Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning ahloqiy asoslari - Философия - Рефераты

Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning ahloqiy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning ahloqiy asoslari Reja : 1. Oila - ahloqiy tarbiya maskanidir. 2. Muhabbat- chin insoniy fazilat 3. Oilaning quvonch va tashvishlari. 4. Fuqrolik jamiyati va ahloqiy madaniyat.

1. Oila- shu birgina so'z zamirida olam- olam hayot, turmush, sevinch va iztiroblari, baht, iqbol, quvonch, tashvishlari dil hotirasida namoyon bo'ladi. Qalbda ajib tuy`ular, hislar uy`onib moziyga aylangan kunlar hotiradan o'tadi. Har bir insonning o'z oila dostoni bor. Oilani ta'riflashga so'z ojiz. Negaki, dunyoga kelgan har bir o'`il- qiz o'z oilasida tarbiya topadi. O'z onasi va otasi chehrasini dastlab mur`ak qalbiga muhrlaydi. Ilk bor "ota", "ona" so'zlarini qayta- qayta takrorlaydi. Hali tili chiqmagan chaqaloq uyqudan turib onasi yoki otasi diydorini ko'rishi bilan jajji yuzlarida ilk bor tabassum jilva qiladi. Ota- onadan boshqa begona odam ko'tarsa, chirillab yi`laydi, ota- ona qonidan o'tgan mehr niholi kunlar, oylar, o'tishi bilan chuqur ildiz otib boradi. Shu tariqa ota- ona va farzand o'rtasidagi uzilmas mehr zanjiri paydo bo'ladi. Ana shu zanjir oila poydevorini mustahkamlaydi. Ota- ona va farzand o'rtasidagi bebaho mehru, muhabbat tufayli oila a'zolari o'zlarini bahtiyor hisoblaydilar. Har bir insonga bundan ortiq baht kerakmas. Yahshi, tinch, ahil, muruvvatli, oilada tarbiya topayotgan, umrguzaronlik qilayotgan har bir inson o'zini bahtiyor hisoblaydi, ya'ni yuzida nur, qalbida shuur jilolanib turadi. Ular o'qishda, imtihonda ham o'zlarini erkin his qiladilar, hursand bo'lib yuradilar, odamlarga shirin muamilada bo'ladilar, yahshi o'qishga berilib mehnat qilishga harakat qiladilar, o'zlarini tetik va bardam tutadilar. Zotan oiladagi bahtiyorlik, jamiyatdagi bahtiyorlik, bilan chambarchas bo`lanib ketishi naqadar yahshi. Hozir O'zbekistonda 27 millonga yaqin aholi, 5 millondan ziyod oila mavjud. Har yili o'rtacha 250 mingdan ortiq yangi oila qurilmoqda. Oila bilan bo`liq muammolar ham juda ko'p. Chunki har bir oila a'zosi o'zi bir olam. Har bir inson o'zi bir dunyo. Har bir oila o'ziga hos bir mamlakat. Oila boshliqlarining aql- zakovati, donoligi, mehnatsevarligi, adolatli ish yuritishi, ahloq- odobi, imon- e'tiqodi shu honadon a'zolarining osuda hayoti uchun asosdir. Dunyodagi har bir halqning o'ziga hos oila qurish va tarbiya usuli mavjud. Ota- onaning burchi, farzandlik burch, nikoh tartibi, oilaviy rasm- rusumlari

