Jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri - Философия - Рефераты

Jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38.5 KB

Jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri R E J A: 1. Tabiat va jamiyatning o’zaro munosabatlari 2. Kishilik jamiyatining dastlabki bosqichlarida tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar 3. Fan va texnika taraqqiyoti davrida tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro ta’sir Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Tabiyat va jamiyatning o’zaro munosabatlari “ Tabiat” tushunchasi bir necha xil ilmiy talqinga ega.Keng ma’noda tabiat so’zi Olamning butun moddiy – energetik va axboriy (infarmatsion) dunyosini anglatadi. Ko’pincha tabiat so’zi kishilik jamiyati mavjudligining tabiiy sharoitlari majmuasini bildiradi.Jamiyat tabiatga bevosita ta’sir ko’rsatadi: tabiat bilan o’zining xo’jalik faoliyati orqali bog’langan “tabiat- jamiyat” sistemasi qaralganda ko’pincha anashu tushuncha nazarda tutiladi. Tabiat - Yerda hayotning asosiy va zaruriy sharoiti, insoniyatning uyi (muhiti), barcha tabiiy resurslar hamda aholining madaniy, estetik , rekreatsiyasi ehtiyojlarini qondiradigan manbaidir. Jamiyat- kishilarning birgalikdagi faoliyatining tarixan vujudga kelgan shakllarining majmuasidir.U kishilarning moddiy hayotining ishlab chiqarishini, ya’ni moddiy ishlab chiqarishni, tabiiy resurslarni va sharoitlarini qayta tiklashni va insonni takror barpo qilishni o’z ichiga oladi. Hozirgi paytda tabiat va jamiyat orasidagi o’zaro ta’sirining keng ko’lamlarda bo’lishi global muommolardan biri bo’lgan ekologik muommoni vujudga keltiradi . Ekologik muommo atrof tabiiy muhit sifatining hamda insonning turmush tarzining sanoatlashuvi va urbanizatsiyalashuvi tufayli yomonlashuvi, an’anviy energetika va xomashyo resurslarining qashshoqlashuvi, insonning tabiatga ta’sirining uzliksiz oshib borishi , tabiiy ekologik balanslarning ortib borayotganligi, tabiatni inson xo’jalik faoliyatining chiqindilari bilan ifloslanishining salbiy genitik oqibatlari bilan bog’liqdir. Jamiyat bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir vaqt va makonda turlicha bo’lib kelgan. Ushbu ta’sirning joylardagi ko’lami har xil bo’lganligi tufayli tabiatda ma’lum darajada o’zgarishlar sodir bo’lgan. Maskur o’zgarishlarni diqqat bilan tadqiq qilish natijasida tabiat bilan jamiyat o’rtasida yuz berib kelgan o’zaro ta’sirning qanchalik maqsadga muofiqligi yoki inson ta’siri ko’p-kam bo’lganligini bilish mumkin.

Inso faoliyati maqsadiga to’g’ri yo’naltirilgan joyda tabiatdan oqilono foydalanilgan, nitijada o’lka, shahar va qishloqlar yashnagan, aksincha bo’lgan holda esa quruq cho’l, eroziya tufayli chuqur tashlandiq yerlar tarkib topgan. Tabiat va jamiyat o’rtasidagi o’zaro ta’sir muommosi murakkab va xilma xil. Bu muommoning sotsial iqtisodiy ahamiyati tabiiy muhitning jamiyat tarixiy taraqqiyotining barcha bosqichlarida muhim ahamiyatga ega bo’lganligi bilan bog’liq.Tabiat va jamiyatning o’zaro ta’siri turli munosabatlarda namoyon bo’ladi. Geografik qobiq doirasidagi atrof tabiiy muhit jamiyat taraqqiyotining eng muhim omillaridan biri bo’lgan holda aholining takror barpo qilinishining zaruriy sharti hamdir. Ammo tabiiy muhit o’z navbatida uning komponintlarining ijtimoiy ishlab chiqarishga ko’proq jalb qilingan sari unda sodir bo’ladigan o’zgarishlarga sabab bo’ladigan yanada kuchliroq ta’sirga uchraydi. Inson bir butun moddiy tizimning bir qismi bo’lib, uning yashashi uchun zarur bo’lgan shart sharoitlar atrof muhit bilan inson orasida modda almashinuvining mavjudligidir. Inson yashashi uchun zarur bo’lgan hamma narsa - suv, havo, oziq-ovqat, kiyim kechak, qurilish materiallari va boshqalarni tabiatdan oladi hamda ortiqcha, keraksiz barcha mahsulotlarni tabiiy muhitga chiqaradi. Shu sababli tabiat va jamiyat orasida to’xtovsiz va xilma xil o’zaro ta’sir ro’y beradi. Uzliksiz fan-texnika taraqqiyoti tufayli tabiatga kishilik jamiyatining ta’siri tobora kuchayib bormoqda.Fan- texnika taraqqiyoti tabiiy muhitda ulkan o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. XX-asrda inson tabiiy dinamik muvozanatini anchgina buzgan holda geografik qobiqda energiya va modda almashinuvida mutlaqo yangi yo’l tutdi.Inson faoliyatining samarasi mutloq o’lchovda , ahoi jon boshiga ham tezda o’smoqda . Sgu sababli insonnimg hozirgi iqtisodiy va ijtimoiy texnikaviy faoliyatini tabiiy jarayonlar bilan bir qatorga qo’yish mumkin.

