va boshqalarning ta’siri bilan bog‘liq bo‘lgan antropogen o‘zgarishlarni aniqlash tushuniladi (Izrael, 1974). Monitoringning bu tipi majmuali sajiyaga ega bo‘lib, sistemali yondashuv bilan bog‘liq va shu sababli biosfera qo‘riqxonalarida kuzatishlarni rejalashtirishda asosiy tip hisoblanadi. Monitoringning bu tipini ham bioekologik biosistemali va biosferaviy turlarga ajratiladi. Monitoring turlari orasida o‘ziga xos muammolarni hal etishda dolzarb ahamiyatga ega bo‘lgan ekstren (lot. ekstra tashqari, favqulodda,zudlik bilan)

monitoring muhim ahamiyatga ega. Bunday monitoringlar atmosferada SO 2 miqdorining oshishi, ozon qatlamidagi o‘zgarishlar, neft tashuvchi kemalar halokatining oqibatlarini kuzatishda muhim ahamiyatga ega. V.A.Kovda va A.S.Kerjentsev monitoring tizimini daraja va bo‘limlarga ajratishgan. Ekologik monitoring axborotlarni umumlashtirish miqyoslariga ko‘ra global, hududiy (regional) va lokal (mahalliy) monitoringga ajratishadi. Ekologik monitoringning bioekologik, geokimyoviy va geofizikaviy bo‘limlari parametrlarining o‘ziga xos xususiyatlari, kuzatish va baholash metodlariga ko‘ra ajratiladi. Y.A.Izraelning (1979) fikricha, ekologik monitoring biosferaviy monitoringning kichik tizimini tashkil etadi va biosferani tashkil etuvchi abiotik komponentlarning antropogen o‘zgarishlarini, ekosistemalarning bu o‘zgarishlarga ta’sirlanishini va ekosistemalardan antropogen sistemalarni kuzatish, baholash va bashoratlashni o‘z ichiga oladi. Ekologik monitoringda uning biologik va fizikaviy jihatlari ajratiladi. Umuman ekologik monitoring biosfera holatini juda keng global miqiyoslarida baholash uchun muhim ahamiyatga ega. Geografik nuqtai nazardan atrof-muhit monitoringi – tabiatdan foydalanishni optimallashtirish va atrof muhitni muhofaza qilish uchun tabiiy muhitning antropagen ta’siri ostida o‘zgarishlarini uning tabiiy dinamikasini hisobga olgan holda kuzatish, baholash, bashoratlash tizimidir. Atrof muhit monitoringini tashkil etish turli tabiiy sharoitlarda (geosistemalarda) modda va energiya o‘zgarishi jarayonlari to‘g‘risidagi bilimlarga tayanmog‘i lozim. Atrof muhit monitoringining masofaviy uslublarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish muhim ilmiy ahamiyatga ega. Monitoring ko‘p axbarotli tizim bo‘lib, uning asosiy maqsadi tabiiy muhitning inson ta’sirida o‘zgarishini kuzatish, bashoratlashtirish va olingan ma’lumotlar asosida baholashdan iborat. Bu maqsadni amalga oshirish A.Rafiqov (2000) fikricha quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi:

1.Tabiiy muhitning inson ta’sirida o‘zgarishini keng miqiyosda kuzatishni tashkil qilish. 2.Ta’sir manbalarini aniqlash hamda o‘zgarishning sabablarini belgilash. 3.Kuzatilayotgan o‘zgarishlarni baholash, ta’sirning samarodorligini aniqlash. 4.Atrof muhit o‘zgarishini bashoratini ishlab chiqish hamda o‘zgarish yo‘nalishini belgilash. 5.Tabiatda vujudga kelgan xatarli o‘zgarishlarning oldini olish chora- tadbirlarini ishlab chiqish. Atrof muhit monitoringi asosida inson va boshqa tirik mavjudotlar uchun muhim bo‘lgan havo, suv va tuproqning turli chiqindilar, zararli kimyoviy moddalar, radioaktiv elementlar bilan ifloslanish holati, sifatining buzilishi va asosiy ko‘rsatgichlarning o‘zgarishi kuzatiladi. Kuzatish natijasida olingan ma’lumotlar ruxsat etiladigan miqdor (REM - PDK) ko‘rsatkichlari bilan qiyoslanadi va o‘zgarishlar baholanadi. O‘zgarishlarning yo‘nalishlari bashoratlashtiriladi. Atrof muhitning holati va unda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar, ularning manbalari va omillari to‘grisida boshqaruv organlariga ma’lumotlar beriladi. Bu ma’lumotlar boshqaruv organlari tomonidan atrof muhitda sodir bo‘layotgan salbiy o‘zgarishlarning oqibatlarini bartaraf qilishiga muljallangan chora-tadbirlarga asos bo‘lib xizmat qiladi. Atrof muhit monitoringida masofaviy, ma’lumotlarni kompyuterda qayta ishlash, tahliliy ekspress va boshqa tadqiqot usullari qo‘llaniladi. Monitoringni tashkil etishda turli xil vazifalarni hal etish lozim bo‘ladi. I.P.Gerasimov (1976) umumiy vazifalariga ko‘ra atrof muhit monitoringini 3 turga ajratadi: 1. Bioekologik (sanitariya – gigiyenik) monitoring atrof muhit holatini inson (aholi) salomatligiga ta’sirini kuzatishdan iborat bo‘lgan vazifani o‘z oldiga qo‘yadi.