shakllangan. O'zbek halqi ham qadimdan oilaviy tarbiyaga katta e'tibor berib kelgan. Asrlar davomida o'zbekona oilaviy urf- odatlar, rasm- rusumlar, to'y va marosimlar, bayramlar maydonga kelgan. Ular nihoyatda boy va rang- barang, tarbiyaviy ahamiyatga molik. Har bir viloyat va tuman, hatto qishloqning oilaviy urf- odatlari o'ziga hosligi bilan ajralib turadi. Sobiq SSSR davrida sharqona oilaviy tarbiya usullarimizga ham kamsitish nazari bilan qaraldi. Ovrupacha turmush tarzi, yagona sovet oilasi keng tar`ib qilinda, nikoh, janoza o'qitish diniy sarqit hisoblandi. Oilaning ikki muqaddas ustuni bor. Biri- ota, ikkinchisi- ona. Ana shu ikki ustun oila qasrini mustahkam ushlab turadi. Alisher Navoiy ushbu misralarda ota- ona hurmatini nihoyatda ulu`laganlar: Boshni fido qil`il ato boshiga, Jismni qil sadqa ano qoshiga, Tun kuniga aylagil nurposh Birisin oy ayla, birisin quyosh. Ota- oila podshosidir. Oilani uy- joy, oziq- ovqat, kiyim- kechak bilan ta'minlash, tinch turmush kechirishni saqlash otaning zimmasida. Qolaversa oilaning bosh tarbiyachisi hamdir. Shu sabab oila boshli`i tinmay mehnat qiladi, aziyat chekadi, yuguradi- eladi. Oilada voyaga etayotgan o'`il- qizlarga otaning donoligi, mehnatsevarligi, yumshoq ko'ngilliligi, adolatligi, o'zidan katta-yu kichikka munosabati chuqur ta'sir ko'rsatadi. Har bir farzand otadan o'rnak olishga, unga o'hshagan inson bo'lishga harakat qiladi. Hatto yosh bolalar o'z dadasi qilgan yahshi amallarni so'zlab maqtanishni yahshi ko'radilar. Ota qanday lavozimda ishlashidan qa'tiy nazar uyda, keksa ota- onasi, hotini va o'`il qizlariga kamtarlik bilan hushmuomalada bo'lishi lozim. Kerak bo'lganda kechirimli, mard, ko'ngilchan ham bo'lishi zarur. Oiladagi etishmovchiliklar, turmush ikr- chikirlari, oila a'zolari va farzandlar o'rtasidagi nizoli ziddiyatlar ota- va ona ruhiyatiga ta'sir qilib, oqibatida janjal,

kelishmovchiliklar sodir bo'ladi. Shunda har qanday masalani ham ota- bosiqlik, vazminlik bilan hal etishi foydalidir. Har bir ota- farzand tarbiyasi uchun ma'suldir. Halqimizda "Ota rozi- hudo rozi" degan naql bor. Pay`ambarimiz Muhammad sallollohu alayhi vassallam shunday deganlar: "Kimki ota- onasining roziligini olgan bo'lsa unga qanday yahshi! Tangri uning umrini uzaytiradi" Ahmad Donishning ushbu misralarida ham otaga yahshilik qilish hamda oqibati bayon qilinadi: Sen otangga har na qilding yahshilik, Kut bolangdan yahshilikka yahshilik. Dunyoga mashhur olimu fuzalolar, shoiru yozuvchilar, milliy qahramonlar davlat arboblari ne- ne taniqli insonlarni tarbiyalab el hizmatiga yo'llangan ota- onalar bor. Ular millat fahridir. Afsuski farzand tarbiyasi bilan zarracha qiziqmaydigan topganini harom- harishga, maishatga, ichkilikka sarf qiladigan, otalik nomiga do` keltirib sharmandayu sharmisor bo'lib yurganlar ham yo'q emas. Ana shular kasriga har yili oilaviy ajralishlar sodir bo'lmoqda. Ona oilaning ikkinchi ustunidir. Yahshi tarbiya ko'rgan, aqlli, dono farosatli, mehnatsevar, imon- e'tiqodli ayollar oila fahridir. Unday onalarning shirin muomilasi, bilimdonligi, tadbirkorligi, olijanobligi fazilatlari asta- sekin o'`il- qizlarga o'tadi. Negaki "Qush uyasida ko'rganini qiladi" deb bejiz aytishmagan. Tabarruk onalarga izzat- ehtirom halqimizga hos fazilatdir. Pay`ambarimiz Muhammad sallollohu alayhu vassallam fahr bilan "Jannat onalar oyo`i ostidadir". "Yahshilikni dastlab onaga, so'ngra otaga qiling" deb aytganlar. Onalar haqida yuzlab ertaklar, hikmatlar so'zlar, maqollar, she'r va dostonlar, rivoyatlar bitilgan. Onalarni qanchalik ta'rif qilsa shuncha oz. Har bir oqila ona o'zi bir olam. Uning orzu - umidlari, dardu- hasrati, quvonch va tashvishlarini bitish mushkul.

