Бурғилаш ишларидаги фан ва техника ютуқлари. Бурғилаш ишларининг вазифалари - Физика - Рефераты

Бурғилаш ишларидаги фан ва техника ютуқлари. Бурғилаш ишларининг вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Бурғилаш ишларидаги фан ва техника ютуқлари. Бурғилаш ишларининг вазифалари Режа: 1. Қудуқларни қуриш асослари. 2. Бур ғ илаш техника ва технологияларининг ривожланиши тарихи 3. Қудуқларни муваффақиятли қазишда қўлланиладиган асосий ҳола 4. Нефт ва газ қудуқларини бурғилаш усуллари.

Таянч иборалар: қудуқ, бурғилаш усуллари, янги қудуқларни очилиши, таянч, парметр, структуравий, излов, қидирув, ишлатиш, баҳолаш, ҳайдаш, кузатиш, махсус. Қудуқларни қуриш асослари. Кириш. Нефт ва газ саноатини ривожлантириш, такомиллашуви, янги технологияларни жорий қилиш саноат ривожининг ҳамма тизимларига ўз таъсирини ўтказади. Ҳозирги кунда нефт ва газ қудуқларини қуриш, маҳсулдор қатламларни очиш, улардан самарали фойдаланиш, замонавий бурғилаш ва қурилиш технологияларни жорий қилиш ҳамда қўллаш масалалари бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир. Қурилиш ишларини бажаришда бурғилаш ускуналарининг авария ҳолатларини содир бўлиши, қисилиб қолиши, тушириш-кўтариш жараёнларида ускуналарни синиши, узилиб кетиши, қудуқ тубига тушиб кетиши, қудуқ устунини қисқариши, тарнов ҳосил бўлиши, қудуқларни эгриланиши ва шунга ухшаш бир қатор қийинчиликлар учрайди. Қурилиш ишларин бажаришда миноралар, эритмаларни хайдовчи насослар, цементлаш жараёнини амалга оширувчи, эритмаларни тозаловчи қурилмалар ва тебратиш ғалвиридан фойдаланишга тўғри келади. Бу жараённи бошқариш мутахассисдан чуқур билим талаб этади. Нефт ва газ қудуқлари қурилиши асослари деганда фақатгина қурилиш ишлари жараёни эмас балким, унда қўлланиладиган техника ва технологиялар, ускуналар ва жиҳозлар мажмуаси тушинилади. Қудуқларни қурилиши, бурғилаш майдонини танлаш, бурғилаш жиҳозларини монтаж қилиш, демонтаж қилиш, ташиб келтириш, фойдаланилган ерларни ўзлаштириш ва ишлатишга топширишгача бўлган жараёнларни ўз ичига олади.

1. тайёрлов ишлари, бурғилаш жиҳозларини монтаж қилиш (бурғилаш майдонини текислаш, йўллар қуриш, сув қувурлари ўрнатиш, электр ва телифон тармоғини ўтказиш); 2. қудуқларни бурғилаш ишларига тайёргарлик; 3. бурғилаш жиҳозларини монтаж қилиш, пойдевор қуриш, жиҳозлар блокини ўрнатиш, минорани ўрнатиш, сиғим идишларини жойлаштириш, ҳизмат қилувчи блокларни ўрнатиш; 4. қудуқни бурғилаш деворларини мустаҳкамлаш ва мустаҳкамлаш тизмасини ўрнатиш, қатламларни очиш; 5. маҳсулдор қатламларни мустаҳкамлаш, синаш, ўзлаштириш ва ишлатишга топшириш; 6. демонтаж ишларини амалга ошириш; 7. жиҳозларни янги жойга кўчириш. Бур ғ илаш техника ва технологияларининг ривожланиши тарихи. Қулдорчилик жамиятида нефтдан ва табиий битумлардан фойдаланиш кенгайди. Нефтдан фақат даволаниш воситалари сифатида эмас, балким ёритиш материаллари ва қурилиш мақсадларида ҳам фойдаланила бошлади. Деворларни қуришда ишлатиладиган ғишт ва галькаларни пиширишда битумдан фойдаланишди. Нефтдан фойдаланиш чегараси қулдорлик даврида кенгайиши билан қазиб чиқариш техникасини мукаммаллаштириш ишлари бошланиб кетди. Нефт чиқадиган жойлардан уни йиғиб ишлатиш эҳтиёж талабларига жавоб бермай қолди. Чуқур ёки ковланма сифатида нефтни қазиб чиқариш усулларидан фойдаланиш бошланди. Қазилма (копанка) унча чуқур бўлмаган (2 метр чуқурликкача) чуқурдан иборат бўлиб, деворлар оғнаб кетмаслиги учун атрофи четан девор билан ўралган. Нефт чуқурга тупроқдан сизиб чиқиб тўпланган. Феодал тизими даврида савдо-сотиқ муносабатларининг тараққий этиши натижасида саноатни тармоқлари билан биргаликда нефт ҳам қазиб

