Yorug’lik difraksiyasi. Gyuygyens - Frenel prinsipi - Физика - Рефераты

Yorug’lik difraksiyasi. Gyuygyens - Frenel prinsipi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

243 KB

Yorug’lik difraksiyasi. Gyuygyens - Frenel prinsipi Reja: 1. Kirish 2. Frenel zonalari. fraungofer difraksiyasi. difraksion panjara 3. Rentgen nurlari difraksiyasi 4. Golografiya

Yorug’lik difraksiyasi deb ataladigan hodisada, yorug’lik nurlari shaffofmas to'siqlardan egilib o'tib geometrik soya sohaga kirib boradi. Difraksiya so'zi lotincha "difraksio" "egilib o'tish" dan olingan. Masalan, nuqtaviy monoxromatik yorug’lik manbai M dan tarqalayotgan yorug’lik nurlarining yo'liga shaffofmas jismdan yasalgan disk shaklidagi T to'siq joylashtirilgan bo'lsin (1.13-rasm). Geometrik optika qonunlariga asosan , E ekranda T to ' siqning soyasi doira shaklidagi qorong ’ i soqa kuzatilishi lozim . Tajribada shu narsa kuzatiladi . Lekin to ' siqdan ekrangacha bo ' lgan masofa to ' siq o ' lchamlaridan bir necha ming marta katta bo ' lsa , ekranda ketma - ket yorug ’ lik va qorong ’ i konsentrik halqachalar (1.13( b )- rasm ) kuzatiladi . Gyuygens prinsipiga asosan, to'lqin frontining har bir nuqtasini ikkilamchi to'lqinlarining manbalari deb hisoblash mumkin. Frenel uni to'ldirib, bu ikkilamchi to'lqinlarning manbalarini kogerent manbalar deb va fazoning ixtiyoriy nuqtasidagi tebranish bu nuqtaga yetib kelgan ikkilamchi kogerent to'lqinlar interferensiyalanishining natijasi deb qarash lozimligini aytib o'tadi. Difraksiya hodisalari ikki sinfga bo'linadi. To'siqqa tushayotgan nurlar parallel dastasini hosil qilgan va difraksion manzara manbadan cheksizlikda mujassamlashgan holdagi hodisalarni Fraungofer tekshirgan. Shuning uchun bu hodisalar Fraungofer difraksiyasi deyiladi. To'siqqa tushayotgan yorug’lik to'lqinining sferadan iborat bo'lgan va kuzatish nuqtasi chekli masofada joylashgan М Т Э 1.13 - rasm . а)  1.13 - rasm . б)

holdagi difraksiyani Frenel o'rgangan. Shuning uchun bu sinfga oid hodisalar Frenel difraksiyasi deyiladi. Frenel zonalari. fraungofer difraksiyasi. difraksion panjara a) bir tirqishdan bo'ladigan difraksiya. To'g’ri to'rtburchakli tor tirqishli B ekranga parallel monoxromatik nurlar dastasi ekranga normal holda tushayotgan bo'lsin. Tirqishdan dastlabki yo'nalishda o'tayotgan barcha nurlar S linza yordamida linzaning fokal tekisligida joylashgan A ekrannning 0 nuqtasiga to'planadi. Bu barcha nurlar o'rtasidagi yo'l ayrimasi 0 ga teng bo'ladi. 0 nuqta orqali tirqishga parallel yorug’ yo'l o'tadi. Endi difraksiya tufayli tirqishdan o'tgan nurlarning faqat dastlabki yo'nalishda emas, balki bu yo'nalishga turli burchaklar ostida o'tishini nazarga olamiz (  burchak difraksiya burchagi deb ataladi ). Tirqishdan shunday  =  1 burchak ostida difraksiyalanuvchi nurlar dastasini ko'raylikki, dastaning chekka nurlari orasidagi yo'l ayirmasi   yorug’lik to'lqinining uzunligiga teng bo'lsin:   =2  /2 bunda butun dastani Frenel zonalari deb ataluvchi shunday I va II zonalarga ajratish mumkin, bu zonalar uchun I zonaning har bir nuri bilan II zona mos nurining yo'l ayirmasi  /2 ga teng bo'ladi. Linza yordamida 0 1 nuqtadan o'tgan to’g’ri chiziqda to'plangan bu nurlar interferensiyalanadi va o'zaro so'nishadi. Natijada 0 1 orqali qorong’i yo'l - difraksiya minimumi o'tadi (bu qol 0 1 ga simmetrik bo'lgan 0 ´ 1 da ham ro'y beradi) . ´

