logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Философия
  4. Oilalar ishtiroki

Oilalar ishtiroki

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB
Скачать
Oilalar ishtiroki Reja: 1. Oilalar ishtiroki 2. Yosh xususiyatlariga mos kelish nimani bildiradi 3. Uyin orkali individuallashtirish 4. Dastur falsafasini xayotga kanday tatbik etish kerak 5. Oilaning dasturdagi ishtiroki falsafa Oilalar ishtiroki – «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturining ajralmas va uziga xos kismidir. Bolaning birinchi pedagoglari uning ota-onasi xisoblanadi. Ular bolaga ezgulik tilaydilar va u xayotda ilgor xamda boshkalarga foydasi tegadigan odam bulib usishini istaydilar. Ota-onalar ukuv-tarbiya jarayonida muxim rol uynashlari mumkin va zarur, ular topshiriklar va mashgulotlar ishlab chikishga yordam berishlari kerak. Shuning uchun «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» barcha oilalarni dasturda ishtirok etishga chakiradi. Oilalarni bu ishga jalb etish usullari anik sharoitlarga karab turlicha bulishi mumkin, birok tamoyilning uzi uzgarmasdir: shaklidan kat’i nazar barcha oilalarning dasturda ishtirok etishi doimo kullab-kuvvatlanadi. Ota-onalar xonasi Masalan, xar bir maktabgacha ta’lim muassasasida ota-onalar uchun maxsus xona jixozlash mumkin. Ular bu yerda pedagoglar bilan uchrashishlari, bolaning usib- ulgayishi, soKligi, intizomi va boshka ularni kiziktirayotgan muammolar tugrisida axborotlarni olishlari mumkin. Kaysidir materiallarni ularga uyga olib ketishga berish xam mumkin. Bu xonada ota-onalar yiKilishlari va seminarlar utkaziladi. Bundan tashkari ota-onalar doimiy ravishda guruxga kelishlari, bolalar bilan shugullanishlari, ularning kaysidir aloxida iktidorlari va iste’dodlari yuzasidan pedagog-tarbiyachilar bilan uzaro fikrlashib olishlari mumkin. Ayrim oila a’zolari xatto maktabgacha ta’lim muassasasida assistent (yordamchi) sifatida ishga joylashishi xam mumkin. Kolgan barcha dastur ishida ular kungilli yordamchilar sifatida jixozlash, sayoxat uyushtirish va boshka tadbirlarga yordamlashish imkoniyatiga egadirlar. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturining muxim tarkibiy kismi – bu tarbiyachilar bilan ota-onalar urtasida yakindan aloka urnatishdir. Bu xamkorlik turli usullarda bulishi mumkin – yozishmalar, kundaliklar va jurnallar, ota- onalarning bolalarni bogchaga olib kelishi va olib ketishi chogidagi kiska suxbatlar, ota-onalar yiKilishlari, seminarlar, kullab-kuvvatlash guruxlari faoliyatini yulga kuyish. Tarbiyachining tez-tez oilalarga tashrif buyurishi juda yaxshidir. Ota-onalar bilan yakkama-yakka uchrashuvlar bolaning uzlashtirishini muxokama kilish va uyda bajarish uchun topshiriklar ishlab chikish imkonini beradi. Ota-onalar kumitasi «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturining yana bir muxim elementi – bu ota- onalar kumitasidir. U maktabgacha ta’lim muassasasidagi ishlarni muxokama kilish uchun pedagoglar jamoasi bilan uchrashuvlar utkazadi. Kumitaga ota-onalar a’zo buladi, birok unga maxalliy jamoatchilik boshkaruv organlari vakillari xam kiritilishi mumkin. Maktabgacha ta’lim muassasasi xodimlari ota-onalar bilan birgalikda dasturda ishtirok etayotgan yoki uning doirasida bulgan xar bir oilaning uziga xos extiyojlarini aniklaydilar. Shunday kilib, «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturining vazifasi – markaz sifatida oila, shuningdek tarbiyachilar va keng jamoatchilik vakillaridan tashkil topgan kullab-kuvvatlash xamjamiyatini tuzishdir. Bu xamjamiyat mazkur dasturni samarali ukitishi va bolalar rivojlanishiga yordam berishi uchun rejalashtirish va aloka, masalalar va muammolarni muxokama kilishni amalga oshiradi. Yosh xususiyatlariga mos kelish nimani bildiradi Rivojlanish soxasidagi izlanishlar shundan dalolat beradiki, bola xayotining dastlabki tukkiz yili usish davrining muayyan davomiyligida utadi, bu umumiy v a o l d i n d a n a y t i b b ye r i sh m u m k i n b ul g a n b o s k i ch d i r . B u b o s k i ch l a r rivojlanishning xar bir soxasidagi uzgarishlar bilan ajralib turadi: jismoniy, xissiy, ijtimoiy va kognitiv. Bolalar usishining uziga xosligi tugrisidagi bilimlar tarbiyachilarga ta’lim muxitini yaratishga va faoliyatning muvofik turlarini rejalashtirishga tayanch bulib xizmat kiladi. Rivojlanish xususiyatlariga mos kelish usullarini muvaffakkiyatli kullash uchun tarbiyachilar me’yordagi rivojlanishning borishi tugrisida tasavvurga ega bulishlari kerak. Bunda tarbiyachilar shuni yodda tutishlari lozimki, bolalar rivojlanishning bir xil boskichini bosib utishlariga karamasdan, ularda bu jarayon bir vaktning uzida kechmaydi. Bir xil yoshdagi bolalarda uziga xos individual farklar bulishi mukarrar. Ikkinchi bob oxirida keltirilgan me’yoriy rivojlanish jadvalida bolalarning umumiy va nozik motorikasi rivojlanishi, mulokot kunikmalari, nutkni tushunish, undan foydalanish, mustakil ovkatlanish, kiyinish xamda uzlashtirishi lozim bulgan ijtimoiy kunikmalar keltirilgan. Birok, siz ukuv rejasini tuzish chogida shunday jadvallardan foydalanmokchi bulsangiz, ularni vakti-vakti bilan karab borishingiz kerak. Agar bolalar bilan mashgulotlar rivojlanish darajasini xisobga olmagan xolda utkazilsa, barcha xarakatlarimiz natijasiz tugaydi, bolalarni zuriktirishdan nariga utolmaymiz. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi maksadi esa bolalarning xar bir sa’y-xarakatida muvaffakkiyatga erishishi uchun kulay imkoniyatni yaratib berishdan iborat. Demak, mashgulotlarni uta oddiy tarzda utkazmaslik lozim: ular xar bir bola rivojlanishining anik joriy davri murakkabligi darajasi xisobga olingan xolda, ilgarilovchi xususiyatga ega bulishi zarur. Individual xususiyatlarga mos kelish Xar bir bola uz ichki mikoniyatlari va uzini urab turgan atrof-muxit ta’sirida uzicha ulgayib boradi va rivojlanadi. Uning uziga xos mijozi, kabul kilish usuli va uz oilasi bor. Bu individual farklar dasturda xam, bolalar va kattalarning uzaro munosabatlarida xam xisobga olinishi kerak. Bola uning shaxsiy fikrlari va materiallar, Goyalar va odamlar bilan tajribalari uzaro ta’sir etishi natijasida ta’lim oladi. Bu tajriba uning yosh xususiyatlariga, ichki imkoniyatlariga mos bulishi lozim va shu bilan bir vaktda uning kizikishlari va tushunchalarini faollashtirishi kerak. Bolalar bilan utkaziladigan mashgulotlar ularning individual va yosh xususiyatlariga mos bulishi uchun tarbiyachilar xar bir bolani doimiy ravishda kuzatib borish barobarida uning imkoniyati, extiyoji, kizikishlari, mijozi va kabul kilish usulini ruyobga chikarishga erishishi zarur. Bundan tashkari u yoki bu markazda shugullanishda xam ushbu jixatlar muxim axamiyatga egadir. Bolaga uning rivojlanish darajasi uchun murakkabrok, birok bajarsa buladigan vazifa berilsa, u ijobiy «kuvvat» oladi va unda izlanishni davom ettirish, tajriba utkazish, tekshirib kurish istagi paydo buladi. Agar vazifa bola rivojlanishining mavjud darajasi uchun xaddan ziyod murakkab yoki xaddan ziyod sodda bulsa, unda kizikish susayadi, zerikadi, bezovtalanadi xamda befark bulib koladi. UYIN ORKALI INDIVIDUALLASHTIRISH Kichik yoshdagi bolalarga muljallangan dasturlarning asosini uyin- mashgulotlar tashkil etadi. Negaki, izlanishlar shuni kursatdiki, uyinlar kichik bolalar xayotining ajralmas muxim kismi xisoblanadi, ular uynab-urganishadi. uyin va rivojlanish bir-birining kulidan yetaklaydi, shuning uchun bolalar usadigan sharoit ularning erkin uynashlari uchun imkoniyatlarga boy bulishi kerak. uyinlarning shakllari turlichadir: buyumlar bilan yakka xolda uynash, boshka bolalar bilan uyushgan xolda uynash, rekvizit bilan va boshka bolalar bilan faol va murakkab saxna uyinlari, tizimli uyinlar, gurux bulib uynash (katta yoshdagi bolalar uchun). Ekspertlarning fikricha, uyin bolalarning bilish va xarakatlanish kunikmalarining usishi, shuningdek, atrofimizni urab turgan kishilar olami va unda uzining urnini bilish uchun xam zarur. Bolalarning ijtimoiy kunikmalari uz tengdoshlari bilan uzaro ta’sir paytida rivojlanadi, bunda ular koida nima, bu koidalar kanday ishlab chikiladi va xakikat, adolat nima ekanligi tugrisida bilib oladilar. Ular xamkorlik kilishni va bir-birlari bilan urtoklashishni urganadilar. Vazifalar, topshiriklar kuyish va ularni muvaffakkiyatli xal etish, boshka bolalar bilan birgalikda xarakat kilish va shaxsiy, jismoniy, akliy va ijtimoiy muammolarni xal kilish chogida ularning uzini xolis uzi baxolay olish kunikmasi shakllanadi. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi bolalar uyinini ragbatlantirgan xolda, ular uchun bino ichida xam, kuchada xam uyin uchun turli-tuman imkoniyatlarni yaratish orkali mazkur nazariyani kullab-kuvvatlaydi. Bolalar joylashgan makonning barcha kismlari faollik markazlari kurinishida tashkil etilgan. Ularda bolalar uynaydilar, ya’ni uz fikrlari, uy-xayollari asosida erkin xarakat kiladilar, bu joylar bolalarning tashabbuslari, ijod va tasavvurlarini sinab kurish uchun uziga xos sinov maydonchasi rolini utaydi. Markazlarni tuzish tegishli bino va unda ma’lum bir shart-sharoitni tashkil etishni talab kilsa-da, bu bolalar uyiniga cheklov kuyish yoki ularlarda belgilanganiga kura fakatgina bir yunalishda mashgulot utkaziladi, degani emas. Misol uchun, san’at markazida tayyorlangan kugirchogdan kurilish markazida foydalanish mumkin. Chunki bu yerda teatr saxnasi bunyod etildi, saxnalashtirish markazi orkali ushbu kugirchog saxnaga olib chikilishi mumkin. Materiallardan noziklik bilan foydalanilsa, bu bilan ukuv dasturini bolalarning uzlari kizikishlari asosida shakllantirishlari uchun yul ochib bergan bulamiz. Kun tartibi bolalarga ularning uzlari kizikan faollik markazlarini ongli tanlash imkonini beradi. Dastlab bunchalik kup uyinchoglar va materiallarni birdaniga kurish imkoniyatiga ega bulmagan bolalar tez-tez markazdan markazga kuchib yurishlari mumkin. Vakti kelganda ular uzlarini kiziktirgan topshiriklar va markazlarda jamlanadilar. Bola uz uyinini uzi boshkarishi lozim: shuningdek u ma’lum bir