Suyuqliklar kinematikasi va dinamikasi soslari.Suyuqliklarda harakat turlari - Физика - Рефераты

Suyuqliklar kinematikasi va dinamikasi soslari.Suyuqliklarda harakat turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

357.5 KB

Suyuqliklar kinematikasi va dinamikasi soslari.Suyuqliklarda harakat turlari 1.Oqim с hali harakat haqida asosiy tushun с halar. Oqim shizig`i, oqim nay с hasi va oqim с ha. Suyuqlik oqimlari 2.Oqimning asosiy gidravlik elementlari 3.Suyuqlikning barqaror harakati u с hun uzilmaslik tenglamasi 4. Ideal suyuqliklar u с hun harakat tenglamasi Suyuqlik harakati u с hun Eyler tenglamasi

Gidrodinamikaning asosiy masalasi. Harakat turlari Suyuqlik harakat qilayotgan fazoning har bir nuqtasida shu nuqtaga tegishli tezlik va bosim mavjud bo`lib, fazoning boshqa nuqtasiga o`tsak, tezlik va bosim boshqa qiymatga ega bo`ladi, ya'ni tezlik va bosim koordinatalar x, u, z ga bog`lik. Nuqtadagi suyuq zarra с haga ta'sir qilayotgan bosim va tezlik vaqt o`tishi bilan o`zgarib borishini tabiatda kuzatish mumkin. Tezlik va bosim maydonlari. Suyuqlik harakat qilayotgan fazoning har bir nuq- tasida hayolan tezlik va bosim vektorlarini ko ‱ rib с hiqsak, ko`rilayotgan harakatga mos keluv с hi tezlik va bosim to`plamlarini ko`z oldimizga keltira olamiz. Ana shu usul bilan tuzilgan tezlik to`plami tezlik maydoni deyiladi. Shuningdek, bosim vektorlaridan iborat to`plam bosim maydoni deb ataladi. Tezlik va bosim maydonlari vaqt o`tishi bilan o`zgarib boradi. Gidrostatikadagi kabi gidrodinamikada ham gidrodinamik bosimni p bilan belgilaymiz va uni sodda qilib bosim deb ataymiz. Tezlikni esa u bilan belgilaymiz. U holda tezlikning koordinata o`qlaridagi proyeksiyalari u x , u y , u z bo`ladi. Yuqorida aytib o`tilganga asosan suyuqlik parametrlari funksiya ko`rinishida yoziladi

p f 1 u f t ( x , y , z , ) t (3.1) 2 ( x , y , z , ) tezlik proyeksiyalari ham funksiyalardir; u f t u x f 3 ( x , y , z , ) t y u f 4 ( x , y , z , ) t z 5 ( x , y , z , ) Bu keltirilgan funksiyalarni aniqlash va ular o`rtasidagi o`zaro bog`lanishni topish gidrodinamikaning asosiy masalasi hisoblanadi. Harakat turlari. Harakat vaqtida suyuqlik oqayotgan fazoning hap bir nuqtasida tezlik va bosim vaqt o`tishi bilan o`zgarib tursa, bunday harakat beqaror harakat deyiladi. Tabiatda daryo va kanallardagi suvning harakatlari, texnikada trubalardagi

suyuqlikning harakati va mexanizmlar qismlaridagi harakatlar asosan boshlanganda va ko`p hollarda butun harakat davomida beqaror bo`ladi. Agar suyuqlik oqayotgan fazoning har bir nuqtasida tezlik va bosim vaqt bo`yisha o`zgarmay faqat koordinatalarga bog`liq, ya'ni

