Oddiy mashina va mexanizmlar - Физика - Рефераты

Oddiy mashina va mexanizmlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Oddiy mashina va mexanizmlar Reja: 1. Richaglar. Mexanikaning oltin qoidasi. 2. Bloklar 3. Qiya tekislik 4. Oddiy mexanizmlarning texnikada va turmushda qo`llanilishi 5. Mexanizmning foydali ish koeffitsiyenti

1.Qadim zamonlardan beri odamlar mexanik ish bajarish uchun turli moslamalardan foydalanib keladilar. Bevosita qo`l bilan siljitib qo`yish mumkin bo`lmagan og`ir buyumlarni joyidan qo`zg`atish uchun, yetarlicha uzun va mustahkam tayoq-richaklardan foydalanganlar. Kuchni o`zgartirisha xizmat qiladigan moslamalar mexanizmlar deb ataladi. Oddiy mexanizmlarga:richag va uning turlaridan-blok,chig`iriq;qiya tekislik va uning turlaridan-pona va vintlar kiradi. Richak-qo`zg`almas tayanch atrofida aylana oladigan qatjisimdir. Ushbu rasmda O aylanish o`qi kuchlar quyilgan A va B nuqtalar orasida joylashgan richag tasvirlangan. Richakka ta`sir ikkala F 1 va F 2 kuchlar bir tomonga yo`nalgan richagga qo`yilgan kuchning ta`sir chizig`I bilan tayanch nuqtasi orasidagi eng qisqa masofa kuchning elkasi deyiladi. Bu yerda IOAI=l 1 -F 1 - kuchning yelkasi; IOBI=l 2 -F 2 kuchning yelkasi ekanligi ko`rinib turibdi . B l 2 0 l 1 A F 2 F 1

Richakka uning tayanch nuqtasidan har ikki tomonga, richag har safar muvozanatda bo`ladigan qilib, turli yuklar osiladi. Richakka ta`sir etuvchi kuchlar bu yuklarning og`irligiga teng. Har bir hol uchun kuchlarning moduli va ularning yelkasi o`ranatiladi. Rasmda 2H kuchning 4H kuchlni muvozanatlashi ko`rsatilgan.Bunda, rasmdan ko`rinishicha, kichik kuchning yelkasi katta kuchning yelkasidan ikki marta ortiq. Shunday tajribalarga asoslanib, richakka ta`sir qiluvchi kuchlar shu kuch yelkalariga teskari proporsional bo`lganda richag muvozanatda bo`ladi. Bu qoidani formula ko`rinishida quyidagicha yozish mumkin.1 2 2 1 l l F F  Richagning muvozanat qoidasi Arximed tomonidan aniqlangan. Agar richag harakatga kiritilsa, bunda ayni bir vaqt ichida F 2 kuchning qo`yilgan nuqtasi katta S 2 yo`l o`tadi, katta F 1 kuchning qo`yilgan nuqtasi kichik S 1 yo`l o`tadi. Bu yullarni va kuch modellarini o`lchab richagda kuchlar qo`yilgan nuqtalarning o`tgan yo`llari uzunligi kuchlar kattaligiga teskari proporsonal, yani: 1 2 2 1 F F S S  Demak kuchdan qancha yutqazsak, masofadan shuncha yutamiz, yoki masofadan qancha yutqazsak,yuldan shuncha yutamiz,yoki masofadan qancha yutqazsak, kuchdan shuncha yutamiz. S 2 B l 1 O l 2 A S 1 F 2 F 1