 =  2 burchak ostida difraksiyalanuvchi nurlar dastasinining chekka nurlar orasidagi   yo'l ayirmasi 3  /2 ga teng bo'lsin (1.15 v- rasm). Bu holda butun dastani uchta I, II, III Frenel zonalariga ajratish mumkin. Ikki qo'shni zonaning (I, II) bir-birini so'ndirishi tushunarli (chunki bu zonalarning nurlari orasidagi yo'l ayirmasi  /2 ga teng) III zona esa so'nmaydi va 0 2 nuqtadan o'tuvchi chiziqda difraksiya maksimumini beradi. 0 2 nuqtaga simmetrik bo'lgan 0´ 2 nuqtadan o'tuvchi to’g’ri chiziqda qam shunday maksimum paydo bo'ladi. 0´ 2 va 0 2 maksimumlarning yoritilganligi 0 maksimumning yoritilgangligidan ancha kam bo'ladi. Shunday qilib, Frenel zonalarning toq soniga mos burchaklar bilan difraksiyalanuvchi nurlar dastasi ekranda difraksiya maksimumlarini hosil qiladi, Frenel zonalarining juft soniga mos burchaklar bilan difraksiyalanuvchi nurlar dastasi difraksiya minimumlar hosil qiladi. Bu maksimumlarni hosil qiluvchi nurlarning difraksiya burchaklari ortishi bilan maksimumlarni yoritilganligi kamayadi. Natijada bir tirqishdan hosil qilinadigan difraksiya manzarasi markazi yorug’ yo'ldan har ikki tomonda simmetrik joylashgan qorong’i va yorug’ yo'llarning navbatlashishidan iborat (1.15-rasm). b) ikki va ko'p parallel tirqishlardan hosil bo'lgan difraksiya. Parallel monoxromatik nurlar dastasi bir-biridan d masofada joylashgan ikkita parallel tirqishi bo'lgan B ekranga perpendikulyar tushayotgan bo'lsin (1.16-rasm). Bunda bu tirqishlar yorug’likning kogerent manbalari bo'lib qoladi. Agar B ekran orqasida S yiquvchi linza qo'yilgan bo'lsa, u holda linzaning fokal tekisligida joylashgan A ekranda difraksiya manzarasi vujudga keladi, bu difraksiya  2 /2  3 2 02 01 0 01 +++ 0 2 01 0 0 01 +++ А С В  1 а) б) в) 1.14 -rasm . 02 01 01 02 Yoritilganlik 0 1.15 -rasm .

manzarasi ikki jarayonning, ya'ni yorug’likning qar bir ayrim tirqishdan interferensiyasi natijasidir. Biroq bu manzaraning asosiy xususiyatlari ko'proq ikkinchi jarayon bilan aniqlanadi. 1.16 - rasmdagi ikki parallel nurlar yo'llarining ayirmasi dsin  = n  . Agar bu ayirma dsin = n shartni qanoatlantirsa, ekranda interferension maksimum kuzatiladi. Agar dsin  = (2n +1) 2 bo'lsa, interferension minimum kuzatiladi. Maksimumlarning mumkin bo'lgan soni, sin 1 ligidan n  d/  bo'ladi. Yorug’lik bir-biriga yaqin joylashgan ko'plab parallel tirqishlar to'plamidan difraksiyalanganida ham difraksiya manzarasining ko'rinishi ikki tirqishdan difraksiyalanishdagi ko'rinishda bo'ladi. Faqat maksimumlar ravshanroq va torroq, ularni ajratib turgan minimumlar esa keng va amalda butunlay qorong’i ko'rinadi. Bunday qurilma difraksiya panjarasi deyiladi, d masofa panjaraning davri deyiladi. Difraksiya panjaralari shisha plastinka yoki metall ko'zgu sirtiga ingichka shtrixlar (tirnashlar) chizish yo'li bilan tayyorlanadi. Difraksion panjara bilan yorug’lik to'lqin uzunligini aniqlash mumkin. Rentgen nurlari difraksiyasi Difraksion manzara kuzatilishi uchun panjara doimiysi va to'lqin uzunliklarining tartibi bir xil bo'lishi kerak. Kristallarning panjara doimiysi  10 -10 m va shuning uchun ko'rinadigan yorug’lik (   5  10 -7 м ) uchun ularda difraksiya kuzatilmaydi. Nemis fizigi         +2  +1  0  -1  n = -2 В С А  А С B d 1.16-rasm .

