Suyuqliklarning techik va naychalardan oqishi - Физика - Рефераты

Suyuqliklarning techik va naychalardan oqishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

614.5 KB

www.arxiv.uz Suyuqliklarning techik va naychalardan oqishi Reja: 1. Suyuqlikning yupqa devordagi teshikdan o`zgarmas bosimda oqishi 2. Suyuqlikning silindrik naychadan oqishi 3. Turli xil naychalar 4. Suyuqliklarning teshikdan o`zgaruvchan bosimda oqishi 5. Oqimcha texnikasi haqida tushuncha

www.arxiv.uz Biror katta idishda suyuqlik p1 bosim ostida saqlanayotgan bo`lib, u ozod sirtidan H a masofadagi kichik teshikdan oqayotgan bo`lsin (1-rasm, a). Diametri idish o`lchamlariga qaraganda juda kichik bo`lgan teshik kichik teshik deb ataladi. Yupqa devor deb oqayotgan suyuqlik teshikning faqat ichki qirrasiga tegib, uning yon sirtiga tegmagan holga aytiladi. Bunday hol devor qalinligi teshik diametridan bir necha barobar kichik bo`lsa yoki teshik kesimining ichki qirrasidan tashqariga kengayib borsagina (1-rasm, b) o`rinli bo`ladi. Bu holda suyuqlik zarrachalari teshik atrofidagi hajmdan tashqariga qarab ha- rakat qiladi va teshikka yaqinlashgan sari tezlashib boradi. Shu bilan birga suyuq- likning oqayotgan zarrachalarning barchasi uchun bir xil sharoit bo`lib, ular silliq trayektoriya bo`yicha harakat qiladi va teshik qirrasida idish devoridan ajraladi. Bundan keyingi oqish davomida oqimchaning kesimi bir oz torayadi va silindrik shakl qabul qiladi. Ko`rilayotgan holda asosiy masala teshikdan iborat. Suyuqlikka to`ldirilgan idishda (1-rasm, a) yuzasi S 1 bo`lgan 1-1 (erkin sirt) va S 2 bo`lgan 2-2 oqayotgan suyuqlik oqimchasining teshik oldidagi kesimlari uchun Bernulli tenglamasini yozamiz:

www.arxiv.uz V 2 V 2 V 2 1 2 g p 1 z 1 2 2 g p 2 z 2 2 g . (1.) Bundan teshik uchun mahalliy qarshilik koeffisienti nolga teng bo`lgan holda z 1 - z 2 = H va V 1 S 1 = V 2 S 2 ekanligini hisobga olsak, ushbu tenglamani olamiz: S V 2 1 2 S 1 2 2 g p 2 1 p H ,

bu tenglamadan oqimchaning nazariy hisoblangan tezligi uchun quyidagi munosabat kelib chiqadi: 1-rasm. Suyuqlikning teshiklaridan oqib ketishiga doir chizma

V n V 2 2 g 1 p 2 1 S 2 S 1 p H 2 . (2) Agar idishning kesimi S 1 ga qaraganda teshikning kesmi S 2 juda kichik bo`lsa, u hol- da V n V 2 2 g p 2 p 1 H Idishdagi suyuqlik sirtida ham, teshik tashqarisida ham atmosfera bosimi bo`lsa yoki p 1 = p 2 bo`lsa, u holda V n V 2 gH (3) 2 . Bu formula Torishelli formulasi deb ataladi, u suyuqlikning tor teshikdan oqishi tezlikni hisoblash uchun nazariy formuladir. Suyuqlikning teshikdan oqish tezligi ma'lum bo`lgan holda sarfni hisoblash qiyin emas Q n V n S 2 . (4) Lekin amalda oqimcha teshikdan chiqayotganda uning kesimining torayishi sababli ko`rilayotgan masala biz ko`rgandagiga qaraganda murakkabroq. Shuning uchun biz chiqargan tezlik formulalari tezlik va sarfni nazariy tekshirish uchun qo`l- lanib, amalda esa ularga ma'lum tuzatishlar kiritiladi. 20. Т og‰dagi daryodan suv po‰lat sifon orqali olinadi. Sifonning diametri d = 200 mm, uzunligi m, beflardagi suv sathining farqi H = 20 m, suvning harorati t = 10°S bo‰lsa, sifondan tushayotgan suv sarfini aniqlang. Mahalliy qarshiliklarda yo‰qolgan dam (napor) hisobga olinmasin. (2-rasm).