чиқариш ҳам ривожланди. Нефтга талаб ошиши натижасида янги қазиб чиқариш техникаларини ишлаб чиқиш ривожланди. Нефтни қазиб чиқариш учун қудуқ усули пайдо бўлди, чуқур маҳсулдор қатламларни ишлатиш ва нефт қазиб чиқариш ишларини ривожлантириш бошланди. Саноатни тараққиётига, заводга, фабрикага, темирйўл ва сув транспорти учун ёқилги, биринчи навбатда – кўмир ва нефт керак бўлди. Биринчи тижорат нефт кудуғи 1859 йилда АҚШ нинг Пенсильвания штатида Эдвин Дрейк томонидан бурғиланди. Тахминан шу вақтда Россия давлатида ҳам бурғилаш ишлари бошланди. Биринчи марта нефт кудуғи кичик кўрсатгичли штангали айлантириш усулида амалга оширилди. Тезда нефт ва газ қудуқларини ку лда , штангали зарбали усулда бур ғ илаш ишлари бошланди. Темир штангали бурғилаш яъни эркин тушувчи (зарба - штангали) усулда бурғилаш ишлари Азарбойжон Республикасида ҳ ам бошланди. Чуқур қудуқларни бурғилаш учун мукаммал техникаларни зарурияти туғилди. Зарбали бурғилашда бурғи 1минутда 26 дан 40 тага тушиш қилинди ва икки соатда бурғилаш асбоблари кўтарилиб қудуқдаги парчаланган жинслар чиқариб олинди. Қудуқ девори бузилди, шунинг 12…14 тизма билан мустаҳкамлашга тўғри келинди. Бунинг учун кўп миқдордаги темир сарфланди – ҳар бир метр ўтишга 0,5 тонна. Зарбали бурғилашда ўтиш тезлиги унча катта эмас эди. Биринчи бурғилаш тезлиги 34,6 м/ст-ой (метр/станок – ой) ни ташкил этди. Бу кўрсатгич Грозни нефт конларида ўртача чуқурлиги 600 метр қудуқларда 90 м/ст- ой га етди. Бурғилаш ишларида тажрибани ошиши ва техникани ривожланиши натижасида зарбали бурғилаш усулини айлантириб бурғилаш усули эгаллади ва шу билан биргаликда парчаланган тоғ жинсларини кунлик ер юзасига чиқариш учун бурғилаш аралашмалари қўлланилади. Бурғиланган жинсларни қудуқдан чиқаришда ювувчи суюқликларни сув циркуляция оқимидан биринчи марта фойдаланиш н и 1948 йилда француз муҳандиси Фовелл ихтиро қилди. 1901 йилда АҚШ да қудуқларни бурғилашда биринчи марта ротор усули ва қудуқни тубини ювишда суюқлик оқими циркуляциядан фойдаланилди.