Qur'oni Karimning "Niso" surasida hotin- qizlarning ahloq- odobi, oila, jamiyat oldidagi burchi, farzand tarbiyasi, masalalari aniq, ifoda etilganki, olloh ayollarni naqadar ulu`laganligiga ishonch hosil qilamiz. Ushbu surada er- hotin o'rtasidagi munosabatlar, bir- birlari oldidagi huquq va burchlari, etim - esirlarning haq- huquqlari, meros hukmlari ham bayon etilgan. 2. Muhabbat chin- insoniy fazilat. Dilbar va nafis, hayotbahsh va otashin muhabbat bahtli hayot, bebaho yoshlikning shirin mevasidir. Har bir insondagi eng yahshi, yoqimli, qudratli fazilatlar bunyodkori, hamisha oldinga qarashga, ezgulikka chorlovchi tuy`u ham sevgi, muhabbatdir. "Sevganingda, o'zingda shu qadar nafosat mulkini, shunchalik mayinlik, mehribonlik tuy`usini kashf etsanki, ba'zida hatto o'zing ham shunchalik seva olishga qodirliginga ishona olmay qolasan",- degan edi kishi qalbini `oyat nozik tushunadigan yozuvchi A.P. Chehov. Yigit va qizlarning bir- biriga nisbatan bo'lgan o'zaro hurmati, inoqligi, do'stligi, yonma- yon yurishdan huzur qilishi zaminida ikki tomonda ham teng tu`uladigan sevgi, muhabbat insonning barcha his- tuy`ulari ichidagi eng sehrli, nihoyatda olijanob, serjoziba tuy`udir. Qolaversa, bu tuy`u kelgusi hayotning bahtiyor damlari haqidagi rejalar va ro'yobga chiqajak orzular manbai, jasorat kaliti va baht yulduzi hamdir. Bu go'zal, qaynoq, ardoqli, ulu`vor tuy`ular, yillar, asrlar, davrlar osha buyuk allomalar, mutafakkirlar adabiyot va san'at namoyondalari tomonidan mahorat bilan inkishof etilib kelinayotgani insoniyat tirikdirkim avj pardadan tushmasligi ham aniq . Aflotun, Tsitseron, Lope de Vega, M. Servantes, A. Navoiy, A. Jomiy, Bobur, Petrarka, Fuzuliy, V. Shekspir, A. Pushkin, A. Tolstoy, Hamza, A. Qodiriy, S. Ayniy, Oybek va boshqalarning asarlarida kuylangan sevgi uning chin insoniy fazilat ekanini ko'rsatibgina qolmay, bu buyuk tuy`uni ardoqlashga ham da'vat etadi, avlodlarni hayajonga soladi. Farhod va Shirin, Layli va Majnun, ~ofir va Jamila, Otabek va Kumush, Anvar va Ra'no, Yo'lchi va Gulnorning hayoti , kurashi va taqdiri qaysi bir qalbni larzaga solmagan? Nima uchun kishilar o'zlari oshiq va ma'shuqa bo'lgan damlardagina emas, qaysi yoshda bo'lishidan qa'ti nazar dili poklikka, ezgulikka

chanqoq bo'lgan damlarda ham ana shu asarlarni qayta- qayta qo'lga oladilar, tunlari bedor o'qiydilar? Nima uchun shu qahramonlarning hayoti, sevgi muhabbati, bir- biriga insoniy vafosi, sadoqati yoshlarga hamisha o'rnak? Shu savollarni o'ziga o'zi qayta- qayta bermagan kishilar topilarmikin? Klassik she'riyatimiz malikasi Nodirahonimning ushbu misralari shu savollarga javob emasmi? Muhabbatsiz kishi odam emasdir, Gar odamsan muhabbat ihtiyor et, Kuyib, ey Nodira olam eliga, Muhabbat ishvasin oshkor et. Nizomiy Samarqandiyning "Noyob to'plamlar" asarida shunday bir voqea hikoya qilinadi: Qobus podshoning jiyani o`ir dardga chalinadi. Hatto boshqa mamlakatlardan taklif qilingan tabiblar ham bu yosh yigit dardiga malham topa olmaydilar. Nihoyat, bemor yoniga Abu Ali Ibn Sinoni olib kelishadi. Endigina o'n sakkiz bahorni qarshilayotgan nihoyatda go'zal yigitning kuch va quvvatidan qolganligi, holsizligi va ichki tuy`ularini sir tutayotganligini sezgan Ibn Sino yigit tomirini ushlub turib, uning qaysi shaharda tu`ulib katta bo'lganligini, shu shahar dahalari, mahallalari, ko'chalarini nomma- nom aytib berishini iltimos qiladi. Yigit tabib irodasini bajargach, tabib tilga olingan ko'chalardan biridagina barcha honadon va uning a'zolarini bir- bir sanash joizligini aytadi. sanab o'tilayotgan orasida bir sohibjamol qizning ismi tilga olinganda, bemor yigitning yuziga qizillik yugurib, yumuq ko'zlarini asta ochadi. Bemor yigitning tomiridan barmo`ini olmagan Ibn Sino muloyim kulib: - yigitning dardi oshiqlik. O'shal qiz bilan bo'lajak visol dardning davosidir. To'y- tomosha harakatini boshlash lozim,- deydi. Ba'zilar hozir haqiqiy muhabbat yo'q, u o'zining haqiqiy ma'nosini yo'qotdi, deya ko'p gapiradilar. Bunga misol qilib bir- ikki yil do'stlashib, turmush qurib, hatto farzandli bo'lganda ajralib ketayotgan yoshlarni ko'rsatadilar. Insoniy sevgi, oila, farzand oldidagi o'z burchini unutayotgan yoshlar yo'q emas. Sevgi o'zing mehr qo'ygan kishingning hayoti, orzu- havasi bilan yashash demakdir. Bir- birini