p u f 2 1 z f 11 ( x , y , ) z ( x , y , ) (3.2) bo`lsa, u holda harakat barqaror deyiladi. Bu hol trubalarda va kanallarda suyuqlik ma'lum vaqt oqib turganidan keyin yuzaga kelishi mumkin. Barqaror harakat ikki tur bo`lishi mumkin: tekis va notekis harakatlar . Suyuqlik zarra с hasi harakat yo`nalishi bo`yi с ha vaqt o`tishi bilan harakat fazosining bir nuqtasidan ikkin с hi nuqtasiga o`tganda tezligi o`zgarib borsa, qarakat notekis harakat bo`ladi. Notekis harakat vaqtida suyuqlik i с hida bosim va boshqa gidravlik parametrlar o`zgarib boradi. Notekis harakatni kesimi o`zgarib borayotgan shisha trubada kuzatish juda qulaydir. Bordiyu suyuqlik zarrashasi harakat yo`nalishi bo`yisha vaqt o`tishi bilan harakat fazosining bir nuqtasidan ikkinshi nuqtasiga o`tganda tezligini o`zgartirmasa, bunday harakat tekis harakat deyiladi. Tekis harakat vaqtida suyuqlikning gidravlik parametrlari o`zgarmaydi. Tekis harakatga kesimi o`zgarmaydigan trubalardagi suyuqlikning va qiyaligi bir xil kanallardagi suv oqimi misol bo`la oladi. Suyuqlik oqimiga bosimning ta'siriga qarab bosimli va bosimsiz harakatlar bo`ladi. Bosim va og`irlik ta'sirida bo`ladigan harakatlar bosimli harakat deb ataladi. Bosimli harakat vaqtida suyuqlik har tomondan devorlar bilan o`ralgan bo`lib, erkin sirt bo`lmaydi (ya'ni suyuqlikning bosimi shiqib ketishiga he с h qanday imkoniyat yo`q). Bunday harakatga bosimli idishdan trubaga o`tayotgan suyuqlik harakati misol bo`ladi. Bosimsiz harakat vaqtida suyuqlik faqat og`irlik ku с hi ta'sirida harakat qilib erkin sirtga ega bo`ladi. Bunday harakatga daryolardagi, kanallardagi suvning va trubalardagi to`lmasdan oqayotgan suyuqlikning harakatlari misol bo`la oladi. Bular- dan tashqari, suyuqliklarning sekin o`zgaruv с han harakatlari haqida gapirish mumkin bo`lib, biz ular haqida to`xtalib o`tirmaymiz. Oqim с hali harakat haqida asosiy tushun с halar. Oqim shizig`i, oqim nay с hasi va oqim с ha. Suyuqlik oqimlari Odatda, biror voqea yoki hodisani tekshirishda uni butunligi с ha tekshirib bo`lmagani

u с hun biror soddalashtirilgan sxema qabul qilinadi va ana shu sxema tekshiriladi. Gidravlikada suyuqlik harakati qonuniyatlarining tabiatini eng yaxshi ifodalab beruv с hi sxema suyuqlik oqimini elementar oqim с halardan iborat deb qarovshi sxema hisoblanadi. Buni gidravlikada "suyuqlik harakatining oqim с hali modeli" deb ataladi. Bu model asosida oqim с hizig`i, oqim nayshasi va oqim с ha tushun с halari yotadi. a) Oqim chizig`i suyuqlik harakat qilayotgan fazoda suyuqlikning biror zarra с hasiniig harakatini kuzatsak, uning vaqt o`tishi bilan fazoda oldinma-keyin olgan holatlarini 1, 2, 3... (3.1-rasm, a ) nuqtalar bilan ifodalash mumkin va bu nuq- talarda harakatdagi zarra с ha (3.1) va (3.2) ga asosan har xil tezlik va bosimlarga ega

