Соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлигини баллистик гальванометр ёрдамида ўлчаш - Физика - Рефераты

Соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлигини баллистик гальванометр ёрдамида ўлчаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

164 KB

Соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлигини баллистик гальванометр ёрдамида ўлчаш Умумий каркасга бир текис ( кетма - кет , ёки устма - уст ) ўралган ўрамлар соленоид дейилади . Соленоидлар бир қаватли ёки кўп қаватли бўлади . Соленоидлар ўзларининг узунликлари , умумий ўрамлар сони , диаметрлари ( радиуси ), бирлик узинлигидаги ток , уларнинг ташқарисида ва ичкарисида ётган нуқталар , чекли ва чексиз соленоид ўқидаги ( ичкарисида ва ташқарисидаги ) магнит майдон кучланганлиги , соленоид ичидаги ўзак ва бошқалар билан характерланади . R 0 0 1 J l 1- шакл . Агар l >> R бўлса чексиз соленоид , l ~ R бўлганда чекли соленоид дейилади . C оленоид кўп ўрамлардан иборат , шунинг учун ҳам аввал битта - ўрамдан ток ўтказганда ўрам ўқининг

исталган нуқтасида ҳосил бўлган магнит майдон кучланганлигини II - лаборатория ишидаги (11.3)- формула билан ҳисобланишини эслатиб ўтамиз . Соленоид узунлиги l , радиуси R , ўтаётган ток J , ўрамлар сони N , бирлик узунликдаги ўрамлар сони l N n бўлса соленоид нинг dx y зунлигидаги ўрамлар сони ndx бўлади . А В С Д Е J l 2- шакл . 2- шаклда соленоид тасвирланиб , А - нуқтага кооридината бошини жойлаштирамиз ва ўша А нуқтада соленоид магнит майдон кучланганлигини топамиз . Соленоидни dx бўлакларга бўламиз . Унинг dx - узунлигидаги ўрамлар сони ndx . Токли соленоиднинг ўрамидан А нуқтада ҳосил бўлган магнит майдон кучланганлиги (11.3) формулага биноан : dx n r J R K dH A        3 1 2  (1) Соленоиднинг бутун ( l ) узунлигидан А нуқтада ҳосил бўлган магнит майдон кучланганлигиa 1 a 2 R

                 3 1 3 1 2 2 r dx n J R K ndx r J R K dH H A A   (2) Интеграл остида ўзгарувчилар dx ва r ларни бурчак a - лар ёрдамида ифодаласак , 2- шаклдан : a ctg R x  ; a a 2 sin d R dx   ; a Sin r R     1 2 1 1 2 2 2 1 a a  a a  a a Cos Cos n J K d Sin R J K HA                (3) (3)- формула J ток ўтаётган соленоид ўқининг исталган нуқтасидаги магнит майдон кучланганлигини ҳисоблаш учун олингандир . Бу формулани В , С , Д , Е нуқталар учун ҳам ёзилади ва ҳисобланади . У чекли соленоиднинг учун унинг ўқидаги магнит майдон кучланганлиги ҳисоблаш учун ишлатилади . Агарда соленоид чексиз узун бўлса , ( l >> R ) унинг ўқини ўртасидаги ( масалан , С нуқта ) нуқтанинг магнит майлон кучланганлигини формуласи қуйидагича ифодаланади : H қ K 1  4  Jn (3 1 ) Бу формулани СГС ва СИ системаларида ёзамиз . ( а ) СГС системасида C K 1 1 , см урам n , J - СГС ток бирлиги , [ H ]- эрстед H= C Jn4 (2 II )

