Углеводларнинг инфрақизил спектрлари - Физика - Рефераты

Углеводларнинг инфрақизил спектрлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.8115234375 KB

Углеводларнинг инфрақизил спектрлари Режа: 1. Инфрақизил спектроскопия 2. Моносахаридлар ва уларнинг ҳосилаларининг ЯМР, масс- спектрлари 3. Моносахаридларнинг турли хил алициклик ҳосилалари

Инфрақизил спектроскопия (ИҚ) органик моддалар тузилишини ўрганишда кенг кўламда ишлатиладиган услуб бўлиб, у ёрдамида табиий бирикмаларнинг тузилиши, фазовий ҳолатини аниқлаш каби муҳим назарий муаммоларни хал этиш ишлари жуда яхши йўлга қўйилган. Углеводлар молекуласида хромофор гурухларининг йўқлиги уларни ультрабинафша спектроскопия (УБ) ёрдамида ўрганишга имконият бермайди Углеводлар кимёсида ИҚ спектроскопия функционал гурухлар ва уларнинг молекулада бир-бирига нисбатан қандай жойлашганлигини аниқлашда ишлатилади. Бундай муҳим маълумотларни олиш ишлари биринчи навбатда моносахаридлар ва уларнинг ҳосилаларида олиб борилди. Маълумки, моносахаридлар ИҚ спектроскопияда ишлатиладиган CS 2 , CHCl 3 , CCl 4 каби эритувчиларда эримайди, сувни ишлатиш эса мураккаб асбоб-ускуналар талаб этади. Шунинг учун эритма ҳолатида фақат моносахаридлар ҳосилаларининг спектри олиниб, моносахаридлар эса калий бромид билан таблетка ҳолатда тайёрланиб спектри олиб ўрганилади. Моносахаридларни идентификация қилиш учун спектрнинг 650-4000 см -1 соҳаси олинади ва 650-1250 см -1 соҳа («бармоқ соҳаси») чуқур тахлил қилинади. Моносахаридлар ва ҳосилаларининг гидроксил гурухи частота қийматларини ўрганиб, шу гурух ён қўшниси ва уларнинг молекулада бир- бирига нисбатан қандай жойлашганлиги ва молекуланинг конфигурацияси, ҳамда конформациялари ҳақида маълумотлар олиш мумкин. Бу маълумотларни олиш учун бирикмаларнинг жуда суюлтирилган эритмасининг спектри олинади, чунки кузатиладиган молекулалараро водород боғлар айнан шу концентрацияларда намоён бўлади. Бу услуб моносахаридлар ҳосилаларини CCl 4 да ўрганишга асосланган. Бундай моддаларда гидроксил гурухи водород боғи ҳосил қилишда қатнашмаса унинг қиймати 3650-3630 см -1 оралиғида намоён бўлади, агар водород боғи ҳосил қилишда қатнашса қиймат камаяди. Агар гидроксил гурухи молекула ичидаги водород боғи ҳосил бўлишида қатнашиб беш аъзоли халқа ҳосил

қилса қиймат тахминан 30 см -1 , олти аъзолида эса 80 см -1 га камаяди. Ютилиш частотасининг интенсивлиги мувозанат аралашмадаги гидроксил гурухларининг миқдорига боғлиқ. Бу ҳолат аввал гидроксил гурухи тутган оддий бирикмаларда, кейинчалик эса бу маълумотлар моносахаридлар ҳосилаларининг инфрақизил спектрини ўрганишда фойдаланилган. 2,3-Ди-О-метил-  - D -ксилоза эритмада кўпроқ миқдорда А конформация ҳолатида бўлиб, бу ҳолатни барқарор қиладиган иккита водород боғларининг мавжудлигидир.H3CO O OCH3 O O H H А 2,3-Ди-О-метил-  - D -ксилоза Айрим ҳолларда инфрақизил спектри ёрдамида молекулада молекула ичра водород боғининг борлигини аниқлаб бирикманинг конфигурациясини тасдиқлаш мумкин. Масалан, дезоксиқандлар қуйидаги Б ва Втузилишга эга бўлиши аниқланилган: O CH2OH OH OH CH3 OCH3 OH O CH2OH OH OH CH3 OCH3 OH A Б Б В