2. Blok. oboymaga maxkamlangan g`ildirak bo`lib, uning aylanasini nov shaklida o`yilgan bo`ladi. Blokning novi orqali ip arqon yoki zanjir o`tkaziladi. Blokning ikki turi mavjud bo`lib,ular kuchar va kuchmas bloklarga bo`linadi. Ko`chmas blok deb, yukni kutarganda o`qi kutarilmaydigan va pasaymaydigan blokka aytiladi.Kuchmas blokni kuch yelkalari g`ildirak radiusiga teng bo`lgan teng yelkali richag deb qarash mumkin.Bunday blok kuchdan yutuq bermydi, ammo kuch ta`iri yunalishini o`zgartirishga imkon beradi.OA=OB=r P=F Kuchar blok o`qi bilan birga ko`tariladigan va tushadigan blokdir. Yuqoridagi rasmda unga mos richag tasvirlangan: O- richagning tayanch nuqtasi: OA- kesma _P kuch yelkasi va OB kesma F kuchning yelkasi. OB yelka OA yelkadan ikki marta uzun bo`lgani uchun F kuch P kuchdan ikki marta kichik bo`ladi, ya`ni 2 P F  Shunday qilib ko`char blok kuchdan ikki marta yutuq beradi.Ko`pincha amalda ko`chmas blok bilan ko`char blok kombinasiyasi qo`llaniladi. 3. Ko`p hollarda og`ir yuklarni biror balandlik ko`tarish o`rniga uning shu balandlikka qiya tekislik bo`yicha do`malatib yoki sudrab olib chiqadilar.Buning sababi jismni to`g`ri vertikal bo`yicha h balandlikka, F 1 – kuch ta`siri ostiga ko`tarilsa, bunda kuchlar farqi mavjud bo`ladi.Bunda S>h bo’lgani uchun F 1 >F 2 bo’ladi, ya’ni masofadan yutsak, kuchdan yutqazamiz. Shuning uchun biz 0 А В Р F 0 А В Р F Ko’chmas blok Ko’char blok

og’ir yuklarni qiya tekislik bo’yicha yuqoriga ko’taramiz.Brusokka 3ta kuch tasir qilyapti :   gm Fov og’rlik kuchi F ishq -ishqalanish kuchi, tayanchning N -reaksiya kuchi. Bu kuchlarning yunlishlari rasmda ko’rsatilgan. Uchala kuch birgalikda brusokka qiya tekislik bo’ylab pastga yonalgan a -tezlik beradi. X va Y kordinata o’qlarini rasmda ko’rsatilgandek qilib yo’naltiramiz. N nuqtaning ikkinchi qonuni vektor ko’rinishida quyidagicha yoziladi: ishqF N gm am    Bu tenglamani skalyar ko’rinishda yozish uchun vektorning X va Y o’qlaridagi proyeksiyalarini topish kerak. X o’qidagi proeksiyalaridan boshlayniz. A tezlanish a vektorining X o’qidagi a x proeksiyasi musbat bo’lib, moduli a vektorining moduliga teng: a x q a (Fishq) x proeksiyasi musbat (bo’lib, moduli a vektorning moduliga teng: a q a) va ABD uchburchakdan ko’rinishicha, mgsina ifodaga teng. (For)x=mgsina. ( Fishq)x proeksiyyasi manfiy bo’lib,-Fishq ga teng. Nihoyat, vektorning N proeksiyasi nolga t eng, ya’ni: N=0 Nyutonning ikkinchi qonunining skalyar ko’rinishdagi tenglamasi quyidag ko’rinishda yoziladi: ma= mg sina-Fishq. Endi V o’qdagi proeksiyyalarni topamiz: a proeksiya nolga teng (a vektor V o’qqa tik yo’nalgan), a=0. (For)y=0 proeksiya manfiy ADC uchburchakdan ko’rinishicha : (For)y= -mgcosa ga teng. N proeksiya musbat va N vektorning moduliga teng, n=n. Nihoyat (Fishq)y proeksiya nolga teng, a D FOV α α αα A N B a X