markazdan boshkasiga utib yurish imkoniyatiga xam egadir. Kattalar bolalar kizikishlarini kuzatib borib, bolaning xissiy va kognitiv usishi uchun zarur bulgan aynan shu uyinni rivojlantirishga imkon yaratadi. Bolalar ruxshunoslari tarbiyachi va ota-onalarga vaktlarini bolalar bilan uynab utkazishlarini maslaxat beradi. uyin chogida tarbiyachilar va ota-onalar bolalarga uyinni «olib borish» va yunaltirish imkonini bergan xolda uzlari sezmagan xolda ular bilan uzaro tajriba almashishga kirishib ketadilar. Markazlarda saklanadigan materiallar (narsalar) bolalarning faolligini ragbatlantiradi, barcha sezish organlaridan foydalanishga ularni majbur etadi. Bolalar tajriba utkazgan, izlangan va uzlari uchun yangilik ochgan xolda uzlarining «gipotezalarini» tekshiradilar va uz individual kobiliyatlari asosida bilimlarni egallaydilar. Xuddi ana shu tarzda bolalar muammolarni kuyish, ularni xal etish, tankidiy fikrlash, tanlash va tushunchalarni yuzaga keltirishga urganadilar. Guruxda xukmron bulgan doimiy ravishdagi ishchan muxitda bolalar ichki sabab vositasida bir-birlariga uzaro ta’sir kiladi, uz tengdoshlari va kattalar bilan mulokotda bulish, urtoklashish jarayonida ijtimoiy kunikmalarni uzlashtirib boradi. Bundan tashkari, uyin davomida bolalar umumiy va nozik xarakatlar (motorika)ni amalga oshirish asnosida ularni uzlashtirib, muvofikligini ta’minlashni rivojlantiradilar. u jarayonda tarbiyachining roli yordamchi sifatida namoyon buladi. U kerakli onda uylashga majbur etadigan ochik savol berish orkali uyinni murakkablashtirishga tayyor bulishi kerak. U kachon kushimcha axborot berishni, bola tushunmagan narsani tushuntirib berishni, yangi materiallarni kushimcha kilishni, agar imkoniyat bulsa, sayoxat va sayr kilish kabi kushimcha bilib olishga karatilgan tadbirlarni tashkil etishni bilishi zarur. Chunki bu tadbirlar fikrlash va bilimni yanada boyitish, ragbatlantirishga xizmat kiladi. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi konsepsiyasiga asosan, uyinni namoyish etuvchi tarbiyachilar uyinning urni bulgan vaziyatning butun axamiyatini baxolay olishlari kerak. Dastur falsafasini xayotga kanday tatbik etish kerak Bolaga muljallangan ta’lim kuyidagi ikki asosiy tamoyil asosaiga kuriladi: · bolalar uzlarining shaxsiy tajribalari va ularni urab turgan atrof-olam bilan uzaro ta’sir asosida uz bilimlarini shakllantiradilar; · tarbiyachilar bolalarning kizikishlari, extiyojlari va kobiliyatlaridan kelib chikkan xolda ularning usishlari va rivojlanishlariga okilona tarzda yordam beradilar. Tarbiyachilar gurux xonasini sinov maydonchasi(laboratoriya)ga aylantirishga mas’uldirlar. Chunki bu yerda bolalar tajribada uzlarini turlicha rollarda – izlanuvchi, rassom, urtok, dust, olim sifatida sinab kuradilar. Tarbiyachilar bolalarning ijodiy izlanishi, ularning iutirosi va muammolarni xal etishiga yordam beruvchi, ragbatlantiruvchi materiallarni tashkil etishda faol bulishlari zarur. Tarbiyachilar bolalarning Goyalariga xurmat bilan munosabatda bulishlari va bu Goyalardan ukuv dasturini tuzishda foydalanishlari kerak. Ular bolalar bilan uyin chogida va ishda uzaro ta’sir kursatishlari lozim: atrofdagilarga xurmatda bulish va munosabatlarda namuna kursatish; uz kuzatishlarini kayd kilib borish va baxolash; rejalashtirish chogida va bolalar bilan individual ishlash uchun uz kuzatishlaridan foydalanish. Bolalarni uz shaxsiy kizikishlarini amalga oshirishga yunaltirish chogida ularda shaxsiy xis-tuygu va tashabbus kursatish kunikmalari rivojlanadi. Tarbiyachilar guruxda kutarinki kayfiyat xamda jushkinlik xukmron bulgan muxitni yuzaga keltiradi. Ular bolalarda uzlari tarbiyalamokchi bulgan sifatlar – empatiya, Gamuurlik kila olish zavk-shavki, kizikuvchanlik sifatlarini uzlarida namoyon etish, ya’ni shaxsiy ibrat orkali bolalarga «yuktiradi». Bunda ular shuni unutmasliklari lozimki, bolalar xar kanday ishdan konikish xosil kilishlari kerak. Tarbiyachida u bilan birga xangoma kilayotgan, kulgili vokealarni uylab topayotgan yoki uzining yangi narsaga kizikishini muxokama kilayotgan bolaning shodligidan ortik kanday konikish bulishi mumkin. uzining zavk-shavki, Gayratini bolalarga beruvchi tarbiyachilar ta’limni juda kizikarli va xayotiy zarur jarayonga aylantiradilar. Aksincha, tarbiyachilarning bunday erkin muxitdan chetlashuvi, ta’limning avtoritar usulini tanlashi bolalarni chxchitadi va ularning kizikuvchanligi, intilishini barbod kiladi. Bolaga muljallangan muxitda faoliyat xam tarbiyachilar, xam bolalar tomonidan amalga oshiriladi. Tarbiyachi va bola bir-birlarini muvozanatda ushlab turadilar, navbat bilan bir-birlariga savollar berib, ularga javob kaytargan xolda uzaro urin almashadilar, bolalar kuprok uzlari ta’lim olishga yunaltiriladi. Ularning mustakil, ijodiy fikrlashi olkishlanadi va kadrlanadi. Tarbiyachi bolalarning kizikishi va uyiniga asoslanib, ularning bilish kobiliyatini ragbatlashtiruvchi faoliyat turlarini taklif etadi. Tarbiyachi bolalarga odamlar, materiallar va anik xayotiy tajribalar