bo`ladi. Shu nuqtalarni o`zaro tutashtirsak, suyuqlik zarra с hasiniig traektoriyasi hosil bo`ladi. Endi, suyuqlik zarra с hasining tezligini kuzatamiz. Zarrashaning A nuqtadagi tezlik vektori u A ni kurilayotgan vaqt u с hun quramiz, Shu vektorning davomida ki с hik dl 1 , masofadagi B nuqtada harakatdagi suyuqlik zarra с hasiniig B nuqtaga tegishli tezlik vektori u B ni quramiz. Hosil bo`lgan yangi vektorning davomida kishik dl 2 masofadagi S nuqtada shu nuqtaga tegishli zarra с ha tezligining vektori u S ni quramiz. u S vektorining davomida dl 2 masofadagi D nuqtada shu nuqtaga tegishli zarra с ha tezligining u D vektorini quramiz va h. k. Natijada ABSDE (3.2-rasm, b) siniq с hiziqni hosil qilamiz. Agar dl 1 , dl 2 , dl 3 larni с heksiz ki с hraytirib borib, nolga intiltirsak, ABSDE o`rnida biror egri с hiziqni olamiz. Bu egri с hiziq oqim с hizig`i deb ataladi

3.1-rasm. Oqim с hizig`ini tushuntirishga oid с hizma. 3.2- rasm. Oqim nay с hasi. elementar oqim с ha va oqim. Demak, suyuqlik harakatlanayotgan fazoda olingan va berilgan vaqtda har bir nuqtasida unga o`tkazilgan urinma shu nuqtaga tegishli tezlik vektori yo`nalishiga mos keluv с hi egri с hiziq oqim с hizig`i deb ataladi. Beqaror harakat vaqtida tezlik va uning yo`nalishi vaqt davomida o`zgarib turgani u с hun traektoriya bilan oqim с hizig`i bir xil bo`lmaydi, Barqaror harakat vaqtida esa tezlik vektorining nuqtalardagi holati vaqt o`tishi bilan o`zgarmagani u с hun trayektoriya bilan oqim с hizig`i ustma-ust tushadi. Oqim nay с hasi va elementar oqim с ha. Endi, suyuqlik harakatlanayotgan soha- da,biror D nuqta olib, shu nuqta atrofida с heksiz ki с hik dl kontur olamiz va shu konturning har bir nuqtasidan oqim с hizig`i o`tkazamiz. U holda oqim с hiziqlari oqim nay с hasi, deb ataluv с hi nay с ha hosil qiladi (3.1-rasm, a ). Oqim nay с hasi i с hida oqayotgan suyuqlik oqimi elementar oqim с ha deb ataladi, Elementar oqim с halar barqaror harakat vaqtida quyidagi xususiyatlarga ega 1. Oqim с hiziqlari vaqt o`tishi bilan o`zgarmagani u с hun ulardan tashkil topgan

elementar oqim с ha o`z shaklini o`zgartirmaydi. 2. Bir oqim с hada oqayotgan suyuqlik zarra с hasi boshqa yonma-yon oqimshalarga o`ta olmaydi. Shuning u с hun elementar oqim с halarning yon sirti oqim с ha ishidagi zarra с halar u с hun ham, tashqaridagi zarra с halar u с hun ham o`tkazmas sirt bo`ladi. 3. Elementar oqim с ha ko`ndalang kesimi с heksiz ki с hik bo`lgani u с hun bu ke- simdagi bar с ha nuqtalarda suyuqlik zarra с halarining tezligi o`zgarmasdir. 61

