Yorug’likning qutblanishi. Sun'iy ikkilanma nur sindirish - Физика - Рефераты

Yorug’likning qutblanishi. Sun'iy ikkilanma nur sindirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Yorug’likning qutblanishi. Sun'iy ikkilanma nur sindirish Reja : 1. Yorug’likning qaytishda va sinishda qutblanishi. Bryuster qonuni. 2. Yorug’likning anizotrop muhit orqali o'tishi. 3. Ikkilanma nur sindirish. Qutblantiruvchi prizmalar. 4. Kerr effekti. 5. Qutblanish tekisligining aylanishi. Q utblagich asboblaridan moddani o'rganishda foydalanish.

i 1 2 2.8-rasm . Tayanch iboralar: yorug’likning qaytishda qutublanishi, yorug’likning sinishda qutublanishi, Bryuster qonuni, ikkilanma nur sindirish, qutublantiruvchi prizma, Kerr effekti, tekisligining aylanishi. 1. Yorug’likning qaytishda va sinishda qutblanishi. Bryuster qonuni. Tabiiy yorug’lik nuri ikki dielektrik chegarasiga tushayotgan bo'lsin (masalan, havodan shishaga). Bunda nurning bir qismi qaytadi, bir qismi sinadi. Tajribalar qaytgan va singan nurlar qisman qutblanganligini ko'rsatadi. Qaytgan nurda tushish tekisligiga perpendikulyar yo'nalishdagi tebranishlar ko'proq ekanligiga singan nurda tushish tekisligiga parallel tebranishlar ko'pligi aniqlangan. Qutblanish darajasi nurning tushish burchagiga va sindirish ko'rsatkichiga bog’liq. Shotlandiyalik olim Bryusterning aniqlashicha tg i B = n 21 munosabatdan topiladigan iB burchaklarda qaytgan nur yassi (to'la), singan nur esa maksimal (to'la bo'lmasa ham) qutblangan bo'lar ekan. Yorug’lik Bryuster burchagi ostida tushganda qaytgan va singan nurlar o'zaro perpendekulyar bo'ladi. Singan nurning qutblanish darajasini har safar Bryuster burchagi ostida tushirib oshirish mumkin. 2. Yorug’likning anizotrop muhit orqali o'tishi. Anizotropik jismlardan yorug’lik o'tganda turli qutblanish hodisalari kuzatilar ekan. Bunday anizotropiyani tabiiy deb atasak o'rinli bo'ladi. Bir qator usullar bilan jism, moddalarga sun'iy anizotroplik xossasini berish mumkin.

1. Zeebek va Bryuster izotrop jismlarni mexanik deformatsiyalaganda nurning ikkilanib sinish hodisasini kuzatishda (1831-yil) hosil bo'ladigan anizotropiyani aniqladi. Optik anizotropiya o'lchovi sifatida oddiy va g’ayri oddiy nurlar sindirish ko'rsatkichlarining farqi tushuniladi. n 0 - n e = k l s, k l - shu jismni xarakterlovchi koeffitsiyent, s = F/S - ko'ndalang kesimga qo'yilgan kuchlanish. Bu hodisa shishada va kristallarda kuzatiladi. Sanoatda jismlarning ichida ichki deformatsiyalar borligi tekshirilishi mumkin. 3.Ikkilanma nur sindirish. Qutblantiruvchi prizmalar. Ikkilanma nur sindirish. Fizik xususiyatlari yo'nalishlarga bog’liq bo'lmagan muhit izotrop muhit deb, yo'nalishlarga bog’liq bo'lgan muhit anizatrop muhit deyiladi. Izotrop muhit (masalan shisha plastinka) da yorug’likning sinishi sinish qonuniga bo'ysunadi. Agar island shpatiga yorug’lik tushsa, kristalldan ikki bir-biriga va tushayotgan nurga parallel nur chiqadi. Agar tushayotgan nur kristallga perpendekulyar bo'lsa ham singan nur ikkiga bo'linadi. Bu nulardan birining elektr tebranishlari kristallning bosh optik tekkisligiga perpendikulyar bo'ladi; bu nur oddiy nur (0) deb ataladi. Ikkinchi nurning elektr tebranishlari esa bosh tekkislikda bo'ladi; bu nur g’ayri oddiy nur (e) deyiladi. Û Т 2.13 -rasm .

