Электр занжирлари ҳақида умумий маълумотлар - Физика - Рефераты

Электр занжирлари ҳақида умумий маълумотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.36328125 KB

Э лектр занжирлари ҳақида умумий маълумотлар Режа: 1. Электр занжирлари ва унинг элементлари. 2. Электр занжирлари элементларининг параметрлари. 3. Электр занжирларини улаш схемалари.

Э лектр занжирлари ва унинг элементлари Электр занжири деб, электр токини ҳосил қилувчи ва унинг оқиб ўтишини таҳминлаш учун берк йўл ҳосил қиладиган қурилмалар йиғиндисига айтилади. Занжир таркибига кирувчи алоҳида қурилмалар, электр занжирининг элементлари деб аталади. Занжирнинг электр энергияси ҳосил қилувчи элементлари- манбалари, уни истеъмол қилувчи элементлар, истеъмолчилар деб аталади. Узатувчи элементлар - звенолар манба ва истеъмолчиларни ўзаро боғлаб туради. Уларга симлардан ташқари, ўлчаш қурилмалари, ўзгартиргич қурилмалар (трансформатор, тўғрилагич ва ҳ.к.) киради. Занжир уланганда берк контур ҳосил бўлади ва ток ўта бошлайди. Занжирдан ўтаётган электр токининг қиймати ёки кучи ўтказгичнинг кўндаланг кесимидан t - вақт бирлиги ичида ўтаётган электр зарядларининг миқдори - q билан аниқланади. Яҳни ток кучи зарядларнинг ҳаракат тезлигига пропорционал катталикдир. Агар занжирдан ўтаётган токнинг йўналиши ва қиймати вақт давомида ўзгармас бўлса, бундай ток ўзгармас ток дейилади ва I ҳарфи билан белгиланади (1.1-расм, а) 1.1 - расмI= q t . (1.1) Халқаро бирликлар тизими (ХБТ) да электр токининг ўлчов бирлиги сифатида ампер қабул қилинган. Ўтказгичнинг кўндаланг кесимидан бир секунд давомида бир кулон (Кл) электр зарядлари ўтгандаги ток кучи бир ампер (А) га тенг бўлади 1ампер =1кулон 1секунд .

Ўзгармас ток t вақтда кўчирган заряд:q= It . (1.2) Йўналиши ва қиймати ўзгариб турувчи токлар ўзгарувчан токлар дейилади. Токнинг кўрилаётган моментдаги қиймати унинг оний қиймати дейилади ва i билан белгиланади i= dq dt . (1.3) Ток 0 дан t вақтгача ўзгарганда q=∫ 0 t idt (1.4) зарядни кўчиради. Токнинг ўзгариш қонунияти турлича бўлиши мумкин. Асосан даврий ўзгарувчан токлардан фойдаланилади. Оний қийматлари бир хил вақт оралиғида такрорланувчи ўзгарувчан токлар даврий ўзгарувчан токлар дейилади. Бу вақт оралиғи давр дейилади ва Т ҳарфи билан белгиланади. Бир секунддаги даврлар сони частота дейилади ва f билан белгиланади. Частота герц (Гц) ларда ўлчанади f= 1 T . (1.5) Агар даврий ўзгарувчан ток гармоник қонун билан ўзгарса синусоидал ток, гармоник бўлмаса, носинусоидал ток дейилади, (1.1-расм, б,в.). Синусоидал токларнинг энг каттаси I m , носинусоидалларнинг эса, i max билан белгиланади. Худди шундай ЭЮК ва кучланишлар ҳам мос равишда ўзгармас қийматлар Е ва U , ўзгарувчанлари е ва u билан белгиланади. Вол p тампер характеристика (ВАХ) лари чизиқли бўлган элементлар чизиқли элементлар, ВАХ лари ночизиғий бўлган элементлар ночизиғий элементлар дейилади (1.2-расм). Электр занжири фақат чизиқли элементлардан ташкил топса, чизиқли занжирлар дейилади, таркибида бирорта ночизиғий элемент иштирок этган занжирлар ночизиғий занжирлар1.2 - расм

дейилади. Электр занжирлари элементларининг боғланиш усулига қараб, тармоқланган ва тармоқланмаган занжирларга ҳамда манбалар сонига қараб, бир манбали ва бир неча манбали занжирларга бўлинади. Тармоқланган занжирлар таркибида тармоқ ва тугунлар мавжуд. Тармоқ, бу икки тугун оралиғида жойлашган бир ёки бир неча элементлар кетма - кетлиги. Тугун - уч ва ундан ортиқ тармоқлар туташган нуқта. Электр занжирлари элементларининг параметрлари Электр занжирининг ҳар бир элементи электр энергиясини истеъмол қилиб уни бошқа тур энергияга айлантириш, ўзининг магнит ва электр майдонларини ҳосил қилиш, энергияни ўзида тўплаб қайта занжирга бериш хусусиятларига эга. Бу хусусиятларни характерлаш учун элементларнинг параметри тушунчаси киритилади . 1. Қаршилик R - элементнинг электр занжиридан энергия истеъмол қилиб, уни бошқа тур энергияга айлантириш хусусияти. Айлантирилган энергиянинг қуввати ( Р , р ), ( I 2 , i 2 ) га тўғри пропорционал, шунинг учун бу параметрнинг қиймати R = Р / I 2 ўзгармас ток занжири учун ва R =р/ i 2 ўзгарувчан ток занжири учун. 2. Индуктивлик L - элементнинг ток ўтганда ўзининг магнит майдонини ҳосил қилиш хусусияти (ўзиндукция). Бу параметр ток ( I , i ) ва магнит илакишини (  ,  t ) орасидаги пропорционаллик коэффициенти бўлиб,  = LI ёки Ψt=Li уни ўзиндукция коэффициенти дейилади. 3. Ўзаро индуктивлик M – ток i1 ўтаётган биринчи элементнинг иккинчи элементнинг w 2 чўлғамларида  21 , магнит илакишини ҳосил қилиш хусусияти. М - параметри биринчи элементнинг токи билан, шу ток таҳсирида иккинчи элемент чўлғамларида ҳосил бўлган магнит илакиши  21 орасидаги пропорционаллик коэффициенти  21 =М I 1 ёки  21 t = M i 1 ва худди шунга ўхшаш  12 = MI 2 ёки  12 t = M i2 .

