logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Физика
  4. Kichik polyaronning Xolstein modeli

Kichik polyaronning Xolstein modeli

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

502.5 KB
Скачать
Kichik polyaronning Xolstein modeli Reja: 1. Kichik polyaronning Xolstein modeli 2. Kichik polaronning Fryolix modeli Kichik polyaronning Xolstein modeli Xolstein modelini tushunib olish uchun uning soddalashtirilgan xususiy holini o&#39;rganish kifoyadir. Masalan, 1-suratda ko&#39;rsatilgandek elektronning ikki qo&#39;shni tugunlarda joylashgan monomolekulalar bilan ta&#39;sirlashuvini ko&#39;rib chiqamiz. Molekula ikki atomdan tashkil topgan bo’lsin. Berilgan sistemaning to&#39;liq Gamiltonianini quyidagicha yozish munkin:phe ph e Hol H H H H     , (33) ) ( ) ( 2 2 1 2 2 R r V R r V m He            , (34) )2/ ( )2/ ( ) ( a R rv a R rv R r V                , (35)            2,1 2 2 2 2 2 2 2 i i i ph M M H     , (36)           2,1 ))2/ ( )2/ (( 2 i i i pphe a R r v a R r v H         . (37) m e a R 1 R 2 O 1- surat. Elektronning chiziqli molekulalar zanjiri bo&#39;yicha harakati. Elektron e molekulaichra tebranishlar bilan tasirlashib uning o&#39;lchamini qisqartiradi va o&#39;z energiyasini kamaytirib polyaron hosil qiladi. Atomlar orasidagi masofa a , deformatsiyalangan molekula markazi radius vektori R 1 , sakrab o’tadigan qo’shni tugundagi molekula markazi radiusi vektori R 2 . Bu yerda H e - elektron Hamiltoni. H e kinetik energiya hadi va har bir tugun potentsial energiyalari yig&#39;indisi bilan ifodalangan (34). Tugun potentsiallari o&#39;z navbatida molekulani tashkil etuvchi ikki atom potentsiallari ayirmasi ko&#39;rinishida tasvirlangan (35). Fononlar maydoni Gamiltoniani kinetik va potentsial energiyalari bilan ifodalangan (36), bunda  - i- tugunda jo&#39;ylashgan molekula atomlari orasidagi masofaning o&#39;z muvozanat qiymatidan chetlashishini, M - molekula massasi, R- molekula massa markazi radius vektori,  - molekulaichra tebranishlar doiraviy chastotasi. Elektron-fonon ta&#39;sirlashish Gamiltoniani H e-ph (37)- ifoda orqali aniqlangan. Ta&#39;sirlashuv yo&#39;q bo&#39;lgan paytda elektron sistemaning yo chap (i=1) yo o&#39;ng (i=2) tugunida bo&#39;lishi mumkin. Bu holatlar mos ravishda ) ( 1R r W   va ) ( 2R r W   Van’e funktsiyalari bilan ifodalansin. Elektron-fonon ta&#39;sirlashish mavjudligida sistema to&#39;lqin funktsiyasini ) ( 1R r W   va ) ( 2R r W   lar chiziqli kombinatsiyasi shaklida yozish mumkin, yani ) ( ) , ( ) ( ) , ( ) , , ( 1 2 1 2 1 2 1 1 2 1 R r W a R r W a r                 (38) Kombinatsiya koeffitsientlari a 1 va a 2 mos ravishda elektronning i=1- va i=2- tugunda bo&#39;lishligi ehtimolini anglatadi. (38) ni (33) ga qo&#39;yib, tenglamani chap tomondan ) ( 1 * R r W   ( ) ( 2 * R r W   ) ga ko&#39;paytirib va keyinchalik elektron koordinatasi r bo&#39;yicha integrallashni bajarib quyidagi ikkinchi darajali differentsial tenglamalar sistemasini topamiz:   ) , ( ) , ( 2 1 2 2 1 1 1        ta a M H E H ph   (39)   ) , ( ) , ( 2 1 1 2 1 2 2        ta a M H E H ph    (40) Bu tenglamalarni olishda molekulaning asosiy sath energiyasi nol, yani 0 ) ( ) ( 2 2 2           r W r V m    (41) deb qabul qildik. (39) va (40) tenglamalar sistemasida  H - o&#39;lcham birligisiz miqdor. U matritsa elementi bo&#39;lib, quyidagi munosabat bilan aniqlanadi:        ))2/ ( )2/ (( |) ( | 2 1 2 3 a r v a r v r W r d M H          . (42) Xuddi shu kabi sakrash integrali deb ataluvchi va energiya o&#39;lcham birligiga ega bo&#39;lgan miqdor t     ) ( ) ( ) ( 2 1 * 3 R R r W r V r rW d t      (43) formula orqali aniqlangan. t miqdori diskret kristal panjarasida elektronning kinetik energiyasini ifodalaydi. (39)-(40) tenglamalar sistemasi elektron-fonon ta&#39;sirlashuvi mavjud bo&#39;lmaganda juda oson echiladi va E=ħ  t xususiy qiymatlarga ega. Ta&#39;sirlashuv yo&#39;qligida elektron erkin va shu bois u bo&#39;sh o&#39;zkazuvchanlik zonasida harakatlanadi. Bu o&#39;tkazuvchanlik zona eni 2D=E + -E - =2t ga teng. Umumiy  H  0 yoki ta&#39;sirlashuv mavjud holda tenglama echimini va uning xususiy qiymatlarini analitik ravishda topish ancha qiyin, ba&#39;zi hollarda esa mumkin emas. Holbuki, tenglamalar sistemasiga kiruvchi parametrlar   / 4 2 t H  shartni qanoatlantirganida, sistemani ikki xususiy holda analitik yechish mumkin. Bu xususiy hollar adiabatik ( ħ  /t<1) va noadiabatik ( ħ  /t>1) hollardir. Shuni aytib o&#39;tish joizki,   / 4 2 t H  shart  >1 shartga ekvivalent va elektron-fonon ta&#39;sirlashuvi kuchli ekanligini anglatadi. Endi adiabatik va noadiabatik hollarni batafsil ko&#39;rib chiqamiz. Noadiabatik rejim. Noadiabatik yaqinlashuvda panjarani tashkil qilgan molekulalar tebranma harakati elektron harakatidan tez deb qaraladi ħ  >t. Bu holda kinetik energiya hadiga nisbatan g&#39;alayonlanish nazariyasini qo&#39;llasak bo&#39;ladi. Nolinchi tartibli holat t=0 bilan ifodalanadi va bu holda elektron yo chap (i=1) yo o&#39;ng (i=2) tugunda lokallashgan bo&#39;ladi. Lokal holat energiyasi E=ħ  -E p bilan aniqlanadi, bunda 2/ 2   H pE  polyaron energiyasi. Elektron chap tugunda ekanligida 0 ,0 12 11   a a va o&#39;ng tugundaligida 0 ,0 12 11   a a . (39-40) tenglamalar sistemasining noldan farqli yechimlari quyidagi formula yordamida ifodalanadi                       22 2 1 11 2 exp      M M a H  (44)                       2 2 21 22 2 exp      M M a H  (45) Birinchi tartibli g&#39;alayonlangan to&#39;lqin funktsiyasini                   22 11 2 1 0 0 a a a a   (46) deb olsak bo&#39;ladi. Bunda  va  lar ixtiyoriy koeffitsientlar. (46) ni (39- 40) tenglamalar sistemasiga qo&#39;yib: 0 ) ( 22 11    ta a H E ph   (47) 0 ) ( 22 11    a H E ta ph   (48) (47)- tenglamani chap tomonidan 11a ga, (48)- tenglamani esa chap tomonidan 2 2a ga ko&#39;paytirib va 2 1,  koordinatalar bo&#39;yicha integrallab, quyidagi natijaga erishamiz 0 ~ ) (     t E E P     , (49) 0 ) ( ~     PE E t     , (50) Bu yerda normallashtirilgan sakrash integrali t~    2 1 2 2 1 22 2 1 2 1 22 2 1 11 |) , ( | ) , ( ) , ( ~           d d a d d a a t t (51) ifoda bilan belgilangan. (49-50) tenglamalar sistemasining notrivial  ,  0 yechimi sistema determinanti nolga teng bo&#39;lgan holda mavjudligi 0 ~ ~      P P E E t t E E     (52) dastlabki (39-40) o&#39;zaro birikkan ikkinchi darajali differentsial tenglamalar sistemasi xususiy qiymati, yani sistema energiyasini topishga imkon beradi. (52) dan t E E P ~    ni topamiz. Birinchi