e o 2.9-rasm . Kubik sistemaga kiruvchi kristallardan boshqa hamma kristallar nurni ikkilantirib sindirish xossasiga ega. Bu hodisa birinchi bo'lib island shpatida Bartolini tomonidan aniqlangan. Bu hodisa yorug’likning anizotrop kristallarda turli yo'nalishda e х ,e у lar har xil bo'lishi mumkinligi bilan bog’liq. Demak, sindirish ko'rsatkichlari (n x = xe , n y = ye ) ham xar-xil. Shuning uchun nur kristallga tushganda turli burchak ostida sinadi. Kristallarda shunday yo'nalish borki, bu yo'nalish bo'yicha yorug’lik tarqalganda nurning ikkilanib sinishi kuzatilmaydi. Bu yo'nalish kristallning optik o'qi deyiladi. Agar kristall optik o'qqa perpendekulyar yo'nalishda qirqilsa shu qirraga normal tushayotgan nur bir xil tezlik bilan tarqaladi. Tabiiy nur optik o'q bo'ylab ketganda yorug’lik qutblanmaydi. Qutblantiruvchi prizmalar. Tabiiy yorug’likdan qutblangan yorug’lik olish uchun shunday sharoit yaratish kerakki, bunda yorug’lik to'lqinining E vektori muayyan aniq bir yo'nalish bo'ylab tebranadigan bo'lsin. Bunday sharoitlar qutblovchi prizmalarda mujassamlangandir. Prizmalar ikki turga bo'linadi: 1) faqat yassi qutblangan nur olinadigan; 2) bir-biriga perpendikulyar tekkisliklarda qutblangan ikkita nur beradigan prizmalar. Eng avvalo Bryuster qonunidan foydalanib ko'p qavatli kristallardan foydalanib qutblagich qurish mumkinligini ta’kidlash kerak. Qutblovchi prizmalar to'la ichki qaytish hodisasiga asoslanib ishlaydi. Bunday prizmalarning tipik misoli

Nikol prizmasidir. Nikol prizmasi ikki island shpatidan qilingan AB chiziq bo'ylab kanada balzami (n=1.55) kleyi bilan birlashtirilgan qurilmadir. Tabiiy nur kristall ichida oddiy (n 0 =1.66) va g’ayri oddiy (n c =1.51) nurlarga bo'linadi. Oddiy nur kanada balzamidan to'la qaytadi va qoraytirilgan SB sirtda yutiladi. Kristalldan g’ayri oddiy nur chiqadi. Anizotrop muhitlarda nur ikkiga bo'linishidan tashqari turlicha yutiladi. Dixroizm deb ataluvchi bu hodisa tufayli ikki nurdan biri to'la yutiladi. Masalan, turmalin kristallida oddiy nurning yutilish koeffitsiyenti g’ayri oddiynikidan bir necha marta katta. Qalinligi 1 mm bo'lgan turmalin plastinkasida oddiy nur yutilib, faqat g’ayrioddiy nur chiqadi. Bu esa dixroizmli kristallardan qutblagich sifatida foydalanish imkoniyatini beradi. Qutblagich sifatida polyaroidlar keng qo'llaniladi. Polyaroid yupqa selluloid plyonkasidan iborat bo'lib, unga gerapatit ingichka kristallari kiritilgan bo'ladi. Gerapatitning 0,1 mm qalinlikdagi plastinkasi oddiy nurni to'la yutadi. Agar bir turmalin plastinkasi orqasiga ikkinchi turmalin plastinkasi joylashtirilsa, birinchisi qutblagich, ikkinchisi tahlilchi deyiladi. Ikkinchi kristallga tushuvchi yorug’lik intensivligini I 0 chiquvchi yorug’lik intensivligini I deb belgilasak, I = I 0 c о s 2 a tabiiy yorug’lik intensivligi I 1 bo'lsa, I 0 = I 1 /2 dir. - kristallarning optik o'qlari orasidagi burchak Malyus qonunini ifodalaydi. 4. Kerr effekti. Bu hodisa shishada va kristallarda kuzatiladi. Sanoatda jismlarning ichida ichki deformatsiyalar borligi tekshirilishi mumkin. Elektr maydoni yordamida suyuqliklarda anizotroplik xossasini hosil qilish qurilmasi berilgan. Bu hodisa Kerr effekti deyiladi . Elektr maydon yo'qligida sistemadan yorug’lik o'tmaydi. Elektr maydon qo'yilganda suyuqlik nurni ikkilantirib sindiradi. Maydon kuchlanganligi ortishi bilan modda anizotroplik darajasi va demak yorug’lik intensivligi ortadi. Bunda n 0 -n e =k 2 Е 2