Mavzuga doir masalalarni yechish uchun ko‘rsatma: Masala : Yuqoridagi idishdan tushayotgan suv (sarfi Q 0,6 l/s), idish tubidagi teshik orqali ( d 30 - 15 mm) pastki idishga tushmoqda va pastki idish tubidagi teshik orqali ( d 25 mm) atmosferaga oqib chiqmoqda. Idishlardagi suv damlarini aniqlang. Yechimi: Idishlardagi suv sathi o‘zgarmasligini inobatga olib, har bir idishlardan tushayotgan suv sarfi bir xil bo‘lishini hisobga olib, idishlardagi suv damlarini quyidagicha aniqlaymiz:

Q Q bu yerdan 1 1 2 gH 1 ; 2 gH 2 ; H 1 Q 2 2 2,13 m; ( 1 ) 2 g 2 H 2 Q 2 0, 76 m; ( 2 ) 2 g Siqilish, tezlik va sarf koeffisiyentlari Biz yuqorida suyuqlikning teshikdan oqishini ko`rganimizda oqimchaning teshikdagi kesimini olganimiz uchun oqimchaning va teshikning kesimini bir xil deb qaradik. Aslida esa suyuqlik teshikka uning atrofidagi hajmdan har tomonlama oqib kelgani uchun uning tezligi oshib boradi.Suyuqlik oqimi teshikka yaqinlashgan sari torayib boradi va bu jarayon suyuqlik teshikdan o`tgandan keyin ham inersiya kuchi ta'sirida ma'lum masofagasha davom etadi. So`ngra esa torayish to`xtab, oqim o`zgarmas S s kesimli oqimcha ko`rinishida harakat qiladi. Oqimchaning torayishi taxminan teshik diametriga teng masofada to`xtaydi. Torayishni hisoblash uchun, odatda siqilish koeffisienti kiritiladi S e (5) S 2

Bu koeffisient yuqorida aytilganlarga asosan biridan kichik va tajribalarda aniqlani- shicha = 0,61 0,64 atrofida bo`ladi. Biz teshikdan oqayotgan suyuqlik tezligi uchun formula chiqarishda = 0 deb qabul qilgan edik. Amaldagi tezlikni hisoblash uchun esa (1) dagi mahalliy qar- shilik koeffisienti ni hisobga olgan holda quyidagi formulani olamiz

V a 2 g p 2 1 p h 2 . 1 S 2 S 1 2 Tor teshiklar uchun esa olamiz: S 2 S 1 bo`lganda sababli 1 2 g p 2 p 1 h V a S 2 S 1 . 0 deb hisoblab, quyidagini 1 Yuqorida ko`rganimizdek, p 1 = p 2 hol uchun V a 1 1 gH 2 . (6) Bu formulani (3) bilan solishtirsak, amaliy va nazariy tezliklar o`rtasida quyidagi munosabatni olamiz V a 1 1 V n . (7) Bundan ko`rinadiki, amaliy tezlik nazariy tezlikdan kichik ekan. Odatda, amaliy tezl- ikning nazariy tezlikka nisbatini tezlik koeffisienti deb ataladi va bilan belgilanadi: V a V n (8) (8) ni (7) bilan solishtirish natijasida tezlik koeffisientini hisoblash uchun ushbu formulaga ega bo`lamiz: 1 . (9) 1 Ko`rinib turibdiki, < 1. Ideal suyuqliklar oqqanda esa = 0, = 1 bo`lib, oqish tez- ligi uchun nazariy formulani olamiz. Tajribalarning ko`rsatishicha suv uchun