б ) СИ системасида 4 1 1 K , М урам n , J - Ампер , [ H ]- A / м Чексиз соленоиднинг ўқидаги магнит майдон кучланганлиги қуйидагича ифодаланади . Н = J  n (2 III ) Бизга маълумки 1 эрстед = м А 4 10 3 бўлади . (3)- формулани СГС системасида ёзсак                      222212 628,0 cos cos 628,0 ii ii A B R B C R C n J n J H a a (4) B i = y - x ( i -1 ); C i = e = B i Соленоид ўқидан олинган нуқталар сони : 1 2    x y e K ; i = 1 ¸ k (4)- формула ёрдамида соленоид ўқининг исталган нуқтасидаги магнит майдон кучланганлигини назарий томондан ҳисоблаш мумкин ва бу ҳисобланган H i - ларни ордината ўқига жойлаштириб , нуқталар вазиятини абсцисса ўқига қўйиб , боғланиш графикасини чизамиз . (4)- формуладаги J i , n , R , l , катталикларни доимий қабул қилиб , фақат х - ларни ўзгартирамиз . (4) формулага асосланиб , назарий томондан чекли соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлигини ЭХМ да ҳисоблаш иловадаги L 67 дастурда келтирилган . ЭҲМ да ҳисоблашда 3- шаклда кўрсатилганларга риоя қилиш керак .

х у х J 3- шакл . l а ) х оралиқ учун соленоид ўқидан икки томонда ҳам олиш керак , б ) у ва l - оралиқлар Х - га исталганча каррали бўлиниши керак , в ) соленоиддан ўтаётган ток ( J ) ва унинг бирлик узунлигидаги ўрамлар сони маълум бўлиши керак , г ) ҳамма узунликлар сантиметрларда олиниши керак . БАЛЛИСТИК ГАЛЬВОНОМЕТР ЁРДАМИДА МАГНИТ МАЙДОНИНИ ЎЛЧАШ МЕТОДИКАСИ . Баллистик гальванометр магнитоэлектрик системасида ишлайди ва одатда заряд миқдорини ўлчаш учун ишлатилади . Гальванометр рамкасидан ўтаётган заряднинг ўтиш вақти , рамканинг хусусий тебраниш давридан кичик бўлиши керак . Доимий магнит ва бу доимий магнит майдонига киритиладиган тўртбурчак шаклида ўралган кўп сондаги нозик симлардан иборат рамка бўлиб , ундан ток ўтганда ҳосил бўлган магнит майдони ташқи доимий магнит майдон билан ўзаро таъсирлашади . Натижада рамка ўз ўқи атрофида буралади . Шунинг учун гальванометрнинг шкаласини кўрсатиши деганда рамканинг буралиши тушинилади .

Баллистик гальванометр ёрдамида ташқи магнит майдонини ўлчаш учун гальванометрга ташқи ғалтак ( ўлчаш ғалтаги ) ни улаймиз ва уни ўлчанмоқчи бўлган магнит майдонга киритамиз . / алтак текислигини майдонга тик жойлаштириб , уни ўз ўқи атрофида айлантирилади , ёки ғалтакни ташқи ўлчанмоқчи майдонга тик жойлаштириб , ташқи майдонни ҳосил қилаётган токнинг йўналиши қўш калит ёрдамида бир томонга ёки иккинчи томонга ўзгартирилади ( яъни токни коммутациялаймиз ). Агар t вақтда магнит майдон индукцияси В 1 ва t 2 вақтда B 2 бўлса , магнит майдон индукция оқимининг ўзгариши 2  Ф бўлади . Магнит индукция оқими Ф қ BS эканлигини ҳисобга олсак 2  Ф N қ 2  BSN (5) келиб чиқади . Бу ерда : N - ўлчаш ғалтакдаги ўрамлар сони , S эса ўрамнинг юзаси . dt = t 2 – t 1 вақт ичида магнит индукция оқимининг ўзгариши натижасида , ўлчаш ғалтагининг учларида э . ю . к . индукцияланади ва индукцион ток ҳосил бўлади . Бу вақтда баллистик гальванометр ва ўлчаш ғалтаги ёпиқ занжирни ҳосил қилади . Бу жараённи квазистационар ҳисоблаб , ушбу ёпиқ занжир учун Кирхгофнинг II - қоидасини ишлатиб , U R = E инд - ифодани оламиз . JR = - dt dФ 2 (6) 2 d Ф = - RJ dt = - R dq ; буни t 1 дан t 2 гача интеграллаб , қуйидагини топамиз :