had molekulalar tebranish energiyasi, ikkinchi had polyaronik siljish va uchinchi had normallashgan sakrash integrali. (51) ni hisoblash orqali )2/ exp( ~ 2H t t   (53) ni topamiz. Oxirgi natija polyaron zonasi erkin elektron zonasi 2t ga nisbatan eksponentsial tor ekanligini anglatadi. Natijada polyaron massasi erkin elektron massasidan ancha katta bo&#39;ladi, chunki tor zonada harakatlanish qiyin va sekin kechadi. Adiabatik rejim Adiabatik rejimda molekulalar elektronga nisbatan sekin harakatlanadi deb qaraladi ħ  <t. Shu sababli bu rejimda sistema to&#39;lqin funktsiyasini ikki to&#39;lqin funktsiyalari ko&#39;paytmasi shaklida yozib (Born-Oppengeimer yaqinlashuvi) yani             ) , ( ) , ( ) , ( ) , ( ) , ( 2 1 2 1 2 1 2 1 2 2 1 1              a a (54) sistemaning asosiy holati uchun xususiy qiymatni topish mumkin. Oldiniga (39-40) sistemani 0 ~ ~ 2 1 2 1             a a a a E (55) ) , ( ~ 2 1     ph H E E (56)             2 2 1 1 2 1 ) , ( ) , ( ~           M t t M H H (57) ko&#39;rinishida ikki qismga ajratib yozib olamiz. Bunda ) , ( 2 1   ixtiyoriy funktsiya (biz uni aniqlashimiz zarur!). Endi shu joyda (55) ifodaning ikkinchi hadi nolga teng bo&#39;lish talabini quyidagicha 0 ) , ( ) , ( 2 2 1 1 2 1                            M t t M H H (58) kiritamiz. Bu tenglamalar sistemasi umumiy (55) sistemaning bir qismi bo&#39;lib, molekulalarichra tebranish &#34;muzlatilgan&#34; holatni tavsiflaydi. (58) tenglamalar sistemasining notrivial yechimi sistema diterminanti nolga teng bo&#39;lganda muvjudligi shartidan 2 22 1 3 2 2 1 2 1 4 ) ( 2 ) ( ) , (~ t M M H H                  (59) ni topamiz. ) , (~ 2 1   funktsiya ) , ( 2 1   to&#39;lqin funktsiya tenglamasida potentsial energiya vazifasini bajaradi. (58) shartni inobatga olib (54) va (55) tenglamalardan ) , ( 2 1   to&#39;lqin funktsiyasi uchun Shryodinger tenglamasini olamiz 0 ) , ( ) , (~ 2 2 2 1 2,1 2 1 2 2 2 2 2                            i i i M M E  . (60) Bu tenglamada 2 1      va 2 1      transformatsiya yordamida o&#39;zgaruvchilar ajratilishi mumkin. Umumiy to&#39;lqin funktsiyani ) ( ) ( ) , ( 2 1        kabi ikki funktsiya ko&#39;paytmasi shaklida yozib, (60)- tenglamani 0 ) ( ) ( 2 2 2 2 2 2                   U E E P   (61) ko&#39;rinishda yozish mumkin. Bu yerda  =M/2 keltirilgan massa va 2 2 2 2 2 2 ) ( t E U P         (62) qo&#39;sh-o&#39;ra potentsial energiyasi. Energetik o&#39;ralar energetik pog&#39;ona bilan ajratilgan. Elektron bir o&#39;rada bo’lib aniq bir energetik sath E 0 ni egallaydi, ammo kvant tunnellash orqali ikkinchi o&#39;raga o&#39;tishi mumkin. Natijada energetik sath ikkiga bo&#39;linadi. Bu bo&#39;linishni quyidagicha topamiz. Oldiniga potentsial energiya minimumi va uning minimal qiymatini ) 4 1 1( 2 2 min      PE va ) 4 1 1( 2 2 min    PE U (63) aniqlab olamiz. Keyin potentsial energiyani minimal nuqta  min atrofida Teylor qatoriga ikkinchi darajali hadgacha yoyamiz 2 ) ( ~ ) ( 2 min 2 min       U U (64) bunda 2 4/1 1 ~      normallashtirilgan doiraviy chastota. Energetik minimum atrofida sistema energiyasi 2/~ min 0  U E bilan aniqlanadi. Elektron energetik sathining ikkiga bo&#39;linishi elektronning bir vaqtning o&#39;zida ikkala o&#39;rada ham harakatlana olishini anglatadi. Adiabatik rejimda ħ  <t<E P munosabat o&#39;rinli bo&#39;lganligi bois, kvaziklassik usulni qo&#39;llash sharti )) ( ( 2 ) ( 0    U E p   , 1 ) ( 1      p (65) ham bajariladiganini oson ko&#39;rish mumkin. U holda kvaziklassik usul energetik sathning bo&#39;linish miqdori uchun           nq d p TH . 