Бу бирикмаларнинг инфрақизил спектрида 3512 см -1 частотанинг борлиги гидроксил гурухи олти халқали система ҳосил қилиб водород боғ ҳосил бўлишини тасдиқлайди, унинг конформацияси (С) фақат Б ҳолатга мос келади.O H3C O O HO H H OCH3 С Углеводлардаги пираноз халқасининг конформацияси ва конфигурациясини аниқлаш учун ҳам бу спектроскопия услубининг имкониятлари мавжуд. Пираноз халқаси учун халқанинг антисимметрик тебраниши 917  3 см - 1 , симметрик тебраниши эса 770  14 см -1 қийматларда намоён бўлиб, С 1 -Н боғининг деформацион тебранишлари 799  17 см -1 соҳада кузатилади. Агар пираноз халқасидаги С 1 -Н боғида халқага нисбатан водород атоми экваториал ҳолатда бўлса С 1 -Н тебраниши 844  8 см -1 да, аксиал жойлашган бўлса 891  7 см -1 да намоён бўлади. Бу қийматлар ёрдамида С 1 даги конфигурация (  ёки  шаклидаги аномерлар) ни аниқлаш мумкин. Бундай қонуниятлар пираноз халқасининг тўлиқ ацетатли ҳосилаларига ҳам тегишли бўлиб, агар аномер марказдаги С - О нинг валент тебраниш қиймати 1160 см -1 да содир бўлса шу гурух экваториал ҳолатда жойлашган бўлади. Шуни эътироф этиш керакки, ИҚ спектрининг маълумотлари муҳим масалаларни хал этишга ёрдам беради, аммо углевод ва улар ҳосилаларининг органик эритувчиларда ёмон эриши бу услубни чегараланганлигига сабабчи бўлади. Моносахаридлар ва уларнинг ҳосилаларининг ИҚ спектрларида ютилиш частоталари аниқ, бир-биридан яхши ажралган ҳолатда намоён

бўлади, аммо полисахаридлар эса кенг шаклдаги ажралмаган частоталар ҳосил қилади, шунга қарамасдан ИҚ спектроскопия полисахаридлардаги функционал гурухларни тахлил қилиш, ҳамда конфигурация ва глюкозид боғларининг турини аниқлаш, водород боғларининг мавжудлигини билишда ишлатилиши мумкин. Булардан ташқари, бу бирикмаларнинг ҳосилаларидаги гурухлар (карбонил, амино, сульфо) нинг борлигини частоталар қийматлари бўйича ҳам билиш мумкин. И Қ спектроскопия полисахаридлардаги глюкозид боғларининг конфигурациясини аниқлашда муҳим ахборот бериши мумкин. Полисахаридлар  -қаторига мансуб бўлса 840 см -1 соҳада,  -қаторига кирувчилари эса 890 см -1 да ютилиш частотаси намоён қилади. Умуман полисахаридлар И Қ спектрида моно- ва олигосахаридлар спектрига ўхшаб уларнинг конфигурацияси, глюкозид боғлар турларини аниқлашда асосий уч хил тебраниш турига ва уларга мос келувчи частоталарга эътибор берилади (1-жадвал). 1-жадвал 1-тур 2-тур 3-тур ҳалқанинг тебраниши деформацияли тебраниш С 1 -Н (акс-  , экв-  ) пираноз ҳалқасининг пульсацияли тебраниши  917  13 844  8 766  10  920  5 891  7 774  9 крахмал 930  4 844  2 758  2 декстран 917  2 844  8 768  7 Демак жадвалдаги қийматларга асосан 920 см -1 соҳада ютилишининг 1- тур бўйича бўлиши пираноз халқасининг симметрик бўлмаган тебраниши мавжудлигини кўрсатади, 3-тур тебраниши 770 см -1 намойиш бўлиши пираноз халқасининг пульсацияли тебранишига тегишли ҳисобланади. Агар полисахаридларда  -1,4-глюкозид боғи бўлса (крахмал, глюкоген) 930  4 см -1 (1-тур) ва 758  2 см -1 (3-тур) частоталар кузатилади.  -1,6-глюкозид боғи бўлган декстран полисахариди 917  2 см -1 ва 786  1 см -1 частоталарини намоён қилади.

