Kеngayish tеrmomеtrlari - Физика - Рефераты

Kеngayish tеrmomеtrlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

K е ngayish t е rmom е trlari Reja: 1.Suyuqlikli shisha termometrlar 2.Dilatometrik termometrlar 3.Bimetalli termometrlar.

Tayanch iboralar : Termometrik moddalar, kengayish termometrlari, dilatometrik va bimetall termometrlar. 1.Suyuqlikli shisha termometrlar Harorat o’zgarishi bilan suyuqlik yoki qattiq jismlar hajmi yoxud chiziqli o’lchamlarining o’zgarishiga asoslangan termometrlar kengayish termometrlari deb ataladi. Kengayish termometrlari suyuqlikli, dilatometrik va bimetalli termometrlarga bo’linadi. Suyuqlikli shisha termometrlar –200  С dan +750  С gacha oraliqdagi haroratni o’lchash uchun ishlatiladi. Shisha termometrlarning ishlatilish usuli sodda, aniqligi etarli darajada yuqori va arzon bo’lganligi sababli laboratoriya va sanoatda keng tarqalgan. Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichiga o’rnatilgan termometr suyuqligining hajmi harorat kutarilishi yoki pasayishida o’zgarishiga asoslangan. Shisha termometrlarning suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirti, kerosin, petroley efir, pentan va boshqalar ishlatiladi. Ularning qo’llanish chegaralari 1–jadvalda ko’rsatilgan. Suyuqlikli (shisha) termometrlar orasida eng ko’p tarqalgani simobli termometrlardir. Simob kengayish koeffitsientining kichikligi termometriya nuqtai nazaridan uning kamchiligi hisoblanadi. Suyuqlikning Issiqlikdan kengayishi hajmiy kengayish koeffitsienti bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsient quyidagi formula orqali aniqlanadi:

 1 2 0 1 2 21 t t v v v t t tt     , 1/ град , (1) bu erda 1tv va 2tv - suyuqlikning t 1 va t 2 haroratlardagi hajmi; v 0 – shu suyuqlikning 0  С dagi hajmi;  koeffitsient qancha katta bo’lsa, hajmiy kengayish haroratining 1  С ga o’zgarishiga shuncha ko’proq moslashadi. Texnikada qo’llaniladigan suyuqlikli shisha termometrlar quyidagi turlarga bo’linadi: 1.Ko’rsatishlariga to’zatish kiritilmaydigan termometrlar: a) simobli termometrlar (- 35 dan + 600С  gacha); b) organik suyuqlikli termometrlar (- 200 dan + 200  С gacha). 2.Ko’rsatishlariga pasportga binoan to’zatish kiritiladigan termometrlar: a) aniqlik darajasi yuqori simobli termometrlar (- 35 dan + 600  С gacha); b) aniq o’lchovlarga mo’ljallangan simobli termometrlar (0 dan + 500  С gacha); v) organik suyuqlikli termometrlar (- 80 dan + 100  С gacha). Termometrlarga solinadigan suyuqliklar 1-jadval Suyuqliklar Qo’llanish chegaralari, C0 da Pastki yuqori Simob -35 750 Toluol -90 200 Etil spirt (etanol) -80 70 Kerosin -60 300 Petroley efir -120 25 Pentan -200 20

Tayoqcha shaklidagi termometr qalin devori, tashqi diametri 6 …8 mm ga teng qilib tayyorlangan kapillyar naychadan iborat. Ularning shkalasi bevosita kapillyarning sirtiga darajalanadi. Shkalasi ichiga o’rnatilgan termometrlarda kapillyar naychasi ingichka devorli bo’lib, simob rezervuari kengaytirilgan. Shkala darajasi yassi shisha plastinada joylashgan. Xozirgi vaqtda shkalasi ichiga o’rnatilgan yoki burchakli texnik termometrlar ishlab chiqiladi. Yuqori darajali termometrlarda kapillyardagi suyuqlik ustidagi to’liq inert gaz bilan to’ldiriladi. Haroratning ma‘lum darajada saqlanishi avtomatik ta‘minlash va uning ma‘lum qiymatini signalizatsiya qilish uchun elektr kontaktli termometrlar qo’llaniladi. O’lchash hatolariga sabab bo’ladigan eng asosiy faktorlardan biri nol nuqtasining o’zgarishi hamda termometrning o’lchanayotgan muhitga kirish chuqo’rligining har xilligidir. Termometrni o’lchanayotgan muhitga to’liq kiritib bo’lmasligi, unda uning rezervuari va suyuqlik ustuni turli haroratda bo’ladi. Chiqib turgan ustunga to’zatma quyidagi formula bo’yicha kiritiladi.  1 2 21 t t n t tt      , (2)

