Маҳалла ва маҳаллий бошқарув социологияси

Загружено в:

19.09.2022

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Скачать

Маҳалла ва маҳаллий бошқарув социологияси Режа: 1. Узбекистонда махаллий бошкарув тизими шакли 2. Махалла узини - узи бошкарув тизимининг мухим ижтимоий органи 3. Махалла субъекти ва унинг куринишлари 4. Махалла демократияси

Таянч иборалар Консультатив, экспрессив, референдум, манипуляция (хаспўшлаш), дезинформация (сохта ахборот), позитив, негатив, коммуникация, менталитет, миграция, махалла демократияси, Нодавлат Нотижорат Ташкилот. 1-масала . Маҳалла – (арабча «маҳалла» - жой, ўрин, макон) – Ўзбекистоннинг муайян тарихий шароитларида, асрлар давомида шаклланиб, фаолият кўрсатаётган, аҳоли яшайдиган маъмурий-ҳудудий бирлик, уюшма. Маҳалла ўзини -ўзи бошқарув тизимининг муҳим миллий ижтимоий органи бўлиб, у Ўзбекистондаги ижтимоий ҳаёт тарзининг маҳаллий кўринишдаги шакли ҳамдир. Маҳаллалар 1917 йилгача бўлган даврда жуда кенг иш олиб бориб, маҳаллий аҳолини бирлаштирувчи, уюштирувчи ташкилий тузилма бўлиб келган. Маҳалла ўзбек халқининг кундалик ижтимоий ҳаётини ва турмушини ташкил қилишда излаб топган ва асрлар давомида такомиллаштириб келган ҳаётий амалидир. Аммо шунга қарамасдан, шўролар даврида ҳукмрон тузум ва мафкура маҳаллаларни расман тан олмади. Бироқ аҳолининг чуқур норозилигига сабаб бўлмаслик учун маҳаллаларни тақиқлаб ҳам қўя олмади, уни жамиятни бошқариш тизимига киритмади. Маҳалла ўз моҳияти, фаолияти мазмуни ва шакллари билан шарқона фикрлаш, иш кўриш тарзи каби халқимизнинг ўзига хос фазиалатларини акс эттиради. Маҳаллалар аҳолини аҳил-тотув яшашга, сидқидилдан меҳнат қилишга, касб ўрганишга, шулар орқали ҳаёт кечиришни енгиллаштиришга чақиради. Маҳалла ва маҳаллий бошқарув социологиясида 2 та муҳим масалага эътибор бермоқ лозим. Булар: 1. Маҳаллий ҳокимият органлари.

$2. Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари. 1. Маҳаллий ҳокимият органларига Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 9-104-моддаларига мувофиқ вилоятлар, туманлар ва шаҳарларда ҳамкорлик бошчилик қиладиган халқ депутатлари Кенгашлари ҳокимиятнинг вакиллик органларидир. Улар давлат ва фуқароларнинг манфаатларини кўзлаб ва ваколатларига тааллуқли масалаларни хал этадилар. 1993 йил 2 сентябрда «Маҳаллий давлат ҳокимияти тўгрисида» қонун қабул қилинди. Ўзбекистон Республикасининг 100-моддасига биноан маҳаллий ҳокмият органлари ихтиёрига қўйидагилар киради: 1) Конунчиликни, ҳуқуқ-тартиботни ва фуқароларнинг ҳавфсизлигини таъминлаш. 2) Ҳудудларни иқтисодий, ижтимоий ва маданий ривожлантириш 1 . 3) Маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йи\имларни белгилаш, бюджетдан ташқари жамгармаларни ҳосил қилиш. 4) Маҳаллий коммунал хўжаликка раҳбарлик қилиш. 5) Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш. 6) Фуқаролик ҳолати актларини қайд этиш. 7) Норматив ҳужжатларни қабул қилиш ҳамда Ўзбекистон Республикаси қонунларига зид келмайдиган бошқа ваколатларни амалга ошириш. 2. Фуқароларнинг ўзини-ўзи (маҳаллий) бошқариш органлари . Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 105-моддасига биноан «Шаҳарча, қишлоқ ва овулларда, шунингдек, улар таркибидаги маҳаллаларда ҳамда шаҳарлардаги маҳаллаларда фуқароларнинг йигинлари ўзини-ўзи бошқариш органлари бўлиб, улар икки ярим йил муддатга раисни (оқсоқолни) ва унинг маслаҳатчиларини сайлайди» 2 . Маҳаллий ўзини-ўзи бошқариш органлари таркибини фуқаролар йигинлари, хусусан маҳаллалар ташкил этади. Жамиятда ўзини-ўзи 1 Ызбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: «Ызбекистон», 1999, 24-бет. 2 У збекистон Республикаси Конституцияси. Т.: « У збекистон», 1999, 25-бет.$