0,06, 0,97 0,98 bo`ladi. Teshikdan oqayotgan suyuqlikning amaliy sarfi quyidagicha hisoblanadi: Q a V a S e . (5) dan S с = S 2 bo`lgani uchun (8) ni hisobga olib, oxirgi tenglikdan ushbu munosabatni olamiz: Q a V n S 2 V n S 2 . Bu so`nggi formulani (4) bilan solishtirib, nazariy va amaliy sarflar uchun quyidagi bog`lanishni olamiz: Q a Q n mV n S 2 . (10)

(10) dagi ko`paytmani m bilan belgilaymiz va sarf koeffisienti deb ataymiz

m (11) Bunday xulosa qilib, sarf koeffisienti amaliy sarfning nazariy sarfga nisbatiga teng ekanligini ko`ramiz: Q a m Q n Yuqorida va uchun keltirilgan tajriba miqdorlaridan m 0,60 0,63 ekanligi ma'lum. , , m larning keltirilgan qiymatlari Reynolds sonining katta miqdorlari uchun to`g`ri. Aslini olganda bu koeffisientlar Re ning funksiyasidir. Suyuqlikning silindrik naychadan oqishi Idish devoridagi teshikka o`rnatilgan kalta trubalar nayshalar deb ataladi. Odatda, naychalardan sarfini ko`paytirish yoki ixcham oqimchalar olish uchun foydalaniladi. Ko`p hollarda idish devori qalin bo`lib, u parma bilan teshilganda naycha shaklida teshik paydo bo`ladi. Nayshalardan oqadigan suyuqlikni hisoblashda yuqorida keltirilgan tezlik va sarf formulalardan foydalanamiz, lekin , , m koeffisientlarning qiymatlari bosh- qacha bo`ladi. Silindrik naychalardan suyuqlik oqayotganda kirishda u devordan ajraladi va torayadi. Bu hodisa xuddi yupqa devordagi teshikdan oqish holidagi kabi bo`ladi. Lekin bu torayish to`xtab, toraygan oqimsha bilan naycha devori orasida uyurmali harakat vujudga kelganligi sababli kengayish boshlanadi va oqim naychaning butun kesimini egallab olguncha davom etadi. Natijada oqimsha naychaning ko`ndalnag kesimiga teng kesimda shiqib ketadi. Bu hodisa nayshaning uzunligi l uning diametridan 3 4 marta katta bo`lganda to`liq amalga oshadi (2-rasm, a). Bu holda oqimcha diametri naysha diametriga teng bo`lgani uchun siqilish koeffisienti = 1, binobarin, m = bo`ladi. Agaur naycha l n = (3 4)D n dan kalta bo`lsa? Bu holda toraygan oqimcha naycha kesimigacha kengayib ulgurmaydi va oqim teshikdan oqayotgan suyuqlik

kabi bo`ladi (2-rasm, b). Naycha uzunligining uning diametriga nisbati l n va D n Reynolds soni tezlik hamda sarf koeffisientlariga ta'sir ko`rsatadi. Bu ta'sirni tajribalarda ko`p tekshirilgan bo`lib, , m va larning o`rtacha qiymatlari silindrik naychalar uchun quydagicha bo`ladi: m 0,80 0,55