bilan tugridan tugri alokada bulish imkoniyatini berish bilan ularning akliy rivojlanishini ragbatlantiradi. Mavzuli uyin markazlari bolalarga materiallarni barcha soxada, jumladan, bilish soxasida xam uzlari tanlash imkonini beradi. Shuningdek, turli mavzular, keng kamrovli loyixalar bolalarning kizikishlarini xisobga olishi kerak va ma’lum markazlar bilan boglik bulishi mumkin. Kichik bolalarning ularga kizikarli bulmagan topshiriklarni bajarishlari va yoki mavzuni urganishlariga mutlako yul kuymaslik lozim. Gurux joylashgan binoning ichki kiyofasi shunday tarzda tashkil etilishi lozimki, u bolalarga markaz va materiallardan foydalanishda yetarlicha keng imkoniyatlar ochib bersin. Bolaga muljallangan sharoitda bolalar: · tanlaydilar; · faol uynaydilar; · bir martadan ortik kullashga yaraydigan materiallardan foydalanadilar; · barchasi bir joyda ishlab, bir-biriga Gamuurlik kiladilar; · uz xarakatlari uchun javob beradilar. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi bir kancha vazifalarni maksadga muvofik ravishda xal kilish yulidan boradi. Kun tartibi bolalarga tinchlik, osoyishtalik xissini beradi va ularni tasodiflardan kafolatlaydi. Bolalarga taklif etiladigan materiallar ularning rivojlanish darajasiga mos keladi va ma’lum bir foydalanish yuliga, usuliga ega emas. Tarbiyachilar va xkituvchilar bolalar uz tengdoshlari bilan kanday urtoklashayotganliklarini va yetkazib berilgan materiallar bilan kanday ishlayotganliklarini kuzatib boradilar va ularning extiyojlari xamda bilim darajasi, kobiliyati tugrisida xulosalar chikaradilar. Belgilangan koidalar bir-biriga Gamuurlik kilish ta’lim muassasasida asosiy kadriyat, muxtning ajralmas kismi ekanligiga bolalarni urgatadi. RIVOJLANISH MAKSADLARI VA ASOSIY YUNALISHLARI XXI asrda yashayotgan bolalarni katta uzgarishlar kutmokda. Xayotning barcha jabxalarida rivojlanish darajasi ortib bormokda, yangiliklar joriy etilmokda. Texnologik inkiloblar davrida zarur bulgan kunikma va bilimlar xozirgi bolalar va ularning kelgusi xayotlari uchun kamlik kilib koladi. Bulayotgan uzgarishlarning tezligi va keng kamrovliligi yosh avlodning uzluksiz va puxta uylangan xolda moslashuvini talab kiladi. Bolalarni kelgusida ularni kutayotgan muammolarni xal kilishga tayyorlash uchun ularni butun xayoti davomida tinimsiz xkib-urganib borishga odatlantirish zarur. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi yaratuvchilari bugungi bolalarda xuddi ana shunday uzluksiz ukuvning mustaxkam asoslarini yaratish kerak, deb xisoblaydi: dastur xar bir bolaga yangi dunyoning faol fukarosi bulish imkoniyatlarini berish maksadida ishlab chikilgan. Maksadlar «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi xar bir bolada kuyidagi sifatlarni rivojlantirishni uz oldiga maksad kilib kuygan: · ijodiylik, tasavvur, topkirlik; · tankidiy fikrlashga layokat va mustakil tanlay olish; · muammolarni aniklash va ularni xal etish yullarini topish; · jamiyat, mamlakatlar, atrof-muxit muammolariga befark karamaslik. Dastur bolalarda mazkur layokatlarni rivojlantirish uchun shunday xolatni tashkil etishni kuzda tutadiki, unda bolalar ta’lim jarayonini rejalashtirishda markaziy obyekt xamda subyekt sifatida nazarda tutiladi. Dastur bolalarga uzining: narsalarni ulchash va tortish, kubiklar yordamida kurilishni amalga oshirish, yogochga ishlov berish, kum va suv, blok va chilvir bilan uynash, buyoklarni aralashtirish mashgulotlari yordamida fizik olam; · ovkat tayyorlash, kitob ukish, saxna kurinishlarini kuyish, jamoatchilik tadbirlarida katnashish uyinlari yordamida ijtimoiy va madaniy axborot; · ulchash, takkoslash, xisoblash, narsalardagi xxshashlikni aniklash, ularni tartibli va davomli tizimlash, navlar va xillarga ajratish yordamida mantik va matematika konunlari; -ukish, yozish, rasm chizish, aytib turish, eshitish, uz fikrlarini ifodalash yordamida yozma va ogzaki nutk borasida uz shaxsiy tushunchalarini ishlab chikishiga yordam beradi. Dastur asosida rivojlanish nazariyasi yotar ekan, ukuv dasturi markaziga bola yaulit bir butunlik sifatida olinadi. Mashgulotlar rivojlanishning barcha soxalari: jismoniy; ijtimoiy; xissiy va bilish kobiliyatni rivojlantirish buyicha utkaziladi. Dasturning mazmuni kuyidagilarni ta’minlashga yunaltirilgan: · xarakatlanish, arkonga tirmashib chikish, narsalarni uloktirish, kogozdan xar xil shakllarni kirkish, tikish, rasm chizish, xat yozish, mustakil kiyinish vositasida jismoniy rivojlanish; · tortishuv va kelishmovchiliklarni xal etish, shaxsiy xis-tuyguni ifodalash va xayajonni boshkara bilish, atrofdagilarga Gamuurlik kilish va ularga xurmat kursatish, tashabbuskor faoliyat kursatish va boshkalarning tashabbusini kuzatish, ukuv materiallaridan birgalikda foydalanish va ularga extiyotkorlik bilan munosabatda bulish, jamoa bulib ishlash davomida ijtimoiy va xissiy rivojlanish; · muammolarni mustakil xal kilish imkoniyatlari, turkumlashtirish uchun turli narsalardan foydalanish, ularni ma’lum bir tartibga solish, mantikiy fikrlashni rivojlantirish, shaxsiy muloxazani ifodalash asosida bilish kobiliyatini rivojlantirish. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi rivojlanish nazariyasiga, ukitishga konstruktiv yondashishga va ta’limning ilgor Goyalariga asoslangan. Dastur bolalarda: · ularni urab turgan atrof-muxitni urganish uchun yetarlicha vaktni; · turli mashgulotlar orkali: ovkat tayyorlash; ukish-yozish; kubiklardan kurilish kilish; saxnalashtirish; ochik xavoda foydali mexnat bilan mashgul bulish; yogoch bilan ishlash; tuprok va suv bilan uynash; san’at; matematika; - tabiiy fanlarga doir ilk tushunchalarni urganish imkoniyatlarini; - bolaning uz xis-tuygulari ustida fikr yuritishi, xatolar kilishdan kurkmasligi, uz ichki ziddiyatlarini xal etishi uchun xavfsiz joy tanlashni; · bolalarning uzlari katnashadigan mashgulotlarni erkin tanlash imkoniyatini; · bolalarning uz ishlari va yasagan narsalarini namoyish etish uchun kupchilik nazari tushadigan maxsus joyni ta’minlashga intiladi. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi doirasida kullaniladigan yondashishlar pedagoglarga kuyidagilarni kafolatlash imkonini beradi, ular: · bolalarning rivojlanish jarayonini tushunadilar; · mashgulot yoki uyin paytida bolalarni kuzatishga vakt ajratadilar; · bolalarning kizikishlari va extiyojlariga javob beradigan individual va gurux bulib rivojlanish maksadlarini kuzlovchi ishlarni rejalashtiradilar; · nozik va uzgaruvchan ukuv muxitini yaratadilar; · bolalarni xurmat kiladilar va ularning Goyalariga dikkat bilan munosabatda buladilar; · bolalarning uzlari urtasida kelib chikkadigan muammolarni uzlari mustakil xal etishlari va bir-birlarini xurmat kilishlariga imkoniyat yaratadilar; · bolalarga ularning fikrlash jarayonlarini ragbatlantiradigan savollar beradilar. Yosh guruxlarining tavsiflari Xar bir bola aloxida xolda usadi va rivojlanadi, birok shunga karamay barcha bolalar rivojlanishning ma’lum ketma-ketlikdagi boskichlaridan utadilar. Ushbu boskichlarning xar birida bir xil yoshdagi bolalar uchun umumiy bulgan xususiyatlar kuzatiladi. Uch yoshdagi bolalarning umumiy tavsifi 3 yoshdan 4 yoshgacha bulgan bolalar bir vaktning uzida tajovuzkor, muloyim va kupol bulishlari mumkin. Ular uzlarini urab turgan borlikni tushunishga xarakat kiladilar. Ularda uz shaxsiy xayollarini anik borlikdan ajratishlari kiyin kechadi. Ular uz xarakatlari ma’lum okibatlarga olib kelishini tushuna boshlaydilar va uzlari uchun xulk-atvor borasida ma’lum bir cheklovlarni urnatishga urganadilar. Bunda ana shu yoshdagi gurux bolalarida boshkalardan fark kiluvchi kuyidagi xolat namoyon buladi: xozircha ular tobe va itoatkor ekanligini namoyon kilayotgan bulsalar- da, bir dakikadan sung talabchan va injik bulib koladilar. Uch yoshli bolalar nutk kunikmalarini jadallik bilan rivojlantiradilar, bunda ular bolalar uchun xos bulgan tildan me’yoriy tavsifiy tilga utib-kaytib turadilar. Ular kaysidir topshirikni xal kilish chogida yoki uyin paytida tez-tez ovoz chikarib, uzlari bilan uzlari gaplashadilar. Bunday yoshdagi bolalarda katta kuvvat (energiya) zaxirasi buladi, birok ular bu kuvvatni uzok vakt bir ishga jalb eta olmaydilar. Odatda bunday bolalar tez-tez bir mashgulotdan ikkinchisiga utib turadilar. Ular aloxida xolda va guruxda uynaydilar. Oila a’zolarini xisobga olmaganda tarbiyachi bola mustaxkam boglanish xissini tuyadigan birinchi katta yoshli kishidir. Turt yoshli bolalarning umumiy tavsifi 4 yoshdan 5 yoshgacha bulgan bolalar kupincha uzlarini xar narsaga kodir xis etadilar va xar kanday yangi muammolarni xal etishga kirishadilar. Boshka kichik yoshdagi bolalardan fark ularok, bu yoshdagi bolalar barcha katnashchilarga uzaro tushunarli bulishini talab etadigan murakkab gurux uyinlarini uynaydilar. Ular xamdardlik namoyon etadilar, uzlari va boshka kishilarning xis-tuygulari tugrisida suzlay oladilar. Bu yosh guruxidagi bolalar cheklashlarni tekshiruvdan utkazadilar va shunga mos tarzda uz xulk-atvorlariga ma’lum bir tuzatishlar kiritib boradi. Ularning uzlari osongina yolKon gapiradilar, birok kattalar yolKon gapirganlarida kattik ranjiydi. 4 yoshli bolalarning dikkatni bir yerga jamlab olishlari mumkin bulgan oralik vakt avvalgiga nisbatan kiska bulsa-da, ular muammolarni xal etish uchun ma’lum tajribaga egadirlar. Agar mashgulot mavzki ular uchun kizikarli bulsa, bolalar dikkatni bir joyga uzok vakt jamlab tura oladilar. Bundan tashkari ular bir mashgulotdan olgan tajribalarini boshka mashgulotga kuchirgan xolda ularni umumlashtirish kobiliyatiga egadirlar. Bu yoshdagi bolalarni uz tanalari va boshkalar tanalarining jismoniy xolati juda kiziktiradi: ular tanalaridagi tirnalish va shilinishlardan juda xavfsirashlari, tashvishlanishlari mumkin. Ular kup narsalardan kurkadilar, kurkinchli tushlar kuradilar. 