n – chiqib turgan ustundagi darajalar soni; - shishadagi suyuqlikning kengayish koeffitsienti, 1/ ( 0 C; t2 – termometr ko’rsatayotgan harorat, ( 0 C; 1t – rezervuar chiqib turgan ustunning o’rtacha harorati. Ishlatish turiga qarab suyuqlikli shisha termometrlar quyidagi turlarga bo’linadi: 1.Shkalasi ichiga o’rnatilgan simobli, to’g’ri (1 - rasm, a) va burchak texnik termometrlar (1- rasm, b, v). Texnik termometrlarning 11 xili chiqariladi. O’lchash chegarasi – 30 dan 600 0 C gacha. 2.Tayoqcha shaklidagi yoki shkalasi ichiga o’rnatilgan simobli laboratoriya termometrlari (3.1- rasm, g, d). O’lchash chegarasi – 30 0 Cdan 600 0 C gacha. Shkala bo’linmasining qiymati 0,1 va 2 0 C . 3.Shkalasi tashqariga o’rnatilgan tayoqcha shakldagi spirtli termometrlar. O’lchash chegarasi – 200 0 C dan 200 0 C gacha. Shkala bo’linmasining qiymati 0,2 dan 5 0 C gacha. Aniqlik darajasi uta yuqori simobli va namuna termometrlar. Shkala bo’linmasining qiymati 0,01 0 C dan 0,1 0 C gacha. O’lchash chegarasi 4 0 C dan 50 0 C gacha. 5.Simobli elektr kontaktli termometrlar (1- rasm, j). O’lchash chegarasi – 30 0 C dan 300 0 C gacha. 6.Metrologik, meditsina, qishloq hujaligi va boshqa maqsadlarda ishlatiladigan maxsus termometrlar. (1 - rasm). Suyuqlikli shisha termometrlarning kamchiligiga shkala bo’yicha hisoblash noqo’layligi, ko’rsatishlarni qayd qilib, ularni masofaga o’zatib bo’lmasligi, Issiqlik inertsiyasining kattaligi va asboblarning mexanik nuqtai nazaridan mustaxkam emasligi kiradi.

2.Dilatometrik termometrlar Dilatometrik va bimetalli termometrlarning ishlash prinsipi harorat o’zgarishida qattiq jism chiziqli miqdorining o’zgarishiga asoslangan. Qattiq jism chiziqli miqdorining o’zgarishi formulasi quyidagicha ifodalanadi: l t = l 0 (1 +  2 t) (3) l t – t haroratda qattiq jism o’zunligi; l 0 – shu jismning 0 0 C dagi o’zunligi; 2 – o’rtacha chiziqli kengayish koeffitsienti. 2–rasmda dilatometrik termometrning to’zilish sxemasi keltirilgan . Bu asbobda sezgir element sifatida katta chiziqli kengayish koeffitsientiga ega bo’lgan materialdan (jez va mis) tayyorlangan naycha 2 qo’llanilgan. Korpus 3 ga kavsharlangan naycha ichida sterjen 1 joylashgan. Sterjen chiziqli kengayish koeffitsienti kichik bo’lgan material (masalan, invar) dan ishlangan. O’lchanayotgan muhit harorati kutarilishi bilan naycha 2 o’zayadi. Bu hol sterjen 1 ning sinishiga olib keladi. Shunda prujina 3 shayn 4 ning bush tomonini pastga tushiradi, o’z navbatida u tortqi 8 va tishli sektor 7 orqali strelka 6 va uning uqi atrofida