бошқарув тизимининг муҳим органи бўлган маҳалла – бу ҳудудий, касбий, турли ёшга оид ва бошқа шу каби турли хил ижтимоий гуруҳларнинг қизиқиши ва иродасини ўзида мужассамлаштириб, уларни ижтимоий ҳаётга жорий қилувчи умумий ҳамда алоҳида ҳолатларни намоён қилади. Мамлакатимиз Президенти Ислом Каримов «Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда» асарида таъкидланганидек, «Маҳаллий ҳокимият органлари ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари бажарадиган вазифалар доирасини кенгайтириш, уларга давлат ваколатларининг бир қисмини босқичма-босқич топшириш лозим. Бунда энг муҳими, аҳолининг касб ва ижтимоий таркиби манфаатларини янада тўлароқ ифодалаш ва ҳимоя қилишда нодавлат, жамоат тузилмаларининг ҳуқуқ ва мавқеиларини ошириш даркор. «Кучли давлатдан кучли фуқаролик жамияти сари» деган сиёсий қурилиш дастурининг моҳияти ана шунда яққол намоён бўлади. Айнан шундай ёндошув фуқароларнинг ўзларига-ўзлари ҳаёти ва бутун жамият ҳаётини бошқаришда ва тенг ташкил этишда кенг иштирок этиш учун имконият яратади» 3 . Шу боисдан ҳам маҳалла ва маҳаллий бошқарув социологияси айнан ана шу фуқароларнинг ўзини ўзи маҳаллий бошқариш органлари фаолиятини ва унинг ижтимоий жиҳатини таҳлил қилади. Демак, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқаришнинг маҳаллий куйи органи бўлган маҳалланинг аввало ҳуқуқий асослари қуйидаги жиҳатлар билан белгиланади: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (айнан 21 – боб 105 – моддада у ўз ифодасини топган). 2. 1993 йил 2 сентябрда Олий Кенгаш томонидан қабул қилинган «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўгрисида» ги конун. 3. 1999 йил 14 – 15 апрелда Олий Мажлис томонидан «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўгрисида» ги конуннинг янги 3 Каримов И.А. Биз келажагимизни у з ку лимиз билан к урамиз. Т.7. – Т.: « У збекистон», 1999, 389-бет.

$таҳрири унинг асосий мақсад ва вазифаларини, ижтимоий моҳиятини ифода қилиб берган. 2-масала . Мустақиллик йилларида маҳаллаларга бўлган муносабат тубдан ўзгарди. 1992 йил 12 сентябрда Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Республика «Маҳалла» хайрия жам\армасини тузиш тўгрисида» ги Фармони қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 17 октябрда «Республика «Маҳалла» хайрия жамгармаси фаолиятини ташкил этиш масалалари тўгрисида» ги 480-сонли қарори қабул қилинди. 1992 йили Республикамизда 8 мингга яқин, Тошкентда 279 маҳалла мавжуд эди. 1993-1994 йилларда мамлакатимизда 12 мингдан ортиқ маҳалла қўмиталари тузилди. 2000 йилга келиб Ўзбекистонда 13 мингдан ортиқ, Тошкент шаҳрида эса 481 дан кўпроқ маҳалла фаолият юрита бошлади. «Оила-маҳалла-мактаб» концепцияси ҳамкорлик дастури ишлаб чиқилди. Бу бошқа давлатларда учрамайдиган ноёб дастурдир. 1999 йил 14 апрелдаги «Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари тўгрисида»ги янги таҳрирдаги қонуннинг 7-моддасига мувофиқ: 1) бозор иқтисодиёти шароитида маҳаллалар фаолияти эркинлаштирилди; 2) маҳаллалар ҳокимият тизимидан чиқарилди; 3) қатор имтиёзлар берилди; 4) боқимандалик кайфиятидан озод этилди 4 ; 5) «Кучли давлатдан кучли фуқаролик жамият сари» қадам ташланади. Натижада маҳаллаларда одолатли, демократик жамиятнинг негизига айланиб бормоқда. Демак, маҳаллалар ўзини-ўзи бошқарув тизимида қуйидаги ижтимоий вазифаларни, функцияларни бажариб келмоқда: 1. Маҳалла – она маскан.Оила кўз очиб кўрган даргоҳ бўлса, маҳалла Ватан ичидаги Ватандир. Ватан – энг олий қадриятдир. 4 Хал к с у зи. 2001 йил 4 декабрь.$