4 yoshli bolalarda umumiy xarakatlanish (motorika) soxasidagi kunikmalar tez rivojlanadi, ular jismoniy faollikni doimiy ravishda namoyish etadilar, kuvvati tugamaydiganday tuyuladi. Ularning luKat zaxirasi kengayadi, bolalar tugri tuzilgan jumlalar bilan gapiradilar va ancha murakkab grammatik kurilmalardan foydalanadilar. Besh yoshdagi bolalarning umumiy tavsifi 5 yoshdan 6 yoshgacha bulgan bolalar aksariyat xollarda yokimtoy buladilar va kattalarga yokishga intiladilar. Ular yetarli darajada ijtimoiylashgan va bir vaktning uzida 3-4 nafar tengdoshlari bilan uynaydilar. Bolalar bu yoshda uyin buyicha urtoklari uz xamjinslari bulishini ma’kul kuradilar. Ularda yumor tuygusi mavjud bulib, tez-tez jungina xazillarni uylab topadilar va ularni kayta-kayta takrorlaydilar. Ularga uynash yokadi, birok, ular albatta golib bulishni istaydilar va ustunlikka erishish uchun uyin davomida uz manfaatiga tez-tez koidalarni uzgartiradilar. Bunday yosh guruxidagi bolalar dikkatni uzok vakt bir joyga jamlashlari mumkin. Ularda fikrlash va muammolarni xal etish kunikmalari nisbatan yukori darajaga kutariladi. Bola topshirikni bajarishga choglanishi mumkin va uni belgilangan talablar asosida uddalashga xarakat kiladi. Besh-olti yoshli bolalarda nutk yaxshi rivojlangan buladi: ular gapirishni, suz uyinlarini yaxshi kuradilar va ularni anik ifodalaydilar. Ular ancha murakkab jumlalar bilan gapiradilar va nutkiy xatolarni uzlari tuzatadilar. Bunday yosh guruxidagi bolalar jismoniy jixatdan olganda juda xarakatchan buladi, ular jismoniy mashklar va muntazam sport mashgulotlariga kizika boshlaydilar. Ularning xarakatlanish (motorika) kunikmalari takomillashadi: ular kiyinish; kogozdan xar xil shaklchalar kirkish; rasm solish va yozishda kamrok kiyinchilik sezadilar. Bola uzining utmishiga tushungan xolda munosabatda bula boshlaydi, unga kattalar tomonidan «ular xali kichkina bulgan» vaktdagi turli tariular xigoya kilinishini yoktiradi. Bolalar 5-6 yoshlarida navbati bilan xali kungilchanlik, xali kungilsizlikni namoyish etadi, xolatini suzma-suz va anik ifodalay oladilar. Ularga tashkiliy tizim va davomiylik yokadi. OILANING DASTURDAGI ISHTIROKI Falsafa Yosh bolalar xaddan tashkari uz oilasiga boglik buladi, chunki oila: · yashashi, yeb-ichishi, kiyinishi, soKligi xakida kaygurish orkali ularning jismoniy soK-salomatligini; · mexr-muxabbat, kullab-kuvvatlash, nima yaxshiyu nima yomonligi tugrisida doimiy ravishda muloyimlik bilan eslatib turish vositasida xis-tuygularining jushkinligini; · mulokot kilish, emaklash, yurish, yugurish, tirmashish, uynash, shuningdek, yangi taassurotlar olish imkoniyatlari bilan ularning kamol topishi uchun shart- sharoitlarni ta’minlaydi. Maktabgacha ta’lim muassasalari xodimlari oilani bolaning ilk tarbiyachisi sifatida kabul kilib, uning ustuvor mavkeini e’tirof etishlari juda muxim. Bola maktabgacha ta’lim muassasalariga katnay boshlaguniga kadar oila unga piyola (kosa)dan kanday foydalanishdan tortib, tup uloktirishgacha bulgan kupgina narsalarni urgatgan, ertak eshitishdan zavk olish kunikmasini xosil kilgan buladi. Maktabgacha ta’lim ota-onalarga dasturning barcha boskichlarida ishtirok etish imkoniyatini bergan xolda, oila va bolaning xuddi shu ilk munosabatlari asosiga kuriladi. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi bolalarning maktabgacha ta’lim muassasasida bilim olish faoliyatini boyitish xamda bolaning uyda urganganlari va oilada paydo bulgan kizikishlaridan foydalanish uchun ota-onalarni jalb kilish favkulodda muxim axamiyatga ega ekanligiga ishontirishga asoslanadi. Ikki tarbiya muxiti – oila va maktabgacha ta’lim muassasasining bunday bir-biriga kumaklashishi Goyasi uzaro yordam va birgalikdagi xarakatga asoslangan dasturni kullab- kuvvatlashda uz aksini topadi. Bu xamkorlik kancha erta boshlansa, bola uchun shuncha yaxshi. Bolaning ilk rivojlanishida oilaning axamiyatini yetarli baxolash juda kiyin. Bolalar oilada tarbiyalanadi, unda sodir buladigan vokealar ularga katta ta’sir kursatadi. Oila, bu – uz bolalari xayotida doimiy ravishda ishtirok etadigan, ular tugrisida kayguradigan, ularni xkitadigan, karorlar kabul kiladigan odamlar jamoasi. Oilalar turlicha buladi: kichik; uncha katta bulmagan yoki katta; keng bulishi mumkin. Ularda kuplab aka-uka va opa-singillar yoki birgina bola bulishi xam mumkin. Ba’zida bola asrab olingan buladi yoki karindoshlari bilan yashaydi. Bola ota-onasidan tashkari, amma-xola, amaki-toga, bobo va buvi, oilaning yakin dustlari kabi kuplab uzi uchun xurmatli bulgan katta yoshdagi kishilar bilan mulokotda bulishi mumkinligi sababli ota-onalar bilan aloka urnatishdan tashkari bola xayotiga real ta’sir kursatadigan boshka kishilar bilan xam xamkorlik urnatish foydadan xoli bulmaydi. Oilalar uz bolalarining xayotida birinchi darajali rol uynashlariga karamay, ular uyushmalar va dasturlarning yordami va imkoniyatlariga muxtoj bulishadi. Oilalar, bu – soKlom, bilimli va mexribon bolalarni tarbiyalashning muxim omili bulsa-da, ularning ijtimoiy mavkei, jamiyatda tutgan urni, kolaversa iktisodiy axvoli bola uchun bunday sharoitlarni yaratib berish ma’nosida imkoniyatlari xar xil. Shuni nazarda tutgan xolda «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi buyicha