Полисахаридлар  - D -глюкопиранозалардан тузилган бўлса 1- ва 3-тур тебраниш частоталари жуда кучсиз интенсивликда намоён бўлади, айрим ҳолларда эса спектрда кузатилмаслиги ҳам мумкин, бундай ҳолатларда моносахаридлар бўлакларининг боғ ҳолатларини аниқлаш мумкин бўлмай қолади. Моносахаридларнинг фураноз қисмларининг ИҚ спектри бўйича глюкозид боғларининг конфигурацияси ҳақида маълумот олиш қийин. ИҚ спектроскопия ёрдамида водород боғларининг тури ва уларнинг энергияси ҳақида маълумот олиш мумкин. Спектрда 3300 см -1 соҳада ютилиш частотасининг намоён бўлиши молекулада мустаҳкам водород боғи (Е  6 кКал) борлигини кўрсатади, бундай водород боғлар целлюлоза молекуласида учрайди. ИҚ спектроскопия ёрдамида кристалланиш даражаси ҳақида маълумот ҳам олиш мумкин. Маълумки, ОН ва О- D гурухларининг ютилиш частоталари ҳар хил соҳада намоён бўлади. Гидроксил гурухлардаги водород атоми дейтерийга алмаштирилса кристаллик соҳасидаги ОН ларнинг водород атоми ҳам дейтерийга алмашади, шунинг учун ҳам  ОН ва  О D частоталар интенсивликларининг нисбати бўйича полисахариддаги кристаллик ва аморфлик қисмлар миқдорини ҳисоблаш мумкин. Гидроксил гурухининг валент тебранишига тегишли частотани спектрда ҳосил бўлмаслиги метиллаш, ацетиллаш ва бошқа реакцияларнинг тўлиқ содир бўлганлигини тасдиқлайди.

Моносахаридлар ва уларнинг ҳосилаларининг ЯМР, масс-спектрлари Моносахаридлар ва уларнинг ҳосилаларининг конфигурацияси, конформациясини ўрганишда мавжуд бўлган физикавий услубларнинг ичида ЯМР спектроскопия маълумотларининг аниқлиги ва тўлалиги билан алоҳида ўрин эгаллайди. Моносахаридларнинг тузилиши ва стереокимёси ҳақидаги маълумотларни ЯМР спектрларидан олиш учун спектрдаги сигналларнинг интенсивлиги, унинг ҳосил бўлиш соҳаси, яъни кимёвий силжиш қиймати ва спин-спинларнинг таъсир константасини тахлил қилиш керак. Умуман замонавий ЯМР спектрометр ёрдамида углевод молекуласидаги ҳаммма водород атомларининг сигнал ҳосил қилиш соҳаси ва уларни фазода бир- бирига нисбатан жойлашишини билиш мумкин. Моносахаридларнинг ЯМР спектрларини олишдаги қийинчиликлардан бири уларни органик эритувчиларда кам эришидир. Шунинг учун кўпгина ҳолларда уларнинг органик эритувчиларда яхши эрийдиган ҳосилалари (метил, этил эфирлари, ацетил бирикмалари) нинг ПМР спектри олиниб тахлил қилинади. Осон топиладиган ва яхши эритувчилик хусусиятига эга бўлган эритувчи - дейтерохлороформ (хлороформ - d ) ҳисобланади. Агар спектрда сигналларнинг бир-бирининг устига тушиб қолиш ҳолати бўлса ёки мультиплет сигналлар намоён бўлса, бунда сигналлар тахминан тахлил қилинади. Бундай ҳолатларда магнит анизотропияси бошқача бўлган эритувчиларни амалда ишлатиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Пиридин- d 5 ва бензол- d 6 эритувчилар шулар жумласига киради. Бу эритувчиларда мультиплет сигналлар яхши бир-биридан ажралиб чиққан сигналларга айланади ва бу ўз навбатида тахлил қилишни осонлаштиради. Углеводларнинг ЯМР спектрларини тахлил қилишда қуйидаги қонуниятларга эътибор бериш зарур: 1. Халқали моносахаридлар ва ҳосилаларидаги аномер марказнинг водород атоми молекуладаги бошқа водород атомларидан кескин фарқ