2. Маҳалла – аввало соглом ижтимоий муҳитдир. Бу ерда кучли таъсирга эга бўлган жамоатчилик фикри маҳалла аҳлининг ҳулқ-атвори, ўзаро муносабатларни адолат ва маънавий мезонлар асосида тартибга солиб туради. Шу маънода маҳалла, Президентимиз Ислом Каримов таъбири билан айтганда ҳақиқий демократик дарсхонасидир. 3. Маҳалла – таянч маркази. Кам таъминланган, кўп болали оилалар, ёлгиз кексалар ва ҳ.к. таянчи ҳисобланиб келмоқда. 4. Маҳалла – маънавий-ахлоқий қадриятлар, анъаналар маскани. 5. Маҳалла ёшларни касб-корга йўналтирувчи, ишсизларни меҳнат билан таъминловчи ижтимоий ҳимоя ҳамдир. 6. Маҳалла – тарбия маскани. Бир болага етти қўшни ота-она …. 7. Маҳалла – оила тинч-тотувлигини, жипслигини мустаҳкамлайдиган жой. Отанг – маҳалла, онанг – маҳалла ибораси деб безиж айтилмаган. Умуман, маҳаллалар ўз ҳудудида ишлаб чиқаришни ташкил этиши, кичик корхоналар очиши, ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотни сотиши, унинг бир қисмини маҳалладаги эҳтиёжмандларга бепул тарқатиш, ўз ҳудудидаги аҳолини иш билан таъминлаши, аҳолига маданий-маиший хизмат кўрсатиши мумкин. Ҳозирги пайтда маҳалла қўмиталари, бозор иқтисоди қонунлари асосида, ўз ишларини ташкил қилишлари учун барча имкониятлар очиб берилди. Улар олди-сотди, тўй-марака маросимлари ўтказиш, хашарлар уюштириш, маҳалладаги оилавий низоларни бартараф этиш, беморлар ҳолидан хабар олиш ишлари билан шугулланадилар. Кўпчилик маҳаллаларнинг ўз масжиди бор, турли маъракалар учун керакли ашёлар (дошқозон, палос, идиш-товоқ, чойнак-пиёла, тобут ва бошқалар) мавжуд. Эндиликда ҳар бир маҳалла ўз маданий марказини қуриб, шу ерда чойхона, нонвойхона, сут-қатиқ дўкони, турли ўйинлар масканига эга бўлмоқда. Маҳалла қўмитаси - ташаббускор жамият ташкилотидир. Маҳаллада хўжалик ва маданий қурилиш, унинг худудини ободонлаштириш, уй-жойларни ва худуддаги шаҳар хўжалигини сақлаш, озодаликни таъмин этишда, омма куч-