M.Laue kristallarda difraksiyani rentgen nurlari (  10 -12 - 10 -8 м )da kuzatish mumkinligini birinchi bo'lib ko'rsatdi. Monoxromatik rentgen nurlari dastasi (1,2) - sirpanish burchagi ostida kristallga tushmoqda va 1 , 2 ikkilamchi to'lqin sifatida tarqalmoqda va interferensiyalanmoqda. Intensivlik maksimumlari - difraksion maksimumlar 2d sin  = m  (m=1,2,3, ...) da kuzatiladi. Bu ifodadan foydalanib, kristallarning atom tekisliklari orasidagi masofa (d) ni aniqlash mumkin (rentgenostrukturaviy taqlil). Bu usul elektronlar va neytronlardan foydalanib amalga oshirilishi mumkin (eletronografiya, neytronografiya). d, va m ni bo'lgan holda yorug’lik to'lqin uzunligi ni aniqlash mumkin. Golografiya Golografiya grekcha "holo" "to'liq", "grafic", "yozaman" so'zlaridan tashkil topgan bo'lib, u buyumlarning tashqi ko'rinishini "yozib olish" ning maxsus usulini anglatadi. Bu usul 1947 yilda D.Gabor tomonidan kashf qilingan. Golografiyaning mohiyati buyumdan kelayotgan nurlanishning to'lqin frontini fotoplastinkaga qayd qilish (yozib olish), so'ng buyumning tasvirini vujudga keltirish maqsadida bu frontni tiklashdan iborat. Fotografiyada yoritilgan ob'ektning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlar fotoplastinka yoki fotoplyonka tekisligining ayrim nuqtalariga ob'yektiv yordamida fokuslanadi. Bunda buyum barcha qismlarining tasvirlari ravshan bo'lavermaydi. Fotoapparat biror tekislikka ravshan qilib moslangan bo'lsa, buyumlarning shu tekislikda yotuvchi nuqtalarining tasvirlari ravshan bo'lib chiqadi. Buyumning bu   2 1 2 d dSin  1.17 -rasm .

tekislikdan beriroqdagi yoki nariroqdagi qismlarining tasvirlari esa unchalik aniq bo'lmaydi. Masalan, bino oldida turgan odamning fotografik tasvirida odam gavdasi berkitib turgan bino qismini fotografiyaga turlicha vaziyatlardan qaragan bilan bari bir ko'rib bo'lmaydi. Bundan tashqari, binoni odamdan qanchalik uzoqda joylashganligi ham aniqlab bo'lmaydi. Bino va odamning tasvirlari bitta tekislikda ko'rinadi. Fotoplastinkada buyumning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlarning nisbiy intensivliklari qayd qilinadi. Bu nurlar fazalari orasidagi munosabatni fotoplastinkaning qorayishiga qech ta'siri yo'q. Vaholanki, fazalar orasidagi munosabat buyumning ayrim nuqtalarini fotoplastinkadan uzoqliklariga bog’liqdir. Demak, buyumdan qaytgan nurlarning faqat amplitudalarinigina emas, balki fazalarini ham fotoplstinkada qayd qilish usulini topish lozim. Bu usul golografiyadir. Golografiya to'lqin optikasining asosiy qonunlari - intenferensiya va difraksiya qonunlaridan foydalanish asosida vujudga keldi. Kogerent yorug ’ lik dastasi ikkiga ajratilib (1.18- rasm ), uning bir qismi buyum ( B ) dan qaytib fotoplastinka ( G ) ga tushadi . Bu to ' lqinni signal to ' lqin yoki buyum to ' lqin deyiladi . Ikkinchi qismi esa qaytargich plastinka ( K ) dan qaytib fotoplastinkaga tushadi . Uni tayanch to'lqin deyiladi. Bu ikki guruh kogerent to'lqinlar fotoplastinkada qo'shilib intenferension manzara hosil qiladi. Fotoplastinkaga ishlov berilgandan so'ng oshkor bo'ladigan bu interferension manzara gologramma deyiladi. Gologrammada buyumdan qaytgan to'lqinlarda, ya'ni buyum to'lqinlarining amplituda qamda fazalari to’g’risidagi axborotlar qayd qilingan. haqiqatan, buyum va tayanch to'lqinlarning fazalari bir xil bo'lsa, bu to'lqinlarning amplitudalari qo'shiladi. Shuning uchun pozitiv gologrammaning bunday nuqtalari shaffofroq (negativ gologrammada esa xiraroq) bo'ladi. Buyum va tayanch to'lqinlar fazalari mos bo'lmagan tarzda yetib kelgan gologrammada nuqtalar esa qorong’iroq bo'ladi. G lazer Ko’zgu Buyum 1.18 -rasm .

Tasvirni tiklash uchun gologramma avvalgi holatiga joylashtiriladi va uni "tayanch" bilan yoritiladi. Natijada interferension strukturadagi difraksiya tufayli buyum to'lqinning nusxasi tiklanadi. ADABIYOTLAR 1. Ahmadjonov O.I., Fizika kursi, 3 t. O'qituvchi 1988. 2. Trofimova T.I., Kurs fiziki, M., Visshaya shkola, 2000. 3. Savelyev I.V., Kurs obshey fiziki, t. 3, M., Nauka, 2000. 4. Gribov L.A., Prokofeva N.I. Osnovi fiziki, Gardarika. M., 1998. 5. To'lqin va kvant optikasi ma’ruza matni 6. www. Ziyonet.uz

Похожие

Yorug’lik difraksiyasi. Yorug’lik sochilishi

Yorug’lik difraksiyasi va uning qo’llanilishi

Yorug’likning to'lqin tabiati

Optika

Zonali plastinkalarni o`rganish ( kurs ishi )