Метафизика билиш методи сифатида - Философия - Рефераты

Метафизика билиш методи сифатида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Метафизика билиш методи сифатида Режа: Метафизика тушунчаси Метафизика билан диалектиканинг ўзаро нисбати

Дастлаб «метафизика» атамасининг маъноси ҳозиргисидан бошқача бўлган. Эрамиздан аввалги биринчи асрда Родослик Андронник Арастуь қўлёзмаларини системалаштириб, унинг физика тўғрисидаги трактатлари гуруҳидан кейин унинг бир катор бошқа мавзудаги асарларини жойлаштиради. Буларни Арастунинг ўзи « илк фалсафа » деб атаган эди. Бу борлиқ ва билишнинг дастлабки олий принципларини ақлий билиш тўғрисидаги асарлар эди. Мана шуларни Андронник « метафизика » деб атайди (юнон тилидаги айнан маъноси: физикадан кейин келадиган нарса). Шу анъанага биноан кейинги замонларда ижод қилган тадқиқотчилар ҳам «метафизика» деганда борлиқ ва билишнинг олий асослари тўғрисидаги фалсафий тадқиқотларни тушунганлар. Метафизикани ана шундай тушунишни Янги замон фалсафасига қадар учратамиз. Шу билан бирга «метафизика» тушунчаси бошқача маъно ҳам кашф этади. Кўпинча мутафаккирлар олам табиатини тасвирлар эканлар, барча саволларга тугал жавоб беришга, дунёни тўла-тўкис изоҳланган деб кўрсатишга интилганлар. Бошқача қилиб айтганда, модомики дунё ҳақида муайян қараш тўғри экан, бу фақат бугунги дунёни эмас, балки тубдан ўзгармаслиги керак бўлган келгусидаги дунёни ҳам тасвирлаб беради деб ўйлашган. Агар билиш методи объектни қандайдир қотиб қолган, ривожланмайдиган нарса сифатида тадқиқ этсагина бундай фикр юритиш мумкин бўлади. Шу тариқа метафизика билиш методи сифатида шаклланди. Метафизика метод ни биринчи бўлиб И.Кант танқид қилди . Инсон билими, Кантнинг фикрича, фақат ўнга сезги ва идрокда берилган тажрибанигина изоҳлай олади. Метафизика тушунчасини янгича изоҳлаш ҳам Кантдан бошланади. У ўз фалсафасини танқидий метафизика деб атайди, зотан, билишнинг чегаралари тўғрисидаги барча олдинги фалсафий билимларни танқидий нуқтаи-назардан қараб чиқади. Кант таълимотида бутун фалсафа «танқидий фалсафага» (яъни, унинг фалсафасига) ва « н отанқидий», догматик фалсафага (метафизикага) бўлинади. Хегел таълимотидан бошлаб фалсафий Метафизика тушунчаси

билиш методини икки қарама-қарши методга – метафизик ва диалектик методларга ажратиш бошланади. Диалектика билан метафизиканинг муқобиллиги тўғрисида гапирганда биз метафизикага диалектикани фақат чекланган доирадагина, яъни билиш концепциялари доирасидагина қарама-қарши қўя олишимизни назарда тутмоқ керак. Метафизиканинг манбаи нимада? Инсон билими дастлабки босқичларда жонли дунёни соддалаштиради, дағаллаштиради, жонсизлантиради. Масалан, жонли табиатни ўрганмоқ учун биз уни жонсизлантирамиз, сўнгра алоҳида қисмларга ажратамиз. Бу қисмларни ўрганамиз ва биз жонли нарсанинг нималигини билиб олдик деб ўйлаймиз. Лекин биз бошқача йўл тута олмаймиз, чунки биз бир бутун қандай қисмлардан иборат эканлигини билмай туриб унинг моҳиятини била олмаймиз. Бизнинг билимимиз шундай тузилган. Билиш тарихида шундай босқич бўлганки, унда олимлар ва файласуфлар бирбутунни бундай дағаллаштириш, жонсизлантириш ва қисмларга ажратиш босқичини абсолютлаштириб юборганлар, бузилган бир бутунни бирлаштириш, синтезлаш, тиклаш йўлидан бормаганлар. Диалектикага қарама-қарши ўлароқ, метафизиканинг билиш принципи сифатидаги манбалари ана шулардан иборат. Метафизик, догматик тафаккур , бу – инсонни қуршаб турган дунёнинг ва инсон тафаккурининг бирон бир томони, қирраси, хоссасини абсолютлаштиришдир. Бундай фикрлаш ҳодисаларнинг ўзаро алоқалари ва таъсирини кам ҳисобга олади, унга предметларнинг айрим элементлари ва хоссаларини фарқлантириш ва қайд этишни абсолютлаштириш хосдир. Метафизик тафаккур алоқалар, ўзаро таъсирлар ва ўтишларни назардан қочириб, ўзини дунёнинг барча турли-туман томонлари, бойлиги ва бирлигини очиб бериш имконидан маҳрум этади. Агар диалектика алоқалар Метафизика билан диалектиканинг