ishlaydigan muassasalar samarali faoliyat kursatishlari uchun uzlari tarbiyalayotgan bolalarning birinchi darajali vazifalari, kizikishlari va muammolarini bilishlari, ularning oilalari va yakin kishilari xakida tasavvurga ega bulishlari kerak. Oilalarning dasturda ishtirok etishining foydalari Ota-onalarni maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatiga jalb etish bolalar uchun xam, ota-onalar uchun xam, maktabgacha ta’lim muassasalari uchun xam foydali xisoblanadi. Kuyida oilalarning ishtiroki katnashchilardan xar biriga emotsional va jismoniy jixatdan kanday foyda keltirishi kursatilgan. Emotsional jalb kilinganlik uzni: · yaxshi; · sermaxsul; · Gayratli va yangi xayotiy vazifalarga tayyor; · baxtli va kuvnok; · boshkalarga yordam beruvchi; · guruxga alokador deb xis kilishga imkon beradi. Jismoniy jalb kilinganlik: · yangi kobiliyatlarni shakllantirish; · tashvishlarni unutish; · kulish va xursand bulish; · bushashish; · boshka kishilar bilan tanishish; · ruxiy zarbalarni yengib utishga imkon beradi. Kursatmalar Odatda, tarbiyachilar xam, oilalarning a’zolari xam maktabgacha ta’lim muassasasiga katnash buyicha uzlarining boy tajribalariga ega xisoblanadilar. Bu tajriba ularning tarbiyachilar va ota-onalarning ishni birgalikda tashkil kilishlari masalasiga uz ta’sirini kursatadi. Kupgina xalklarda oila va maktabning roli, bu suzning keng ma’nosida, bir-biridan ajratilgan. Ota-onalar bolalarini maktab eshigida koldiradilar va bu eshik ortida nimalar bulishi xakida juda oz narsa biladilar. Tarbiyachilar bolaga uning bogchada bulgan davri uchungina javob berishga kunikadilar, buning uchun ulardan oilalar bilan uzaro aloka urnatish talab kilinmaydi. Bunday tajriba odatga aylangan madaniyatlarga oilaning faol ishtiroki konsepsiyasi mutlako ma’lum bulmasligi mumkin. Shuning uchun tarbiyachilar xam, ota-onalar xam kanday kilib axborot almashuv, xamkorlikda rejalashtirishni amalga oshirish, bolalar guruxida birgalikda ishlashni bilmasliklari mumkin va buning natijasida yangi talablar oldida uzlarini nokulay xis kilishadi. Bunday sharoitda tarbiyachilar va ota- onalarga maktabgacha ta’lim muassasalari xayotiga oilani jalb kilishning axamiyatini tushuntirish birmuncha kiyin kechishi extimoldan xoli emas. Xatto, oilani jalb kilish buyicha ba’zi bir tajribalar jamlangan dasturlarda xam ota-onalarning ishtiroki tarbiyachilarda ularning ustida xavf paydo bulgani, ular jiddiy kuzatish obyektiga aylanganliklarini xis kilishlari natijasida notugri xatti- xarakatlarni keltirib chikarishi mumkin. Tarbiyachilarda ular albatta «ideal» bulishi kerakligi xakidagi tuygu vujudga kelishi, yuz berishi mukarrar xatolar yoki vokealarning bir-biriga tugri kelib kolishi tufayli xavotir paydo bulishi extimolga yakin. Ba’zida ota-onalar tarbiyachilar bilan bolalikdan kolgan yomon mkomalada bulish tajribasiga ega buladilar va shuning uchun maktabgacha ta’lim muassasasida uzlarini nokulay xis etadilar. Ularda dasturga nisbatan shubxalarini bayon kilish yoki kandaydir savollar berishda kiyinchiliklar paydo bulishi mumkin. Lekin ota-onalar orasida maktabgacha ta’lim muassasasida bulish buyicha nixoyatda ijobiy tajribaga ega bulganlari xam buladi va shuning uchun xam ular maktabgacha ta’lim muassasasi xayotiga osonlik bilan kirishib ketadilar. UZARO JAVOBGARLIK Tarbiyachilar xam, ota-onalar xam xamkorlik ruxini rivojlantirgan xolda uzlariga birgalikda xarakat kilish majburiyatini oladilar. Alokada bulib turish, uzaro xurmat, tafovutlarni kabul kilish va birinchi navbatda, bola kizikishlarining muximligini e’tirof etish samarali uzaro xarakat uchun asos yaratadi. Oilalar a’zolari va murabbiylar jamoasi urtasidagi munosabatlarnigina uzgartirish xamisha xam kifoya kilmaydi, yukori darajadagi xamkorlikni yulga kuyish uchun ba’zida murabbiylar xam, ota-onalar xam uzlarida yangi kobiliyat va malakani rivojlantirishlari kerak buladi. Xamkorlik imkoniyatlari Oilalar a’zolariga dastur ishida ishtirok etishlari uchun kuplab turli-tuman imkoniyatlar takdim etiladi. Oilalarga tashrif ota-onalar uchun kulay bulgan vaktga belgilanadi xamda tarbiyachilarga bolalar va ota-onalar bilan ular uchun odat bulib kolgan vaziyatda tanishish imkoniyati yaratiladi. Ota-onalarga ularning bolalari kanday ishlayotgani va uynayotganini kurishlari uchun xoulagan paytda guruxni kelib kurish imkoniyati beriladi. Ularni guruxda bolalar bilan birgalikda shugullanishga taklif kilishadi, tarbiyachi uzaro axborot almashuv maksadida uyga berib yuboradigan bolalar daftarlari tugrisidagi fikrlarini bildirishni surashadi. Ota-onalar tarbiyachilarni tugilgan kunlar, yangi ish, karindoshlarning mexmon bulib kelishi yoki kushni shaxarga sayoxat kilish kabi aloxida oilaviy vokealar tugrisida xabardor kilishsa, bu vokealarni bolalar bilan sinfda muxokama kilish imkoniyati paydo buladi. Tarbiyachilar va ota-onalarning birgalikda ishlashlari va mulokot kilishlari uchun imkoniyatlarning kupligi va turli-tumanligi xar bir oilaning shaxsiy kizikishlari va yaxshi deb bilgan