2-rasm. Naychadan oqish. 3-rasm. Ichki silindrik naycha. Yupqa devordagi teshikdan oqish holi bilan solishtirish natijasi shuni ko`rsatadiki, silindrik naychalardan oqishda oqimchaning siqilishi bo`lmagani uchun sarf ortadi, lekin qarshilik katta bo`lgani uchun tezlik kamroq bo`ladi. Ba'zi hollarda ishki silindrik nayshalar qo`llanilib, ular idish devoridagi teshikka ichkari tomonidan kavsharlangan juda kichik truba ko`rinishida bo`ladi. Bunday naychalarda oqimcha kirishdagi torayishdan keing l н 2,5D н ga teng uzunlikda to`liq kengayadi (3-rasm). Bu holda ham = 1 bo`lib, m = = 0,70 bo`ladi l н 1,5 D da esa oqim to`liq kengayishiga ulgurmaydi, natijada sarf kamayib ketadi. Turli xil naychalar Silindrik naychalarning kamchiliklari shulardan iboratki, ularning uzunligi yetarli bo`lib, oqimcha to`liq kengayishga ulgursa (3-rasm a), u holda qarshilik ortib ketadi. Agar u kaltaroq bo`lsa, oqimsha to`liq kengaymasligi (3-rasm, b) natijasida sarf koeffisieti kamayib ketadi. Shuning uchun, odatda, boshqa xildagi naychalar ham qo`llaniladi. Ular konussimon kengayuvshi (4-rasm, a), konussimon torayuvchi (4-rasm, b) va konoidal (4-rasm, v) naychalardir.

Konussimon kengayuvchi naychalarda (diffuzorlarda) kirishda oqimcha juda ko`p torayadi, so`ngra esa tez kengaya boshlaydi va naychani butunlay to`ldiradi. Shuning uchun siqilish koeffisienti = 1. Konuslik burchagi Θ 8 0 bo`lganda esa oqimcha to`liq kengaya olmaydi va natijada naycha devorlariga teg- may oqadi. Bu holda oqish yupqa devordagi teshikdan oqish holidan farq qilmaydi. Kengayuvchi naychalarda tezlik, siqilish va sarf koeffisientlari ( Θ 8 0 da) konussimon kengayish burchagiga bog`liq bo`lib, ularning qiymatlari o`rtacha m = = 0,45 bo`ladi. Bunday naychalarda tezlik kamayib ketadi. Bunga sabab naychada oqimcha torayishi va so`ngra tez kengayishi natijasida qarshilik ko`payib ketishidir. Shunga qaramay suyuqlik sarfi ancha ko`payadi. Albatta, sarf koeffisientidan buning aksi ko`rinadi, lekin bu koeffisient kengaygan chiqish kesimiga tegishli ekanini hisobga olsak, sarfning ko`payishi tushunarli bo`ladi. Konussimon kengayuvshi naychalarda oqimcha toraygan yerda vakuum paydo bo`ladi va u so`rish effektini vujudga keltiradi. Bu effekt silindrik naychalarda ham bo`ladi, lekin kengayuvchi naychalarda kuchli. Bunday naychalar past bosimlarda yaxshi natija beradi. Konussimon torayuvchi naychalar da ham , m, koeffisientlar konuslik burchagi Θ ga bog`liq. Bunday naychalarda kirishda oqimcha torayadi (bu hodisa silindrik naychalardagiga qaraganda kamroq bo`ladi) va so`ng kengayadi. Naychadan chiqishda esa, uning kesimi torayishda davom etgani uchun, oqimcha uchun ikkinchi (tashqi) torayish yuz beradi. Bu nayshalarda ishki torayish kam bo`lgani ushun unga sarf bo`lgan energiya qam kam bo`ladi. Tajribadan ma'lumki torayuvchi naychalarda tezlik koeffisienti konuslik burchagi ortishi bilan ortib boradi: sarf koeffisienti esa avval ortib borib, Θ = 13° da eng katta qiymatga ( m = 0,946) erishadi, so`ngra esa kamayadi. Shuni aytish keraki sarf koeffisienti ortganiga qaramay torayuvchi naychalarda sarf kamayadi, shunki barcha koeffisientlar chiqish qismiga nisbatan olingan. Bu naychalarda chiqish kesimi kirish kesmiga nisbatan toraygani uchun katta tezliklar olish mumkin. Konoidal naychalar ning shakli yupqa devordagi teshikdan oqayotgan suyuqlik oqimi shakliga o`hshash bo`ladi. Shuning uchun ularda ishki torayish boshqa naycha- larga qaraganda juda kichik bo`lib, qarshilik ham kam bo`ladi. Demak tezlik sarf va