қилади ва у кўпроқ экранланишга учрагани учун магнит майдони кучланишининг кичик қийматли соҳасида резонанс сигнали намоён қилади; 2. Пираноз халқасининг экваториал ҳолатидаги водород атомлари худди шундай кимёвий қуршовга эга бўлган аксиал водород атомларининг сигналига нисбатан кучсиз магнит майдони соҳасида резонанс частотаси намоён қилади. Улар орасидаги кимёвий силжиш қийматининг фарқи тахминан 0,5 м.у. га тенг; 3. Экваториал ҳолатдаги метоксил гурухи атомларининг сигналлари аксиал ҳолатдагига нисбатан кучсиз магнит майдонида сигнал ҳосил қилади, аммо ацетокси гурухи водород атомларининг сигналлари учун бунинг тескариси бўлади; 4. Протонлар орасидаги спин-спин таъсирларнинг бўлиши учун бу протонлар бир-биридан камида учта боғ орқали ажралган бўлиши керак. Бундай таъсирлар натижасида сигналларни иккитага ёки ундан каттароқ сонга ажралиши учун албатта бир-бирига таъсирда бўлган протонлар жойлашган С-Н боғлар орасидаги бурчак қийматига боғлиқ. Юқоридаги қонуниятлар эътиборга олинса, моносахариднинг С 1 даги водород атоми сигнали бошқа водород атомларининг резонанс сигналларидан фарқ қилади ва уни спектрдан осонлик билан топиш мумкин. D -қаторига кирувчи қандларнинг  -аномерлари С 1 -Н акс конформацияга (ксилоза, глюкоза, галактоза ва бошқаларда) эга бўлиб, С 1 даги водород атомларининг кимёвий силжиш қиймати 5,17  0,7 м.у. га тенг бўлиб,  - аномерли қандларда икки хил турдаги конформация бўлади, бирикмада С 2 даги ОН экваториал бўлса, аномер марказдаги водород сигнали 4,56  0,01 м.у. соҳада намоён бўлади (ксилоза, глюкоза, галактоза), иккинчисида эса С 2 ОН аксиал ҳолатда бўлгани учун (манноза, рамноза) аномер водород 4,82 м.у. да сигнал ҳосил қилади. Шундай қилиб,  -аномернинг С 1 даги водород ва  -аномернинг С 1 даги водород сигналлари бир-биридан кескин фарқ қилади, уларнинг интенсивлигини ўрганиб эритмадаги мувозанатда ҳар бир аномернинг

концентрациясини аниқлаш мумкин. Бу ишларни бажариш учун эритувчи сифатида диметилсульфоксиддан фойдаланиш мақсадга мувофиқ, чунки бу эритувчи шароитида ҳар бир водород атомларининг сигналлари аниқ намоён бўлади. Моносахаридларнинг ЯМР спектрига қараганда ҳосилаларининг, яъни турли хил эфирларининг спектрлари аниқ ажралиб чиқиб, тузилишни аниқлаш учун керакли маълумот беради. Буни  - D -глюкопираноза пентаацетат бирикмасининг спектри мисолида кўриш мумкин (1-расм):Hакс 123 5 O OAc Hакс AcO OAc CH 2 OAc AcO 6 1-расм. Пентаацетат  - D -глюкопиранозанинг ПМР-спектри Аномер марказ протонининг сигнали 5,8 м.у. соҳада намоён бўлиб, С 2 даги Н акс билан спин-спин таъсирда бўлади ва у иккита сигналга ажралади, бунда спин-спин таъсир константа қиймати J  6,7 гц га тенг бўлади. Бу қиймат аксиал-аксиал ҳолатдаги бир-бири билан таъсирда бўлган протонларга мос келади. Спектрдаги 4,7-5,2 м.у. соҳадаги сигнал кимёвий табиати бир-бирига яқин бўлган С 2 , С 3 ва С 4 лардаги водород атомларига тегишли бўлиб, 3,5-4,3 м.у. соҳадаги сигналлар жуда мураккаб кўринишга эга, бунга асосий сабаб С 5 -С 6 боғ орасидаги эркин айланишнинг йўқлигидир, бундан ташқари бу углерод атомидаги водородлар С 3 ва С 4 даги водородлар