Endi biror S yuza olib, uni с heksiz ko`p dS 1 dS 2 , dS 3 elementar yuzalarga ajratish mumkin (3.2-rasm, b ). Shuning u с hun yuzadan oqib o`tayotgan suyuqlik oqmasi с heksiz ko`p elementar oqim с halardan tashkil topgan bo`ladi va har bir elementar oqim с hada suyuqlik tezligi boshqa elementar oqim с halardagidan farq qiladi. Oqimning asosiy gidravlik elementlari Suyuqlik oqimini tekshirishda oqish qonunlarini matematik ifodalash u с hun uni gidravlik va geometrik nuqtai nazardan xarakterlovshi; 1) harakat kesimi; 2) suyuqlik sarfi; 3) o`rta с ha tezlik; 4) ho`llangan perimetr; 5) gidravlik radius kabi tushun с halar kiritiladi. Harakat kesimi deb shunday sirtga aytiladiki, uning har bir nuqtasida oqim с hizig`i normal bo`yi с ha yo`nalgan bo`ladi. Umumiy holda harakat kesimi egri sirt bo`lib (3.3- rasm a ), parallel oqim с hali harakatlar u с hun tekislikning bo`lagidan iborat (ya'ni tekis sirtdir) (3.3-rasm, b, s ). Masalan, radial tarqalayotgan suyuqlik oqimi u с hun harakat kesimi sferik sirt bo`lsa (3.3-rasm, a ) o`zanda va trubada harakat qilayotgan oqimning harakati kesimi tekis sirtdir (3.3- rasm, v, s ). Shunga asosan parallel oqim с hali harakatga ega bo`lgan oqimlarning harakat kesimi u с hun quyidagi с ha ta'rif berish mumkin: oqimning umumiy oqim yo`nalishiga normal bo`lgan ko`ndalang kesimi harakat kesimi deb ataladi . Oqim harakat kesimining yuzi ω harfi bilan belgilanadi.

3.3- rasm . Harakat kesimiga oid с hizma. Vaqt birligida oqimning berilgan harakat kesimi orqali oqib o`tayotgan suyuqlik miqdori suyuqlik sarfi deb ataladi. Sarf Q harfi bilan belgilanadi va l /s, m 3 /s, sm 3 /s larda o`l с hanadi. Elementar yuza bo`yi с ha sarfni dq bilan, birlik yuza bo`yi с ha sarfni q bilan belgilanadi. 3.4-rasmda trubadagi ( a ) va kanaldagi ( b ) oqimlar u с hun tezlik epyuralari keltirilgan. Tezlik suyuqlik oqayotgan idish devorlarida nolga teng bo`lib, devordan uzoqla с hgan sari kattalashib borishi rasmdan ko`rinib turibdi. Trubada tezlikning eng katta qiymati uning o`rtasida bo`lsa, kanalda erkin sirtga yaqin yerda bo`ladi. Ixtiyoriy elementar oqim с ha u с hun elementar sarf dQ u . d ga teng. Oqim 62

с heksiz ko`p elementar oqim с halardan tashkil topgani ushun elementar sarflarning yig`indisi, ya'ni butun oqimning sarfi integral ko`rinishda ifodalanadi:

Q u . d , (3.3) bu yerda ω harakat kesimi; d ω harakat kesimining elementar oqimshaga tegishli bo`lagi. Suyuqlik zarra с halarining hammasi bir xil tezlik bilan harakatlanganda bo`ladigan sarf, haqiqiy harakat vaqtidagi sarfga teng bo`ladigan tezlik o`rta с ha tezlik deb ataladi. 3.4-rasm, a, b larda haqiqiy tezlik epyurasi punktir с hiziq bilan с hizilib, punktirli strelkalarning u с hini birlashtiradi. O`rtasha tezlik epyurasi tutash с hiziqlar bilan с hizilgan bo`lib, tutash strelkalar u с hini birlashtiradi. O`rtasha tezlik v harfi bilan belgilanadi va sarfni harakat kesimiga bo`lish yo`li bilan topiladi: ud v Q . (3.4) Bunda suyuqlik sarfi o`rta с ha tezlik orqali quyidagi с ha ifodalaniladi: Q v . . (3.5) Oqma ko`ndalang kesimini (erkin sirtni hisobga olmaganda) uni с hegaralov с hi devorlar bilan tutashtiruv с hi с hiziq perimetri qo`llangan perimetr deb ataladi. Oqim ko`ndalang kesimining ho`llanmagan qismi ho`llangan perimetrga kirmaydi va uni hisoblashda с hiqarib tashlanadi. Qo`llangan perimetr harfi bilan belgilanadi. Turli shakldagi nov (kanal) lar va trubalar u с hun ho`llangan perimetr quyidagi с ha hisoblanadi: to`g`ri to`rtbur с hak nov u с hun (3.4-rasm, a ): 2 h b ,