0 |) ( | 2 exp ~ ~      (66) formulani beradi. Bu yerda    ~ /1 min .  nq elektronning E 0 energiyaga mos qaytish nuqtasi. Elektron-fonon ta&#39;sirlashuv (birikish) kuchli  >1 bo&#39;lganda (66) ifodani hisoblash )2/ exp( ~ 2H P H E T     (67) munosabatga olib keladi. Xolstein modelida olinadigan muhim natijalardan yana biri shuki, biz polyaronning kichik holatidan (lokallashgan) katta holatiga o&#39;tish shatrini aniqlashimiz mumkin. Agar juft-o&#39;ra potentsialda energetik pog&#39;ona yo&#39;qolsa elektron faqat bitta o&#39;rada lokallashgan bo&#39;lib qoladi. Bu shart  min =0 yani  =  c =0.5 bo&#39;lganda bajariladi. Demak, kichik (katta) polyaron  >  c (  <  c ) shart bajarilganda hosil bo&#39;ladi. Shuni alohida takidlab o&#39;tish muhimki, cheksiz adiabatik yaqinlashishda barcha elektronlar lokallashgan bo&#39;ladi! Kichik polaronning Fryolix modeli Yuqorida takidlab o&#39;tganimizdek, elektron-fonon ta&#39;sirlashuvi kuchli bo&#39;lgan holda kichik polyaron hosil bo&#39;ladi. Kichik polyaron massasi erkin elektron massasidan Xolstein modelida kamida 100, ba&#39;zi moddalar uchun esa 1000 va undan ham katta. Albatta, Xolstein modeli asosida ko&#39;p moddalarning xossalarini tushuntirish mumkin, ammo hamma moddalarning emas. Shunday ajobtovur moddalar turkumiga 1986 yili ixtiro qilingan Yuqori Hararotli O&#39;ta-o&#39;tkazgichlar (YHOO) kiradi. YHOO moddalari keskin anizotrop polyar moddalar bo&#39;lib, unda elektr zaryadi tashuvchisi massasi  5  10m e atrofida ekanligi tajribalar tomonidan aniqlangan. Jumladan, YHOO YBa 2 Cu 3 O 6+x moddasi tarkibida qatlamlashgan va zanjirsimon tartibda joylashgan strukturaviy elementlar kuzatiladi. Zanjirsimon tartibda joylashgan ionlar apikal ionlar deb ataladi. YHOO fenomenini tushuntirish uchun ko&#39;p modellar taklif etilgan. Shu modellardan biri kichik polyaron va kichik bipolyaron modelidir. Ammo, yuqorida aytib o&#39;tganimizdek, Xolstein modelida kichik polyaron massasi juda katta, yani ular juda og&#39;irdir. Shu bois, polyaron o&#39;ta-o&#39;tkazuvchanlik modelini YHOO ga qo&#39;llanishiga ko&#39;p e&#39;tirozlar tug&#39;ildi. YHOO moddalarda Fryolix turli elektron-fonon ta&#39;sirlashuvi natijasida ham kichik polyaron vujudga kelishi va uning massasi o&#39;ta engil bo&#39;lishi mumkinligini birinchi bo&#39;lib A.S.Alexandrov ko&#39;rsatib berdi. Uning fikricha YHOO moddalarida elektron-fonon ta&#39;sirlashuvi ekranlanmagan, sababi bu moddalarda ionlar plazma tebranishlari doiraviy chastotasi ħ  25 meV, YHOO moddalari strukrurasidagi apikal ionlarining tebranishlari doiraviy chastotasi esa ħ  75 meV. Tajribalarning ko&#39;rsatishicha, qatlamsimon joylashgan ionlar tekisligidagi elektron harakati zanjir ionlari bilan juda kuchli ta&#39;sirlashadi (2- surat). Shu sababli YBa 2 Cu 3 O 6+x uchun qatlam tekislikdagi elektronning apikal ionlar zanjiri bilan ta&#39;sirlashuvini ifodalovchi Gamiltonian