Материаллар ҳоссаси ва уларнинг классификацияси - Физика - Рефераты

Материаллар ҳоссаси ва уларнинг классификацияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

463.5 KB

Материаллар ҳоссаси ва уларнинг классификацияси РЕЖА: 1.Материаллар хоссаси ва уларнинг классификацияси. 2.Чўзилишни экспериментал текшириш. 3.Материалларни статик нагрузка таъсирида текширишдан олинган характеристикалари.

1 - Материаллар хоссаси ва уларнинг классификацияси. Машина ва иншоат қисмлари учун ишлатиладиган материаллар асосан икки группага бўлинади: 1. Пластик материаллар; 2. Мўрт материаллар. Пластик материаллар деформацияланиш даврида сезиларли даражада размерларини ўзгартириб, ўзилганларида эса маълум даражада қолдиқ қолдирадилар. (Пўлат, Мис, Алюмин, Дуралюминий ва бошқа қотишмалар) Мўрт материаллар эса деформацияланиш даврининг сезилмаслиги ва тўсатдан узилиши ёки синишининг қолдиқсиз (қолдиқ қолдирса ҳам сезилмаслик даражада) бўлиши билан характерланади. (Чўян, Бетон ғишт, Тош ва бошқалар). Баъзи материаллар ташқи шароитнинг (босим, температура ва бошқалар таъсирига қараб пластик, ҳамда мўрт бўлиши мумкин). Машинасозликда, материал танлашда металларнинг механикавий, физикавий, технологик ва химиявий хоссаларига катта аҳамият берилади. Металларнинг механикавий хоссаларига уларнинг мустаҳкамлиги, эластиклиги, пластиклиги, қаттиқлиги ва қовушоқлиги киради. Физикавий хоссаларига эса иссиқликдан кенгайувчанлиги, зичлиги, магнитовий хоссалари, ранги ва электр ўтказувчанлиги киради.

Химиявий хоссаларига иссиқликка бардош бериш қобилияти, коррозия бардошлиги ва бошқалар киради. 11-шакл 12-шакл

13-шакл Технологик хоссаларига эса – боғланувчанлиги, пайвандланув чанлиги, кесиб ишлаш даражаси, тобланиш чукурлиги ва бошқалар киради. Металларнинг мустаҳкамлигига баҳо беришда уларнинг солиштирма мустаҳкамлигига қаралади. Мустаҳкамлик чегарасининг зичликка бўлган нисбатига Солиштирма мустаҳкамлик дейилади. Қаттиқлик жисмларнинг бир-бирига ботиш даражаси билан аниқланадиган қиймат бўлиб, бир жисмнинг иккинчи жисмни ботишига қаршилик кўрсатиш хусусиятидир. Қовушоқлик – жисмни ташқи зарбий (динамик) кучларга қаршилик кўрсатиш қобилиятидир. Электр ўтказувчанлик – металларнинг электр оқимига қаршилик кўрсатиш даражаси бўлиб, электр қаршилиги кам бўлган металлар (мис, алюминий) электр машинасозлигида, электр қаршилиги юқори бўлган қотишмалар (константан, нихром) деформация натижасида қаршиликларнинг ўзгаришига асосланган ўлчов асбобларида (датчик) фойдаланилади.

Материаллар қаршилиги фанида асосан материалларнинг мустаҳкамлик, пластиклик ва эластиклик (эластиклик модули ва Пуассон коэффициенти) характеристикалар ўрганилади. Буларни аниқлаш, механик характеристикасини аниқлаш талаб этилган материалдан намуна тайёрланиб, уни чўзилишга ёки сиқишга текшириш йўли билан олиб борилади. Чўзилиш ва сиқилишга текшириш, ўзининг соддалиги билан бошқа хилдаги текширишларга қараганда кенг тарқалган. 2 - Чўзилишни экспериментал текшириш. Бунинг учун цилиндрик ёки призматик шаклди намуна тайёрланади. Намунанинг узунлиги диаметр билан куйидагича боғланишда бўлиши керак. l қ10 d ёки ( l қ5 d ). l қ 100Қ200 мм - ҳисоб узунлиги. Ясси намуна. Бунда ясси намуна, цилиндрик намуна размерларига фикран келтириб олинади. Текис намунанинг кўндаланг кесим юзи F бўлса, шунга тенг юзали доиравий намуна кўндаланг кесимининг диаметри қуйидагича аниқланади.  F d d F 4 ; 4 2   Бу турдаги намунанинг ишчи узунлиги билан кесим размер боғланиши қуйидагича б ў лади . F F d l 3, 11 4 10 10    

