Eng yangi davr G`arb falsafasi - Философия - Рефераты

Eng yangi davr G`arb falsafasi

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

127 KB

Eng yangi davr G`arb falsafasi Reja: 1. XIX-XX asrda ijtimoiy hayotdagi о`zgarishlarning G`arb falsafasida aks etishi. 2. Eng yangi davrda Yevropa mamlakatlari falsafasining rivojlanishi. 3. Yevropa mamlakatlari falsafasining о`ziga xos xususiyatlari va yо`nalishlari.

Tayanch iboralar: Noklassik falsafa, ratsionallik, irratsionallik, inson falsafasi, an’anaviy va noan’anaviy falsafa. Falsafa tarixida XIX-XX asr alohida о`rin tutadi. Bu davr falsafasi g`oyat murakkab va xilma-xil fikrlarga boy bо`lib, turlicha maktablar va qarashlarni о`z ichiga oladi. Bu davrda insonlar hayotida, fan taraqqiyotida, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotda misli kо`rilmagan tarixiy voqealar bо`ldi. Bular barchasi insonning dunyoga bо`lgan munosabatini о`zgartirib, dunyoni yangicha chuqurroq о`rganish va bilimni hayotga tatbiq qilishga undadi. Ayni vaqtda insonning tutgan о`rnini, mohiyatini, о`zligini va ichki dunyosini tо`laroq о`rganishga imkon yaratildi. Tabiatshunoslik rivoji shunchalik ilgarilab ketdiki, mikro va makrodunyoni tadqiq qilish, kosmosga odam uchirish kabi masalalar insonni hayratga solarli darajaga yetdi. Shu bilan birga tabiatshunoslikning rivoji yangi-yangi muammolarni ham keltirib chiqardi. Bular ichida inson muammosi, xususan, uning ichki dunyosi, borlig`i, mohiyati va uning falsafiy tahlili kabi masalalar dolzarbligi bilan faylasuflar diqqat-e’tiborini jalb qilmoqda. Ma’lumki, Gegel va uning Marks tomonidan qayta ishlangan ta’limot XIX asr falsafiy tafakkuri rivojida alohida ahamiyatga ega bо`ldi. Biroq bu ta’limot sovetlar davrida mutlaqlashtirildi, barcha fanlar va amaliyotning yagona metodologik asosi sifatida talqin qilindi. Falsafa tarixi materializm bilan idealism о`rtasidagi kurash deb qaraldi. Hodisalarni tushuntirishda sinfiylik, partiyaviylik, mafkuraviylik bosh mezon qilib olindi. XIX-XX asr G`arb falsafasi boshqa yо`ldan ketdi. Bir tomondan, falsafadagi borliq, ong, bilish, tarix falsafasi kabi an’anaviy masalalarga о`zgartirish kiritib, ularni yangicha tahlil qildi. Ikkinchidan, marksistik falsafaga о`z munosabatini bildirib, bu falsafa yangi davrda rо`y berayotgan о`zgarishlarni izohlashga ojizlik qilayotganini kо`rsatdi.