ҳақидаги таълимот сифатида намоён бўлса, метафизика уларни инкор этишга интилади. Догматик тафаккур учун энг мураккаб, қийин нарса, қарама-қаршиликлар алоқасидир. Догматиклар қарама-қаршиликларни ўз муҳокамаларидан чиқариб ташлашга доимо интилиб келганлар. Уларнинг фикрларини: ё қора, ё оқ - алоқаларда ўтишлар, фарқлар, турли-туманликлар бўлмайди к аби фикрлар билан тенглаштириш мумкин. Алоқаларни, жумладан қарама- қаршиликлар бирлигини англаш, бу диалектикага хос англашдир. Биз дадил айта оламизки, диалектика – бу дунёни шундай тушунишки, ва уни онгли равишда ўрганишнинг шундай усулики, бунда турли ҳодисалар, уларнинг турли-туман алоқалари, қарама-қарши кучларнинг ўзаро таъсири, ўзгариш ва ривожланиш жараёни билан бирликда қараб чиқилади .

ХУЛОСА Фалсафа - бу ҳам умумназарий дунёқараш, ҳам ижтимоий онг шакли, ҳам умумий (умумийлик тўғрисидаги) фан. У маънавий маданиятнинг квинэссенция (мағзи)дир. Мана шунинг учун ҳам фалсафанинг аҳамияти ва вазифалари шунчалик кўп қирралидир. У идрокий, услубий, қадриятий ҳамда амалий ва башоратий рол ўйнайди. Албатта, фалсафий билим, ўз табиатига кўра, ўта назарийдир. Аммо бу дегани унинг воқей ҳаётдан, муайян тарихий жараёндан ажралган деган маънони бермайди. Ҳар қандай фалсафий тизим, бир томондан, замонасининг руҳини нишони бўлса, иккинчидан, фалсафа мазкур даврнинг моҳиятини акс эттиради, унинг қонуний белгиларини очиб беради. Фалсафа моҳият жиҳатдан фақат ҳозиргинигина эмас, балки ўтмишни, ва айниқсаа, келажакда бўлиши мумкин бўлган имконият лар ни ва у лар нинг қандай бўлишлиги билан шуғулланади. У инсоният ҳаётининг истиқболига умид билан қараш ва уни такомиллаштириш йўлларини ва тамойилларини аниқлашга қаратилгандир. Ўзбекистон Республикасининг мустақил тараққиёти давомида тўпланган тажриба фалсафий талқин ва умумлаштириш учун катта имконият беради. Шундай таҳлил тажрибаси ушбу дарсликнинг тегишли бўлимларида берилган. Келгусида мустақил Ўзбекистон тараққиётининг фалсафий талқини янада акт у аллашади. Бир томондан, уни дунё тараққиёти тамоийллари нуқтаи назаридан қараб чиқиш керак бўлади, негаки, бизнинг мамлакатимиз ва унда рўй бераётган жараёнлар – умуман дунё цивилизацияси тараққиётининг бир қисмидир. Иккинчи томондан, мазкур тажрибани уни тўлалигича, барча асосий томонлари бўлган – сиёсий, иқтисодий, маънавий жихатларини биргаликда қараб чиқиб, унинг моҳиятий, қонуний тамоийллари, умумий ва хусусий белгилари нисбатини аниқлаш лозим.

Адабиётлар : 1. Фалсафа. Қадимий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил, 154-152 бетлар. 2. Ж.Туленов Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил. 3. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсуповнинг умумий таҳрири остида. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 252-255 бетлар. 4. С.Э. Крапивенский. Социальная философия. Учебник дня вузов.- Москва, Гуманиторно-издательский центр «ВЛАДОС», 1998 йил, 3-17 бетлар. 5. В.С.Барулин «социальная философия» Учебник дня вузов.- Москва, ФАИР- ПРЕСС, 1999 йил, 4-8 бетлар.

Похожие

Билиш имкониятлари - гносеология муаммоси сифатида

Тарих фалсафаси фалсафий билиш соҳаси сифатида

Билиш назариясининг ўзига хос хусусиятлари. Билиш назарияси фалсафий фан сифатида

Ҳиссий билиш

Ақлий билиш