siqilish koeffisientlari eng katta bo`ladi. Tajribalarning ko`rsatishisha bu holda m = = 0,97, = 1 bo`ladi naycha devorlari juda silliqlanganda esa m = = 0,995 gacha yetadi. Konoidal naychalar eng katta tezlik va sarf beradi, lekin ularni yasash qiyin bo`lgani uchun amalda juda kam qo`laniladi. Turli naychalarda suv uchun oqish koeffisientlarining qiymatlari 7-jadvalda keltirilgan. Turli naychalar aktiv turbinalarning soplolarida gidravlik turbinalarning so`ruvchi trubalarida, fontanlarning soplolarida, brandspoyt, gidromonitorlarda turli suyuqlikni so`ruvchi va sochuvchi va boshqa turli qurilmalarda ishlatiladi. Naychalar katta idish devoriga emas, balki trubaning uchiga o`rnatilgan bo`lsa, (8) va (10) fromulalarda kirishdagi tezlik V 1 ni hisobga olish kerak bo`ladi. Bu holda sarf formulasi quyidagicha yoziladi:

D 2 2 gH Q m 4 n 1 D n D T 2 , (12)

4- rasm.a - konussi mon kengay uvchi naysha, b - konussimon torayuvchi naycha, v - ko-noidal naycha. 7-jadval. Har xil shakildagi naychalar va dumaloq teshik uchun siqilish, tezlik va sarf koeffisientlari. Naychalar turi va teshiklar Rasm m δ r

1 Yupqa devordagi do`maloq teshik 77 0,64 0,97 0,62 0,06 2 Tashqi silindrik naycha 3 Ichki silindrik naycha 4 Konussimon kengayuvchi naycha Θ = 7 0 bo`lganda 78 79 80- а 1 1 1 0,82 0,82 0,5 0,71 0,71 1,0 0,45 0,45 3′4 5 Konussimon torayuvchi naycha Θ = 13 0 24 `` bolganda 80- б 0,982 0,963 0,946 0,09 6 Konoidal naycha 80- с 1 0,97 0,97 0,04 bu yerda D n va D t - naycha va truba diametirlari. Ba'zi hollarda katta sarf yoki tezlik olish uchun ikki xil naychani ketma-ket qo`yiladi. Masalan, brandspoytlarda trubaning uchiga oxiri silindrik naycha bilan tugaydigan konussimon torayuvchi naycha qo`yiladi. Suyuqliklarning teshikdan o`zgaruvchan bosimda oqishi O`zgaruvchan bosimda oqish yoki idishlarning teshikdan yoki naychadan oqish hisobiga bo`shashi masalasini ko`ramiz. Idishning tubida teshik yoki naycha bo`lib, undan suyuqlikning oqish hisobiga bosim kamayib boradi. Natijada oqish tezligi ham kamayib boradi. Shuning uchun bu masala beqaror harakatga misol bo`ladi. Lekin bosim ham, tezlik ham vaqt davomida sekin o`zgargani uchun harakatni qisqa vaqt oraliqlarda barqaror harakatdek ko`rish mumkin. Bu holda masalani yechish uchun Bernulli tenglamasidan foydalansak bo`ladi.

Idishdagi suyuqlikning o`zgaruvchan balandligini H , shu balandlikdagi suyuq- lik kesimi yuzini S , teshikning yuzini S 0 bilan belglaymiz (5-rasm). Kichik vaqt oraliqi dt davomida idishdagi suvning sathi (teshikdan oqish hisobiga) dH ga o`zgaradi. Bu vaqt ichida oqib ketgan suyuqlik miqdori idishdagi suyuqlikning ka- mayishi Qdt ga teng, ya'ni SdH Qdt (13) Bu yerda manfiy ishora idishdagi suyuqlikning kamayganini bildiradi. Ko`rilayotgan vaqt oraliqida (yuqorida aytilganidek) Bernulli tenglamasidan foydalanish mumkin bo`lgani uchun sarf (10) formula bilan hisoblanadi. U holda (13) quyidagicha yoziladi SdH mS 0 2 gH dt . oxirgi tenglikdan ko`rinadiki,