Shuning uchun XIX-XX asr G`arb faylasuflari shu vaqtgacha falsafada kam e’tibor berilgan yoki butunlay ishlanmagan masalalarni falsafiy bahs-munozara maydoniga olib chiqdilar. Shunday qilib, XIX asrning о`rtalaridan boshlab noan’anaviy (noklassik) yо`nalishdagi bir qancha falsafiy oqimlar yuzaga kela boshladi. Ularning vakillari ijtimoiy taraqqiyot, inson aqli bilan bog`liq masalalarni qayta kо`rib chiqibgina qolmasdan, jamiyatdagi ma’naviy bо`hrondan qutulish choralarini qidirdilar. Dunyoning turli-tuman va rang-barangligi, inson ma’naviy hayotining ichki qonuniyatlarini, hayot mazmuni, inson va uning mohiyati, yashashning ma’nosi, inson ruhiyatining tahlili, falsafiy tafakkurning о`ziga xosligi, falsafada yangi uslub, inson faoliyatini ijobiy tomonga yо`naltirish kabi muammolarga alohida e’tibor berdilar. XIX asr falsafasida inson, insoniylik va insoniyat, insonning ichki va tashqi dunyosi, bilish jarayonining yangi qirralari kabi masalalarga keng о`rin berildi. Falsafiy ijodiyotda bо`lgan erkinlik, qо`llangan demokratik tamoyillar, plyuralizm tamoyili turli g`oyaviy ilmiy qarashlar bilan boyitildi. Bu davrda bir qancha falsafiy oqimlar vujudga keldi. Jamiyat taraqqiyoti muammolari ham ularning diqqat markazida turdi. Bu falsafiy ta’limotlarda ham hozirgi paytdagi murakkab muammolar bilan bir qatorda an’anaviy muammolarni ham muayyan nuqtai nazardan yoritishga harakat qilinadi. Hozirgi murakkab sharoitda avvalgidek kо`r-kо`rona bizga yoqmagan yoki biz tushunmagan oqimlarga «zararli» degan yorliq bermasdan, ularni xolis nuqtai nazardan о`rgansak foydadan holi bо`lmas. Chunki har qanday hodisada bir-biriga zid tomonlar bо`lgani sababli ushbu noklassik ta’limotlar ham «sof» salbiy hodisa bо`lib qololmaydi. Masalan, markscha falsafa vakillari e’tiboridan chetda turgan noratsionallik muammolarini ishlab chiqishda neofreydizmning xizmatlari katta. Xuddi shu oqim namoyandalarining insonda kо`pincha uchrab turuvchi psixik kasalliklarning, anglanmagan xatti-harakatlarining sabablarini tushuntirishda tegishli xulosani chiqarib olsin. Mana, misol uchun Freydning nazariy qarashlari, pragmatizm va ekzistensializm g`oyalari, Berdyayev va boshqalarning falsafasidan о`rgansak, foydadan xoli bо`lmaydi. Men g`arb falsafasida ham barcha muammolar yechilgan,

demoqchi emasman. Biz kо`p masalalarda G`arb faylasuflarining fikrlari bilan, ayniqsa, individualizm, egoizm qarashlarini ilohiylashtirish bilan kelishmasligimiz mumkin. Lekin ularni hisobga olishimiz, keraklisini e’tirof, keraksizini inkor etishimiz zarur». Uyg`onish davridan XIX asrning birinchi yarmigacha bо`lgan davrda yanada ma’naviy yuksalish davom etdi. Bu davr falsafiy qarashlarida tabiat, jamiyat va insonga turli jihatdan falsafiy yondashishning о`ziga xos tamoyillari, ideallari va madaniy qadriyatlarini ishlab chiqilishi о`ziga xos holda nihoyasiga yetkazildi. Juda kо`pchilik adabiyotlar bu davr falsafiy yо`nalishlarini ham klassik falsafa deb atashadi. An’anaviy va noan’anaviy falsafaning farqi eng avvalo aql (intellekt) muammosida kо`rinadi. Bu tasodifiy emas. Chunki aql muammosi yangi davr falsafasining markazida turadi. Yangi davr faylasuflari tafakkurni juda keng ma’noda tushunishgan va tabiat, jamiyat va insonning faoliyati ularga xos bо`lgan tafakkur bilan bog`langan. XIX-XX asrlar klassik falsafasida «individual ong» bilan bir qatorda «individuallikdan tashqari ong» sifatida amal qiluvchi inson ma’naviy madaniyati doirasidagi turli g`oyalar, tushunchalar, g`oyalar, ideallar, normalar, qadriyatlar tahliliga va undan tashqaridagi ma’naviy faoliyat shakllari yordamida insonning dunyoni о`zlashtirishi, ya’ni fikrda dunyoning «ikkilanishi» jarayonidir. Xuddi shu narsa «ilohiy» tafakkur haqidagi teologik, idealistik yо`nalishlarining qandaydir absolyut ruh, oliy aqlning dunyo taraqqiyotini boshqarishi haqidagi qarashlariga asos bо`lgan. Kantdan Gegelgacha bо`lgan yо`l - bu insonning tanqidiy baholovchilik qobiliyati sifatida tushunilgan oliy aqlning gegelcha «ilohiy» aql aqidasiga о`rin bо`shatib berishi yо`lidir. Bu davrda fanning taraqqiyoti hamda aqlning takomillashib borishiga ishonch hukmron bо`lgan. Shuning uchun klassik falsafada, nafaqat dunyo, bilish, uning usullari haqidagi, balki xudo, ishonch va diniy muammolar ham ratsionalistik ruhda talqin qilingan. Qisqasi, klassik falsafa namoyandalari umumiylik haqidagi nazariy fikrlar bir butun borliq inson va uning umumiy mohiyati, jamiyat bilishning metodlari va uning umumahamiyatli tamoyillari, barcha davrlar va barcha kishilar uchun umumiy ahamiyatga ega