Kerr effekti suyuqlik molekulalarining elektr maydonida turli yo'nalishlarda turlicha qutblanishiga asoslangan. Bu hodisa deyarli inertsiyasizdir. Maydon qo'yilishi bilan 10 -10 s dan keyinroq effekt kuzatiladi. Shuning uchun bu hodisa yorug’lik oqimi intensivligini boshqarishda keng qo'llaniladi. Bu hodisa amorf jismlar, suyuqliklar, gazlarda kuzatiladi. Elektr maydoniga joylashtirilgan kristallning sindirish ko'rsatkichi o'zgaradi. Bu hodisadan foydalanib yorug’likning elektrooptik modulyatorini yasash mumkin. Bunda maydonni ko'ndalang yoki bo'ylama qo'yish mumkin. Bunday qurilmalar Pokels yacheykasi deyiladi va u lazerlarda optik to'sqich rolini bajaradi. Magnit maydoniga joylashtirilgan suyuqlik, shishalar, kolloidlar uchun n 0 – n e = k 3 Н 2 bo'ladi. Bu hollarda tashqi ta'sir natijasida modda zarralarining (elektr) qutblanish darajasi o'zgaradi va uning optik xususiyatlariga ta'sir qiladi. 5. Qutblanish tekisligining aylanishi. Q utblagich asboblaridan moddani o'rganishda foydalanish. Qutblanish tekisligining aylanishi. Ay lanish burchagi φ nurning kristall ichida bosib o’tgan l yo’liga proporsional: φ = α l α – koeffisienti aylanish doimiysi deb ataladi. E ritmalarda qutblanish tekisligining aylanish burchagi nurning eritmadagi l yo’liga va aktiv moddaning c konsentrasiyasiga proporsionaldir: φ = [α] cl bunda [α] – solishtirma aylanish doimiysi deb atalad i gan kattalik. Qutblanish tekisligi aylanishining yo’nalishiga qarab, optikaviy aktib moddalar o’ngga va chapga aylantiruvchi moddalarga bo’linadi.

Q utblagich asboblaridan moddani o'rganishda foydalanish. O’zaro perpendikulyar polyarizatorlar orasiga optikaviy aktiv modda joylashtirilsa, ko’tish sohasi yorishadi. Qaytadan qorong’ilik hosil qilish uchun ikkinchi polyarizatorni φ burchakka burish kerak bo’ladi. Berilgan moddaning solishtirma aylanish doimiysi [ a ] va l uzunlik ma’lum bo’lsa, φ burilish burchagini o’lchab, e r itmaning c konsentrasiyasini aniqlash mumkin. Konsentrasiyani aniqlashning bunday usuli turli moddalarni ishlab chiqarishda, jumladan, qand ishlab chiqarishda keng qo’llanadi, bunga tegishli asbob saxarimetr deb ataladi. Poliyarizatorni qorong’ilikka to’g’rilashni yetarlicha aniqlikda amalga oshirib bo’lmaydi. Shu sababli oddiy polyarizator o’rniga yarim soya qurilmalar ishlatiladi.

Adabiyotlar: 1. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 2. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 3. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 4. S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y. 5. A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y. 6. S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.

Похожие

Ikkilanmanma nur sinish hodisasi. Sun'iy anizotropiya

Vavilov-Cherenkov nurlanishi haqida. Yorug’likning qutblanishi

Yorug’likning elektromagnit tabiati

Dielektriklarning qutblanishi

Optika