Bioekologik monitoringda insonning bioekologik mavjudot sifatida atrof muhitda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarga nisbatan xastalanish, o‘lim - tug‘ilish, umrning qisqarishi, mehnat qobiliyatini saqlanishi va boshqa xil ta’sirlanishlarida namoyon bo‘ladigan ko‘rsatkichlar nazorat qilinadi. Bioekologik monitoring sanitariya nazoratlariga asoslanadi va uning uchun tibbiiy geografiya bo‘yicha o‘tkaziladigan tadqiqotlar muhim ahamiyatga ega. Bioekologik monito-ringda, shuningdek, inson salomatligi va hayotiy faoliyatiga zararli ta’sir ko‘rsatayotgan chiqindilar va kimyoviy moddalar - mineral o‘g‘itlar, pestitsidlar, turli gazlar (O,SO 2 ,CO, CO 2 ), og‘ir metallar, nitratlar, turli xil kasalliklarni keltirib chiqaradigan organizmlar, radiatsion ifloslanishning REM ko‘rsatkichlaridan oshmasligi nazorat qilinadi. 2. Geoekologik (geosistemali) monitoringning kuzatish obyektini turli kattalikdagi tabiiy va o‘zgartirilgan geosistemalar tashkil etadi. Geoekologik monitoringda geosistemalarda modda va energiya almashinuvi, ularning mahsuldorligi, inson ta’siriga chidamliligi, ifloslanishning REM va o‘z-o‘zini tozalash imkoniyatlarining ko‘rsatkichlari nazorat qilinadi. Bu xildagi monitoringni tashkil etishda geosistemalarning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish asosiy vazifa qilib qo‘yiladi. Geoekologik monitoring geografik statsionarlarda (nazorat stantsiyalarida) va test poligonlarida (uchastkalarida) o‘tkaziladi. Nazoratgohlarda olib borilayotgan kuzatishlar muayyan geosistemalar lanshaft komponentlariga va inson salomatligiga bevosita yoki ishlab chiqarish faoliyati jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan omillar hamda ifloslantiruvchi manbalar nazorat qilinadi. Geologik monitoring hududiy (regional) sajiyaga ega bo‘lib, quruqlik yoki akvatoriyada tanlangan nazoratgoharda o‘tkaziladi. 3. Biosferaviy monitoring atrof muhitni inson ta’sirida o‘zgarishini global miqyoslarda kuzatishlarga asoslanadi. Biosferaviy monitoringining asosiy vazifasi insonning mavjudligi va hayotiy faoliyati uchun biosferada sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarni ekologik jihatdan baholash va bu o‘zgarishlarning sabablarini

aniqlash maqsadida kuzatishlar olib borishdan iborat. Bunday kuzatishlar barcha biosfera jarayonlarining energetik asosi bo‘lgan Quyosh radiatsiyasininig geofizikaviy tavsiflarini o‘rganishdan boshlanadi. Geofizikaviy tavsif azon qatlamining holati, radiatsiya oqimlarininig atmosfera oqimlari orqali o‘tishi, atmosfera gaz tarkibining o‘zgarishi va uninig oqibatlari, inson faoliyati tufayli vujudga keladigan issiqlik va uninig biosfera energetikasiga ta’siri to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ham o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, tuproqlar va Dunyo okeani suvlarining mahsuldorligi, biosferaning umumiy fotosintez faoliyati, geografik qobiqda modda va energiyaning aylanishi, inson faoliyatining tabiiy muhit va uning komponentlariga ta’siri, atrof muhitning ifloslanishi va boshqa umumzaminiy jarayonlarning sodir bo‘lishi va kechishini kuzatish va nazorat qilish ham biosfera monitoringining vazifalarini tashkil etadi.Biosferaviy monitoring kuzatishlari sayyoramizning deyarli barcha geografik mintaqalarida, inson ta’siri eng kam bo‘lgan geosistemalarda olib boriladi. Shuningdek, biosferaviy monitoring Yerning sun’iy yo‘ldoshlari yordamida bajariladigan masofali kuzatishlariga, axborotlarni avtomatlashtirilgan ishloviga asoslanadi.Shunday qilib, atrof muhit monitoringining har bir turi muayyan jarayonlar va sistemalarning holatini kuzatish, nazorat qilish, baholash va bashoratlash imkonini beradi. 3. O'zbekistonda atrof-muhit monitoringini amalga oshirish O'zbekistonda qishloq va suv xo'jaligi, tog'-kon, kimyo, metallurgiya va boshqa sanoat tarmoqlarining so'nggi 30—40 yil davomida tez sur'atlar bilan rivojlanishi natijasida atrof-muhitda kuchli o'zgarishlar ro'y berdi, mintaqaviy va mahalliy ekologik muammolar kelib chiqdi. Natijada atrof-muhit holatini muntazam kuzatish, nazorat qilish va boshqarishning yagona davlat tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish zarurati tug'ildi. Atrof-muhit monitoring! mamlakatimizdagi bir qancha muassasa va tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi. Atmosfera havosi va suv havzalarining ifloslanishi O'zbekiston Gidrometeorologiya Bosh boshqarmasi