Россияда роторли бурғилаш усули биринчи марта Грознида 345 метр чуқурликдаги қудуқни бурғилашда 1902 йилда қўлланилди ва шу усулни ривожланишига асос солинди. Роторли усулда бурғилашда асосий муаммолардан бири қудуқ девори ва мустаҳкамлаш қувурлари оралиғини герметиклашдир. Бу муаммони биринчи бўлиб 1906 йилда рус муҳандиси А.А. Богушевский ихтиро қилди. У қувур ор қ а тарафига цемент аралашмасини башмо қ орқали ҳайдаш ва си қ иш усулини қўллади. Багушевский усули фақат Россияда эмас балким , чет мамлакатларда хам қўлланила бошланди. Бурғилаш техникалари амалий масалаларда ў з ўрнини топиши билан биргаликда олимлар ва муҳандислар назарияларини ишлаб чиқишга ҳ ам катта эътиборни каратишди. 1825 йилдан бошлаб чиқадиган «Грозный журнал» нефт техникаларини ривожлантиришда катта рол ў йнади. Журналда йирик нефтчиларнинг ишлари чоп этилди: Романовский Г.Д., Тулишамбаров С., Васильев А., Соколовский Н.А., Тиме И.А. ва бошқалар. Бакуда 1899 йилдан бошлаб «Нефт ь яно е дело» журнали чоп этила бошланди. Богушевский А.А. бу муаммони амалда самарали тадбиқ этиш билан биргаликда олимлар ва муҳандислар назариялар ишлаб чиқишга катта эътибор бера бошладилар. Масалан 1825 йилдан чиқа бошлаган «Горный» журнали нефт қазиб чиқариш техникасининг ривожланиши ҳақида маълумотлар бера бошлади. XIX асрнинг 2-яримидан бошлаб Қримда (1864й), Чимкентда (1872й), Фарғона худудида (1860й), Небит-Дагада (1882й), Урал- Эмбенский районида (1892), Сахалинда (1892), Ухтада (1898) нефт ва газ қудуқларини бурғилаш ишлари бошлаб юборилди. Юқоридан бизга маълумки, биринчи нефт қудуқлари Азарбойжонда кулдаги штангали айлантириш усулида бурғиланган, Нефт ва газ қудуқларини бурғилашнинг қулда штангали зарбали усулда бурғилашга ўтилди. Зарбали–арқон усулида бурғилаш Азарбойжонда 1878 йилда бошланди, лекин бу усул унча муваффаққият келтирмади. Грозний районида

ҳам 1897 йилда нефт бойликларини ўзлаштиришда зарба-штанга усули қўлланиб, унга бакулик қидирувчилар таклиф этилди. Кулда бурғилаш усулидан механик бурғилаш усулига ўтиш бир қатор бурғилаш ишларини механизациялаштиришга олиб келди. Бу ишга рус муҳандислари Г.Д. Романовский (1825-1906) ва С.Т. Войслав (1850–1904) лар юксак улушларини қўшдилар. Романовский Г.Д. 1859 йилда Подолъский шахрида сув қудуғини бурғилашда бу ғ машинасини қўллади. Бундай бу ғ машинаси Азарбойжонда 1873 йилда пайдо бўлди ва секин равишда нефт саноатига кириб борган бўлса ҳ ам, узо қ вақт қўлланилди. С.Г. Войслав - бурғилаш техникаси со ҳ асида кўпгина ихтиролар яратган кашфиётчилардан б иридир. У 1885 йилда катта диаметрдаги қудуқларни бурғилаш учун қ улда бурғиловчи бурғу: 1888 йилда – алм ос ли бурғилаш учун станок ва бурғуга алмо с ларни ўрнатувчи янги усулни ишлаб чиқди: 1894 йилда Брянский ша ҳ ри яқинида қ ия қудуқ бурғиланди. Биринчи қидирув қудуғи Ухта ва Россиянинг шимолида 1870 йилда Сибирлик олтин қидирувчиси М.К. Сидиров томонидан бурғиланди. 1929 йилдан бошлаб нефт саноатида қудуқларни бурғилаш техникаларини қ айта таъмирлаш ишлари бошланди (зарбали бурғилашни айлантиришга, буг электро энергиясидан энг арзон электро энергиядан фойдаланиш). 1928 йилдан 1940 йилгача (Собик СССР да) нефт қазиб чиқариш 11625 минг тоннадан 31121 тоннага, қудуқни бурғилаб ўтиш 362 минг метрдан 1947 минг метрга ў сди. 1923 йилда Азарбойжонда жа ҳ онда биринчи марта бир поғонали турбобур ёрдамида қудуқ бурғиланди. Бу қудуқ Капелюшников номи билан боғлиқдир. Капелюшниковнинг турбобури кенг қўлланилмади , чунки бир поғонали турбобурда кўраклар орқали суюқликни о қ иш тезлиги 50-70 метр/сек. ташкил этарди. Бундан ташқари Капелюшников турбобури жуда паст қувватга (3,5…11 квт) эгалиги ва ФИК (29 ÷30 %) камлиги сабаб бўлди .