2 Ф =i Rq (7) (7) ни (5) га қўямиз . 2  В 2 S 1 N 1 қ =Rq , q = R H N S 1 1 1 2    =с j 2 (2.8) Баллистик гальванометрдан t 2 -t 1 вақтда q заряд ўтиши натижасида гальванометр j 2 бурчакка ( бўлимга ) буралади . ( q қ с j 2 ). Бу ерда : N 1 ва S 1 – ўлчаш ғалтагидаги ўрамлар сони ва ўша ўрамнинг кўндаланг кесими . R- гальванометр рамкасининг ва ғалткаларнинг омик қаршилиги . j 2 – нормал ғалтакдан ток ўтиши натижасида гальванометр рамкасининг буралиши ( бўлимларда ). (7)- ифодадан баллистик гальванометрнинг доимийси учун қуйидагини оламиз : Const N J I I H C S N R C i           2 2 2 2 2 1 1 1 4,0 )( )( 2 j  j (9) (9) ифодадан кўринадики , баллистик гальванометрнинг доимийсини аниқлаб олсак ва гальванометр кўрсатишини ( j 3 ) олиб , ташқи магнит майдоннинг кучланганлигини ҳисоблашимиз мумкин бўлади . H x ( I ) = C 1 j 3 ( J ) (10)

Гальванометр доимийси С 1 ни кичик квадратлар усули билан ЭҲМ да ҳисоблаш мумкин . Соленоиднинг ўқидаги магнит майдони кучланганлигини баллистик гальванометр ёрдамида ўлчаш ушбу лаборатория ишида қўлланилади . Бу хусусий хол учун хисоблашнинг ишчи дастури L 672 – иловада келтирилган . Тажрибада чекли соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлигини баллистик гальвонометр ёрдамида ўлчашнинг электр схемаси 4- шаклда берилган . Шаклдаги I , II , III ғ àëòàêëàð áèòòà û қ äà æîéëàøãàí âà áèð-áèðëàðèãà êèéäèðèëãàí. I - ўлчаш ғалтаги бўлиб , унга фақат гальванометр уланган . Бу ғалтакни соленоид ўқи бўйича исталган нуқтага силжитиш мумкин ва унинг ҳолатини линейка ёрадамида аниқланади . II - нормал ғалтак - бу чексиз узун соленоид ( l >> R ) R К U 0 4- шакл .

Тажрибада чекли соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлигини баллистик гальвонометр ёрдамида ўлчашнинг электр схемаси 4- шаклда берилган . Шаклдаги I , II , III ғ àëòàêëàð áèòòà û қ äà æîéëàøãàí âà áèð-áèðëàðèãà êèéäèðèëãàí. I - ўлчаш ғалтаги бўлиб , унга фақат гальванометр уланган . Бу ғалтакни соленоид ўқи бўйича исталган нуқтага силжитиш мумкин ва унинг ҳолатини линейка ёрадамида аниқланади . II - нормал ғалтак - бу чексиз узун соленоид ( l >> R ) бўлиб гальванометрнинг баллистик доимийсини аниқлаш учун ишлатилади . III - чекли соленоид . Бу соленоид ўқининг турли нуқталардаги магнит майдон кучланганлигини ўлчаш керак . Калит К 1 ток манбаини нормал ғалтакка , ёки соленоидга улайди . қўш калит К 2 - калит К 1 нинг уланишига қараб , нормал ғалтакдаги ёки соленоиддаги ток йўналишини ўзгартириш ( коммутациялаш ) учун ишлатилади . Натижада ҳосил бўлган магнит майдон индукция оқимини 2 Ф га ўзгартиради . Ишдан мақсад чекли соленоид ўқининг турли нуқталаридаги майдон кучланганлигини баллистик усул билан ўлчашдан иборатдир . Баллистик гальванометр ўлчаш ғалтагига уланган , бўлиб , у ғалтак ўлчаниши керак бўлган ғалтакнинг магнит майдонига киритилади . Ўлчаш қалтагининг ўлчамлари жуда кичик бўлиши керак . қурилма доимийсини аниқлаш учун ўлчаш ғалтагини чексиз узун ҳисобланган нормал ғалтак деб аталувчи ғалтак ўқининг ўртасига жойлаштирилиб , нормал ғалтакдаги ток йўналишини қуш калит ( К 2 ) ёрадмида ўзгартирамиз . Токни коммутация