tomonidan, yer osti suvla- rining ifloslanishi, noxush tabiiy geografik jarayonlarning rivojlanishi O'zbekiston Geologiya vazirligiga qarashli "O'zbekgidrogeologiya" korxonasi tomonidan, tuproqning sho'rlanishi va grunt suvlari me'yori, kollektor suvlari minerallashuv darajasi Qishloq va suv xo'jaligi vazirligi tomonidan, o'rmonlar holati O'rmon xo'jaligi qo'-mitasi tomonidan, atrof- muhitning inson salomatligiga ta'siri bilan bog'liq bo'lgan masalalar Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan ku- zatib, nazorat qilib turiladi. Bu tashkilot va muassasalarning monitoring sohasidagi faoliyati Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo'mitasi tomo nidan boshqariladi. Bu qo'mita atrof-muhit bo'yicha turli axborot va ma'lumotlarni yig'ib, yuzaga kelgan ekologik vaziyatni baholaydi. No xush ahvol vujudga kelgan bo'lsa, tegishli tashmlotlarga xabar berish bilan birga uning oldini olish bo'yicha tegishli chora-tadbirlarni belgilaydi va ularning bajarilishini nazorat qiladi. Atrof-muhit monitoringini kuzatish va nazorat qilish turli usullarda olib boriladi: aerokosmik, avtomatik laboratoriyalar, ko'chma laboratoriyalar va h.k.Aerokosmik usul bilan atmosfera havo massalarining yo'nalishi, havoning ifloslanishi, tog'lardagi muzliklar, qorliklar rejimi, tuproq va o'simlik qoplamlarining holati, ekinlarning o'sishi, ularning holati hamda hosildorligi kuzatib turiladi. O'zbekistonning ma'lum bir hududi aerokosmik usulda kuzatilayotganda olingan ma'Iumotlar avtomatik ravishda tegishli tashkilotlarga uzatib turiladi. Atmosfera havosi monitoringi O'zbekiston hududida asosiy gidrometeorologik stansiya va postlar (avtomatik ravishda ishlaydigan maxsus uychalar — Post-2)da amalga oshiriladi. Atmosfera va suv tarkibidagi zararli, ifloslantiruvchi moddalar miqdori maxsus laboratoriyalarda kimyoviy usullar yordamida aniqlanadi.Sanoat rivojlangan hududlarda maxsus kuzatish asosan statsionar (doimiy), marshrutli va harakatdagi postlarda olib boriladi. Mazkur postlarda gazlarning miqdori avtomatik usulda aniqlanadi. Suv havzalarining ifloslanishi ham muntazam ravishda kuzatib va nazorat qilib turiladi. Daryolar, kanal va kollektor suvlarining ifloslanish darajasi bir yo'la bir necha joylarda (yuqori qismida, sanoat markazlari va shaharlarga kirish joylarida, ichkarisida va

chiqish joyida) aniqlanadi. Yil davomida mamlakatimiz bo'yicha olib borilgan kuzatish va nazorat ma'lumotlari yig'ilib, o'rtacha oylik ko'rsatkichlar aniqlanadi. Tuproq, suv va o'simliklardagi turli zararli chiqindilar, asosan, sanoat korxonalari atroflda, pestitsidlar ekinzorlar va ular hududidagi suv havzalarida kuzatiladi va nazorat qilib turiladi. Sug'oriladigan hududlarda tuproqning sho'rlanishi bo'yicha kuzatish va nazorat amalga oshiriladi. Kuzatish va nazorat ma'lumotlari yilda ikki marta — 1-aprel va 1 -oktabrda yig'iladi. Yaylovlar asosan aerokosmik usulda kuzatiladi va nazorat qilib turiladi.

Похожие

Dunyo qishloq xo’jaligi va atrof-muhit muhofazasi

Geografik qobiq, biosfera va muhit

Regional tabiiy geografiyaga taaluqli muammolar

Geoekologik monitoring

Tabiiy geografiyada qo`llaniladigan tadqiqot metodlari, ularni tasniflash