quyidagicha qilib olingan:m n n nm m q q q nn n n nn c c n f b b c c t H                            ) ( )2 1 ( , &#39;, &#39; &#39;, (68) Bunda m  - zanjirning m- tugunida joylashgan apikal ionning zanjirga ko&#39;ndalang ravishda tebranishlarini aks ettiruvchi normal koordinata, ) (n fm   zanjirning m – tugunida joylashgan ionning qatlam tekisligidagi n - tugunidagi elektron bilan ta&#39;sirlashuvini ifodalovchi kuchdir. Bu kuchning aniq analitik ifodasini topish uchun elektron-ion ta&#39;sirlashuvi Kulon ta&#39;sirlashuvi ekanligini esga olamiz va elektron potentsial maydonida apikal ion potentsial energiyasini ion normal koordinatasi bo&#39;yicha Teylor qatoriga yoyamiz2 2 ) 1( | | ) (       n m k U   ,               0 min ) ( ) ( U U U . (69) Bu yerda k ixtiyoriy doimiy. Potentsial energiyaning koordinata bo&#39;yicha birinchi hosilasi kuch ekanligini inobatga olib, kuch uchun 2/3 2 )1 | (| ) (    n m k n fm     (70) ifodani topamiz. Ion tebranishi nornal koordinatasi Apical ionlar zanjiri m m qatlam ionlari n 2- surat. Kristal panjaraning qatlam strukturasidagi ion n lar zanjirida harakatlana oluvchi elektron apikal m ionlar bilan ta&#39;sirlashadi. Apikal ionlar zanjir tekisliklariga perpendikulyar ravishda tebranadi. Ionlar orasidagi masofa 1 ga teng deb qabul qilingan.     q q qm m ch b u     .). (  , ) exp( 2 2 m qi MN u q qm         (71) ifoda orqali aniqlanadi, bunda N - panjara tugunlari soni, M - ion massasi. Xolstein modelini o&#39;rganganimiz kabi bu Gamiltonianni ham ikki xususiy, noadiabatik va adiabatik, hollarda tahlil qilamiz. Noadiabatik rejim Bu rejimda ħ  >t Gamiltonianni yechishda standart Lang-Firsov transformatsiyasini qo&#39;llaymiz. Bu transformatsiya natijada dastlabki electron-fonon sistemasining ta&#39;sirlashuvini ifodalovchi Gamiltonian ta&#39;sirlashmovchi alohida elektron va fononlar sistemalarini ifodalovchi qismlarga ajraladi. Yangi transformatsiyalangan Hamiltinian H~ =exp(S)Hexp(-S) formula yordamida topiladi, bunda transformatsiya generatori    qnm n n m qm q c c n f u S        ,, , ) ( 1  (72) ko&#39;rinishga ega. Transformatsiyani bajarganimizdan keyin              q q q n n n n n P n n n n b b c c E c c t H              )2 1 ( ~ ~ &#39; &#39; &#39;  (73) Gamiltonianni qo&#39;lga kiritamiz. Polyaron energiyasi va normallashtirilgan sakrash integrali quyidagi formulalar orqali topiladi    q mm m m P m m q f f MN E        ,&#39;, &#39; 2 )&#39; ( cos)0( )0( 2 1  (74)            .). ()&#39; ( ) ( exp ~ , &#39;, ch b u n f n f t t q qm nm q m m nn            . (75) Agar elektron-fonon birikishi kuchli yani  =E P /zt>1 bo&#39;lsa olingan natijalarni tahlil etish uchun g&#39;alayonlanish nazariyasini qo&#39;llashimiz mumkin. Bu holda normallashtirlgan sakrash hadini g&#39;alayon sifatida qarashimiz mumkin. Unda asosiy holat to&#39;lqin funktsiyasini     q nki ne c N k     0| 1 0, | (76) shaklida olamiz. Fononlar dispertsiyasiz (yani tebranuvchi ionlar doiraviy chastotasi to&#39;lqin vektori q ga bog&#39;liq bo&#39;lmaydi), ular hammalari bir xil chastotada tebranadi (Einshtein yaqinlashuvi) deb hisoblaganimizda va g&#39;aloyonlanish qatorining faqat birinchi tartibli hadlarini inobatga olganimizda sistema energiyasi uchun quyidagi