bо`lgan ahloq normalari va hakozolar haqida munozara yuritishgan. Alohidalik, konkretlik haqidagi, masalan, alohida, konkret kishilar, ularning erkinligi, huquqlari, fikrlari, iztiroblari haqidagi masalalar, umuman inson, uning mohiyati haqidagi masalaga bо`ysindirilgan edi. Xullas, XIX asrning о`rtalarigacha ratsionalizm ruhi hukmron bо`lgan klassik yо`nalishlar barcha falsafiy yо`nalishlarning belgilovchisi edi. XIX asrning 40-50 yillaridan boshlab noklassik falsafiy yо`nalishlar yuzaga kela boshladi. Bu eng avvalo K. Marks va F. Engelsning falsafiy nazariyasidir. Ular klassik falsafaning umumiy ratsionalistik yо`nalishini, uning fan va taraqqiyotga ishonch ruhini rivojlantirish bilan birga dunyo, inson, aql, bilish, fan, jamiyat va ijtimoiy taraqqiyot haqida ta’limot yaratdilar. Shu bilan birga bu davrda boshqa noklassik yо`nalishlar ham paydo bо`ldi. Ularga daniyalik S.Kyerkegor, nemis faylasuflari F.Nitshe, O.Shpengler va boshqalar kiradi. XIX-XX asrlardagi klassik falsafani himoya qiluvchi yangi yо`nalishlar paydo bо`ldi. Bularga XIX asrning 60-70 yillarida yuzaga kelgan neokantchilik, neogegelchilik va neotomizm (Foma Akvinskiy, lotinchalashtirilgan nomidan kelib chiqqan Tomas) kiradi. XIX-XX asr G`arb falsafasi tushunchasiga mazkur davrda vujudga kelgan noklassik ta’limotlar kiradi. Shu davr mutafakkirlari klassik falsafasi asosiy- fundamental tushunchalarni tanqid ostiga oldilar, jumladan, «haqiqat», «aql» kabi tushunchalarni, hattoki falsafani fan sifatidagi predmeti va vazifasini ham qaytadan kо`rib chiqishni maqsad qilib qо`ydilar. Shu davr faylasuflari «metafizika» ning umumiy, mavhum kategoriyalariga qarama-qarshi yakkalik, bevosita namoyonlik, yaqqollik tushunchalarini qо`ydilar. Ob’yektiv dunyoning umumiy qonunlaridan «dalillarni», «hayotni», subyekt ongining hodisalarini tahlil qilishga о`tdilar; ratsionalizmdan, gegelning mantiqiy ta’limotidan irratsionalizmga, mutafakkirning badiiy, diniy, mifologik intuitsiyasiga о`z e’tiborini qaratdilar. Umumiy farovonlikka erishishda yakka manfaatni umumiy manfaatga bо`ysindirishda ma’rifiy axloqqa qarshi yakka individning erkinligi, huquqi va g`ururini, sha’nini qо`ydilar.