4. Сиғим С - элементнинг зарядлар тўплаш ёки электр майдони ҳосил қилиш хусусияти. Бу параметр элементнинг заряди ва кучланиши ўртасидаги пропорционаллик коэффициенти ҳисобланади: q=CU ,q=Cu . Умумий ҳолатда ҳар қандай реал қурилмада учала параметр R, L, С мавжуд бўлади. Ҳар қандай электр энергияси манбасининг хусусияти, занжирнинг маҳлум участкасида потенциаллар фарқини вужудга келтириш, шу билан биргаликда берк контур бўйлаб ток вужудга келтириш. Бу - ЭЮК билан характерланади. Манбада ҳосил бўлаётган энергия: dW Э=edq =eidt ва оний қувват: p=dW Э/dt =ei . Ўзгармас ток манбалари учун: WЭ=EIt ва Р=Е I . Манбадан ток ўтганда, қизиш ҳисобига унинг ичида энергия исрофи вужудга келади. Бу исроф қаршилик - R параметри билан характерланади. Электр занжиридаги элементнинг ишини R,L,С билан характерланса, бундай элементлар пассив элементлар деб аталади. Агар электр занжирининг элементи фақат битта параметр билан характерланса, бундай элементлар идеал элементлар деб аталади. 1.3 - расмда бу элементларнинг занжирда ифодаланиш белгилари кўрсатилган. Электр занжирларини улаш схемалари Электр занжири элементларини шартли белгилар асосида график равишда ифодаланиши электр занжирининг схемаси дейилади. 1.4 – расм, а-д ва 1.5-расм, а-д да манба ва истеъмолчиларнинг шартли1.3 - расм 1.4 – расм 1.5 – расм.

белгилари кўрсатилган. 1.6–расм, а,б да эса, ўзгармас ва ўзгарувчан ток занжирларининг схемалари кўрсатилган. Занжирнинг манба жойлашган қисми, ички участкаси дейилиб, истеъмолчилар, боғловчи симлар, ёрдамчи аппаратлар биргаликда ташқи участкани ташкил этади. Манбанинг ташқи занжирга уланувчи а ва b қисмалари (қутблари) занжирнинг чиқиш қисмалари (қутблари) дейилади. Ташқи занжирнинг манба билан боғланувчи с ва d қисмалари (қутблари) кириш қисмалари (қутблари) деб аталади. Занжирнинг икки қутбга эга қисми икки қутблик дейилади. Икки қутблик таркибида манба мавжуд бўлса, актив икки қутблик, йўқ бўлса, пассив икки қутблик деб аталади. Занжирнинг бир хил ток ўтаётган участкаси, кетма-кет боғланишли участка дейилади. Бир қанча участкалардан ўтувчи токнинг ҳар қандай берк йўли контур деб аталади. Бир-биридан бирорта тармоқ билан фарқланувчи контурлар, мустақил контурлар деб аталади. Агар занжирнинг барча тармоқлари икки тугунга боғланган бўлса, бундай боғланиш параллел боғланиш дейилади. Занжирнинг параллел боғланган участкаси бир хил кучланиш остида бўлади. Электр занжирларининг умумий таҳлили учун ток ва кучланишларнинг шартли мусбат йўналишлари белгилаб олиниши керак. Агар аниқланаётган катталик мусбат бўлса, занжирда кўрсатилган йўналиш ҳақиқий йўналиш билан бир хил бўлади, агар манфий бўлса, ҳақиқий йўналишга қарама - қарши бўлади. Электр энергияси манбаси учун кучланишнинг мусбат йўналиши манбадаги ток йўналишига қарама- қарши бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов А.С. ва бошқ. Электротехника ва электроника асослари: Олий ўқув юрти талабалари учун дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 1995. 2. Касаткин А.С., Немцов М.В. Электротехника: Учебник для вузов. – М.: Вусш. шк., 2000. 3. Электротехника: Учебник для неэлектротех. спец. вузов / Под ред. В.Г.Герасимова. – М.: Вқсш.шк. 1985. 4. Иванов И.Н., Равдоник В.С. Электротехника. Учеб. пособие для неэлектротех. спец. вузов. – М.: Вқсш. шк., 1984. 5. Ушаков В.Н. Элеткротехника и электроника: Учеб. пособие для вузов. – М.: Радио и связ p , 1997.

Похожие

Уч фазали электр занжирлари

Автоматиканинг ижрочи элементлари ҳақида умумий маълумотлар ишқаланиш

Электр ва магнетизмга оид умумий маълумотлар. Бирликлар тизимлари

Электр ўлчов воситалари ва ўлчашлар ҳақида умумий маълумотлар.Метрология фани ҳақида тушунчa

Электр ва магнетизм фани. Электр ва магнетизмга оид умумий маьлумотлар. Электр заряди