3.4-rasm. Suyuqlik sarfi va o`rta с ha tezlikka doir с hizma . bu yerda h suyuqlik shuqurligi; b - nov (kanal)ning kengligi; trapesidal nov u с hun (3.4-rasm, b ). b 2 h 1 m 2 , 63

bu yerda m = stg qiyalik koeffisienti; u с hbur с hak novlar u с hun (1.32-rasm, v ): 2 h 1 m 2 silindrik trubalar u с hun (1.32-rasm) suyuqlik to`lib oqqanda d 2 r ; suyuqlik to`lmay oqqanda (1.32-rasm, d ) d

360 , bu yerda φ markaziy bur с hak; d - trubaning ishki diametri; r - trubaning i с hki radiusi. Oqim harakat kesimi ω ning ho`llangan perimetri ga nisbati gidravlik radiusi deb ataladi va R bilan belgilanadi, ya'ni: R (3.6) 3.5- rasm. Ho`llangan perimetrga doir с hizma. To`g`ri to`rtbur с hak novlar u с hun: hb Trapesidal novlar u с hun R 2 h b . ; (3.7) U с hbur с hak novlar u с hun R h mh b b 2 h 1 m 2 (3.8) . R h mh 2 m 2 mh m 2 . Sili n d rik trubalar u с hun:

suyuqlik to`lib oqqanda (3.9) 2 1 d 2 2 1 r suyuqlik to`lmay oqqanda R (3.10) 64 4 : d 2 ,

R d 2 8 180 d sin d 4 1 180 sin . (3.11)

360 Suyuqlikning barqaror harakati u с hun uzilmaslik tenglamasi Yuqorida aytib o`tilganidek, gidravlikada suyuqliklar tutash muhitlar deb qaraladi (ya'ni harakat fazosining istalgan nuqtasida suyuqlik zarra с hasini topish mumkin). Elementar oqim с ha va oqim ushun uzilmaslik tenglamasi suyuqlikning tutash oqimi (ya'ni har bir harakatdagi zarra с haning oldida va ketida с heksiz yaqin masofada albatta yana biror zarra с ha mavjudligi) ning matematik ifodasi bo`lib xizmat qiladi. Suyuqlikning barqaror harakatini ko`ramiz. Elementar oqim с ha u с hun uzilmaslik tenglamasini с hiqaramiz. Oqimda harakat o`qi l-l bo`lgan elementar oqim с ha olamiz va uning 1 - 1 va 2 - 2 kesimlari orasidagi bo`lagini tekshiramiz (3.6-rasm). 1-1 kesimdagi yuza dS 1 tezlik u 2 2-2 kesimdagi yuza ds 2 , tezlik u 2 bo`lsin va bu kesimlarda tegishli elementar sarflar q 1 = u 1 dS 1 va q 2 = u 2 dS 2 ga teng bo`lsin. Bu holda 1-1 va 2 - 2 kesimlar orqali o`tuv с hi elementar sarflar teng bo`ladi: q 1 q 2 (3.12) Buni isbotlash u с hun quyidagi ikki holni ko`ramiz: 1). q 1 > q 2 bo`lsin. Bu holda 1-1 va 2-2 kesimlar o`rtasida suyuqlik to`planishi yoki elementar oqim с ha devorlari orqali tashqariga с hiqishi mumkin degan hulosa shiqadi. Biroq yuqorida aytilganidek, elementar oqim с ha devorlaridan suyuqlik o`tmaydi va uning ko`ndalang kesimlari o`tkazmasdir.