билан ҳам спин-спинлар таъсирида бўлади. Ацетил гурухининг протонлари кимёвий табиати бир-бирига яқин бўлгани учун 2,0 м.у. соҳада сигнал намоён қилади. 1970-йилларнинг бошларидан импулсли ЯМР спектрометрларининг ишлаб чиқарилиши полисахаридларни биринчи инобатда ЯМР нинг 13 С тури билан ўрганишга, ҳамда уларнинг ПМР спектрларини олишга ва тахлил қилишга имконият яратди. ЯМР спектроскопиянинг 13 С ва Н ядроларида ишлатилиши натижасида полисахаридларнинг бирламчи тузилиши ҳақида муҳим маълумот олиш мумкин. Бундан ташқари ЯМР спектросопия полисахаридларнинг иккиламчи тузилиши, яъни конформацияси ҳақида керакли маълумот олишга имкон беради. Полисахаридлар кимёсида энг кўп ахборот берадиган услублардан бири 13 С ЯМР ҳисобланади. Бу услубни ишлатиш ишлари 1969 йилдан бошлаб аввал дисахаридларни 13 С спектри ўрганилиб, кейинчалик эса полимерли тузилишдаги бирикмалар тадқиқот қилинди ва натижада улардаги углерод сигналларининг намоён бўлиш соҳалари аниқланди. Полимер моносахарид бўлагининг спектри озод моносахарид спектридан фарқ қилади, бунга асосий сабаб полимерли тузилишда глюкозид боғларининг мавжудлиги, ҳамда моносахарид бўлакларининг глюкозид боғи атрофида ўзаро айланиши мавжудлигидир. Спектрларни тахлил қилиш асосида қуйидаги қонуниятлар топилган: 1) Дисахаридларнинг қайтариш хусусиятига эга бўлган бўлагидаги  ва  аномерларининг С-1 га тегишли сигналлар метилланган  ва  пиранозларнинг С-1 сигналлари ҳосил бўлган соҳада намоён бўлади; 2)  -Глюкозид боғи ҳосил қилган, қайтариш хусусиятига эга бўлмаган бўлакнинг С-1 атом сигнали юқори магнит майдон кучланишда (97,5-101 м.у.)  -глюкозид боғиникига нисбатан (104-105 м.у.) намоён бўлади; 3) +айтариш хусусиятига эга бўлмаган бўлакнинг С 2 -С 6 углерод атомлари сигналларининг қийматлари  ёки  -метил- D -

глюкопиранозидлардаги худди шундай углерод атомлари сигналлариниг ҳолатлари билан бир хил бўлади; 4) +айтариш хусусиятига эга бўлган бўлакнинг углерод атомларининг сигнали уларнинг метиллашган эфирларининг сигналлари билан ўхшаш бўлади; 5) С-2, С-3, С-4 атомларининг метиллашган ҳосилаларидаги сигналлар 80-87 м.у. соҳасигача силжиб намоён бўлади. Полисахаридлардаги мономер таркибини ПМР ёки 13 С ЯМР ёрдамида аниқлаш имконияти бўлиши учун бошланғич пираноз ёки фуранозларнинг ўзига хос шу турдаги спектрлари ўрганилиши зарур. Агар қандларнинг турли хил ҳосилаларининг спектрлари ўрганилган бўлса, улардан олинган маълумотлар полиозлардаги моносахаридлар таркибини аниқлашда катта ёрдам беради. Моносахарид қолдиғидаги окис халқаси ўлчамини аниқлаш 13 С ЯМР нинг энг осон ишларидан ҳисобланади, чунки моносахаридларнинг пираноз ва фураноз шаклдаги спектрлари бир-биридан жуда кескин фарқ қилади. Углеводлардаги глюкозид боғларининг конфигурациясини турли хил услублар ёрдамида ЯМР асосида ўрганиш мумкин: а) протонларнинг спин-спинлар таъсир константасини тахлил қилиш ёки ПМР даги аномер марказ протонлари сигналларининг кимёвий силжиш қийматлари бўйича; б) аномер углероднинг қўшни турган протонлар билан спин-спинлар таъсирини эътиборга олиш орқали, яъни углерод билан протон орасидаги таъсирлашишни эътиборга олган шароитда спектр олиш ( 13 С нинг « off резонанс» ли тури) орқали; в) пиранозлардаги С-5 атомининг фуранозлардаги С-1 углерод атомининг 13 С ЯМР даги сигнал ҳолатларини аниқлаш орқали. Полисахаридларни ЯМР спектроскопия услубни ишлатиб тахлил қилиш учун кимёвий, физик-кимёвий услубларни биргаликда ишлатиб керакли маълумот олинади. Бунинг учун олиб борилган кўп тадқиқот ишлар