қилганда нормал ғалтак ичидаги токдан ҳосил бўлган магнит индукция оқими 2 ф га ўзгаради ва бу оқим ўзгариши ўлчаш ғалтаги ўрамлари учларида индукцион э . ю . к . ни вужудга келтиради . Бу усулда қурилманинг доимийси « С » аниқланади . Бу доимий аниқлангандан кейин ток манбаига текширилиши керак бўлган соленоид уланади . Соленоиддаги токни реостат сургичи ёрдамида танлаб олиб , ўлчаш ғалтагини соленоид ичидаги исталган нуқталар учун , соленоид токини ҳар бир нуқтада коммутация қилиб , олинган натижаларни 2- жадвалга киритамиз . 2- жадвалда киритилган тажриба натижаларига асосан : (10)- формула ёрадмида соленоид ўқидаги нуқталарнинг магнит майдон кучланганликларини ҳисоблаймиз . Ҳисобланган H i ларни ордината ўқига , абсцисса ўқига эса соленоид ўқидаги нуқталар вазиятини қўйиб тегишлича графика чизамиз . Соленоиднинг узунлигини , радиусини , ўтаётган токини , бирлик узунликдаги ўрамлар сонини , чекли соленоид формуласини билган ҳолда , назарий томондан соленоид ўқининг тажрибада олинган нуқталарига тегишли магнит майдон кучланганлик қийматларини ҳисоблаб , бу натижаларни ҳам графикага киритамиз . Олинган тажриба ва назария графикаларини солиштирамиз . Уларни тахлил қилиб , тегишлича ҳулосалар чиқарамиз . ЎЛЧАШЛАР ВА ТАЖРИБА НАТИЖАЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ .

1. 4- шаклдаги электр схемаси калит К 1 - ни ток манбаига уланмасдан тузилади . Схема тузилиб , ўқитувчи ёки лаборант томонидан текширилгандан кейин К 1 калитни нормал ғалтакка улаш керак ва реостат ( R ) c ургичи ёрдамида амперметрдаги токни кераклигича ( J = I ¸ 1,3 А ) танлаб олиш керак . Ўлчаш ғалтагини нормал ғалтак ўрталарига жойлаштирамиз . Кейин қўш калит ( К 2 ) ни бир вақтда ҳам улаб , ҳам узиб гальванометр шкаласининг кўрсатишини ( j 2 - лар ) бир неча марта (5-6 марта ) ёзиб олинади ва 1- жадвалга киритилади . Бу олинган натижаларга асосан (9)- формула ёрдамида баллистик гальванометр доимийси ( С 1 ) ҳисобланади . К 2 ни улаб токни яна бошқа қийматларини танлаб олиб , 1- пунктдаги вазифаларни бажариб , 1- жадвални тўлғазамиз . Ҳаммаси бўлиб , токнинг 7-8 та қийматлари учун гальванометр кўрсатишларини ( ўнг ва чап холатлар ) ёзиб оламиз . 1- жадвалга асосан C 1 = 2 2 2 4,0 j  J n    формула ёрдамида C 1 – ларни , унинг ўртача қийматини , хатоликларини ҳисоблаймиз . C 1 қ 0,5024 ) ( ) (2 2 I I M j ; ) (2 5024,0 ) ( 1 2 I M C I  j ; y ( I ) = a = b x ( I ) формулага асосан 1- жадвалдан олинган тажриба натижаларини ишлатиб , энг кичик квадратлар усули билан a = A , b = B , C 1 , хатолигини ҳисоблаб топамиз . Охирги формула ва 1- жадвалга асосан ЭҲМ да энг кичик квадратлар усули билан ҳисоблаш L 672 дастурда келтирилган . Бу дастурдан А , В , С 1, DC 1 лар топилади ва қўлда ҳисоблашлар графиклари чизилиб , улар ҳам солиштирилади .