Kishilik jamiyatining dastlabki bosqichlarida tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar Inson hayoti mobaynida o’z ehtiyojlari uchun zarur bo’lgan moddiy narsalarning barchasini tabiatdan oladi.Ya’ni u tabiat bilan ma’lum munosabatda - o’zaro ta’sirda bo’ladi. Tabiat bilan jamiyat o’rtasida o’zaro ta’sirni tarixiy jihatdan o’rganish ularni munosabatlari mazmunini to’g’ri tushunishga va kelajakdagi o’zgarishlarni aniqroq bashoratlashga imkon beradi. Inson bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir qariyib 3-5 mln yildan beri davom etib kelmoqda. Eng qadimgi odamlar-arxantroplarning ilk hayot belgilarini tasdiqlovchi turli qurollarning Sharqiy Afrikada topilganligi bundan darak beradi. Sayyoramizning boshqa hududlaridan undan yoshroq, lekin nisbatan katta yoshdagi (250 ming yildan 1 mln. yilgacha) arxantroplarning qoldiqlari Yava orolida- pitekantroplar.Xitoyda-siniantroplarning tosh qurollari topilgan.Arxeologlarning fikricha janubiy Farg’onadagi paleolit davriga oid Selungur g’oridan 1980-yilda topilgan turli xil oddiy tosh qurollari (cho’qmorlar va boshqalar) ni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki , bu tosh qurollar 1,4-2,5 mln yil qadimiylikka ega bo’lgan Olduvoy ( Sharqiy Afrika) va Ubaydiya (Yaqin Sharq ) tosh qurollariga o’xshaydi. Solishtirma tahlillar hamda Selungur g’ori qatlamlarini mufassal o’rganish natijalaridan kelib chiqib , ushbu mintaqada bundan 1,1 mln yil muqaddam ibtidoiy odamlar yashagan, deb taxmin qilish mumkin. Albatta shunchalik uzoq vaqt davomida insonning tabiat bilan bo’lgan munosabatlar kuchli darajada o’zgarib brogan . Birlamchi davrlarda ya’ni ushbu munosabatlar endigina vujudga kela boshlagan bosqichlarda tabiiy omil inson hayotida muhim ahamiyatga ega bo’lib, qadimgi odamlarning tabiatga qaramliyligi katta bo’lgan. Lekin vaqt o’tishi bilan inson o’zining aqliy va jismoniy qobiliyatlari, moddiy madaniyati takomillashtirilib, tabiatga o’z ta’sirini o’tkaza boshladi. Dastlabki oddiy tosh qurollar va keyinchalik