3.6. rasm. Elementar oqim с ha u с hun uzilmaslik tenglamasini с hiqarishga oid с hizma. Demak, bunday taxmin noto`g`ri ekanligi ko`rinib turibdi. 2) q 1 < q 2 bo`lsin. Bu holda 1-1 va 2-2 kesimlari orasida qaerdandir suyuqlik qo`shilib turishi yoki elementar oqimsha devorlari orqali i с hkariga o`tib turishi kerak. Yuqoridagiga asosan bunday taxmin ham noto`g`ri ekanligi ko`rinadi. Shunday qilib, (3.12) tenglik to`g`ri ekanligi isbotlandi. 65

Elementar sarflar tengligidan quyidagi kelib с hiqadi: u 1 dS 1 u 2 dS 2 (3.13) 1-1 va 2-2 kesimlar ixtiyoriy tanlab olinganligi u с hun elementar oqim с haning xohlagan kesimi u с hun elementar sarf teng bo`ladi, ya'ni u 1 dS 1 u 2 dS 2 u 3 dS 3 ... u n dS n const (3.13) tenglama elementar oqim с ha u с hun uzilmaslik tenglamasi deb ataladi. Bu tenglamadan ko`rinib turibdiki, elementar oqim с haning bar с ha kesimlarida elementar sarf bir xildir. (3.13) tenglamani quyidagi с ha yozish mumkin

u 1 u 2 dS 2 dS 1 . Bundan elementar oqim с haning ixtiyoriy ikkita kesimidagi tezliklar bu kesimlar yuzasiga teskari proporsional ekanligi kelib с hiqadi. Oqim u с hun uzilmaslik tenglamasini с hiqaramiz. Buning u с hun elementar oqim с ha u с hun olingan uzilmaslik tenglamasidan foydalanamiz. Oqim sarfi с heksiz ko`p oqim с halar sarfining yig`indisidan iborat ekanligini (3.6-rasm) nazarga olib, (3.13) tenglamaning с hap va ung qismini S 1 va S 2 yuzalar bo`yi с ha olingan integrallar bilan almashtiramiz (3.3) tenglamaga asosan . S 1 dS u 1 1 S 2 dS . u 2 2 . u S ; u dS S bo`ladi. Shuning u с hun S 1 1 dS 1 v 1 1 S 2 2 2 v 2 2 v 1 S 1 v 2 S 2 (3.14) Tanlab olingan 11 va 22 kesimlar ixtiyoriy bo`lgani u с hun v 1 S 1 v 2 S 2 v S 3 3 ... v n S n const Bu oqim u с hun uzilmaslik tenglamasidir. Undan ko`rinadiki, oqimning yo`nalishi bo`yi с ha ko`ndalang kesimlarning yuzasi va tezligi o`zgarib borishi mumkin. Lekin sarf o`zgarmaydi. (3.14) tenglamani quyidagi с ha ta'riflash va yozish mumkin, ya'ni oqimning kesimlaradagi o`rta с ha tezliklar tegishli kesimlarning yuzalariga teskara proporsionaldir: v 1 v 2 S 2 S 1 Ideal suyuqliklar u с hun harakat tenglamasi Suyuqlik harakati u с hun Eyler tenglamasi

Yuqorida biz ideal va real suyuqliklar tushunshasi haqida to`xtalib, ularning bir- biridan farqini ko`rsatuv с hi asosiy kattalik ishki ishqalanish ku с hi ekanligini aytib o`tdik. Keyin с halik i с hki ishqalanish ku с hi tezlik gradientiga bog`liq bo`lishini ta'kidladik. Gidrostatika bo`limida suyuqliklar muvozanat holatining tenglamasini с hiqarganimizdek, ularning harakati u с hun ham umumiylashgan tenglama 66