гайратини бунёдкорликка йўналитиришда мухим ахамият касб этмоқда. Махаллаларнинг иш фаолияти хорижий мамлакатларнинг диққат эътиборига тушмоқда. 5 3-масала .Маҳалла субъекти ва унинг кўринишлари. Маҳалла бошқарув тизимида муҳим аҳамиятга эга бўлган субъект тушунчасига эътибор қаратишлик илмий мазмун касб этади. Маҳалла субъкетинниг ўзига хос хусусиятини ундаги бошқарув функцияси бажаради. Чунки айнан шу функция орқали маҳалланинг самарали иш фаолияти намоён бўлади. Ўзбекистон худудида маҳаллаларнинг қуйидаги 4 та асосий қисмига ажратиш мумкин: 1) Шаҳарлардаги анъанавий маҳалаллар 2) Шаҳарлардаги кавртал маҳаллалар 3) Шаҳарчалардаги маҳаллалар 4) Кишлоқ маҳаллалари Маҳаллалар ижтимоий ҳаётида қуйидаги вазфаларни бажаради: 1. Оила муҳофазаси 2. Ободонлаштириш, кўкаламзорлаштириш ва тозалик 3. Ижтимоий химояда фаол иштирок этиш. 4. Маънавият ва ижтимоий хуқуқни шакклантириш. 5. Сиёсий фаолликни ошириш ва хоказо. Социолог П.А.Сорокин фикрича, «Инсон ижтимоий организм бўлиб, табиатдаги барча тирик организм сингари яшаш учун муҳим бўлган барча шароитлар эҳтиёж сезади». Хукуматимиз томонидан маҳалла масаласига эхтибор қаратилаётганлигининг сабабларидан бири у ижтимоий алоқадорликни шакллантирувчи ва кишиларни ижтимоий гуруҳ сифатида богловчи жараёнларнинг мавжудлигидир. Бу жараёнлар: а) илдизлар, б) муносабатлар, в) ташаббускорлик. Бу холатлар кишиларни янада жипслаштиради. 5 Абдуллаев М. ва бош. Мустакил л ик. Изохли илмий-оммабоп лу г ат. Тошкент: «Шар к », 1998, 113-114-бетлар.

Кадимги юнонлар демократия терминини ишлаб чиққанларида табиий- ижтимоий жараёнга эътиборни қаратган эдилар. Яъни кишилар ўзлари яшаётган жойга хос бўлган имкониятларни яратадилар. Демак, демократия - бу халқ хокимияти ёки халқ бошқарувчи сифатида оммани турли табақалари ижтимоий фаоллигини тақозо этади. Ўз-ўзидан равшанки, халқ иштирок этадиган ва ўз ижтимоий моҳиятини мумкин қадар тўла намоён эта оладиган халқчил тизим - бу ўзини ўзи бошқарув тизимидир. Халқ бошқарув тизимидафаол иштирок этар экан, у ўзининг ижтимоий-сиёсий фаолиятини ошириб боради, демак у жамиятнинг маънавий ва идтимоий ҳаётига кириб боради. Ҳамда тобора уни жамият тараққиёти ва равнақи ўйлантириб қўяди. Шахснинг ижтимоий муносабатларига киришиши йигилиб қолган муаммолар ҳамда ҳар хил воқеликлар ва тафсилотлар тўгрисида хукм юритиш ёки хулоса чиқариш имкониятини беради. Бу ҳолат ўз навбатида фуқароларнинг сиёсий фаоллик ролини ортиб бориши учун замн хизматини бажаради. Кузатишлар шуни кўрсатадики, яъни маҳалла муносабатларида барча қатламлардагикишиларнинг иштирок этиши бир текис холитда кечади. Бу эса жамиятда ўрта қаталам муносабатларига киришиш оқибатида маҳалланинг одамлар ҳаётига яқинлиги, аҳоли турмуш тарзи ва куундалик ҳаёти билан уйгунлиги кўп жиҳатдан жамиятда демократик жараёнларни чуқурлаштириш имкониятларини янада тезлаштради. Одимларнинг хатти-харакати, воқеликка ва ҳар қандай янгиликка нисбатан муносабати, энг аввало юксак ахлоқ-одоб, шарқона вазминлик, ота- боболаримизга хос мулохазамандлик, қийин ва мураккаб вазиятларда шахсий манфаатлардан умумдавлат ва умумхалқ манфаатларини устун қўйиш, жамоа учун яшаш каби инсоний фазилатларга қаратилган. Бу ва шунга ўхшаган милилй қадриятлар даражасига кўтарилмоқда. Ўзбекситон Республикаси «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўгрисида»(1999) янги таҳрирдаги қонуннинг 6-моддасида айтилгандек, «Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари фаолиятининг асосий принциплари демократизм, ошкоралик, ижтимоий адолат,