olovning ixtiro qilinishi (bundan 300-400 ming yil burun ) tufayli insonning tabiiy resurslaridan foydalanish imkoniyatlari kengaydi. Hozirgi zamon odami – neoantropning shakllanishi va rivojlanishi hamda dastlab ijtimoiy jamiyat – ibtidoiy jamoa tuzumi vujudga kelishi uchun insoniyatga juda uzoq muddat - bir necha yuz ming yillar zarur bo’lgan. Ushbu tizimda o’zlashtiruvchi xo’jalk turi o’zining eng yuqori samarasiga erishdi, u asosan jamoa bo’lib ov qilish va mehnat taqsimoti natijasida ro’y berdi. Shu bilan jamiyatning eng uzoqqa cho’zilgan (3 mln yildan ko’proq) rivojlanish davri – paliolit (qadimgi tosh asri) tugaydi. Bu davrda odam o’zining xo’jalik faoliyatida tabiatdagi tayyor boyliklarda foydalanilgan, tabiat bu davrda unchalik zarur ko’rmagan, faqat ayrim hayvonlar miqdorining biroz kamayishi ro’y bergan. Yangi tosh asri (neolit, bundan 10 ming yil ilgari)ga kelib, aholi sonining oshishi , iqlimning sovub ketishi (Shimoliy yarimsharda materik muzlanish davri boshlangan edi), ko’plab oziq-ovqat tayyorlashni taqazo etardi. Shu davrdan boshlab ibtidoiy odamlarning chorvachilik va dehqonchilik bilan shug’ullangan guruhlari O’rta yer dengizi, Old Janubiy va O’rta Osiyoda tarkib topdi. Yevrosiyoning o’rmon mintaqasida ko’proq chorvachilik taraqqiy qila boshladi. O’zbekistonda eramizdan avvalgi III minginchi yillarda rudadan mis eritib olinib, undan turli mehnat qurollari yasash boshlandi.Dehqonchilikda donli ekinlar ekish, limon usulda sug’orish ( Nurota tizmasining shimoli yon bag’ri etaklarida), uy hayvonlari boqish va ko’paytirish bilan shug’ullana boshladi. Bronza davriga kelib, metal omochning qo’llanila boshlanishi dehqonchilikni teskorlik bilan rivojlanishiga ta’sir ko’rsatdi. Demak , tabiat inson hayoti va yashashi uchun turli darajada qulay, faqat har bir huduni chuqur o’rganib uning barcha xususiyatlarini tahlil qilib, mavjud ibtidoiy va salbiy omilarini inson salomatligiga ta’siri o’rganish kerak.

Fan va texnika taraqqiyoti davrida tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro ta’sir Fan va texnika taraqqiyotining mohiyati. Fan va texnika taraqqiyoti chuqur sifatiy o’zgarishlar jarayonida iborat bo’lib, jamiyat hayotining turli sohalarida tez sur’atlarda ta’sir ko’rsatadi.Ushbu ta’sir natijasida jamiyat taraqqiyoti tezlashadi, uning oldinga tomon siljishiga asos yaratadi.Ilmiy texnik taraqqiyot fan va texnika ishlab chiqarishida muntazam miqdoriy o’zgarishlar (fan- texnika taraqqiyotining evolyutsiya shakli) hamda sifatiy o’zgarishlar, sakrashlar (taraqqiyotning inqilobiy bosqichi)ni ozida mujassamlashtiradi. Fan va texnika tabiat bilan jamiyatning o’zaro aloqadorligini muhim elimenti, tabiiy boyliklaridan foydalanishning asosiy vositasidir.Fan va texnika tabiiy resurslaridan samarali foydalanish asosida , ularni ishlab chiqarishga joriy qilish yo’llari va usullarini izlaydi hamda amalga oshirishni taminlashga xizmat qiladi.Fan va texnika taraqqiyoti yutuqlari amalda qo’llanila boshlanishi XVI-XVIII asrda manufaktura ishlab chiqarishga to’g’ri keladi. Savdo dengiz kemachiligi yirk manufakturalarning taraqqiyoti, mehnatning umumlashishi, ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina masalalarni nazariy jihatdan asoslashni talab qiladi. Texnika taraqqiyotining keyingi bosqichlari ko’proq XVIII-XIX asrlardagi “sanoat inqilobi” bilan bog’liq. Bu vaqtda ishlab charishning mashinalashtirilishi va mexanizatsiyalashi keng miqyosda amalgam qo’llanila boshladi. XX asrning o’rtalaridan boshlangan fan va texnika inqilobi hozirgi jamiyatda muhim hodisalardan biri hisoblanadi. U ishlab chiqarishda tub burilish yasadi, xalq xo’jaligini rivojlantirishda, iqtisodiyotning o’sishida ishonchli vosita bo’lib xizmat qila boshladi. Fan va texnika jamiyatining ishlab chiqarish kuchiga aylandi.