dt Sdh mS 0 2 gH . (14) Agar sarf koeffisienti m ni idish bo`shashi davomida o`zgarmaydi desak, u holda idishning bo`shash vaqti quyidagicha hisoblanadi 0 t 1 mS g S dH . (15) 0 2 H H Vaqt davomida suyuqlik sirti yoki idish kesimi yuzi S ning sathi H ning o`zgarishiga qarab qanday o`zgarishi S = (H) ma'lum bo`lsa, u holda (15) tenglikning o`ng tomonidan integralini hisoblash mumkin. Prizmatik idishlar uchun S = sonst ekanligini nazarda tutib idishning ixtiyoriy sathi suyuqlikdan bo`shash vaqtini hisoblaymiz t S 0 S dH . yoki mS 0 2 g H H t 2 S mS 0 2 g H 2 SH mS 0 2 gH . (16) Idishdagi suyuqlikning dastlabki sathini H d desak, dastlabki hajm V d = SH d bo`ladi. U holda idishning dastlabki sathi H d suyuqlikdan bo`shash vaqti bilan quyidagicha bog`lanadi V t 2 д . Q Bu formuladan ko`rinadiki, o`zgaruvchan bosimda idishning bo`shash vaqti shu bo`shagancha hajmli suyuqlikning o`zgarmas H d bosimda oqib ketishi uchun ketgan vaqtga qaraganda ikki baravar ko`p ekan. Bunday masalalar benzin baklarning bo`shab borishini hisoblashda kerak bo`ladi. Masalan, (15) tenglamadan suyuqlik sathining H 1 dan H 2 gacha o`zgarishi uchun ketgan vaqtni quyidagicha hisoblash mumkin t 2 s mS 0 2 g H 1

H 2 . 154 (17)

5-rasm.Idishning suyuqlikdan bo`shashiga doir chizma Shuningdek, o`hshash yopiq idishlarning kichik diametirli teshiklardan oqishi hisobi- ga bo`shashi masalasini ham ko`rish mumkin. Suyuqlikning bosimi ko`p idishdan bosimi ko`p idishdan bosimi kam idishga o`tishi masalasini ham xuddi shunday ko`rish mumkin. Oqimcha texnikasi haqida tushuncha Yuqorida aytib o`tilgandek, oqimchali harakatlar (xususan suyuqliklarning teshik va naychalardan oqishi) texnikaning turli sohalarida qo`llaniladi. Bularga misol sifatida forsunkalar, bosimni boshqaruvchi apparatlar, tashqi zarbani susaytiruvchi qurilmalar, soplolar va boshqalarni ko`rish mumkin. Ulardan ba'zilari haqida qisqacha to`xtalib o`tamiz. Forsunkalar suyuqlikni changitish, ya'ni suyuqlik atmosferaga (yoki yuqori bosimli gaz bilan to`la fazoga) oqib chiqishi bilan uning oqimchasining mayda zarrachalarga parchalanib ketishini vujudga keltirish uchun ishlatiladigan maxsus naychalardir. Bunday forsunkalar yonish kameralariga yoqilg`ini yuqorida aytilgan usul bilan yetkazib berib, u yerda uning yonishiga yordam beradi. Ularning ishlash prinsipi quyidagisha avval suyuqlikning uyurma harakati vujudga kel tiriladi, so`ngra esa hosil bo`lgan oqim toraytiriladi (6-rasm).