натижасида маълум бир чизма таклиф қилинган. Бу чизмада аввал полисахаридлар ажратиб олингандан сўнг уни ЯМР спектри олинади, кейинги босқичларда эса турли хил кимёвий модификация ва реакциялар натижасида ҳосил қилган маҳсулотларининг спектри ўрганиш таклиф қилинади. Шундай қилиб полисахаридларнинг тузилишини ўрганишда бошланғич ҳолатдаги спектрлар билан модификацияланган ва деградация жараёни натижасида ҳосил бўлган бўлакларнинг ЯМР ларини ўрганиб биополимер тузилишига тегишли бўлган муҳим маълумотларни олиш мумкин. Шуни таъкидлаш лозимки, бундай мураккаб масалаларни хал этиш учун энг аввало замонавий ва ишлаш частотаси юқори бўлган (220, 320, 500 мГц) спектрометрлардан ва ЯМР нинг муҳим бўлимларидан бўлган қўш резонанс услубидан кенг миқёсда фойдаланиш керак. Углеводларнинг тузилишини ўрганишда ИҚ, ЯМР спектроскопия усуллари билан бир қаторда масс-спектроскопиядан ҳам кенг кўламда фойдаланиб келинган. Масс-спектрнинг ҳосил бўлишида асосий омиллардан бири ионланиш жараёни ҳисобланади. Кўп вақтлар давомида ионланиш услубининг тури сифатида электрон ёрдамида зарба бериш ишлатилиб келинган. Кейинги вақтларда бундай ионланиш туридан ташқари кимёвий ионланиш, майдон ёрдамида десорбциялаш ва тезлаштирилган атомлар ёрдамида бомбардимон қилиш каби услублардан кенг кўламда фойдаланиш яхши йўлга қўйилган.

Моносахаридлар учиши қийин бўлган бирикмалар бўлганлиги учун электрон зарба ёрдамида ионланишга учратиб спектрини олиш қийин. Шунинг учун уларнинг турли хил ҳосилалари синтез қилиниб спектри яхши ўрганилган. Моносахарид ҳосилаларининг электрон зарба ёрдамида олинган спектрида молекуляр ион М  кўринишда бўлади ва турли хил бўлакларининг интенсивлиги катта бўлмайди. Моносахаридларнинг турли хил алициклик ҳосилаларининг (ацетатлар, метил эфирлари, трифторацетатлари) масс-спектрларини тахлил қилиш натижасида ҳосил бўладиган бўлаклар С-С боғларининг узилиши ёрдамида содир бўлиши ва О R гурухи  О R озод радикал ҳолда М  дан ҳосил бўлиши ёки R ОН ҳам М  да ҳосил бўлиши аниқланди. C H 2 O R C H O R + C H C H C H C H 2 O R O R O R O R C H 2 C H C H C H C H C H 2 O R O R O R O R O R O R ( C 4 ) ( C 2 ) + C H C H C H 2 O R O R O R+ C H C H C H C H C H 2 O R O R O R O R O RC H 2 O R+ CC H C H 2 O R O R + ( C 3 ) ( C ' 3 )( C 5 )( C 1 )C 6 O R+ R O H R  Me , Ac , CF 3 CO Пираноз ёки фураноз ҳолатдаги қанд ҳосилаларининг масс-спектрида боғларнинг узилиши биринчи навбатда глюкозид боғларига яқин турган С 1 - С 2 , С 1 -С г ва С 1 -О к ларда содир бўлади, узилиш метил ва ацетат ҳосилаларида, пираноз ва фураноз халқаларда ҳар хил содир бўлиб ўзига хос бўлаклар ҳосил қилади. Фуранозлар учун айниқса С 4 -С 5 боғнинг узилиши ўзига хос, аммо гекса пираноздаги С 5 -С 6 боғларнинг узилиши кичик даражада содир бўлади.