yani: )Fishq)y=0. U holda Nyutonning ikkinch qonunining tenglamasi bunday yoziladi: 0=N-mg cosa,yoki N=mg cosa Ma’lumki, ishqalanish kuchining moduli N ga teng.Shuning uchun N=mgcosα ifodani hisobga olib ishqalanish kuchining ifodasini yozamiz. F ishq =μmgcosα Ishqalanish kuchining bu ifodasini ma=mgsinα-F ishq formulaga qo`yamiz. a=g(sinα-μcosα) Bu a tezlanish javobdan ko`rinishicha erkin tushish tezlanishi g dan kichik. Qiya tekisliklar amalda jismlar pastga yoki yuqoriga harakat qilganda j ni kamaytirishga imkon beradigan qurilmalar sifatida ishlatiladi. 4. Qaychi bilan ishlaganimazda ham kuchdan yutamiz. Qaychi ham richagdir. Bu richagning aylanish o`qi qaychining ikkala yarmini birlashtiruvchi vint orqali o`tadi. Qaychini ushlayotgan odam qo`lining muskul kuchi harakatlantiruvchi F 1 kuch bo`ladi, qaychida qirqilayotgan materialning qarshiligi qarshi ta`sir qiluvchi F 2 kuch bo`ladi. Qog`oz qirqishda mo`ljallangan qaychining tig`i bilan dastasining uzunligi deyarli teng bo`ladi, chunki qog`oz qirqishga uncha ko`p kuch talab qilinmayidi.Turli ko`rinishdagi richaglar ko`pchilik mashinalarda bor. Tikuv mashinasining dastasi, velosipedning pedali yoki qo`l tormozi, yozuv mashinkasi va boshqalar richaglarga misol bo`ladi. 5.Richagning tuzilishi va ishlashini ko`rib chiqqanda biz ishqalanishni, shuningdek, richag og’irligini hisobga olmadik. Quyidan kuchning bajargan ishi, yani butun ishi yukni ko’tarishda yoki biror qarshilikni yengishda bajarilgan foydali ishga tengdir. Amalda mexanixm yordamida bajarilgan butun ish fiydali ishdan hamma vaqt bir oz ortiq bo’ladi. Ishning bir qismi mexanizmdagi ishqalanishni yengish va uning ayrim qismlarini siljitishga sarf bo’ladi: M; yukni ko’tarishda ko’char blok qo’llanilganda, blok va arqonni ko’tarish hamda blok o’qdagi ishqalanishni engish uchun qo’shimca ish bajarshdato’g’ri keladi: Demak, foydali ishni A_ bilan, butun ishni A bilan belgilab quyidagini yozish mumkin: F<A yoki A_/A=1

Foydali ishning butun ishga nisbatan mexanizmning foydali ish koeffisenti deb at5aladi va qisqacha F.I.K. deb belgilanadi: F.I.K = (A_/ Ф )*100%

Foydalanilgan adabiyotlar. 1.S.M.Strelkov,Mexanika. Toshkent, „O`qituvchi“ nashriyoti 1975yil. 2.S.E.Frish, A.V.Timoreva, Umumiy fizika kursi I-tom. Toshkent “O`qituvchi” nashriyoti. 1971,1972,1973 yil. 3.M.O`lmasova va boshqalar. Fizika mexanika,molekulyar fizika va issiqligi. Toshkent “O`qituvchi” nashriyoti 1970 yil. 4. M.M. Arxangeliskiy, Kurs fizika mexanikom “prosvemleniy” 1970 yil. 5. S.Y.Xaykin. “Fizicheskiy osnovi” mexanikom “prosvemleniy“ 1975 yil. 6. “Amaliy fizika” ma’ruzalar matni dots. D.T.Rasulov 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Oddiy mashina va mexanizmlar

Oddiy yarim o‘tkazgichli elementlar. Yarim o‘tkazgichli diodlar

Eng oddiy oqim chaqiruvlariga xizmat ko’rsatish, erlangning birinchi formulasi

Avtomatlashtirish to’g’risida umumiy tushunchalar

Mexanik ish. Quvvat. Energiya