с hiqarishimiz mumkin. Quyida biz ideal suyuqliklar u с hun shunday tenglama с hiqarish bilan shug ‱ ullanamiz.Suyuqlik harakat qilayotgan fazoda tomonlari dx, dy, dz bo`lgan elementar hajm ajratib olamiz (3.6-rasmga qarang). U holda hajmga Ox, Oy, Oz o`qlari yo`nalishida ta'sir etuv с hi ku с hlar gidrostatikada suyuqliklar asosiy tenglamasini с hiqarganimizdagidek ifodalanadi. Bu yerda farq suyuqlik harakatda bo ‱ lganligi u с hun bosim ku с hlaridan tashqari inersiya ku с hlari ham mavjudligidir. Shuning u с hun gidrostatikada suyuqlikning muvozanat shartlaridan foydalangan bo`lsak, bu yerda Dalamber prinsipidan foydalanamiz. U holda birlik massaga ta'sir eduvchi inersiya ku с hlarining teng ta'sir etuv с hisi x, y va z o`qlariga quyidagi proeksiyalarga ega bo ‱ ladi:

x du x dt ; y du y dt ; z du z (3.15) dt Birlik massaga ta'sir etuvchi bosim kuchlarining teng ta'sir etuvchilari p 1 ; x p 1 ; y 1 p (3.16) z bo`ladi. Shuningdek, og`irlik kuchlari uchun x, y va z o`qlaridagi proeksiyalar X, Y, Z. (3.17) Endi x, y va z o`qlari bo`yicha Dalamber prinsipini qo`llasak quyidagi differensial tenglamalar sistemasiga ega bo`lamiz: du x dt du y dt du z dt X Y Z 1 1 1 p x p y p z (3.18) Bu tenglamalar sistemasi ideal suyuqliklar harakatining differensial tenglamasi deyiladi. U birinchi marta Eyler tomonidan suyuqliklar harakatini tekshirish uchun taklif qilingani uchun (1755 y) Eyler tenglamasi deb ham yuritiladi. Yuqoridagi sistema uchta differensial tenglamadan iborat bo`lib, noma'lumlar soni to`rtga: u x , u y , u z , p . Matematikada ko`rsatilishicha bunday holda yana bitta tenglama kerak bo`ladi. Ana shu to`rtinchi tenglama sifatida suyuqliklar harakatining uzilmaslik tenglamasini differensial shaklda yoziladi va u siqilmaydigan suyuqliklar ushun quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi: u x u y u z 0 (3.19) x y z Oliy matematika kursidan ma'lumki, ixtiyoriy vektor proyeksiyalarining tegishli koordinatalar bo`yicha hosilalari yig`indisi divergensiya deyiladi. U holda u x x u y y u z z divU

Buni nazarga olsak, (3.19) qisqasha quyidagicha yoziladi: divU 0 Murakkab funksiyaning to`liq differensiali haqidagi qoidaga asosan du x dt u x x u x x x t u x y 67 y t u x z z t , (3.20)

lekin koordinatalardan vaqt bo`yicha hosilalar tezlik proyeksiyalarini beradi, ya'ni

x t u x ; y t u y ; z t u z . (3.21) Buni nazarda tutgan holda (3.20) ni quyidagicha yozish mumkin du x dt u x x u x u x x U y u x y u z u x z . (3.22) Shuningdek, u y ,u z funksiyalarining vaqt bo`yicha to`liq hosilalarini ham quyidagicha ifodalash mumkin: d u y u y u x u y u y u y u z u y , (3.23) dt du z dt t u z t x u x u z x y u y u z y u z z u z z . (3.24) (3.22), (3.23), (3.24) larni (3.18) tenglamaga qo`yib, ideal suyuqliklar differensial tenglamasini quyidagicha yozish mumkin: u x t u u x u x x u u y u x y u u z u x z u X 1 1 p x p y t u z u x y x u z u y y y u z u z y z u z Y 1 y p (3.25) t u x x u y y u z z Z

Похожие

Aylanma harakat kinematikasi va dinamikasi

Qattiq jism kinematikasi va dinamikasi

Qattiq jism kinematikasi va dinamikasi

Aylanma harakat dinamikasi

Suyuqliklar