C H 3 O C H C H O C H 3 2 ) OC H 2 O C H 3 O C H 3 O C H 3H 3 C O m / e 88 + m / e 219 m / e 2052 ) C H 3 O C H C H C H O C H 3 m / e 101C 3 C 41 ) C 1 O C 5 C 6 OC H 2 O C H 3 O C H 3 O C H 3H 3 C O + O O C H 3 O C H 3H 3 C O O C H 3+1 ) C 4 C 5C 1 C 2 C 1 C 2 O O C H 3 O C H 3H 3 C O H 2 C O C H 3 O O C H 3 O C H 3O C H 3+ m / e 164C 4 C 5O OCH 3 H3 COH 2 C OCH 3 2) 1) H 3 CO OCH 3+ 23 m/e 101 m/e 175 Ok C1 C 3 C 4 OCH 3 Демак, пираноз ва фураноз халқаси тутган моносахаридлар эфирлари масс-спектрларида ионларнинг ҳосил бўлишини юқорида кўрсатилган чизма орқали изоҳлаш мумкин. Шундай қилиб, моносахаридлар ҳосилаларининг масс-спектрларини ўрганиш натижасида халқанинг ўлчами (пираноз ёки фураноз) ҳақидаги маълумотларни олиш мумкин. Халқали моносахаридлар стереоизомерларининг масс-спектрларида фарқ унчалик катта эмас. Адабиётлардан олинган маълумотларга асосан,  - метил-Д-гексапиранозид  ва  -аномерларининг масс-спектрлари чуқур тахлил қилинганда m  e 187 ионнинг интенсивлиги m  e 176 никидан катта

эканлиги,  -аномерларда эса бунинг тескариси бўлиши кузатилган. Бундай фарқнинг бўлишига асосий сабаб  -аномерларда С 3 даги гидроксил билан глюкозидли метоксил гурухи орасида водород боғининг мавжудлигидир. Масс-спектроскопия ёрдамида қандлар занжирида моносахарид бўлакларининг жойлашиш тартиби ҳамда уларни гексоз, пентоз .қаторига кириши ҳамда моносахарид бўлаклари орасидаги кимёвий боғ турини (1  3; 1  4 ва бошқалар) аниқлаши мумкин. Углеводородларнинг  масс-спектроскопияси  айниқса олигосахаридларники, Россия фанлар Академиясининг органик кимё институтида академик Кочетков Н.Н. раҳбарлигида олимлар томонидан чуқур ўрганилган. Бундай тадқиқотлар 1  2  1  4, ва 1  6 кимёвий боғ тутган бирқанча дисахаридларда олиб борилиб, бўлакларнинг ҳосил бўлиши моносахарид глюкозидларига ўхшашлиги тасдиқланган.