6-rasm.Forsunka kesimining 7-rasm.Forsunka uyurmali sxemasi. oqimchaning hosil bo`lish sxemasi. Suyuqlik forsunka ichiga urnma bo`yicha kiritilishi natijasida uning harakat miqdori momenti deyarli o`zgarmaydi, ammo oqimning torayishi natijasida aylanma tezlik ortib borib, markazdan qochma kuchning ortishiga sabab bo`ladi. Bu kuch

suyuqlikni chiqishida devorga shunday siqadiki, natijada uning yupqa qavati vujudga kelib, forsunkadan chiqishda mayda tomchilarga aylanib ketadi. Bu harakat vaqtida forsunkaning o`qi bo`yicha sirtdagi bosim bir atmosferaga teng havo (gaz) uyurmasi vujudga keladi (7-rasm,a). Bu uyurma idishlarning bo`shashidagi uyurma varonkasi (7-rasm,b) ga o`xshaydi, lekin forsunkada tezkorroq bo`ladi. Forsunkada suyuqlik sarfi formulasi (10) quyidagicha yoziladi: p

Q mS 0 2 g bu yerda p - forsunka ichida suyuqlikning bosimi m - sarf koeffisienti, u maxsus for- mula bilan topiladi. S 0 forsunkadan chiqishdagi kesim yuzi. Prof. G.N. Abramovish yaratgan nazariya bo`yicha sarf koeffisienti m forsunkaning o`lchamlari va shakliga bog`liq bo`lib, quyidagicha hisoblanadi: m Bu yerda 1 A 2 2 1 S R (18) A 0 r S 1 0 S 1 - forsunkaga kirishdagi kesim yuzi R - kirishdagi oqimning aylanish radiusi r 0 - chiqishdagi kesim radiusi. Oqim с haning siqilish va tezlik koeffisientlari u с hun quyidagi formulalari с hiqarilgan 2 1 r y (19) r 2 1 0 1 1 A 2 2 8-rasm. Drossellarni tu с hun- tirishga oid с hizma. bu yerda r y - havo uyurmasining tashqi radiusi. Shunday qilib, prof, G.N. Abromovish nazariyasi bo`yi с ha sarf Q va forsunkadan с hiqishdagi o`q bo`yi с ha tezlik V quyidagi с ha hisoblanadi S

Q V 1 1 0 A 2 2 1 1 A 2 2 1 gH (20) 2 . 2 gH . (21) Suyuqlik reaktiv dvigatellaridagi forsunkalardan uyurma harakat suyuqlikni urinma bo`yi с ha keltirish o`rniga, vintli uyurma hosil qiluv с hi qurilma yordamida vujudga keltiriladi.

Drossellar va klapanlar (gidrouzatmalarda) bosim ma'lum с hegaradan ortib ketganda uni kamaytirish u с hun ishlatiladi. Bularning turlari juda ko`p bo`lib, ular to`g`risida maxsus bo`limlarda to`xtalib o`tiladi. Biz quyidagi drosselni soddalashti- rilgan shaklda keltiramiz (8-rasm). Bu holda bosimlari p 1 va p 2 bo`lgan bo`limlar teshik (yoki jikler deb ataluv с hi tor bo`g`iz с ha) orqali tutashtirilgan bo`lib, birin с hi bo`lmada bosim oshib ketganida suyuqlik ikkin с hi bo`lmaga oqib o`tadi. Bu prosess ikkala bo`lmada bosim tenglashgun с ha davom etadi. Bunday qurilmalarda suyuqlik tezligi va sarfi quyidagi с ha hisoblanadi:

V 2 g p / 2 g ( 1 H H 2 (22) Q mS g p mS H H (23) T 2 / T 1 2 bu yerda p = p 1 - p 2 ; S т - teshikning kesim yuzi; H 1 , H 2 birin с hi va ikkin с hi kameralardagi bosimlar. Birin с hi bo`lmadan ikkin с hi bo`lmaga suyuqlikning oqib o`tish vaqti quyidagi с ha hisoblanishi mumkin: t 2 mS T ( S S 1 2 S ) p 1 p 2 2 mS T ( S S 1 2 S ) H 1 H 2 (24) S 1 2 S 1 2 bu yerda S 1 , S 2 - birin с hi va ikkin с hi bo`lmalarning ko`ndalang yuzi; S 1 va S 2 teng bo`lganda S 1 = S 2 = S deb belgilab, (24) ni ushbu ko`rinishga keltirish mumkin: t S mS T H 1 H 2 . (22), (23) va (24) formulalar gidravlikaga doir adabiyotlarda idishdagi suyuqlikning с ho`ktirilgan teshik (zatoplennoe otverstie) orqali oqib o`tish masalasi sifatida keltiriladi. Mavzuga doir masalalarni ye с hish u с hun ko‘rsatma: Masala : Yuqoridagi idishdan tushayotgan suv (sarfi Q 0,6 l/s), idish tubidagi teshik orqali ( d 30 - 15 mm) pastki idishga tushmoqda va pastki idish tubidagi teshik orqali ( d 25 mm) atmosferaga oqib с hiqmoqda. Idishlardagi suv damlarini aniqlang. Ye с himi: Idishlardagi suv sathi o‘zgarmasligini inobatga olib, har bir idishlardan tushayotgan suv sarfi bir xil bo‘lishini hisobga olib, idishlardagi suv damlarini quyidagi с ha aniqlaymiz: Q 1

2 gH 1 ;

Q bu yerdan 1 2 2 gH 2 ;

H 1 Q 2 2,13 m; ( 1 ) 2 g 2 H 2 Q 2 0, 76 m; ( 2 ) 2 g MASALALAR 1. Suyuqlik diametri d 10 mm teshik orqali H 3 m dam (napor) ostida atmosferaga oqib с hiqmoqda. Т eshikdan oqib с hiqayotgan suv sarfini aniqlang, agar siqilish, tezlik va qarshilik koeffitsiyentlari quyidagi с ha bo‘lsa: 0,62; 0,97 0,06. 2. Sisternadan diametri d 100 mm bo‘lgan teshikdan atmosferaga oqib с hiqayotgan suv sarfini aniqlang. Agar sisterna diametri D 250 mm, sisternaga o‘rnatilgan manometrning ko‘rsatishi Rm 0,2 MPa va manometrning o‘rnatish balandligi h 1,3 m bo‘lsa. Agar teshikka xuddi shu diametrdagi nay с ha ulansa suyuqlik sarfi qanday o‘zgaradi? Т eshikning qarshilik koeffitsiyenti = 0,04 (6.1-rasm). 3. Т o‘g‘on devoriga o‘rnatilgan silindrik nay сс ha orqali Q 2,5 m3/s sarfni pastki b’efga o‘tkazish kerak. B’eflardagi suyuqliklar sathining farqi H 10 m, nay с haning sarf koeffitsiyenti 0,82. Nay с ha diametrini aniqlang 4. Suv yuqori rezervuardan pastki rezervuarga diametrlari d 1 150 mm va d 2 200 mm li diffuzor orqali oqib o‘tmoqda. Т eshik va diffuzorning qarshilik koeffitsiyentlari: 1 0,06; 2 0,03. Agar 1-1 kesimdagi absolyut bosim nolga teng bo‘lib, H 2 1.5 m bo‘lsa, yuqori rezervuardagi suv sathining balandligi – H 1 nimaga teng bo‘ladi. (9- rasm).

5. Eni b 2,6 m li tarnovdagi darvoza tagidan oqib с hiqayotgan suv sarfini aniqlang. Darvozaning ko‘tarilish balandligi a 0,7 m yuqori b’efdagi suv dami (napori) H 6,0 m. Siqilish va tezlik koeffitsiyentlari: 0,67; rasm) 0,97 (10-

(9-rasm). (11-rasm) (10 -

Похожие

Suyuqliklarning xossalari

Suyuqliklarning xossalari

Suyuqliklarni kichik teshikdan va quvurchalardan oqib o’tishi

Suyuqliklarning asosiy xossalari

Suyuqliklarning turbulent harakati