Материалларнинг чўзилишини экспериментал текшириш универсал узувчи машиналарда бажарилади. ¥озирги замон конструкторлари бундай синаш ишларини олиб бориш учун кам кувватли машиналардан (мактаб гидравлик пресси) тортиб кўп қувватли (100 тоннага қадар) ричагли ва гидравлик машиналарга эга. Оддий ричагли универсал узувчи машинанинг ишлаш схемаси (2,5 – шакл) да берилган. 1 – червякли механизм, 2 – куч берувчи винт, 3 – намуна, 4, 5, 6 – ричаглар, 7 – мувозунатловчи юк, 8 – манометр, 9 – стрелкали қалам, 10 – диаграмма чизиш барабани, 11 – барабанни, чўзилиш деформациясига пропорционал равишда айлантирувчи блок, 12 – пастки ва юқориги қисқичлар. Намунани синаш. Намуна (3) пастки ва юқориги (12) қисқичларга қисилиб, сўнгра червякли механизм (1) ёрдамида куч берувчи винт (2) бўйлаб секин аста ўсувчи статик куч бера бошланади. Куч 4, 5, 6 ричаглар орқали мувозанатловчи юк (7) ни ҳаракатга келтиради. Юкнинг оғиши натижасида стрелкали қалам (9) ўрнатилган рейка ўнгга сурилиб манометр (8) ни ҳаракатга келтиради ва чўзилиш кучи аникланади. Намунанинг чўзилиш қиймати эса пастки қисқичга маҳкамланган юкли ип барабан блокини (11) айлантириши билан аниқланади. Барабаннинг айланиши чўзилиш деформациясини кўрсатса, рейкага маҳкамланган учли қаламнинг сурилиши намунага таъсир қилаётган кучни миқдорини кўрсатади ва уларнинг боғланиш диаграммасини барабан сиртига ўралган қоғозга ёзиб қолдиради.

Бундай графикка чўзилишдаги шартли кучланиш диаграммаси дейилади, бунинг шартли диаграмма дейилишига сабаб шуки, диаграмма чизишда намуна кўндаланг кесим юзининг ўзгариши кучланишларни аниқлашда ҳисобга олинмайди. Пластик материалнинг (Ст. 3 маркали пўлат) чўзилиш диаграммаси 2,16 – шаклда берилагн. Диаграмма ОАВСДК графиги шаклида юқорида келтирилган синовчи машиналар ёрдамида чизиб олинган бўлиб, у материалнинг эластик деформациясидан тортиб, то узулгунга қадар хоссасининг ўзгаришини характерлайди. Графикдаги ОА тўғри чизиқ кесмаси куч билан абсолют чўзилиш орасида тўғри пропорционаллик қонуни борлигини кўрсатади, бу чизиқ Гук қонунининг график ифодасидир. Бу тўғри пропорционаллик боғланишнинг чегараси юмшоқ пўлат учун 200 нҒмм 2 гача боради. А нуктадаги кучланишга материалнинг пропорционаллик чегараси дейилади. Ст. 3 маркали пўлат учун: s n қF ПР » 200НҒММ 2 Бу чегарадан салгина юқорида эластик чегарасига тегишли В нуқта ётади. Бу нуқтага тегишли нормал кучланиш эластик чегараси деб аталади ва қуйидагича белгиланади: FР э э s Бу чегарада ҳам эластик, ҳам қолдиқ деформация содир бўлади. Сўнгра диаграмма ўнгга бўрилиб ВС горизонтал чизиқни ҳосил қилади. Бу ерда нагрузка ўзгармаса ҳам деформация давом этади. Бу холатга келган кучланишга окувчанлик чегараси дейилади.

