Гигант сайёраларнинг йўлдошларининг физикавий таснифи ва кометалар физикаси Юлдузларнинг физик табиати стационар юлдузлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Скачать

Гигант сайёраларнинг йўлдошларининг физикавий таснифи ва кометалар физикаси Юлдузларнинг физик табиати стационар юлдузлар Режа: 1.Юлдузлар класфикаццияси. 2.Юлдуз турлари ва синфлари. 3.Юлдузлар катталиги ва унинг спектри. 4.Юлдузларнинг спектр чизиғи, атмосфераси ва температураси. 5.Больцман формуласи. 6. Кометаларнинг орбиталари. 7.Кометаларда дум ҳосил бўлишининг физикавий жараёни . 8.Юпитер сайёраси. 9.Сатурн ва табиати 3.Уран, Нептўн ва Плутон сайёралари

ЮПИТЕР ( Муштарий) сайёраси ўз ўқи атрофида жуда тез айланади. Шунинг учун экваторда қутбий радиусллари мавжуд. R кут =71400 км R ЭКВАТОР =66400 КМ М=318М ер  урт = 1,3 г/см 3 Т сидерик =11,9 йил; Т синодик =9соат 50 минут L = 5,2 ат.б. t =170  C Сайёраларнинг нурланиши мавжуд бўлиб, бу нурланиш 2,7 Қуёш, n =17 та йўлдоши бор. Юпитерни яна бир катта обектларидан бири унинг визуал доғидир. қизил доғ -20  қ20  Шу узунликларда Е- нурланишларга боғлиқ тарзда ўзгариб туради. Юпитерни зичлиги 1,3г/см 3 бўлгани учун унинг ўқи атрофидан айланиш модули нуқта айланишидан кескин фарқ қилади Шунинг учун унинг экваториал ва қутбий айланишлари тезликларининг фарқи мавжуд  V = V к - V экв  V ўзгариши газсимон Юпитер температурасини ўзгаришига олиб келади. Бу ўзгаришни Стокс формуласи билан топиш мумкин. 1972-73 йилда АКШ ни “Пионер” кемаси Юпитерини ўрганди 1977-78 йилларда АКШнинг Водэпайн кемасининг унинг энг катта юлдоши ио ҳақида маълумот туплаб унда вулконлар отилаётганини исботлади. Юпитерининнг ёнг катта юлдоши 4 та бўлиб, 1.Ио 2.Ганимед 3.Европа. 4.Калисто. Сатурн (Зухал)

R = 61 10 3 rv M = 95 m  E =9,5 а.б  = 1,3г/см 3 Туз=10 h 50 m T к .ат = 30 йилда Сатурнни кўринарли обектларидан бири унинг ҳалқаси ҳисобланди.У ҳалқанинг диаметри 60 10 3 км ни ташкил қилади. Акш кемаси Воджайшни хабар беришича, ҳалқалар уч қатламдан иборат бўлиб, биринчи қатлами юқори электр зарядни билан тўлган чанг. Унинг энг катта юлдошларидан бири Титан ҳисобланади. Кейинги йилларда олинган маълумотларга кўра титанда сув буғлари мавжуд Унинг ҳозиргача 12 та юлдоши топилган Уран M = 14,5м ер R =22800 km  =1,6гғсм 3 T =0 eh 15 m T Қуёш = 84 йилда t қ-220 C n = 5та йулдоши бор Нептўн  = 17,5м ер R =25200 km  қ1,6г/см 3 L =30 a .б. T =10 eh 20 m T Қуёш =165йилда T = -240-250 C n = 2та йўлдоши бор

Плутон  =2900 м е T Қуёш =240 йилда L =40 а.б. Кометаларнинг орбиталари гиперболик ва эллептик бўлиб , уларнинг параллаксига қараб , Куёш системасига кирувчи осмон жисми эканлигини 1577 йил Тихо Браче аниқлади. XVIII асрга келиб эса, Галелей кометалар жадвалини тузиб чиқди. Бу жадвалга кўра 1508, 1687 й ва 1758 й ҳисобланган кометаларнинг орбитаси бир хил эканлиги кўрсатилган. Кометалар асосан ядро ва дум қисмидан иборат бўлади Унинг m k қ(10 -4 -10 -5 ) m ер такрибан тенг бўлиб, диаметри 30 кмни ташкил этади. Думининг узунлиги 10 6 км Кометалрнинг думи Қуёш нўрининг босими остида ҳосил бўлади. Кометалрнинг думи ҳар хил чанг ва газ заррачаларидан иборат бўлиб, унинг таркибини асосан NH 3 , H 2 O , CO 2 ташкил қилади. Думининг ҳосил бўлиши шарти ўнг тортиш кучидан босим кучининг катталигидир Худди шундай агар кометанинг 10 баробар катта бўлса, у вақтда комета думининг узунлиги l =10 8 км Бу пропорция унинг айланиш орбитасининг перигейсида сақланади. Юлдузлар осмон жисмларини 97% ини ташкил қилади. Юлдузларнинг катталиги бўйича эмас, синфлар бўйича классификация қилиш қуйидаги рим алифбеси билан белгилаб олиш келишиб олинган O , B , A , F , G , K , M . Бундан ташқари Вольф Рей каби юлдузлар мавжуд бўлиб, улар N , R , S синфларга бўлинади.Уларнинг каталиги фотометриалнинг асосига қараб қуйидаги турларга бўлинади. m v - юлдузнинг визуал катталиги, m pg - сенсибилицияциялашган ёки тенглаштирилган m pv - ортохроматик тасвир катталигини Бу катталиклардан фарқ қилувчи ёки юзалари ранг