H 3 C O O C H 3O +C H 2 O C H 3 O C H 3 m / e 2 7 9 m / e 2 1 9 H 3 C O O C H 3C H 2 O C H 3 O + m / e 2 1 0 m / e 1 8 7 O C H 3 O C H 3O C H 3C H 2 O C H 3 O H 3 C O O C H 3O C H 3C H 2 O C H 3 O + O O C H 3 O C H 3O C H 3C H 2 O C H 3 O + OCH 3 C O O C H 3 O C H 3O C H 3C H 2 O C H 3 O + Қ айтариш ҳусусиятига эга бўлмаган ва бундай хусусиятга эга бўлган моносахарид бўлаклари бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолатда парчаланган бўлаклар ҳосил қилади. Масс-спектрдан маълум бир массали ионларни топиш натижасида ўрганилаётган дисахарид молекуласида моносахаридларнинг қандай хили мавжудлигини билиш мумкин. Тўлиқ метиллашган трисахаридлар учун ҳам махсус массали ионлар олиниб, моносахарид бўлаклар орасидаги боғ тури аниқланган. Ҳозирги вақтда энг замонавий масс-спектрометрларнинг ишлаб чиқарилиши ва турли хил ионланиш услубларини спектр олишга тадбиқ этилиши олигосахаридларнинг тузилишини ўрганиш билан бир қаторда

массаси билан полисахаридларга яқинлашадиган биополимерларнинг ҳам тузилишини ўрганишга имконият яратиши мумкин. Кимёвий ионизация услубида молекула ва ионлар тўқнашганда янги зарядланган заррачаларни ҳосил бўлишини кузатиши мумкин. Масалан метаннинг молекуляр иони нейтрал молекуласи билан реакцияга киришиб мустаҳкам барқарор СН 3  ион ҳосил бўлиши мумкин. СН 4   СН 4  СН 3   СН 3  Углеводлар ҳосилаларининг тузилишини ўрганишда масс- спектрометриянинг электронлар зарбаси ёрдамида ионланиш услуби ишлатилиб келинган, аммо бунда кўп ҳолларда спектрда М  ионлар чўққиси намоён бўлмайди, бўлак ҳамда айрим бўлимлар интенсивлигининг камлиги тахлилни қийинлаштиради, кимёвий ионизация услубини ишлатиб бу камчиликларни йўқотиш мумкин. Бунда газ реагентлар сифатида метан ва изобутандан фойдаланилган     - ì å ò è ë - 2 - à ö å ò à ì è ä î - - 2 - ä å ç î ê ñ è - D - ã ë þ ê î ï è ð à - í î ç è ä ý ô è ð ë à ð èR 2 O H N A c O M eO R 1C H 2 O R 3 O 1 2 34 5 R 1 = H R 2 ; R 3 = M e C H 3 O O M eO HC H 2 O C H 3 O N H C O C H 3 [ M + H ; - M e O H ; - H 2 O ] + 2 1 4 ( 1 0 0 % ) [ M + H ; - M e O H ] + ( г а з - р е а - г е н т - м е т а н ) [ M + H ] + 2 6 4 ( 2 5 % ) [ M + H ] + ( 1 4 % )2 3 2 ( 9 1 % )

Адабиётлар: 1. Т. К. Юнусов, С.А.Ауелбеков. Кимёда физикавий тадқиқот усуллари. Ўқув қўлланма, 1992, Тош ДУ. 2. Н.К.Кочетков, Н.Ф.Бочков. Химия углеводов. М., 1967. 3. Б.Н.Степаненко. Химия и биохимия углеводов. М., 1972 4. Л.К.Клўшев, Б.А.Бандюкова, Л.С.Алюкина. Флаваноидў растений. Алма- Ата, Наука, 1978. 5.Н.П.Максютина, В.И.Литвиненко. Спектральнўе исследования флаваноидов. ХПС, 1965-1966. 6. Н.А.Тюкавкина, Ю.И.Бауков. Биоорганическая химия. М., 1985 7. Ю.А.Овчинников. Биоорганическая химия. М., 1987 8. Н.Бханка, Д.Уильямс. Применение ЯМР в органической химии. М., 1966

Похожие

Углеводларнинг инфрақизил спектрлари

Углеводларнинг инфрақизил спектрлари

Эргостерин стероидларнинг пмр ва масс-спектрлари лагохилин ва ҳосилаларининг пмр, масс-спектрлари лагоден

Стероидларнинг фазовий тузилиши ва ИҚ спектрлари

Флаваноидлар тузилишини УБ ва И+-спектрлар ёрдамида ўрганиш