2 240 мм н F Рок ок »  sКучланиш бу чегарага эришганда материалнинг тузилиши сифат жиҳатидан ўзгаради, яъни унинг айрим кристаллари ёпишиш қатламлари бўйича сурилади, бунинг натижасида намуна сиртида, намуна ўқига 45 0 бурчак ташкил қилган чизиқчалар ҳосил бўлади (Чернов чизиғи материал сиртида ҳосил бўлган бу ўзгариш намунада ташқи кучга янгидан қаршилик кўрсатиш хусусияти ҳосил қилади. Бу хол графикда СД эгри чизи қ билан тасвирланади . Графикдаги Д нукта энг катта кучланишни к ў рсатади . Бу кучланишга материалнинг мустаҳкамлик чегараси ёки вақтли қаршилиги дейилади ва s в билан белгиланади.  2 / 380 мм н F РВ в »  s Кучланиш шу чегарага етганда , намунанинг к ў ндаланг кесими аввал сезилар - сезилмас , кейин эса к ў зга илинарли даражада қисқаради . Намуна к ў ндаланг кесимининг қисқаришига б ў йин дейилади . Б ў йин борган сари қисқариб , тез орада шу кесим б ў йича узилади . Диаграмманинг К нуқтасида намуна узилганда ҳақиқий кучланиш 800-1000 нҒмм 2 гача етади. 3 - Материалларни статик нагрузка таъсирида текширишдан олинган характеристикалари. Юқорида баён қилинган чўзилиш диаграммасининг характерли нуқталари (А, В, С, Д, К) га тегишли кучланишлар ( s П ,

s э , s оқ , s в , s к ) пластик материалларнинг мустаҳкамлик характеристикаларини беради. Булардан материалларнинг эластик чегарасидаги кучланиш ( s э ) пропорционаллик чегарасига яқин бўлиб, ҳисобда қўлланмаслиги мумкин, шунингдек намунанинг узилган вақтдаги кучланиши s к ҳам фақат кучланишни шундай қийматга боришини беради холос. Чунки вақтли қаршилик кучланиши, энг катта кучланиш бўлиб намуна сиртида бўйин ҳосил қилади. Демак пластик материалларнинг мустаҳкамлик характеристикаси қуйидагилардан иборат бўлади:F P F P F P в в ок ок n п    s s s , , 2. Материалнинг пластиклик характеристикалари намунани узилгандан кейин узилган қ исмларини ў з ў рнига қў йиб , с ў нгра деформациядан кейинги характерли ( деформацияланган ) размерлари ў лчаниб топилади . (2, 6 – шакл, в). Бўйлама ва кўндаланг қолдиқ деформациялар материалларнинг пластиклигини кўрсатади. Нисбий бўйлама қолдиқ деформация %1001   l ll  Бунда: l – намунанинг синашдан олдинги узунлиги; l 1 – намунанинг узилгандан кейинги узунлиги. Бу қиймат ст-3 маркали пўлат учун тахминал 24% ни ташқил қилади. Нисбий кўндаланг қолдиқ деформация

%) 70 30 ( % 100 0 1 0        F F FБунда : F 0 – намунанинг синашдан олдинги кўндаланг кесим юзаси; F 1 – намунанинг узилгандан кейинги (бўйин) кесим юзаси. Пластиклик характеристика (  ,  ) лар материалларни совуқ ҳолда пачоқлаб ишлашни мумкинлигини кўрсатади. 3.Материалларнинг эластиклик характеристикаси чўзилиш диаграммасининг пропорционаллик чегарасида тензометр ёрдамида аниқланган бўйлама ва кўндаланг асбсолют деформация қийматлари ва Гук формуласи ёрдамида аниқланади, яъни: EF Pl l i ур   Бунда:  2 2 4 мм d F  намуна кесим юзаси. l i – намуна сиртида олинган тензомент базаси ( l i қ20-50 мм)  l ур – абсолют чўзилиш (мм) Р – чўзувчи куч (синаш машинасидан олинади). Демак эластик модули: ур i l F Pl E   Эластиклик модулини ч ў зилиш диаграммасининг ОА чизи ғ ини абсцисса ўқ и билан ҳ осил қ илган a бурчагининг tg си оркали ҳ ам топса б ў лади . Яъни: a  s tg OL AL Е   

Нисбий бўйлама (  ) ва кўндаланг (  ) деформациялар орқали Пуассон коэффициенти ( m ) аниқланади   m '  . Мўрт материалларнинг чўзилиш диаграммаси (2,7 – шакл) да берилган бўлиб, унда пластик материалдаги сингари пропорционаллик, оқиш чегараси бўлмай, намуна чўзилганда қолдиқ деформация қолдир масдан, қодирса ҳам жуда оз қолдириб, бирданига Д нуқтага келганда узилади. Унинг мустаҳкамлик чегараси вақтли қаршилик кучланиши билан белгиланади. F Pв в s ;

Похожие

Ярим утказгичли диодлар, уларнинг тузилиши ишлаш принципи, классификацияси.

Электр фильтрлари классификацияси.

Датчиклар ва уларнинг таснифи

Углеродлар ва уларнинг хоссалари

Интерферометрлар ва уларнинг кулланилиши