talablariga javob beruvchi shakllarni ishlab chikishga imkon yaratadi. Masalan, ota-onalar kup ishlashlari va guruxlarning kundalik xayotida doimiy ishtirok etish uchun yetarli darajada vakt topmasliklari mumkin. Bunday sharoitda alokalarni osonlashtirish maksadida noodatiy usullar, chunonchi, guruxda xar uch oyda bir marta shanba kunlari tashkil kilinadigan oilaviy tushliklarni tadbir sifatida taklif etishi maksadga muvofik. Bundan tashkari, tarbiyachilar ota-onalarga eng esda koladigan ishlar tugrisida xigoya kiluvchi maxsus maktublarni junatishlari mumkin. Ota-onalarning bandligi tufayli ayrim oilalarda bolalar xakidagi tashvishni bobo uz zimmasiga olsa buladi. Xaftada bir marta pazandalik mashgulotlarida katnashish bolaga xuzur bagishlashi tabiiy. Bu unga uzini oiladan uzilgan deb xis kilmaslik imkoniyatini beradi, bobo esa tasavvur xosil kilish va ota-onalarga ularning bolalari maktabgacha ta’lim muassasasida nima bilan shugullanayotgani tugrisida gapirib berish imkoniyatiga ega buladi. Mulokot Bola vositasida oila bilan mulokot kilish – murabbiylar jamoasi majburiyatlarining muxim kismi xisoblanadi. Barcha oilalar uz bolalarining baxt- saodatidan manfaatdor va ularning yaxshi va mamnuniyat bilan ukishlarini istaydilar. Extimol, maktabgacha ta’lim muassasalari – bolaning oiladan tashkaridagi ilk tajribasi. Shuning uchun oila a’zolari uning yutuklaridan xabardor bulishni xoulaydilar. Pedagoglar ota-onalar bilan bola xakidagi tasavvurlarni chukurlashtirish va imkon kadar samarali ishlash uchun bolaning uydagi va maktabdagi ukishlari, uning kuchli va zaif tomonlarini, tashvish tugdiradigan barcha jixatlarni mamnuniyat bilan muxokama kilishlari kerak. Mulokotlar ochikcha va ishonchli bulishi uchun albatta vakt talab kilinadi. Ayrim ota-onalar maktabgacha ta’lim muassasasida bulish borasida uz salbiy tajribalariga ega bulib, tarbiyachilar davrasida ba’zan uzlarini nokulay xis kilishadi. Boshkalar esa tarbiyachilar «kanday bulishi kerak»ligini xamisha biladilar, deb xisoblaydilar va ular bilan muzokara olib borishga extiyoj yuk, deb uylaydi. Shuningdek, tarbiyachilarda xam ba’zan bolalarni kanday tarbiyalash tugrisida maslaxat beradigan ota-onalar bilan alokada bulishga nisbatan salbiy tajriba buladi. Bunday xolatlar mu’tadil aloka urnatishga xalakit berishi mumkin. Oiladan olinadigan ma’lumot kanchalik muximligi xakida avval boshdan ota-onalar bilan gaplashib olish va buni ularga tushuntirish zarur. Dikkat bilan eshita bilish – ochikcha mulokotning muxim sharti. «Vali uyda nima bilan shugullanishni yaxshi kuradi?» yoki «Nilufar maktabgacha ta’lim muassasasi xakida sizga nimalarni xigoya kiladi?» kabi ochik savollarni berish bilan siz ota-onalarga uz bolalari tugrisida xigoya kilishlari uchun imkon yarating. Mulokotga kirishar ekan, tarbiyachilar ota-onalar uchun tushunarli, ravshan bulgan tildan foydalanishlari va ularga savol berish imkoniyatini berishlari kerak. Oilalar bilan aloka kilish tamoyillari Vakt toping, imkoniyat yarating xamda ota-onalarning uz fikr-muloxazalari, kuvonchlari, tashvishlari va niyatlarini gapirib berishlarini kullab-kuvvatlang. · Kuz kuzga tushib suxbat kilish mumkin bulgan joyni tanlang va ma’lumotlarga xamisha maxfiy sir sifatida munosabatda buling. · Oilalar tarbiyachilar bilan eng shaxsiy ma’lumotlarni urtoklashadilar, binobarin, ularni sir saklash muxim. «Bolaga yunaltirilgan ta’lim» dasturi maxfiylik prinsipiga asoslanadi va bunga xodimlar xam, oilalar xam rioya kilishlari kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar va ularning xatti-xarakati yuzasidan oilalar va murabbiylarning erkin va ochikcha alokasi nixoyatda muxim. Maktabgacha ta’lim muassasasi va oila bir-biri bilan mustaxkam boglik va ular urtasidagi aloka kanchalik yaxshi yulga kuyilsa, bola shuncha kup yordam oladi xamda uning ilk ta’lim tajribasi muvaffakiyatli bulishi extimoli ortadi. Tigiz ish sharoitida doimiy aloka uchun vakt topish xamisha xam oson emas, lekin tarbiyachilar bolaning muvaffakiyatlari uchun uni juda muxim deb xisoblashsa, u kundalik ishning bir kismiga aylanadi. Natijalar Tajriba kutilgan natija yoki oila va pedagoglar jamoasining maksadlari xamisha xam uzaro muvofik kelmasligini kursatadi. Shuning uchun bolani kabul kilish chogidayok ota-onalar bilan mazkur maktabgacha t’lim muassasasining falsafasini muxokama kilib olish va bu xakdagi suxbatni butun yil mobaynida davom ettirish kerak. Karashlar va kutilayotgan natija borasidagi tafovutlar uzaro bir-birini tushunmaslik va alokaning buzilishiga olib kelishi mumkin. Bola ta’lim jarayonida nimani urganishi va ota-onalar uchun «muvaffakiyat» nimani bildirishiga karab ularning nimani kutishlarini aniklab olish muxim. Ukuv yilining boshida bu narsani muxokama kilib olish kelgusidagi alokalarni yulga kuyishga yordam beradi.

Похожие

Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari
Oilaviy munosabatlar madaniyatining diniy va milliy jihatlari
Ona mehri - ma`naviyat bulog`i
Ona mehri - ma`naviyat bulog`i
Oilada ota sarbon