XIX-XX asrlardagi fan yutug`larining falsafaga ta’siri Boshqa fan va madaniyatdagi hodisalar Fan va madaniyatga bо`lgan ta’sir Falsafa rivojiga bо`lgan ta’sir XIX asr. Tabiiy fan sohasidagi kashfiyotlar va ular asosida qilingan texnik yangiliklar, inson hayotini sezilarli darajada farovonlashtirdi (temir yо`l, paroxod, avtomobil, aeroplan, telefon, radio, fotografiya, kino, gramofon va h.k.) XIX-XX asrlar. Yevropa madaniyatida ssiyentik kayfiyatni shakllanishiga ta’sir kо`rsatdi; zamonaviy tabiiy-ilmiy metodologiyaning shakllanishiga turtki bо`ldi va bu yagona ilmiy yondashuv deb hisoblandi. XIX asr. Klassik pozitivizm, marksizm va tabiiy-ilmiy materializmning shakllanishiga bevosita ta’sir kо`rsatdi (xususan, “vulgar” yoki fiziologik materializm). XIX-XX asrlar chegarasi Neokantchilikda “tabiat haqidagi fanlar”ni “ruhiyat haqidagi fanlar”ga (madaniyat) va ularning metodologiyasini qarama-qarshi qо`yilishiga olib keldi. XIX-XX asrlar Ratsionallikni rivojiga turtki bо`ldi. XX asr Sistema haqidagi umumiy nazariyaning va strukturalizmning shakllanishiga va rivojiga turtki bо`ldi; neomarksizmning rivojiga yordam berdi. Fanlar differensiatsiyasining umumiy jarayoni Xususiy fanlarning rivojiga olib keldi va “tor doiradagi mutaxassisliklarni” bir- birini tushunmaslikka olib keldi. XIX-XX asrlar Irratsionalizmning rivojiga turtki bо`ldi. XIX asr –Biologiya Tabiiy tanlanish tamoyiliga asoslangan CH. Darvin evolyusion nazariyasining yaratilishi va keng yoyilishi; Mendel tomonidan vorisiylik qonunini ochilishi. XIX asr oxiri - XX asrlar Fanda va butun madaniyatda tadrijiylik g`oyasini tasdiqlanishiga olib keldi; Butun tirik tabiatning yagona ekanligini tasdiqlanishiga olib keldi. XIX asr oxiri - XX asrlar Ijtimoiy darvinizm oqimining va geosiyosatning shakllanishiga turtki bо`ldi. Bergsonning (“hayot falsafasi”) ijodiy evolyusiya konsepsiyasini paydo bо`lishiga, T. de Shardenning evolyusionizmi va rus kosmizmining shakllanishiga turtki bо`ldi. XIX asr – Ximiya Mendeleyev tomonidan davriylik tizimi unsurlarini kashf qilinishi. Tabiatning yagonaligi haqidagi g`oyani tasdiqlanishiga olib keldi. Dialektika qonunlari tasdig`iga va tabiiy-ilmiy materializmning, marksizmning ta’kidiga olib keldi.

XIX asr – Fizika Energiyaning saqlanish qonunini (Joul), elektromagnit maydonni (Maksvellning jlektromagnit nazariyasi) kashf qilinishi, termodinamikani rivoji XIX asr oxiri - XX asrlar Fizikada XIX-XX asrlar chegarasida umumiy krizisga olib keldi; tarixiylik tamoyilini tasdiqlanishiga turtki bо`ldi; “davr millari” tushunchasini shakllanishiga olib keldi; XIX asr oxiri - XX asrlar Falsafa “fenomenologik” tо`ntarilishga va “moddaviylik” va “materiya” tushunchalarining differensiatsiyasiga olib keldi; Koinotning evolyusiya konsepsiyasini “Koinotning isib ketishi” konsepsiyasini shakllanishiga olib keldi. rivojiga ta’sir kо`rsatdi va “Ulkan portlash” nazariyasini shakllanishiga turtki bо`ldi. XIX asr – Matematika Noevklid geometriyasining yaratilishi XX asr Nisbiylik nazariyasining yaratilishiga olib keldi, unga kо`ra makon noevklid strukturaga egadir; intuitsiyali matematikani va noklassik mantiqni kelib chiqishiga turtki bо`ldi. XX asr Fenomenologiya va mantiqiy pozitivizmning rivojiga ta’sir kо`rsatdi. XIX asr – Tilshunoslik Tilning milliy mentallik va dunyoning manzarasi bilan bog`liqligini kashf qilinishi (Gumboldning til millat ruhini ifodalovchisi haqidagi ta’limoti); til guruhlarining yagona negizdan kelib chiqqanligi haqidagi umumiy qonuniyatlarni ochilishi va “til oilalarining” mavjudligi (indoyevropa til manbalarini (prayazik) rekonstruksiya qilish) XIX-XX asrlar. Tilga va umuman belgilarga qiziqishni ortishiga olib keldi; semiotikaning shakllanishiga olib keldi (belgilar haqidagi bilim). XX asr Til masalalriga qiziqishning ortishi; Xaydeggerning ta’limotiga ta’sir kо`rsatdi; Gadamerning germenevtikasiga va lingvistik falsafaning rivojiga, poststrukturalizm, postmodernizmning rivojiga ta’sir kо`rsatdi; strukturalizmning shakllanishiga turtki bо`ldi. . XIX-XX asrlar chegarasi – Fizika Fizikadagi umumiy krizis; Radioaktivlikni kashf qilinishi; Elektron ixtirosi va atom murakkab tuzilmasining parchalanishi; XX asr Eski mexanistik (nyuton- dekartcha) dunyo manzarasini yо`qolishi va yangicha fizika va astronomiyaning shakllanishi. XIX-XX asrlar oxiri Falsafada “fenomenologik” tо`ntarilishga turtki bо`ldi: empiriokrititsizmning shakllanishiga turtki bо`ldi (pozitivizmning ikkinchi davri), pragmatizm, Xususiy va umumiy nisbiylik nazariyasining yaratilishi; Kvant mexanikasining tug`ilishi; Radioning kashf qilinishi. Radio aloqaning yaratilishi, elektrning amaliy hayotda keng qо`llanilishi. fenomenologiya shakllandi; neomarksizmning rivojiga olib keldi (marksizm-leninizm).