Endilikda insoniyat fan va texnika inqilobining yangi bosqichlariga qadam qo’ymoqda. Bu ko’proq mikroelektronika, informatika va biotexnologiyani taraqqiy qilinishi va turmushga tadbiq qilinishi, koinot sir – asrorlarining o’rganilishi, termoyadro sintezi energiyasini egallash tomon harakatlar, ishlab chiqarishni yanada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishda yangi muvaffaqiyatlar qo’lga kiritilayotgani bilan bog’liqdir. Elektronika sanoati va hisoblash texnikasidagi yutuqlar ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Inson mehnat faoliyatining ta biatga ta’siri turli xil omillarga sabab bo’ladi. Fan va texnika taraqqiyoti hamda aholi sonining ko’payishi va urbanizatsiya jarayonlari ishlab chiqarish kuchlarining o’sishiga sabab bo’ladi. Natijada tabiiy resurslarning qashshoqlanishi va atrof muhitning ifloslanishi yuz beradi. Ushbu holatlar, esa ekologik muvozanatning buzilishi va ekologik vaziyatning keskinlashuviga olib keladi. Shuning uchun tabiat resurslaridan oqilona foydalanish, atrof muhit holatini yaxshilash va muhofaza qilish tadbirlari amalga oshirilishi lozim. Har bir hududda tabiiy boyliklar o’lchog’li ekan, ulardan me’yorda, ehtiyojga yarasha foydalanish zarur. Ehtiyojga yarasha me’yorida foydalanish, deganda tabiiy resurslardan ishlab chiqarish quvvatiga teng keladigan hajmda olish tushuniladi. Ushbu miqdor belgilangan me’yordan oshib ketgan taqdirda, avvalo, nobudgarchilikka yo’l qo’yiladi, tabiiy boyliklarning qayta tiklanish qobiliyati susayib ketadi yoki zaxirasi kamayishi natijasida ishlab chiqarishni zaruriy xom ashyo bilan o’z vaqtida ta’minlash tizimi buziladi. Shuning uchun tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish har bir insonning burchidir. X U L O S A Jamiyat bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro ta’sir vaqt va makonda turlicha bo’lib kelgan. Ushbu ta’sirning joylardagi ko’lami har xil bo’lganligi tufayli tabiatda ma’lum darajada o’zgarishlar sodir bo’lgan. Mazkur o’zgarishlarni diqqat bilan tadqiq qilish natijasida tabiat bilan jamiyat o’rtasida yuz berib kelgan o’zaro ta’sirning qanchalik maqsadga muvofiq yoki inson ta’siri ko’p – kam bo’ganligini

bilish mumkin. Inson faoliyati maqsadga to’g’ri yo’naltirilgan joyda tabiatdan oqilona foydalanilgan, natijada, o’lka, shahar va qishloqlar yashnagan, aksincha bo’lgan holda esa quruq cho’l, eroziya tufayli chuqur, tashlandiq yerlar tarkib topgan. Hozirgi paytda tabiat va jamiyat o’rtasidagi o’zaro ta’sirning keng ko’lamlarda bo’lishi global muammolardan biri bo’lgan ekologik muammoni vujudga keltirdi. Ekologik muammo atrof tabiiy muhit sifatining hamda insonning turmush tarzining sanoatlashuvi va urbanizatsiyalashuvi tufayli yomonlashuvi, an’anaviy energetika va xom ashyo resurslarining qashshoqlashuvi, insonning tabiatga ta’sirining uzluksiz oshib borishi, tabiiy ekologik balanslarning ortib borayotganligi, tabiatni inson xo’jalik faoliyatining chiqindilari bilan ifloslanishining salbiy ginetik oqibatlari bilan bog’liq.

Похожие

Jamiyat va madaniyat

Jamiyat va inson falsafasi

Borliqdagi o’zaro aloqadorlik va taraqqiyot

Materiya va harakatning o’zaro aloqasi

Jamiyat falsafasi.(sotsiologiya)