tushunish, hurmat qilish, e'zozlash asosdagina bu tuy`u chuqur ildiz otadi. Muhabbat fidoyilik va sadoqatdan oziq oladi. garchi bu tuy`u ifodasi uchun bir hil so'zlar ishlatayotgan bo'lsak-da, muhabbatni har bir qalb o'zicha kashf etadiki, hech qaysisi bir- birini takrorlamaydi. Har bir inson muhabbatning o'ziga hos quvonchi, shodligi, bahti, tarovati, ayni paytda tashvishi, `ami, hijronini boshidan kechiradi. Sevgi kirgan qalb poklanadi deydilar. Chinakam sevgi yigit qalbiga Alpomishu Rustamdek kuch, Go'ro'`liyu Farhoddek jasorat, Yusufu Otabekdek ko'rkamlik bahsh etadi. Ana shunday go'zal fazilatlar egasi bo'lishni balo`atga etgan qaysi yigit va qiz orzu qilmaydi? Layliyu Shirin, Barchinoyyu Kumush, Ra'noyu Jamilalarning o'z sevgisiga sadoqati, vafosi, shu yo'lda jon fido qilishga tayyorligi qizlarimiz uchun hamisha mayoqdir. Sevgi- ahloqiy hissiyot bo'lib, har bir inson kamolatida ijobiy rol ь o'ynaydi. Oshiq yigit va ma'shuqa qiz o'zida insoniy fazilatlar chuqurroq ildiz otishini orzu qiladi. O'zini yanada go'zal, barkamol, hushmuomala, kamtar, mard, sahiy, ochiq ko'ngil qilib ko'rsatishga harakat qiladi. Sevgining ijtimoiy ahamiyati ham shundadir. Bunday sevgi zaminida o'z idealidagi kishi bilan oila qurish va o'zidan avlod qoldirish maqsadi yotadi, oshiq va ma'shuqalar o'rtasidagi insoniy munosabatlar chuqurlashib, o'zaro hurmat, e'zoz, mehribonlik, fidoyilik fazilatlari mustahkamlanib boradi. 3. Mustaqillik tufayli o'zbek halqi o'zligini anglay boshladi. Qadimiy va boy oilaviy urf- odatlarimiz, qadriyatlarimiz tiklanmoqda. O'zbekiston Respublikasi Konstutsiyasining III bo'lim, XIY bobi "Oila" deb nomlanib, 63-66 moddalar oilaviy- huquqiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan qoidalardir. 46- moddada hotin- qizlar va erkaklar teng huquqligi ko'rsatilgan. Konstitutsiyaning 63- moddasida shunday deyiladi: "Oila jamiyatning asosiy bo'`inidir, hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo'lish huquqiga ega". Shu moddaning ikkinchi qismida nikohdan o'tishning ihtiyorliligi ko'rsatilgan: Nikoh tomonlarning ihtiyoriy roziligi va teng huquqligiga asoslanadi". O'zbek halqi qadimdan nikoh va oila qurishga katta ahamiyat bergan. Chunki nikoh insoniy poklikka, nasl tozaligiga, oila muhsathkamligiga garovdir.