Matematika va mantiq Matematikada krizisga olib keldi (matematika negizidagi paradokslar aniqlandi); Mantiqiy paradokslarni aniqlanishi; Vasilyev tomonidan “tasavvuriy mantiq”ning yaratilishi; Fregening psixologizmi va uning tomonidan mantiqiy semantikaning ishlab chiqilishi. Matematika asoslari masalasini ishlab chiqilishiga turtki berdi, matematikada yangi yо`nalishlarni paydo bо`lishiga olib keldi; Noklassik mantiqning paydo bо`lishiga olib keldi; umuman til va mantiq masalalariga qiziqish ortdi; Informatikaning paydo bо`lishiga turtki bо`ldi. Neopozitivizmning (mantiqiy pozitivizm) va Gusserl fenomenologiyasining shakllanishiga ta’sir kо`rsatdi. Psixologiya va psixiatriya Ong osti sohalarini tadqiqi qilinishi; Z.Freyd tomonidan ruhiyat tahlili uslubini ishlab chiqilishi. Xirsiy masalalarning (XX asr boshlari) ilmiy ekanligini tasdiqlanishiga olib keldi, ruhiyat tahlili davolash uslubi sifatida keng yoyildi, jamiyatda “xirsiy inqilobga” olib keldi (1960 yillar); madaniyat va san’at sohasidagi ongsizlik masalasiga qiziqishning ortishiga olib keldi (dadaizm, “syurealizm” va h.k.). Ruhiyat tahlili falsafasining yaratilishiga olib keldi (freydizm, neofreydizm, yungchilik); Ekzistensializm, postmodernizm, poststrukturalizmning rivojiga ta’sir kо`rsatdi. Lingvistika de Sossyur konsepsisi Nazariy tilshunoslikning rivojiga olib keldi, semiotika, mantiq, (mantiqiy semantika) rivojlandi. Strukturalizmning bevosita asosiga aylandi; neopozitivzm va postpozitivizmga ta’sir kо`rsatdi (lingvistik va mantiqiy falsafa). XX asr – umumiy hodisalar XX asrning birinchi yarmi. Ilmiy kashfiyotlarni harbiy maqsadda qо`llanilishi (zaharlovchi moddalar, aeroplanlar va h.k.ni qо`llanilishi – Birinchi jahon urushi) XX asrning ikkinchi yarmi. Ilmiy kashfiyotlarni harbiy maqsadda qо`llanilishi (boshqariluvchi raketalar, atom bombasi va b. – Ikkinchi jahon urushi); ishlab chiqarishning cheksiz rivoji natijasida kelib chiqqan ekologik krizis. XX asr Madaniyatdagi ssiyentik kayfiyatni sо`ndirdi; bu esa о`z о`rnida inson ongi hodisasidagi va inson psixikasidagi irratsionallikka va ongsizlikka qiziqishni orttirdi Madaniyatdagi ssiyentik munosabatni yakson qildi; mistikaning yangi tо`lqinini paydo bо`lishiga olib keldi. G`arb madaniyati uchun yangi noan’anaviy bо`lgan dinlarga murojaat qilishga olib keldi, xususan sharqona madaniyatga. XX asr Irratsionalizmning rivojiga olib keldi, xususan Bergson va Shpenglerning “hayot falsafasi”ga, Xaydegger va Yaspers ekzistensializmiga. Irratsionallik yanada kengroq rivojlandi: xususan, -Sartr va Kamyu ekzistensializmi va h.k.; -Sharq falsafasiga qiziqish ortdi. XX asr – umuman fanda Fan integratsiyasini kuchaytirdi Qо`shimchalik tamoyilini umummetodologik tamoyilga aylanishiga olib keldi. XX asr ikkinchi yarmi Sinergetikaning paydo bо`lishga olib keldi, predmetlararo tadqiqotlar metodologiyasini ishlab chiqilishiga olib keldi.