кўрсаткичини белгиловчи каталик юлдузлар астрофизтикасидаги катта рол ўйнайди. CI = m pg - m pv (1) Ранг кўрсаткичи бўйича юлдузларнинг катталиги ранглар бўйича ёки U , B , V система бўйича белгиланиш расм бўлган Берилган бирпор юлдузни U сис.да ҳаратердаш тушунилади. B , V , системада эса кўзга кўринадиган ёруғлик диапазонидаги тушурилган каталик тушунилади. Бизга маълумки Қуёшнинг кўринма катталиги M = -26,4 m M = 4 m 8 Системадаги катталикларни ўзаро мувофиклаштириш учун банометрик тузатма катталиги киритилади. У қуйидагича ифодаланади.  m бол = m бол - m v = M боғ -М v (2) Болометрия юлдуз катталиги деб электромагнит тўлқин шкаласи дейилади. Электромагнит тўлқин шкаласидан келаётган нурланиш асосида аниқланган кўринма юлдуз каталигига айтилади. Қуёш учун барометрик тузатмани ёзамиз.  m бол = m бол - m v = m  бол - m  v =-0, m 1 (3) Буларга асосан исталган юлдуз учун унинг балометрик катталигини ёзамиз. М bol = M v +  m bol (4) M  bol =4 m ,8 -0 m 1 =4 m 7 (5) Юлдузнинг ёрқинлиги уни чиқарадиган энергияси билан ўзаро боғланган бўлади. Бу боғланиш бевосита балометрик катталик билан ҳам боғланади. Масалан, маълум бирор юлдуз ёрқинлиги билан солиштириш. Lg  bol bol E E 8 = 0,4( M bol  - M bol * ) (6) (6) дан юлдузнинг ёрқинлиги ва катталигини 1 га тенг деб юлдузнинг ёрқинлигини топиш мумкин.

Е bol  =1 E bol  =1 (7) Синфларга кўра 0 синфи кўк юлдузлардир. Узлўксиз спектр фонида гелий водород , ионлашган элементларда кремний, азот чизиқлари бор В юлдуз кўкимтир оқ юлдузлардир. Спектрида гелий, водород, ионлашган калцийнинг чизиқлари кўринади. А синф оқ юлдузлар ҳисобланиб , водород чизиқлари максимал интенсивликка эга бўлади. Шунингндек металларнинг ҳара чизиқларни кўринади. F синф сарғиш юлдузлар ҳисобланиб, водород чизиқлари хиралашади. Металларнинг чизиқлариэса кучаяди. П сариқ юлдузлар бўлиб, водород юлдузлари жуда ҳам хираланади. Металларнинг кўп сонли чизиқлари пайдо бўлади Калцийнинг зизиклари кизгиш заргалдоқ рангда бўлади. Металларнинг нтенсивлиги ошади ҳамда углеводороднинг чизиқлари ҳам кўринади. М қизил юлдузларга тўғри келиб, ўнга асосан металлар чиқишлари кўринади. Юлдузлар атмосферасининг тож, хромосфера ва фотосфера қатламларидан иборат Қуёшдан фарқли улароқ юлдузларнинг фото расм ург. Фотосферадаги боғлиқ ҳолда турли элементи атомлари уйгонади, ёруғликнинг ютилишида асосий роль ўйнайди. Шунинг чн юлдузнинг спектрал синфи биринчи навбатда унинг температурасига боғлиқ бўлади .Бу ерда эффектив температура кўпинча фотосферадаги ўртача температура билан ўзаро мос тушади. Бу мослик фотосферада термодинамик мувозанати келиб чиқади. Бу мувозанат фақатгина      Т боғлиқлигини Болцман ва Сах формулалари билангина ифодалашга ҳаракат киламиз. Юлдузлар атмосферасида термодинамик мувозанат бўлиши ўнчалик аниқ бўлмасада , Болцман ва Сах формуларидан қисман фойдаланиш мўқин.

$Больцман формуласи. Агар i инчи сатхдаги атом энегияси Е i бўлса, i инчи сатхдаги унинг вазни  бўлса, термодинамик мувозанат ҳолатидаги 1 см 2 даги v тезликда Е i энергияли статистик мувозанат ҳолатидаги сони n i билан белгиланади .Шунинг учун ҳар бир атомлар сонидаги қуйидаги мувозанат n i = c  i e - E \ кт (1) E i энергияли заррача ҳосил бўлиши мумкин бўлган I тўла квант сони унинг вазни балан доимо қуйидагича статистик мувозанатда бўлади  i =2 I +1 (2)$

Гигант сайёраларнинг йўлдошларининг физикавий таснифи ва кометалар физикаси Юлдузларнинг физик табиати стационар юлдузлар

20.09.2019

0

58.5 KB

Похожие