Муҳандис П.П. Шумилов томонидан 1934 йилда Капелюшниковни турбобуридан фарқ қиладиган янги турбобур ишлаб чиқилди. Бу турбобурда махсус кўп п а ғонали турбобур ишлаб чиқилган бўлиб, п а ғоналар 100 тадан 150 тагача. Бу поғоналарни ҳисобига турбоб у рни қуввати ош а ди ва турбобур турбинларни айланиш тезлиги 8,3 …11,7 ай/сек га камайди. Кўп п аг онали турбобур ёрдамида биринчи марта 1935-1936 йилларда тажриба ўтказилди ва бу конструкция уз ютуқларини тасдиқлади. Турбоб у рнинг янги конструкцияларини қайта ишлаш ишлари олиб борилди ва натижада 1939-1940 йилларда сано а т типидаги янги турбобур яратилди. Турбоб у рнинг янги конструкцияларини тадқиқот қилиш давом эттирилди ва янги турдаги гидравлик туб двигатели ишлаб чиқилди. 1960 йилнинг иккинчи ярмида янги винтли туб ( ҳ ажмли) двигатели яратилди. Ҳозирги пайтда ҳ ам кенг қўлланилмо қ да. 1937-1938 йилларда А.П. Островский бошчилигида бир гуруҳ муҳандислар томонидан ногидравлик туридаги туб двигатели – электробур ишлаб чиқилди. 1940 йилда Азарбойжонда нефт қудуқларини бурғилаш амалиётида қўлланилди ва қўллаш мумкин эканлигини тасдиқлади. Нефт ва газ қудуқларини бурғилашда юксак ютуқларга эришилди, 12 минг метрдан чуқур қудуқ (Россия федерацияси, Кольскида) бурғиланди. Қудуқларни муваффақиятли қазишда қўлланиладиган асосий ҳолатлар. Бурғилаш бригадасининг ҳамма аъзолари асосан бурғиловчи геолог- техник нарядни (ГТН) яхши билиши, шу район бурғилаш хусусиятларини, қудуқнинг геологик қирқимларини яхши билиши шарт. Бурғилаш жараёнида оралиқларда содир бўладиган мушкулотларга жиддий эътибор берилиши керак. Бундай оралиқларни бурғилаш жараёнида эҳтиёткорлик тадбирларини қўллаш лозим. Бурғилаш бригадаси жамоаси ва асосий бўлинма бир – бири билан дўстона муносабатда ва чамбарчас боғланган бўлиши шарт. Бурғилаш

жараёни, кўзатув тадқиқот ишларидан маълумки, нефт ва газ қудуқларини қуришда кўтилмаган экстремал ҳолатлар (авария, газ отилмалар, ёнғин, фавворалар ва бошқа) содир бўлиб туради. Бундай пайтда бурғилаш бригадасидан устамонликни, совуққонликни, жасоратни ва ишончлиликни талаб этади. Бурғилаш бригадаси жамоаси ва асосий бўлинма бир – бири билан дўстона муносабатда ва чамбарчас боғланган бўлиши шарт. Бурғилаш жараёни, кўзатув тадқиқот ишларидан маълумки, нефт ва газ қудуқларини қуришда кўтилмаган экстремал ҳолатлар (авария, газ отилмалар, ёнғин, фавворалар ва бошқа) содир бўлиб туради. Бундай пайтда бурғилаш бригадасидан устамонликни, совуққонликни, жасоратни ва ишончлиликни талаб этади. Бурғилаш жараёни катта ўлчамда консервативдир. У жараёнлар кетма- кетлиги, кўп такрорланадиган, қайсики аниқ тартиблар билан амалга оширилиши зарурийдир. Бундай тартиблардан четга чиқиш кўп ҳолатларда мураккабликларга ва аварияларга олиб келади. Жамоанинг ҳамма аъзолари қудуқларни қуриш жараёнида тартиб интизомга риоя қилишлари шарт. Хушёрликни йўқотиш ёки эътиборсизлик кўп ҳолларда бахтсиз ҳодисаларга, шу билан биргаликда ўлимга олиб келиши мумкин. Бурғилаш бригадасининг ҳар бир аъзоси техника хавфсизлиги қоидаларига риоя қилиши, шикастланувчига биринчи тиббий ёрдам кўрсата билиши, газ портлаганда, ёнғинда ва бошқа экстремал ҳолатларда ўзининг мажбуриятларини мукаммал билиши шарт ва зурурийдир. Бурғилаш устаси доимий равишда бурғилаш бригадаси аъзолари ўкитилиши ва ҳаракатланиш тартибларини ўргатиб бориши зарур. Бурғилаш бригадасининг ҳар бир аъзоси кўрсатма бўйича ўзига беркитилган вазифаларни амалга ошириши шарт. Қолган ҳамма ҳаракатлар бурғилаш устасининг кўрсатмасига биноан амалга оширилади.