XX asr – Fizika va astronomiya Dunyoning yangi manzarasi yaratildi Borliqning uch tuzilmali darajalarini ajratilishiga olib keldi (mikrodunyo- (borovskiy-eynshteyncha); Yadro energiyasining ochilishi; Tо`ldiruvchilik tamoyili, noaniqlik tamoyili, antroplik tamoyili; “dopler effektini” kashf qilinishi va “galaktikaning yugurib yurishi” hodisasi, “Ulkan portlash” koinotiy konsepsiyasini yaratilishi, raketaqurilishining shakllanishi. Yadro energiyasiga ega bо`lindi, uni harbiy va tinchlik maqsadlarida qо`llanila boshlandi. Tabiat rivojidagi tarixiylik konsepsiyasi tasdiqlandi; Nozaminiy sivilizatsiyalarning izi mavjudligini teleskop yordamida qidirish ishlari boshlandi makrodunyo-megadunyo); sistemalarning umumiylik nazariyasini rivojiga ta’sir kо`rsatdi; subyekt va uning ongiga qiziqish ortdi, Koinotdagi insonning о`rni masalalari dolzarblashdi; kosmogoniya falsafasi ishlab chiqildi. “Kosmik tafakkur”ning rivojiga olib keldi va krsmizm ravnaq topdi. XX asr – Ximiya Hayotning hamma sohalarida qо`llaniluvchi prinsipial yangi materiallar yaratildi; raketa yonilg`isi yaratildi. Qishloq x о` jaligi mahsulotlari hosildorligi keskin k о` tarildi ; Kosmonavtikaning yaratilishiga olib keldi. Koinotda insonning о` rni va roli masalasini k о` ndalang qilib q о` ydi va rus kosmizmi rivojlandi . XX asr – Biologiya Genetika yaratildi, DNK va RNK kashf qilindi, mutatsiyalar nazariyasi yaratildi. Yer yuzida hamma narsaning qarindoshligi tasdiqlandi; klonlashtirish imkoniyati yaratildi; Darvinning evolyusion nazariyasiga qо`shimchalar kiritildi. Insonning ilohiy kelib chiqishi haqidagi konsepsiyaga о`zgartirishlar kiritildi. XX asr – Tilshunoslik Sepir-Uorfning lingvistik nisbiylik gipotezasi (tilning milliy mentallik Falsafa til masalalarining rivojiga ta’sir qildi (fenomenologiyaga, germenevtikaga, ruhiyat bilan aloqasi va dunyo manzarasi); Qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning rivoji (komporativistika) Tarixiylik tamoyilini tasdiqlanishi sun’iy intellekt masalalari tadqiqotiga ta’sir kо`rsatdi. tahlili falsafasiga va postmodernizmga). XX asr – Madaniyatshunoslik Madaniyat rivoji haqidagi Shpengler konsepsiyasi . Xeyzingning “madaniyatning kelib chiqishining о`yinli nazariyasi”. Madaniyatshunoslikning alohida mustaqil predmet shaklida paydo bо`lishiga ta’sir kо`rsatdi; yeropa madaniyatiga xos bо`lgan yevropamarkazchilikning yengilishiga turtki bо`ldi; boshqa madaniyatlarga qiziqish ortdi. Madaniyatshunoslik, san’atshunoslik va tilshunoslikning rivojiga ta’sir kо`rsatdi Yevropa falsafasiga xos bо`lgan yevropamarkazchilikning yengib о`tishga yordam berdi; sharq falsafasiga qiziqish ortdi. XX asr asrning ikkinchi yarmi Vitgenshteynning tilning о`yinli nazariyasining shakllanishiga va umuman lingvistik falsafaga ta’sir kо`rsatdi. XX asr – informatika Kompyuterning yaratilishi. Aqliy mehnat sharoiti sezilarli darajada о`zgardi; Ma’lumotlarni aloqasi, saqlanishi, qayta ishlash, tarqatish usullari qayta kо`rib chiqildi. Falsafada sun’iy intellekt masalasini kо`tardi; jon va aql aloqasi masalasi kо`ndalang bо`ldi.