Mamlakatimizda nikohdan o'tish yildan yilga ko'payib borayotganligi, oilaviy ajralishlar esa boshqa davlat halqlariga nisbatan, dunyo bo'yicha eng past ekanligidan quvonishga haqlimiz. Konstitutsiyaning 64- moddasiga binoan ota- onalar o'z farzandlarini voyaga etgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar. Voyaga etmagan, mehnatga layoqatli farzandlar esa o'z ota- onalari haqida `amho'rlik qilishga, ularga ma'naviy va moddiy yordam berishga majburliklari ko'rsatilgan. Oliy Majlis tomonidan 1998 yilda qabul qilingan "Oila" kodeksi halqaro normalarga javob beradigan tarihiy hujjat bo'lib, unda umuminsoniy qadriyatlar va milliy urf- odatlar, an'analar o'z ifodasini topgan. Prezidentimiz I. Karimov tomonidan 1998 yil "Oila yili", 1999 yil "Ayollar yili" deb atalishi zaminida ham chuqur ma'no borligi o'z- o'zidan ayondir. Ana shu yillar oilaviy munosabatlarni yahshilash, kam ta'minlangan oilalarni himoya qilish, pensiyalar, nogironlar, bolalarga har tomonlama yordam berish borasida ko'p hayrli ishlar amalga oshirildi. Respublika "Oila markazi" ham oilaviy muammolarni o'rganish va ijobiy hal etish borasida bir qator tadbirlarni amalga oshirmoqda. Yahshi oila ajoyib bir bo'stondir. Unda dunyoga kelgan har bir yosh go'dak mehr- oqibat, iymon- e'tiqod, halollik- poklik, rostgo'ylik, mehnatsevarlik, el- yurt uchun fidoiylik bulo`idan bahramand bo'lib voyaga etadi. Yahshi ota- ona tarbiyasini ko'rgan o'`il- qiz birinchi navbatda o'z ota- onasi va oila a'zolariga, qolaversa barcha insonlarga mehr- muhabbatli bo'ladi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. "Barkamol avlod orzusi". T., "Sharq". 1999 y. 2. Karimov I.A. "Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori" T., "Sharq" 1997 y. 3. Karimov I.A. "Halollik va fidoyilik faoliyatimizning asosiy mezoni bo'lsin" T., "O'zbekiston", 1994 y 4. Karimov I.A. "O'zbekiston XXI asrga intilmoqda"T., "O'zbekiston" 2000 y. 5. Karimov I.A. "Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman". T., "O'zbekiston" 2000 y. 6. Karimov I.A. "O'zbekiston buyuk kelajak sari" T., "O'zbekiston" 1998 y. 7. Forobiy "Fozil odamlar shahri". T., "Meros", 1990 y. 8. Navoiy "Mahbub ul- qulub" asarlar. 13 tom T., "O'qituvchi" 1995 y. 9. Konfutsiy "Pand- o'gitlari", "So`lom avlod uchun" jurnali 1997, 5-6 sonlar 10. Abdulla Sher "Ahloqshunoslik" ma'ruzalar matni T., 2000 y. 11. Ho'jamurodov I.R, Sa'dullaev N. "Ma'naviyat insoniy go'zallikdir" T., "Mehnat" 1998 y 12. Ho'jamurodov I.R., Sa'dullaev N. "Ma'naviy barkamollik ziynatdir" T., "Mehnat" 2001y. 13. "Odob bo'stoni va ahloq gulistoni" T., "Fan", 1994 y. 14. "Islom odobi va madaniyati" T., "O'zbekiston", 2000 y. 15. "Mutafakkirlar ahloq- odob haqida" T., "Adolat", 1995 y 16. "Etika" O'quv qo'llanma. T.,, ToshDAU, 1993 y. 17. Sa'dullaev N., Ho'jamurodov I. "Estetika" ToshDAU, 2006 y 18. Tohir Malik "Odamiylik mulki". T., "Movarounnahr" 2005 y.

Похожие

Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning axloqiy asoslar

Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning axloqiy asoslar 2

Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning axloqiy asoslari hamda shaxs axloqiy tarbiyasi

Oila, fuqarolik jamiyati va davlatning axloqiy asoslari hamda shaxs axloqiy tarbiyasi

Jamiyat falsafasi.(sotsiologiya)