natijani qo&#39;lga kiritamiz2/2F P te E E    (77) Bunda polyaron energiyasi (E P ) va sakrash integrali t~ ni normallashtirish ko&#39;rsatgichi  F   m m P f M E   )0( 2 1 2 2  ,    m m m m F f f f M      ))1( )0( )0( ( 1 2 3 2   (78) tenglamalardan topiladi. (78) formuladaga yig&#39;indilarni hisoblash uchun panjara strukturasini bilishimiz lozim. Xususan, 2- suratda ko&#39;rsatilgan hol uchun 2 2 27.1  M k EP , / 39.0 ~ PE te t   (79) bo&#39;ladi. Olingan natijani biz kichik noadiabatik Xolstein polyaroni normallashtirlgan sakrash integrali (53) bilan taqqoslasak,  >1 rejimida kichik Fryolix polyaroni oldingiga nisbatan naqadar yengil ekanligini ko&#39;ramiz. Chunki F H    . Buning fizikaviy ma&#39;nosi quyidagicha: Xolstein modelida elektron molekulaichra tebranishlar bilan ta&#39;sirlashadi va tugundan tugunda o&#39;tishida o&#39;zi bilan butun deformatsiyani olib o&#39;tishi lozim, shu bois polyaron sakrash integrali juda kichik (massasi juda og&#39;ir) bo&#39;ladi. Fryolix modelida esa elektron atrofidagi ionlar bilan uzoqdan ta&#39;sir etuvchi kuch (70) (yoki ionlar aro tebranishlar) bilan ta&#39;sirlashadi. Elektron biror tugun atrofida lokallashgan vaqtida atrofidagi qo&#39;shni tugunlarni ham o&#39;zgina deformatsiyalaydi, natijada o&#39;sha tugunga o&#39;tishida o&#39;zi bilan deformatsiyaning faqat oz qismini olib o&#39;tadi. Bu hodisa uning sakrash integrali ning kam normallashuviga yoki polyaron massasining kam bo&#39;lishiga asosiy sabab bo&#39;ladi. Ammo  <1 rejimda Monte-Carlo sonli tahlili teskari ahvolni yani m H <m F ekanligini ko&#39;rsatgan. Abiabatik rejim Bu rejimda kichik Fryolix polyaroni xossasini juda sodda bo&#39;lgan struktura uchun, yani 3- suratda ko&#39;rsatilgandek ikki qo&#39;shni tugunlar orasida sakray oluvchi yolg&#39;iz elektronning qo’shni ionlar zanjirining (YHOO ning apikal ionlariga mos keladi) faqat uchta ioni bilan ta&#39;sirlashadigan holatini o&#39;rganamiz. Elektron lokallashgan tugunlar tebranmas deb qabul qilamiz. Xolstein modelidan farqli elektron-fonon ta&#39;sirlashuv Gamiltoniani uzoqdan ta&#39;sirlashuvchi:     2,1 ) ( i m m m pph e i f H   (80) qolgan ) (i fm  , H e va H ph lar mos ravishda (70),(34-35) va (36) ifodalar bilan berilgan. (39-40) tenglamalar sistemasini olishda ishlatilgan amallarni bajarib quyidagini topamiz: -1 0 +1 apical ionlar 1 e 2 3- surat. Kristal panjaraning 1- va 2- tugunlari orasida sakray oluvchi elektron apikal m=-1,0,+1 ionlar bilan ta&#39;sirlashadi. Ionlar orasidagi masofa 1 ga teng.) , , ( ) , , ( )1( 3 2 1 2 3 2 1 1        ta a f H E m m m ph         (81) ) , , ( ) , , ( )2( 3 2 1 1 3 2 1 2        ta a f H E m m m ph         (82) (81-82) tenglamalar sistemasidan t=0 holda sistema energiyasi E=3ħ  - E P ekanligini topamiz. Polyaron energiyasi quyidagiga teng:   m m P f M E )1( 2 1 2 2  (83) Born-Oppengeimer yaqinlashuvida ) , , ( 3 2 1     to&#39;lqin funktsiyasi uchun Shryodinger tenglamasi quyidagi ko&#39;rinishda yoziladi: 0 ) , , ( ) , , (~ 2 2 3 2 1 3 2 1 2 2 2 2 2                            m m m M M E  . (84) Bunda potentsial energiya 2 2 3 2 1 4 ) , , (~2 t f f m m m m m m                  (85) Yuqoridagi formulalarda quyidagicha belgilashlar kiritilgan: )2( )1( m m m