Zamonaviy G`arb falsafasining asosiy davrlari Davrlar Yillar Asosiy hodisalar Birinchi “antropotsentrik” davr 1830 – 1865 yillar Nemis klassik falsafasining rivoji davom etadi (Shelling, Gegel, Feyerbax) taxminan 1850 yilgacha; Eskigegelchilikning shakllanishi, gullashi va sо`nishi; Yoshgegelchilikning shakllanishi, gullashi va sо`nishi; Klassik pozitivizmning shakllanishi, gullashi va sо`nishi (1830 – XIX asr oxirlari); “Hayot falsafasi” ning shakllanishi (Shopengauer – taxminan 1818 yillar); Klassik marksizmning shakllanishi; Kyerkegor falsafasi (1842-1855 yillar). Ikkinchi kognitiv davr 1865 – 1920 yillar Neokantchilikning shakllanishi, gullashi va sо`nishi (1865- 1920 yillar); Empiriokrititsizmning (maxizmning) shakllanishi, gullashi va sо`nishi; Neopozitivizmning shakllanishi (mantiqiy pozitivizm); Pragmatizmning shakllanishi; Markasizm-leninizmning shakllanishi; “Hayot falsafasi” ning gullashi (Nitshe, Bergson, Diltey, Shpengler); Fenomenologiyaning shakllanishi (Gusserl); Ruhiyat tahlili falsafasining shakllanishi va dastlabki rivoji (Freyd, Yung); Germenevtikaning rivoji (Diltey); Neotomizmning shakllanishi. Uchinchi lingvistik davr 1920 – 1970 yillar Neopozitivizmning gullashi va sо`nishi (mantiqiy pozitivizm); Pragmatizmning gullashi va sо`nishi; Marksizm-leninizmning gullashi; Neotomizmning rivoji; “Hayot falsafasi” ning rivoji va sо`nishi (Bergson); Ekzistensializmning shakllanishi, gullashi va sо`nishi; Fenomenologiyaning rivoji (Gusserl, Xaydegger, Sartr); Germenevtikaning rivoji va gullashi (Xaydegger, Gadamer); Strukturalizmning shakllanishi, gullashi va sо`nishi; Poststrukturalizmning shakllanishi va gullashi; Postmodernizmning shakllanishi. Tо`rtinchi postmodern davr 1970 yildan hozirgi kungacha Marksizm va marksizm-leninizmning sо`nishi; Ruhiyat tahlili falsafasining rivoji; Fenomenologiyaning rivoji; Germenevtikaning gullashi; Postpozitivizmning shakllanishi va rivoji (lingvistik falsafa, analitik falsafa); Germenevtikaning gullashi; Poststrukturalizmning gullashi va sо`nishi; Postmodernizmning gullashi va sо`nishi.

Адабиётлар: 1. Блауберг И. Анри Бергсон. - М.: Юрайт-Издат, 2003. 2. Гардинер П. Артур Шопенгауэр. Философ германского эллинизма. - М., Наука, 2003. 3. Гриненко Г.В. История философии: Учебник. - М.: Юрайт-Издат, 2006. - 688 с. 4. Дарно Антисери и Джованни Реале. Западная философия от истоков до наших дней. - М., Наука, 2001. 5. Жаҳон фалсафаси тарихидан лавҳалар (Тузувчи ва илмий муҳаррир Қ.Назаров. масъул муҳаррир М.Баратов). - Тошкент: Файласуфлар миллий жамияти, 2004. 6. История философии: Учебник для вузов // Под ред. А.С.Колесникова - СПб.: 2010. 7. История философии для студентов вузов. - Ростов на Дону, 1998. 8. Йўлдошев С, Усмонов М., Каримов Р., Қобулниёзова Г., Рузматова Г. Янги ва энг янги давр Ғарбий Европа фалсафаси (ХУП-ХХ асрлар). - Тошкент: Шарқ, 2002. 9. Камю А. Бегона. - Тошкент: Янги аср авлоди, 2013. 10. Камю А. Избранное. - М.: Мысль, 1969.

Похожие

Yangi va eng yangi davr falsafasi

1 Yangi va eng yangi davr falsafasi

Yangi va eng yangi davr falsafasi 2

O’rta asrlar va yangi davr g’arb falsafasi

G`oyalar falsafasi