инсонпарварлик, маҳаллий ахамиятга молик масалаларни ечишда мустақиллик, жамоатчилик асосида ўзаро ёрдам» 1 деб белгиланган. Айтиш мумикнки, Ўзбекистонда амалга оширилаётган маҳалла демократияси, унинг халқ ҳаётига яқинлиги, аҳоли турмуш тарзи ва кундалик ҳаёти билан уйгунлиги сабабли кундалик хаёт тарзимизда қайтадан қарор топаётган бошқарув тизими сифатида ўз ифодасини топмоқда. Жамият тараққиётидаги ҳар қандай ўзгаришлар, янгликлар, айниқса инсоният ривожига катт туртки берадиган жараёнлар, кашфиётлар ўзи- ўзидан юз бермайди. Бунинг учун аввало асрий анъаналар, тегишли шарт- шароитлар, тафаккур мактаби, маданий-маънаивй муҳит мавжуд бўлмоги лозим. Иқтисодий тараққиёт суръатлари авж олган сари одимларнинг маърифатга интилиши ҳам кучайиб бориши зарур. Ўзбекистон Республикасининг асосий куч-қудратининг манбаи- бу халкимизнинг умуминсоний қадриятларига содиқ қолганлигидир. Ўзбекистондаги ана шундай умуминсоний қадриятларга сарчашмаларидан бири маҳалла тизим юқорида тўхталиб ўтган эдик. Унинг нуфузини ошириш, ижтимоий сиёсий Президентимиз И.Каримов «Туркистон» газетаси мухбири берган саволларига – «Маҳалла, таъбир жоиз бўлса, кишилик жамиятида алохида тарбиявий аҳамиятга молик бўлган ўзига хос маскандир дейиш мумкин. Бу ноёб тажриба аҳолининг маҳалла бўлиб яша тарзи жахонинг бошқа мамлакатларида кам учрайди. Шунинг учун ҳам инсонни жамияти билан бирга яшашга ўргатадиган, шу руҳда тарбиялайдиган бирламчи беқиёс макон – бу маҳалладир», деб жавоб қайтариши ушбу тизимнинг оммабоп жараёнга айлантириш айни муддао эканлиги тўгрисидаги гоя деб ифодаласа бўлади. 4- масала . Маҳаллийчилик хақида. Маҳаллийчилик – бу уруг аймоқчилик феодал жамиятларга хос бўлиб бу қон қариндошлик алоқалари билан богланган одимларнинг бирлигидир. Уруг жамоаси ўз бошлигининг номи билан аталади. Бу эса аъзолари учун обрўли одам хисоланади, уругнинг 1 Фу к ароларнинг у зини- у зи бош к ариш органлари т уг рисида. У збекистон Республикаси К онуни. «Постда» газетаси. 1999 йил 22 январ.

манфаатларини жамоасининг нисбатан махуд одамидан ташқари ифодалар эди. Айнан уруг аймоқ ўз аъзоларини химоя этар, ула а хомийлик қилар ва ёрдам берарди. Махаллийчилик – миллий давлатчиликнинг зидидир... Бир японшунос «Японлар орасида хам ўзаро рақобат кучли. Бир-бирлари билан келишмовчиликлар бўлиб туради. Аммо масала японя манфаатларига бориб тақалгудек бўлса хозиргина бир -бирларига қарама-қарши бўлиб турган икки япон кишиси бирлашиб, давлат, миллат манфаатлари учун мустаҳкам химоявий бирликни намойиш этадилар» деб ёзган эди. Демак хулоса қилиб айтганда махалилйчилик тахдиди қуйидагилардан иборат: 1. Республика миқёсида – вилоятлараро бўлинишига олиб келиш мумкин. 2. Вилоятларда – туманлараро бўлинишга йўл очади. 3. Шаҳар туман даражасида – маҳаллалар, жамоа хўжаликлари орасида бўлинишга олиб келади. 4. Маҳалилй даражада: қишлоқлараро бўлиниш юз бериши мумкин. 5. Жамоа хўжалиги бўйича – уруглараро бўлиниш. 6. Кариндошлик белгиларига қараб бўлиниш. 7. «МЕН» нинг (шахсий) манфаатидан келиб чиқиб бўлиниш кабилар. Маҳаллийчилик – миллий давлат вужудга кириб олиши мумикин бўлган рак хужайрасига ўхшайди. Чунки: 1) Давлат иқтисодий қудратининг бир нечта гуруҳ кишилари томонидан сўриб, ўгирланиши, талон-тарож қилинишини ҳимоя қилади. 1 2) Ўзбек халқи ичида ўзаро бегоналик уругларини кўкартиради. 1 Х уррият. 1998 йил 4 феврал