2. Энди калит К 1 - ни нормал ғалтакдан узиб , текширилиши керак бўлган чекли узунликдаги соленоидга улаймиз (4- шаклга қаранг ) Реостат сургичи ёрдамида соленоиддаги токни нормал ғалтак токи билан тенглаштирамиз . Кейин ўлчаш ғалтагини соленоид ўқининг бир учидан иккинчи учигача 1- жадвал . I(A) j 2 ( чап ) j 2 ( ўнг ) 1 2 3 . . . 2- жадвал . X i ( см ) j 3 ( чап ) j 3 ( ўнг ) 1 2 3 . . . ҳар икки ёки уч сантиметр оралиқга силжитиб , токни ҳар нуқтада коммутация қилиб , гальванометр шкала кўрсатишларини ( j 3 - лар ) 2- жадвалга ёзиб оламиз . 2- жадвалдаги тажриба натижаларига асосан (10)- формула ёрдамида , соленоид ўқида олинган нуқталар

учун , магнит майдон кучланганликлар ҳисобланади ва ордината ўқига Н х - лар , абсцисса ўқига нуқталарнинг вазиятлари жойлаштириб , боғланиш графикаси чизилади . 1- жадвал ва 2- жадвалдан олинган ўлчашларга асосан соленоид ўқининг турли нуқталаридаги магнит майдон кучланганликларини ЭҲМ ёрдамида ҳисоблаш иловадаги L 671 дастурда келтирилган . ЭҲМ да ҳисоблаш натижалари учун ҳам Н х ва Х - лар орасидаги боғланиш графикаси чизилиб , қўлда ҳисоблашдан олинган графика билан солиштирилади . Формулаларга ва L 67, L 671 дастурларга кирга физик катталиклар . К - соленоид ўқида олинган нуқталар сони МН - нормал ғалтакдаги ўлчашлар сони МЗ - соленоидда олинган нуқталар сони J 2 ( I )- нормал ғалтакдаги ток J 3 ( I )- соленоид ток ( А ) N 2 - нормал ғалтак бирлик узунликдаги ўрамлар сони ( ўрам/см ) N 3 - соленоиддаги бирлик узунликдаги ўрамлар сони ( ўрам/см ) С - нормал ғалтак учун баллистик доимийси ( Кл / бўлим ) F 2 ( I )- нормал ғалтак учун гальванометр кўрсатишлари ( бўлим ) F 3 ( I )- соленоид учун гальванометр кўрсатишлари ( бўлим ) H ( I )- соленоид ўқидаги магнит майдон кучланганлиги ( Эрс )

Похожие

Магнит майдон параметрларини ўлчаш

Вакуумда магнит майдони учун тўла ток қонуни

Остроградкий-Гаусс теоремаси ва унинг ёрдамида электр майдон кучланганлигини хисоблашнинг хусусий холлари

Био-Саваp-Лаплас қонунини қўллаш бўйича хусусий ҳоллаp

Магнит майдон кучланганлигининг циpкуляцияси. Магнит майдонида токли ўтказгич