Нефт ва газ қудуқларини бурғилаш усуллари. а) Қудуқ ҳақида тушунча . Қудуқ деб цилиндирик ҳолатдаги ишланма ва диаметрига нисбатан узунлиги кўп марта катта бўлган ер ости иншоотга айтилади. Қудуқ ер усти қисми, бошланишини цилиндрик юзаси- устун ёки девор, қудуқ энг чуқур қисми туби деб айтилади. Қудуқлар тик, горизонтал, қ ия ва комбинациялашган ҳолларда бурғиланади. Қудуқлар бурғилаш усулларига к ў ра п а ғонали шаклда ҳар хил диаметрларда, орали қ ма – орали қ ҳолда бурғиланади. Бошл а н ғ ич диаметри 760 мм. дан катта эмас , охирги диаметри 93 мм. дан кичик эмас. Нефт ва газ қудуқларининг чуқурлиги катта орали қ да , яъни бир неча юз метрдан бир неча минг метргача етади. Қудуқларни бурғилаш яъни, жинсларни парчалаш бутунлай ва колонкали йўллар билан амалга оширилади. Колонкали ҳолда бурғиланганда намуналар чиқариб олиниб, уларнинг физик – механик хоссалари ў рганилади. Таянч қудуқлар – геологик тузилишини, қолдиқ жинсларнинг гидрогеологик ётқизиқлари шароитларини, ётқизиқларнинг комплекс тарқалиш қонуниятларини, нефт тўпланган жойларни ўрганиш учун бурғиланади. Таянч бурғилаш натижалари ҳар тарафлама ўрганилиб, олдиндан олинган геологик – геофизик маълумотлар, туман геологик тузилиши умумий қонуниятлари тузилади ва нефт, газ, заҳиралари тўғрисида хулосалар чиқарилади. Параметрик қудуқлар – қирқимнинг геологик тузилишини тўлиқ ўрганиш, катта чуқурликдаги ва маҳсулдор майдонларни геологик текшириш учун бурғиланади. Параметрик бурғилаш натижасида қирқим стратиграфик тузилиши, нефт ва газ йиғилган пайтлар ҳақида маълумотлар тўпланади. Тузилмали қудуқлар – таянч ва параметрик қудуқларни бурғилаш натижасида олинган маълумотларни изчил ўрганиб қидирув- текширув бурғилаш учун лойиҳалар тайёрлаш учун хизмат қилади. Тузилмали

бурғилаш натижалари ва геофизик текширув жинсларни жойлашув ҳарактери, ёшини аниқлаш ва физик хоссаларини умумлаштириш учун фойдаланилади. Излов қудуқлари – олдиндан тайёрланган маълумотлар асосида геологик – геофизик текширув олиб бориш, янги нефт ва газ конларини очиш, қирқимларни чуқур ўрганиш, маҳсулдор қатламлар очиш ва синаш учун бурғиланади. Қидирув қудуқлари – лойиҳа тузиш учун маълумотлар тўплаш, нефт, газ тўпланган жойларда чегара ўрнатиш, қирқимда текширув ишларини олиб бориш учун бурғиланади. Ишлатиш қудуқлари- тўлиқ текширилган ва фойдали қазилма жойлар тайёрланган ҳолда бурғиланади. Фойдаланиш қудуқлари категориясига нефт ва газ қазиб олишдан ташқари, фойдали қазилма жойларни қайта ишлаш вазифаси ҳам киради. Махсус қудуқлар – маҳсулдор бўлмаган қатламлардаги сувларни ташлаш, қидирув ва сув олиш, ер ости газ омбори тузилишини тайёрлаш ва унга газ ҳайдаш, очиқ нефт ва газ фаввораларини бартараф қилиш учун бурғиланади.

Похожие

Пайвандлаш ишларининг физик, химиявий асослари

Техника-иқтисодий кўрсаткичлар

Кесиш фанининг максади ва вазифалари

Техника воситалари ёрдамида иқтидорли ўқувчиларни аниқлаш

Ажратиш ҳалқа қаторининг вазифалари ва тузилиши