aylantiradi. Strelka esa shkala 5 da o’lchanayotgan harorat qiymatini ko’rsatadi. Dilatometrik termometrlar suyuqliklar haroratini o’lchashda hamda haroratni ma‘lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va signalizatsiyada qo’llaniladi. Dilatometrik termometrlar 1,5 va 2,5 aniqlik ta‘sirida chiqariladi, ularning yuqorigi o’lchash chegarasi 500 (S gacha. 150 (S dan oshmagan haroratlar uchun naycha jezdan, sterjen esa invardan ishlanadi, undan yuqori haroratlar uchun naycha zanglamas pulatdan, sterjen esa kvartsdan ishlanadi. Afzalliklari: ishonchliligi va sezgirligi yuqori. Kamchiliklari: asbob o’lchamlarining kattaligi, haroratning bir nuqtada emas, balki hajmda o’lchanishi, Issiqlik inertsiyasining kattaligi, ko’rsatkichlarni masofaga o’zatish mumkin emas. 3.Bimetalli termometrlar Bimetall termometrlarning sezgir elementi kavsharlangan ikkita plastinadan tayyorlangan prujinadan iborat. Bu plastinalar Issiqlikdan kengayish harorat koeffitsienti turlicha bo’lgan metallardan tayyorlanadi. Harorat o’zgarganda plastinalar o’zayadi. Plastinalar bir – biriga nisbatan siljiy olmaganligi sababli prujina Issiqlikdan kengayish harorat koeffitsienti farqi qancha katta bo’lsa, prujinaning harorat o’zgarishidagi og’ishi shuncha ko’p bo’ladi.

3– rasmda yassi plastinkali bimetall termometrning to’zilish sxemasi ko’rsatilgan. Harorat o’zgarishi bilan bimetall prujina 1 pastga egiladi. Tortqi 2 strelka 4 ni o’z 3 atrofida aylantiradi. Strelka shkala 5 da o’lchanayotgan harorat qiymatini ko’rsatadi. Sezgir element sifatida yoysimon yoki vintsimon spiralar qo’llaniladi. Bimetall termometrlar bilan haroratni o’lchash chegarasi – 150 (S dan + 500 (S gacha, xtosi 1…1,5 %. Bu turdagi termometrlar haroratni ma‘lum darajada avtomatik ravishda saqlash va signalizatsiya uchun qo’llaniladi. ADABIY O TLAR 1. Islom Karimov. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida. Toshkent, O’zbekiston, 1997. 2. B.E.Muhamedov Metrologiya. Texnologik ko’rsatkichlarini o’lchash usullari va asboblari Toshkent, - O’qituvchi. 1991. 3. Г.М.Иванов, Н.Д.Кузнецов, В.С.Чистяков. Теплотехнические измерения и приборы. М: Энергоатомиздат. 1984. 4. В.С.Чистяков. краткий справочник по теплотехническим измерениям. –М: Энергоатомиздат. 1990.

5. Н.Д.Кузнецов В.С.Чистяков. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. . –М: Энергоатомиздат. 1986. 6. Гольцман В.А. Приборы контроля и средств автоматизации тепловых процессов. М.: Высшая школа. 1980. 7. SHoyunusov Sh.SH. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan ma‘ruza matnlari. ToshDTU. 2000. 8. SHoyunusov Sh.SH., Raximdjanov R.T. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan tajriba ishlari uchun-uslubiy qo’llanma. ToshDTU. 1999. 9. Рахимджанов Р.Т., Шоюнусов Ш.Ш., Алимов Х.А. Теплотехнические измерения. Учебное пособие для бакалавров обучаюшихся по направлению «Теплоэнергетика» ТашГТУ 2002.

Похожие

Termodinamikaning I qonuni

Bug‘ turbinasi haqida umumiy tushunchalar

Ўзгармас электр токи

Электростатика

Электр ва магнетизмга оид умумий маълумотлар. Бирликлар тизимлари