f f f   va )2( )1( m m m f f f   . Faqat yaqin qo&#39;shni tugunlar ta&#39;sirlashuvida   1 1 f f ,    1 1 f f bo&#39;lganini e&#39;tiborga olib, (84) tenglamani 1 1       va 1 1       transformatsiya yordamida o&#39;zgaruvchilarini bo&#39;lish va quyidagi sodda ko&#39;rinishda yozish mumkin 0 ) ( ) (~ 2 4 3 2 2 2 2                    U E E P   (86) Oxirgi tenglamadagi juft-o&#39;ra potentsial energiyasi ) (~  U 2/12 2 1 2 2 ) (2 1 2 ) (~         t f U     (87) formulalar bilan berilgan. (63)-(67) formulalar topilishida yuritilgan amallar yordamida kichik Fryolix polyaronining adiabatik rejimdagi normallashtirilgan sakrash integrali ) exp(~ ~ 2g TF   ni topamiz. Bu yerda                1 2/3 2/3 2 1 1 2 ~ ~     P P E E  (88) va 1 2/3 2/3 2 2 1 2         P P E E g . (89) Normallashtirilgan doiraviy chastota   ~ , 2 /1 1     va  =E P /(2t). Topilgan energetik sathlarning parchalanishi HT~ va FT~ lar kristal panjarada polyaron zonasi enlari rolini bajaradi. Ushbu zonalardagi polyaron massasi zona eniga teskati proportsional bo’lishligi T a mP ~ 2 1 2  ni inobatga olib Xolstein va Fryolix modellaridagi kichik polyaron massalari nisbatini topishimiz mumkin. Kichik Xolstein va kichik Fryolix polyaronlari massalari nisbatlari 4- va 5- suratlarda keltirilgan. Kichik Fryolix va Xolstein polyaronlari massasidan tashqari optik xossalari bilan ham farq qiladi. Shulardan biri ularning optik 4- surat. Noadiabatik Fryolix va Xolstein kichik polyaronlari massalari nisbati elektron fonon ta&#39;sirlashuv parametriga bog&#39;liqligi. 5- surat. Adiabatik Fryolix va Xolstein kichik polyaronlari massalari nisbati elektron-fonon ta&#39;sirlashuv parametriga bog&#39;liqligi. o&#39;tkazuvchanligidir. Oldin aytib o&#39;tganimizdek, polyaron hosil bo&#39;lishida Xolstein modelida elektron faqat o&#39;zi joylashgan tugunni deformatsiyalaydi. Qo&#39;shni tugunga optik o&#39;tish natijasida u o&#39;zi bilan butun deformatsiyani ham olib o&#39;tadi va shu sababli Xolstein kichik polyaroni aktivatsion energiyasi E A =E P /2. Kichik Fryolix polyaronida electron joylashgan tugundan tashqari ko&#39;p qo&#39;shni tugunlarni ham deformatsiyalaydi. Natijada uning qo&#39;shni tugunga optik o&#39;tishi oson kechadi, aktivatsion energiya esa E A =  E P /2 bo&#39;ladi. Bu yerda     m m m m m f f f )0( )1( )0( 1 2     . (90)  ni hisoblash uchun kristal panjaradagi har bir ionlarning joylashish tartibini bilishimiz lozim. Jumaladan, Fig.2 da keltirilgan struktura uchun  =0.39, apikal ionlar yarim davrga zanjir bo&#39;ylab siljigan holatdagi konfiguratsiyasi uchun  =0.25 va real YHOO strukturasi uchun  =0.22 qiymatlar topilgan. Topilgan natijalar YHOO moddalarida haqiqatdan ham kichik Fryolix polyaroni o&#39;ta yengil bo&#39;lishini tasdiqlaydi. Adabiyot: 1. B.Ya.Yavidov Taqrizchilar: 2. Dots., f-m.f.n. M.Duysenbaev (Berdaq nomli QDU, Umumiy fizika kafedrasi) 3. Dots., f-m.f.n. S.Joldasova (A’jiniyoz nomli NDPI, Umumiy fizika kafedrasi) 4. www.Ziyonet.uz 5. www.NUR.uz

Похожие

Kontinual polyaronlar
Elektr yuritma mexanik qismining dinamik modeli, funksional sxemasi
Yadroning tomchi modeli. Yadro massasi va bog`lanish energiyasi
Suyuqliklarni kichik teshikdan va quvurchalardan oqib o’tishi
Atom tuzilishi 3