3) Буюк ишларнинг ўртамиёна кадрларга топширилишига, истедодли кадрларнинг майда-чуйда ишлар билан ўралашиб қўйилишига олиб келади. 4) Организм – давлат кучсизлашади, ислоҳот сусаяди. Шу боисдан ҳам Президентимиз Ислом Каримов ана шу маҳаллийчиликка қарши кураш масаласи ҳар доим кўрсатиб келмоқда. «Лекин, - деган эди у, - қариндош-уругчилик, худудий ёки этник принциплар асосида давлат тузилмаларда тор гуруҳчилик манфаатлари билан иш кўрадиган, айнан шу манфаатларини биринчи ўрнига қўядиган уюшмалар (кўпинча норасмий уюшмалар) умумий ишга, умумдавлат, умумхалқ манфаатларига зарар келтирадиган ҳолда шаклланиб, ўз мақсадларига эришиш учун аъзоларини мавжуд давлат, ҳокимият ва бошқа погоналарда юқори кўратишга ҳаракат қилар экан, бу хол хавфли бўлиб қолади. Ана шунда жамиятнинг барқарорлиги ва хавфсизлигига реал тахдид солувчи маҳаллийилиги ва уруг-аймоқчилик хақида гапиришга тўгри келади». 1 1 Каримов И.А. Хавфсизлик ва бар к арор тара кк и ё т й у лида. « У збекистон», 1998 й. 98-бет

$Кисқача хулосалар Биз адолатли , демократик давлат ва фуқаролик жамияти қурмоқчи эканмиз , жамоатчиликнинг ижтимоий ва сиёсий фаоллигини оширишимиз , лоқайдликни бартараф қилишимиз зарур . Собиқ Иттифоқ даврида ҳамма соҳаларнинг марказлашган тарзда давлат томонидан берилган буйруқ ва кўрсатмалар орқали бошқарилиши жамиятда бепарволик, масъулиятсизлик каби салбий иллатларнинг шаклланишига сабаб бўлди. Жамият, давлат бу каби салбий иллатларни йўқотмай, ўз фикрига эга бўлган, эркин фикрловчи ёшларни тарбияламай туриб мақсадга ва тараққиётга эриша олмаймиз. Шу сабабли ҳозирги кунда иқтидорли ёшларни қўллаб-қувватлашга, таълим-тарбия тизимини туб ислоҳ қилишга давлатимиз томонидан катта эътибор берилмоқда. Бўлиб ўтган сайловларда, хусусан 1999 йил 5 декабрдаги Олий Мажлисга ва 2000 йил 9 январда Ўзбекистон Президентини сайлашда, шунингдек, 2002 йил 27 январда ўтакилган референдумда икки палатали парламент тузиш гояси, Ўзбекистон Республикаси Президентининг конституциявий ваколат муддатини 7 йиллик қилиб белгилаш жараёнида кенг жамоатчиликнинг фаол иштирок этиши, мамлакатнинг келажаги кимларнинг қўлига топширилишини англаган ҳолда ўз номзодларини кўрсатишлари Мустақил Ўзбекистоннинг бўл\усидаги тараққиёти, жамият аъзоларининг манфаатларининг нечоглик қондирилиши, ҳуқуқий давлатчилик асосларининг яратилиши ана шунга ва яна бир бор жамоатчиликнинг онгли иштирокига боглиқдир.$

Маҳалла ва маҳаллий бошқарув социологияси

19.09.2022

0

89.5 KB

Похожие